Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)

Balanitis is ontsteking van de eikel (glanspenis) en de voorhuid van de penis. In Nederland is balanitis is een veel voorkomende aandoening. Bij besneden mannen komt balanitis veel minder vaak voor, omdat bij hen de omstandigheden voor micro-organismen die balanitis kunnen veroorzaken veel minder gunstig zijn. Als iemand besneden is, kunnen smegma, dode huidcellen en zeepresten zich niet ophopen onder de voorhuid en als gevolg daarvan voor irritatie van de eikel en/of voorhuid en ontstekingsreacties zorgen. Balanitis kan veroorzaakt worden door diverse factoren, maar infectie met Candida albicans (gist) komt het meeste voor. Een goede hygiëne van de glanspenis of eikel en voorhuid is vaak voldoende om balanitis te behandelen.

• Ontsteking van de glanspenis en voorhuid
• Symptomen ontsteking van de eikel en voorhuid
• Oorzaken van balanitis
• Slechte hygiëne
• Infectie
• Fimose
• Seksueel overdraagbare aandoening (soa)
• Allergie en irriterende stoffen
• Huidaandoeningen
• Diabetes
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling ontsteking van de eikel
• Medicijnen
• Eikel en voorhuid schoonspoelen met water
• Preventie
• Prognose
• Complicaties
• Casus: Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Ontsteking van de glanspenis en voorhuid

Balanitis duidt op een ontsteking van de eikel, ook wel 'glanspenis' genoemd. Het kan hierbij gaan om zowel een acute of chronische ontsteking van het epitheel van de glanspenis. Veelal is ook de voorhuid ontstoken. Balanitis kan veroorzaakt worden door diverse factoren, maar infectie met Candida albicans (gist) komt het meeste voor.

Symptomen ontsteking van de eikel en voorhuid

Bij balanitis is de kop van de penis en soms ook de voorhuid ontstoken, waardoor er jeuk, irritatie en pijnklachten kunnen ontstaan. Er ontstaat een (soms vlekkerige en schilferachtige) roodheid van de eikel met een toegenomen vochtigheid. Als zowel de eikel als de voorhuid (preputium) ontstoken zijn, spreekt men ook wel van 'balanoposthitis'. Ook kunnen er in de lies opgezwollen lymfeklieren opgemerkt worden.

Oorzaken van balanitis

Slechte hygiëne

Chronische irritatie van het slijmvlies van de eikel gecombineerd met een slechte persoonlijke hygiëne, zijn in veel gevallen de oorzaak van de aandoening. Het gebrek aan beluchting en hygiëne veroorzaakt een ophoping van smegma (talgafscheiding - aanvankelijk wit van kleur en reukloos), huidschilfers en urine onder de voorhuid met als gevolg voortdurende irritatie van het slijmvlies. Dit leidt op een gegeven ogenblik tot een ontsteking.

Kinderen zijn het meest vatbaar voor deze aandoening. Het is van belang dat jongens van jongs af aan geleerd wordt hoe ze hun geslachtsdelen moeten schoonhouden.

Infectie

Andere mogelijke oorzaken van balanitis zijn een bacteriële infectie of een schimmelinfectie, voornamelijk candidiasis, ook wel candidose of candida genoemd. Een allergische reactie kan soms ook leiden tot irritatie van de eikel en als gevolg daarvan een ontsteking.

Fimose

Onbesneden mannen worden het meest getroffen door balanitis. Bij de aandoening fimosis, waarbij er sprake is van een vernauwing van de voorhuid van de penis met als gevolg dat de eikel niet ontbloot kan worden, is de kans op balanitis vergoot. Dit komt omdat de eikel niet goed schoon kan worden gehouden.

Seksueel overdraagbare aandoening (soa)

Sommige seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) kunnen af ​​en toe balanitis veroorzaken. Verschillende soa's kunnen een plasbuisontsteking (urethritis) en een balanitis veroorzaken, bijvoorbeeld genitale herpes, chlamydia en gonorroe. Symptomen van plasbuisontsteking zijn onder meer:

• Pijn bij het plassen;
• Een afscheiding die uit de plasbuis of urethra komt.

Allergie en irriterende stoffen

De huid van de eikel is gevoelig. Het kan 'reageren' en ontstoken raken als het in contact komt met verschillende chemicaliën of andere stoffen. Bijvoorbeeld:

• Als je je niet wast onder je voorhuid, kunnen oude huidcellen, urine, zweet en ander vuil zich daar verzamelen. Dit kan de eikel irriteren en tot ontsteking leiden.
• Bepaalde zepen en ontsmettingsmiddelen die je kunt gebruiken om de penis schoon te maken.
• Overmatig wassen of schrobben kan ook de tere huid van de eikel irriteren.
• Condooms, spermiciden (zaaddodend middelen), smeermiddelen die worden gebruikt bij seks en het glijmiddel in condooms kunnen de eikel irriteren.
• Chemicaliën die op je handen worden gemorst, kunnen worden overgebracht naar de penis wanneer je naar het toilet gaat.
• Sommige waspoeders of wasproducten die niet goed worden afgespoeld van onderbroeken.

Huidaandoeningen

Bepaalde huidaandoeningen kunnen een balanitis veroorzaken of worden verward met een balanitis, bijvoorbeeld psoriasis en een aantal zeldzamere huidaandoeningen kunnen zich op de penis en eikel voordoen. Heel af en toe kan een vroeg type huidkanker aanwezig in de vorm van een ontsteking.

Diabetes

Mannen met diabetes mellitus (suikerziekte) zijn extra vatbaar voor het ontwikkelen van balanitis. Bij hen heeft de urine een verhoogd glucosegehalte, een situatie waarin micro-organismen goed gedijen. Deze hogere concentratie van glucose in de urine kan leiden tot een ontsteking van de urinebuis. Antibioticagebruik vergroot de kans op een schimmelinfectie, aangezien antibiotica niet alleen de slechte bacteriën bestrijdt, maar ook de goede bacteriën die het lichaam bescherming moeten bieden.

Onderzoek en diagnose

Bij een ontsteking van de eikel en/of voorhuid, is het verstandig langs de huisarts te gaan. Hij zal het aangedane geslachtsdeel onderzoeken en desnoods een uitstrijkje nemen. Zo'n huidbiopsie kan nodig zijn, aangezien balanitis sterke overeenkomsten vertoont met andere aandoeningen zoals psoriasis, eczeem (eczeem op de eikel) of lichen ruber planus.

Behandeling ontsteking van de eikel

Medicijnen

De behandeling die zal worden ingezet is afhankelijk van de oorzaak. Zo kan er bij een bacteriële infectie een antibiotica worden voorgeschreven en bij candida een antischimmel-crème. In veel gevallen volstaat een corticosteroïd crème eventueel in combinatie met een lokaal antibioticum.

Eikel en voorhuid schoonspoelen met water

Voorts wordt als onderdeel van de algemene hygiëne aangeraden de ruimte tussen voorhuid en glans regelmatig schoon te spoelen. Normaal gesproken één keer per dag, maar in geval van infectie drie- tot viermaal per dag gedurende drie dagen. Doe dit bij voorkeur met ruim lauw water, zónder zeep aangezien zeep(resten) de eikel en voorhuid kunnen irriteren. Bij geringe klachten is deze maatregel vaak al voldoende.

Preventie

In alle gevallen is hygiëne bijzonder belangrijk, zodat de predisponerende factor irritatie door slechte hygiëne met ophoping van smegma, urine of zeepresten, wordt voorkomen. Wanneer smegma niet regelmatig wordt verwijderd, vergroot dit de kans op balanitis. Er is geen directe samenhang tussen smegma en het risico op het ontstaan van peniskanker, zoals lange tijd gedacht werd.¹ Het schoonmaken van de glanspenis, de voorhuid en de groef achter de penis kan het beste onder de douche gebeuren met schoon water. Was het uiteinde van de penis (de eikel) elke dag. Trek de voorhuid zachtjes terug in bad of onder de douche. Reinig vervolgens de eikel voorzichtig met alleen water, of water en een neutrale zeep. Zorg ervoor dat de penis inclusief de eikel droog is voordat je een onderbroek aantrekt.

Traumata zoals wrijving door kleding, dient men ook te voorkomen. Bij hardnekkige gevallen kan circumcisie (besnijdenis) uitkomst bieden. Als de symptomen verband houden met het condoomgebruik, probeer dan een condoom dat is ontwikkeld voor de gevoelige huid. Was je handen voordat je naar het toilet gaat als je werkt met chemicaliën die de tere huid kunnen irriteren. Gebruik een condoom elke keer dat je seks hebt met een nieuwe seksuele partner.

Prognose

De prognose hangt af van de onderliggende oorzaak en de aanwezigheid van mogelijke risicofactoren. Candida balanitis verdwijnt snel met een geschikte behandeling, maar komt vaker voor bij mannen met:

• Diabetes;
• Slechte genitale hygiëne;
• Fimosis.

Balanitis als gevolg van contactirriterende middelen verdwijnt na een aantal dagen, mits je je eikel niet meer in contact komt met het allergeen of irriterende stof.

Complicaties

Problemen met het terugtrekken van de voorhuid kan ontstaan. Dit wordt vooral gezien als de balanitis chronisch of recidiverend is.

Casus: Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)

Patiënt

Erik, 36 jaar, vrachtwagenchauffeur.

Klachten

Erik heeft sinds een week last van roodheid, zwelling en pijn aan de eikel en voorhuid. Erik ervaart ook jeuk en een branderig gevoel tijdens het plassen. Hij heeft geen koorts of andere systemische symptomen.

Onderzoek

• Anamnese: Erik heeft geen bekende allergieën of eerdere episodes van balanitis. Hij heeft geen recente veranderingen in hygiëneproducten of seksuele partners. Erik is onbesneden.
• Fysiek onderzoek: Erik's eikel en voorhuid zijn rood en gezwollen. Er is wat witachtige afscheiding zichtbaar. Geen tekenen van ernstige infectie of ulceratie.
• Laboratoriumonderzoek: Urinekweek en uitstrijkje van de afscheiding worden gedaan om een infectie bij Erik uit te sluiten.

Diagnose

Balanitis, mogelijk veroorzaakt door een bacteriële infectie of schimmelinfectie, of door irritatie van hygiëneproducten.

Behandeling

• Topische antischimmel- of antibacteriële crèmes: Aanbrengen van een antischimmel- of antibacteriële crème. Dit is afhankelijk van de kweekresultaten.
• Hygiëne: Erik moet dagelijks de eikel en voorhuid schoonmaken met lauw water en een milde zeep. Vermijden van agressieve hygiëneproducten.
• Pijnstilling: Erik kan paracetamol of ibuprofen gebruiken om de pijn en zwelling te verminderen.

Advies

• Hygiëne: Erik moet regelmatig en voorzichtig de eikel en voorhuid reinigen om verdere irritatie te voorkomen.
• Voorkomen van irriterende stoffen: Erik moet geparfumeerde zepen, lotions en andere irriterende stoffen vermijden.
• Medische follow-up: Erik moet terugkomen als de symptomen na een week behandeling niet verbeteren, verergeren, of als er nieuwe symptomen optreden zoals koorts of uitgebreide zwelling.

Prognose

Met de juiste behandeling en goede hygiënemaatregelen kan Erik's balanitis binnen een paar weken verbeteren. Als de klachten aanhouden, is verdere evaluatie nodig om andere oorzaken uit te sluiten. Regelmatige controle kan helpen bij het aanpassen van de behandeling indien nodig.

Noot:

1. Van Howe RS, Hodges FM. The carcinogenicity of smegma: debunking a myth. J Eur Acad Dermatol Venereol 2006;20(9):1046-54. Smegma veroorzaakt op zichzelf geen peniskanker, maar wanneer het niet regelmatig weggespoeld wordt kan dit leiden tot irritatie en zelfs ontsteking van de voorhuid en glanspenis. Mogelijkerwijs geven deze ontstekingen wél een verhoogd risico op peniskanker.

Lees verder

• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Jeuk aan eikel en jeukende voorhuid: oorzaken van jeuk
• Perineum pijn: pijn tussen balzak en anus of vagina en anus
• Afscheiding uit de penis of plasbuis bij de man: oorzaken
• Ziekte van Peyronie: symptomen, oorzaak en behandeling