Steenpuist: symptomen, oorzaak en behandeling van furunkel

Een steenpuist of furunkel is een huidinfectie die in veel gevallen veroorzaakt wordt door een bacterie. Er ontstaat een aanvankelijk jeukende, later pijnlijke, rode en warme bult rond een haarwortel. De bult zwelt allengs op en er ontstaat onderhuids een flinke hoeveelheid pus. Deze pus vloeit af als de puist opengaat. Steenpuisten zijn zeer besmettelijk; de pus zit vol bacteriën. Steenpuisten komen vooral voor in nek, lies, borst, gezicht en billen. Steenpuisten kunnen voorkomen worden door een goede lichamelijke hygiëne, voldoende weerstand op te bouwen door regelmatig te leven, voldoende slaap te nemen en gezond te eten, en -niet onbelangrijk- door het vermijden van broeiplekken en wrijving door los zittende en ademende kleding te dragen. Een steenpuist moet je niet proberen te verwijderen door de steenpuist uit te knijpen. Een steenpuist nooit uitknijpen! Laat de steenpuist rijpen en uit zichzelf openbarsten. Gebruik ook geen trekzalf bij een steenpuist.

• Wat is een steenpuist?
• Oorzaak van een steenpuist
• Synoniemen
• Steenpuist symptomen en klachten
• Steenpuisten zijn besmettelijk
• Risicofactoren
• Furunculose: meerdere (vaak terugkerende) steenpuisten
• Wanneer de huisarts raadplegen?
• Onderzoek en diagnose
• Verwijderen en behandelen van een steenpuist
• Algemene adviezen
• Hygiënische maatregelen
• Geen trekzalf gebruiken
• Medicatie
• Steenpuisten bestrijden met plantengeneeskunde
• Fenegriekzaad
  
• Tea tree olie
• Arnica of valkruid
• Behandeling furunculose
• Onderliggende oorzaak behandelen
• Antibiotica en/of een antibiotische neuscrème
• Overgewicht tegengaan
• Inderm, applicatievloeistof 1%
• Prognose
• Voorkómen van steenpuisten

Wat is een steenpuist?

Een steenpuist of furunkel is een huidinfectie van een haarzakje, talgkliertje of nabijgelegen huidweefsel. Bij toename van de infectie, zal de pus (gele etter) zich ophopen en wordt een puskop zichtbaar.

Oorzaak van een steenpuist

Steenpuisten worden meestal veroorzaakt door Staphylococcus aureus (bacteriën), maar zij kunnen tevens worden veroorzaakt door andere bacteriën of schimmels die zich op de huid bevinden. Overigens dragen veel mensen de S. aureus bacterie met zich mee zonder dat zij daar last van hebben. Vaak treden steenpuisten op in huidplooien of andere delen van het lichaam waar wrijving optreedt. Ze treden altijd op waar haarzakjes, zweet- of talgklieren zijn. Steenpuisten komen vooral voor in de nek, de lies, op het gezicht, de borst en de billen, maar steenpuisten kunnen ook elders op het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld op de rug. De puist kan zo hard zijn als een steen, vandaar de naam 'steenpuist'.

Bij aanwezigheid van grotere aantallen furunkels tegelijkertijd of bij terugkerende furunkels van meer dan vier per jaar, wordt gesproken van furunculose. Hierbij is er mogelijk sprake van een bron van bacteriën van waaruit je steeds opnieuw besmet wordt. Deze bron van besmetting bevindt zich vaak in de neusingang van de patiënt zelf, maar soms ook in het perineum (de bilnaad) of de oksels. Een verminderde weerstand speelt hierbij mogelijk ook een rol.¹

Synoniemen

Wanneer er één kop zichtbaar is spreekt men ook wel van een furunkel. Bij meerdere puskoppen wordt het een karbunkel of negenoog genoemd.

Steenpuist symptomen en klachten

Binnen enkele dagen ontwikkelen zich de volgende symptomen:

• een klein rood bultje of bobbeltje;
• jeuk voordat de steenpuist zich ontwikkelt;
• het aangedane gebied wordt pijnlijk en begint warm aan te voelen;
• er hoopt zich pus op, zodat het bultje en het omliggende weefsel opzwelt;
• in het centrum ontstaat een gele of witte kop;
• soms vermoeidheid, koorts of een algemeen gevoel van ziek-zijn;
• ze groeien snel.

Steenpuisten zijn besmettelijk

Steenpuisten zijn zeer besmettelijk. De pus in een steenpuist zit boordevol bacteriën die niet alleen nieuwe steenpuisten kunnen veroorzaken, maar ook andere mensen kunnen bemeten.

Risicofactoren

De kans op steenpuisten wordt vergroot door slechte hygiëne, te strakke kleding of kleding die anderszins op een bepaalde plek de huid irriteert en broeierige warmte. Mensen met verminderde weerstand door bijvoorbeeld een niet of slecht behandelde diabetes mellitus, is de kans op het ontstaan van steenpuisten groter.

Furunculose: meerdere (vaak terugkerende) steenpuisten

Furunculose is de aanwezigheid van multipele furunkels (steenpuisten), vaak recidiverend en meestal door stafylokokken veroorzaakt. Furunculose komt voor bij:

• Overgewicht (obesitas);
• Verminderde weerstand;
• Diabetes;
• Bloedarmoede (anemie);
• Ondervoeding;
• Slechte hygiëne;
• Hyperhidrosis (overmatig zweten of transpireren);
• Stafylokokken-dragerschap: dat wil zeggen dat je bacterie met je meedraagt zonder dat je daar last van hebt. Ongeveer 10 procent van de bevolking is drager van deze bacterie De bacterie houdt zich bij voorkeur schuil in de neusholte, de gehoorgang en het gebied rond je anus. Dragers van deze lastpak hoeven geen steunpuisten te ontwikkelen, maar zij hebben wel een grotere kans hierop dan niet-dragers omdat zij meer aan de bacterie zijn blootgesteld. De bacterie slaat met name toe bij een snee of andere beschadiging van de huid, wat een porte d'entrée voor deze lastpak vormt.

Furunculosis komt ook voor in combinatie met hidradenitis suppurativa, ook wel acne inversa of acne ectopica genoemd, een chronische ontsteking van de haarzakjes in vooral de liezen en/of de oksels.

Wanneer de huisarts raadplegen?

Bij steenpuisten in neus of oor of bij een karbunkel, doet de persoon er verstandig aan bij de huisarts langs te gaan. In deze gevallen is er een grotere kans op verspreiding van de bacteriën in de bloedbaan. Bij veelvuldige recidief is het ook raadzaam bij de huisarts langs te gaan.

Onderzoek en diagnose

De huisarts zal waarschijnlijk de diagnose steenpuist of karbunkel à vue stellen. Hij of zij kan zo nodig een monster van de pus naar een laboratorium te sturen ter onderzoek. Dit kan nodig zijn in geval van terugkerende infecties of bij een infectie die niet op de standaardbehandeling heeft gereageerd. Veel soorten bacteriën die steenpuisten veroorzaken, zijn resistent geworden tegen bepaalde soorten antibiotica. Dus laboratoriumtesten kunnen helpen bepalen welk type antibioticum geïndiceerd is.

Verwijderen en behandelen van een steenpuist

Hoe kun je een steenpuist verwijderen of behandelen? Soms verdwijnen steenpuisten spontaan na een periode van jeuk en lichte pijn. In veel gevallen echter barsten ze open, waarna de pus eruit loopt. Laat de steenpuist 'rijpen'. Dit 'rijpingsproces' kan worden bespoedigd door hete kompressen aan te brengen op de steenpuist. Normaal gesproken treedt er na enige tijd treedt er spontane ontlasting op met vrijkomen van pus, waarna de pijn direct verdwijnt en de roodheid trekt na enkele dagen weg.

Algemene adviezen

Een steenpuist uitknijpen is geen goed idee. Knijp de puist niet uit; dit zal de ontsteking alleen maar verergeren en de infectie kan zich hierdoor verspreiden. Hoe kun je wel op een veilige en goede methode de steenpuist weghalen? Je moet zo veel mogelijk van de steenpuist afblijven om verspreiding van de bacterie te voorkomen en de steenpuist volledig rijp te laten worden. Dek de steenpuist af met een gaasje om verdere besmetting te voorkomen en was regelmatig de handen met water en zeep. Houd het gebied rondom de steenpuist heel goed schoon met water en zeep. Zorg voor een goede lichamelijke hygiëne en voldoende weerstand. Vermijd broeiplekken, draag luchtige kleding die niet schuurt of knelt. De rijping van de steenpuist kan desgewenst versneld worden door een warm kompres op het ontstoken gebied aan te brengen, bijvoorbeeld een in warm water gedrenkte schone doek of een pluk verbandwatten. Dit helpt tevens tegen de pijn.

Nadat de puist is opengebarsten vloeit het pus weg en verdwijnt de pijn. In dit stadium is het van belang om de wond goed schoon te houden. Breng dan op de puist en het gebied er omheen tweemaal daags povidonjoodzalf of -oplossing aan. Dek de wond daarna met een steriel gaasje af en was je handen met water en zeep.

Hygiënische maatregelen

Als je vaker last hebt van steenpuisten is het nemen van de volgende hygiënische maatregelen belangrijk:

• nóóit de steenpuist aanraken;
• was regelmatig je handen grondig met zeep;
• knip je nagels kort (maar ook weer niet te kort waardoor ze kwetsbaar worden);
• gebruik altijd je eigen handdoek en gebruik na elk wasbeurt een schone handdoek (en washand);
• was elke dag je lichaam met (pH-neutrale) zeep.
• je kunt bij steeds terugkeren steenpuisten ook je lichaam wassen met desinfecterende zeep of shampoo met povidonjodium (Betadine scrub) of met het ontsmettende middel chloorhexidine (Hibiscrub), verkrijgbaar als een vloeibare zeep.

Geen trekzalf gebruiken

Voor de behandeling van steenpuisten werd in grootmoeders tijd trekzalf gebruikt. Die behandelmethode heeft echter weinig effect, is bovendien slecht voor het milieu (bij trekzalf met lood) of kan huidirritatie opleveren (bij trekzalf met teer). Dus geen trekzalf gebruiken bij steenpuisten.

Medicatie

Bij een steenpuist die in het gezicht zit (oor, neus of lip), steeds blijft terugkomen of wanneer de patiënt zich erg ziek voelt door de steenpuist, kan de arts zo nodig een antibioticakuur voorschrijven (bijvoorbeeld Erythromycine Sandoz). Raadpleeg sowieso bij twijfel de huisarts. De huisarts kan indien dat nodig is en er voldoende rijping heeft plaatsgevonden, de steenpuist chirurgisch ontlasten door middel van incisie (het maken van een sneetje) en drainage (het laten weglopen van de pus). De huisarts kan een furunkel die steeds op dezelfde plek terugkeert, voorgoed verwijderen door excisie (uitsnijding) van de haarzak.

Antimicrobiële therapie is niet geïndiceerd bij patiënten die incidenteel last hebben van een steenpuist, zonder verhoogd risico. Onder speciale omstandigheden is deze therapie wel geïndiceerd, zoals bij een furunkel:

• die niet geneest, zonder aanwijzingen voor een karbunkel;
• boven de lijn van mondhoek tot oor;
• bij een patiënt met een verhoogd risico op endocarditis (een infectie van het endocard, de binnenbekleding van het hart) of met een kunstgewricht;
• die gepaard gaat met algemene malaise en koorts;
• bij een patiënt met influenza (griep) of een verminderde weerstand (diabetes mellitus of suikerziekte, hiv-infectie).²

Steenpuisten bestrijden met plantengeneeskunde

Fenegriekzaad

De ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) adviseert uitwendig gebruik van fenegriekzaad bij onder meer steenpuisten. Toepassing: papkompres. Kook 50 gram verpulverd zaad gedurende 5 minjuten met 250 ml water en gebruik dat als vochtig-warm kompres door de nog warme brei op de doek te leggen en daarna het geheel aan te brengen op de puist. Laat de kompres hier liggen totdat hij volledig afgekoeld is. Herhaal deze behandeling drie- tot viermaal per dag.

Tea tree olie

Tea tree (Melaleuca alternifolia Cheel) behoort tot de mirteachtigen en het blijkt dat tea tree olie beschikt over antiseptische eigenschappen tegen schimmels en bacteriën, volgens onderzoek zelfs tegen de bacterie Staphylococcus aureus, vaak de veroorzaker van steenpuisten en resistent voor de meeste antibiotica. Breng 2 druppels tea tree olie op een vochtig watje en leg dit gedurende 5-10 minuten op de steenpuist of maak een kompres met 25 druppels op 1 liter water. Dit gedurende 15-30 minuten aanbrengen op de steenpuist. Zorg er wel voor dat het kompres vochtig blijft. De ESCOP komt overigens niet met een gebruiksadvies ten aanzien van tea tree.

Arnica of valkruid

Tot slot kan Arnica of Valkruid uitwendig als zalf of olie worden gebruikt bij steenpuisten, als kompres of om in te smeren. Valkruid bevat sesquiterpeenlactonen. De sesquiterpeenlactonen, vooral helenaline, werken antimicrobieel tegen diverse bacteriën en schimmels. De ESCOP adviseert valkruid bij onder meer huidontstekingen. Sommige mensen zijn allergisch voor sesquiterpeenlactonen.

Behandeling furunculose

Onderliggende oorzaak behandelen

Als je last hebt van terugkerende steenpuisten, kan je huisarts onderzoeken om te zien of er een onderliggende oorzaak is, zoals een slecht werkend immuunsysteem (afweersysteem).

Antibiotica en/of een antibiotische neuscrème

Het kan ook zijn dat jij, of iemand in je familie, drager is van de Staphylococcus bacterie. Behandeling met antibiotica en/of een antibiotische neuscrème kunnen de bacterie uitroeien. Hierdoor neemt de kans op steenpuisten en andere soorten huidinfecties af.

Overgewicht tegengaan

Bij overgewicht is het verstandig om af te vallen; nièt door middel van een crash-dieet maar door een combinatie van gezond en gevarieerd eten en voldoende bewegen. Een diëtist kan je hierbij ondersteunen.

Inderm, applicatievloeistof 1%

lnderm bevat erytromycine, dat behoort tot de zogenaamde antibiotica, stoffen die bacteriën doden of in hun groei remmen. Artsen schrijven erytromycine op de huid voor bij acne, maar soms ook bij terugkerende steenpuisten. Zodra je de steenpuist voelt opkomen, kun je deze vloeistof gedurende een aantal dagen aanbrengen. Hiermee kun je ze terugdringen en komt de steenpuist mogelijk in het geheel niet meer op. 's Morgens en 's avonds de aangedane huid reinigen en met lnderm bevochtigen. Houd de huid steeds goed schoon. De applicatievloeistof is alleen op doktersrecept verkrijgbaar.

Prognose

Meestal genezen incidentele furunkels goed en zonder complicaties, zij het soms met enige littekenvorming.

Voorkómen van steenpuisten

Steenpuisten kunnen worden voorkomen door een goede lichamelijke hygiëne, voldoende weerstand (door regelmatig te leven, voldoende slaap te nemen en gezond te eten) en door het vermijden van broeiplekken en wrijving, bijvoorbeeld door het dragen van luchtige, loszittende kleding. Wrijving kan bevorderen dat de bacterie de huid binnendringt.

Noten:

1. NHG-Standaard Bacteriële huidinfecties (Eerste herziening). Wielink G, Koning S, Oosterhout RM, Wetzels R, Nijman FC, Draijer LW.. Huisarts Wet 2007;50(9): 426-44.
2. Ibid.

Lees verder

• Terugkerende steenpuisten: furunculose oorzaak en behandelen
• Steenpuist uitknijpen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Knobbel of bult in nek, hals, rug, schouder of borst