Priapisme: symptomen en behandeling aanhoudende erectie

Priapisme is een persisterende en vaak pijnlijke erectie van de penis zonder seksuele of erotische prikkeling. Het gaat bij priapisme dus om een aanhoudende stijve penis of piemel, zonder dat je seksueel opgewonden bent. Hoewel priapisme niet zo vaak voorkomt, wordt het bij bepaalde groepen vaker gezien, zoals mensen met sikkelcelanemie. Een snelle behandeling van priapisme is meestal nodig om weefselschade te voorkomen, teneinde impotentie te voorkomen. Priapisme is derhalve te beschouwen als een urologisch spoedgeval. De behandeling bestaat vaak uit het wegnemen van het overtollige bloed via een injectienaald. De prognose is in de regel gunstig mits de behandeling snel ingezet kan worden. Priapisme komt het meest voor bij mannen van in de dertig.

• Wat is priapisme?
• Waar komt de term priapisme vandaan?
• Incidentie
• Sekse: mannen/vrouwen
• Mogelijke oorzaken van priapisme
• Symptomen: aanhoudende erectie
• Ischemisch priapisme
• Niet-ischemisch priapisme
• Verloop priapisme
• Behandeling
• Medicatie en aspiratie
• Staken van medicatie
• Prognose en beloop
• Preventie
• Complicaties

Wat is priapisme?

Priapisme is de aanwezigheid van een langdurige, aanhoudende, hevige, vaak pijnlijke erectie van de penis die geen verband houdt met seksuele stimulatie of seksueel verlangen. Het is een urologische noodsituatie die kan leiden tot permanente weefselschade door zuurstoftekort, waarbij de beschadigde spiervezels vervangen worden door niet-elastische vezels met impotentie tot gevolg. Deze schade kan al na één ernstige episode optreden. De aandoening kan worden veroorzaakt door specifieke medische aandoeningen en bepaalde farmacologische stoffen.

Waar komt de term priapisme vandaan?

Wat is de betekenis van de term 'priapisme'? In de Griekse mythologie is Priapus de god van de tuin- en wijnbouw en van de vee- en bijenteelt, of meer in het algemeen van de vruchtbaarheid. Hij was te herkennen aan een enorme fallus (zie afbeelding).

Incidentie

Deze aandoeningen komt niet zo vaak voor: slechts 1,5 op 100.000 mannen wordt er jaarlijks mee geconfronteerd. De incidentie stijgt tot 2,9 op 100.000 wat betreft mannen die ouder zijn dan 40 jaar. Een wetenschappelijke studie heeft uitgewezen dat 38-42% van de volwassen patiënten met sikkelcelanemie (zie onder) op zijn minst één keer last heeft gehad van priapisme.¹ Deze aandoening komt slechts zelden bij kinderen voor.

Sekse: mannen/vrouwen

Priapisme is hoofdzakelijk een aandoeningen die mannen treft. Er is melding gemaakt van priapisme van de clitoris, maar dat zijn zeer uitzonderlijke gevallen.²

Mogelijke oorzaken van priapisme

Er zijn twee oorzaken aan te wijzen voor priapisme:

• een verminderde afvoer van bloed via de aders;
• een verhoogde toevoer van bloed via de slagaders.

Vaak gaat het om een verminderde bloedafvoer, als het bloed niet uit de stijve penis weg kan. Een verhoogde bloedtoevoer komt veel minder vaak voor. Vaak hangt dit samen met het gebruik van bepaalde medicijnen.

De oorzaken van priapisme zijn onder meer:

• Letsel (trauma) aan de zenuwen die de bloedtoevoer naar de penis regelen;
• Bloedziekten, zoals sikkelcelanemie waarbij de kleine bloedvaten verstopt kunnen raken, leukemie en polycythemie, een bloedziekte waarbij steeds meer rode bloedlichaampjes worden geproduceerd;
• Als bijwerking van bepaalde (antipsychotische) medicamenten (waarschijnlijk als gevolg van hun blokkerende werking op α1-adrenerge receptoren³);
• Als gevolg van sommige behandelingen van erectiestoornissen, vooral als er meer van het geneesmiddel wordt gebruikt dan de aanbevolen hoeveelheid;
• Alcohol, cannabis, speed, cocaïne en andere drugs kunnen priapisme veroorzaken;
• Een spinnenbeet, schorpioensteek of andere giftige beten;
• Metabole aandoeningen waaronder jicht of amyloïdose;
• Neurogene aandoeningen, zoals een dwarslaesie of syfilis;
• Peniskanker.

Symptomen: aanhoudende erectie

De symptomen van priapisme variëren afhankelijk van het type priapisme. De twee belangrijkste soorten priapisme zijn ischemisch en niet-ischemisch priapisme.

Ischemisch priapisme

Ischemisch priapisme, ook wel low-flow priapisme genoemd, is het gevolg van bloed dat de penis niet kan verlaten. Dit type priapisme komt het meest voor. Symptomen zijn:

• Erectie van meer dan vier uur of niet gerelateerd aan seksuele opwinding of stimulatie;
• Stijve penisschacht, maar het uiteinde van de penis (eikel) is zacht;
• Toenemende penispijn.

Niet-ischemisch priapisme

Niet-ischemisch priapisme, ook bekend als high-flow priapisme, treedt op wanneer de bloedstroom van de penis niet op de juiste wijze wordt gereguleerd. Niet-ischemisch priapisme is meestal pijnloos. Symptomen die kunnen optreden zijn:

• Erectie van meer dan vier uur, niet gerelateerd aan seksuele opwinding of stimulatie;
• Rechte maar niet volledig stijve penisschacht.

Verloop priapisme

In het begin laat priapisme zich aanzien als een 'gewone' erectie die weliswaar langer dan gewoonlijk aanhoudt, doch niet pijnlijk aanvoelt. Na enkele uren begint de aanhoudende erectie wel pijn te doen. Deze pijn kan zo hevig zijn dat slapen of urineren wordt belemmerd. Als de erectie langere tijd aanhoudt, kan dit leiden tot littekenvorming in het weefsel en impotentie. Daarom is het van belang dat priapisme tijdig, zeker binnen vier tot zes uur, behandeld wordt.

Behandeling

Medicatie en aspiratie

De behandeling van priapisme kans naast adequate pijnstilling bestaan uit het verstrekken van geneesmiddelen die de bloedvaten vernauwen waardoor de hoeveelheid bloed in de penis afneemt. Aspiratie als behandeling komt echter vaker voor. Hierbij wordt via een injectienaald de penis voorzichtig ontdaan van alle overtollige bloed, vaak gevolgd door het spoelen van de bloedvaten van de penis met een zoutoplossing. Op beide behandelingen volgt onmiddellijke verlichting van de pijn en een afname van de erectie.

Staken van medicatie

Priapisme is een zeldzame en ernstige bijwerking van antipsychotica. Het gebruik van antipsychotica dient gestaakt te worden bij het optreden van deze bijwerking en er moet in overleg met de psychiater zo nodig een alternatief middel voorgeschreven worden.

Prognose en beloop

De prognose is gunstig indien snel met de behandeling kan worden begonnen. Patiënten met sikkelcelanemie krijgen nogal eens te maken met een recidief. In dat geval is de prognose afhankelijk van de ernst en de frequentie van het ziektebeeld. Des te vaker priapisme optreedt des te meer kans op complicaties.

Preventie

Allereerst is het van belang om alle onderliggende omstandigheden die mogelijk tot priapisme hebben geleid op de juiste manier te behandelen. Aangezien dit onaangename medische probleem kan worden veroorzaakt door de inname van bepaalde medicijnen, is het bovendien de bedoeling dat het betreffende medicijn wordt vervangen door andere geschikte medicatie. Priapisme veroorzaakt door alcoholgebruik of drugsgebruik kan worden voorkomen als iemand zich van deze schadelijke stoffen onthoudt.

Complicaties

Ischemisch priapisme kan ernstige complicaties veroorzaken. Het bloed dat in de penis zit, krijgt geen zuurstof. Wanneer een erectie te lang duurt, kan door zuurstoftekort de weefsels in de penis beschadigd raken. Als gevolg hiervan kan onbehandeld priapisme erectiestoornissen veroorzaken.

Noten:

1. Priapism. http://emedicine.medscape.com/article/777603-overview (voor de laatste keer geraadpleegd op 27-08-2015)
2. Ibid.
3. Vincent K. Dik, Otto K. Kisman en Mieke Dousma. Een patiënt met priapisme als gevolg van pipamperon. Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A3132

Lees verder

• Ziekte van Peyronie: symptomen, oorzaak en behandeling
• Afscheiding uit de penis of plasbuis bij de man: oorzaken
• Verwonding van de penis: penisbreuk, penisamputatie, letsel
• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)