Mondkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Mondkanker symptomen bestaan uit een zwelling, zweertje of wondje in de mond. In de mond komen zowel kwaadaardige als goedaardige gezwellen voor. Bij kwaadaardige gezwellen spreekt men van kanker. In Nederland komen per jaar per 100.000 mensen circa 3 gevallen van mondkanker voor. Deze kanker kan in de gehele mond ontstaan. Chronische irritatie van het slijmvlies speelt in veel gevallen een belangrijke rol in het ontstaan. Roken en overmatig alcoholgebruik zijn belangrijke risicofactoren. De meest toegepaste behandelingen bij kanker van de mond zijn een operatie en bestraling. Preventie van mondkanker kan onder meer door te stoppen met roken en niet te drinken of matig te drinken. Daarnaast is het belangrijk om gezond en gevarieerd te eten en dagelijks veel groente en fruit te eten.

• Wat is mondkanker?
• Hoe vaak komt kanker in de mond voor?
• Oorzaak van mondkanker
• Risicofactoren
• Mondkanker symptomen
• Oppervlakkige tumoren
• Diepere tumoren
• Zweer in de mond dat niet geneest
• Bijkomende klachten
• Onderzoek en diagnose
• Weefselonderzoek
• Stadia van mondkanker
• Behandeling van mondkanker
• Prognose en overleving
• Complicaties
• Problemen met eten en drinken: een smaakvolle uitdaging
• Spreken als een nieuwe kunst
• Cosmetische veranderingen: een nieuwe blik in de spiegel
• Pijn die blijft
• Infecties: wanneer bacteriën toeslaan
• Psychische impact: het gevecht in je hoofd
• Preventie van mondkanker

Wat is mondkanker?

Mondholtecarcinomen kunnen zich voordoen in de gehele mond: tong, mondbodem (het deel van de mond onder de tong), wangslijmvlies, tandvlees en het harde verhemelte. Lipkanker valt er niet onder. In eenderde deel van de gevallen komt de kanker op de tong voor. Er wordt in dat geval ook wel gesproken van tongkanker.

Hoe vaak komt kanker in de mond voor?

De incidentie van mondkanker in Nederland is iets meer dan 3 op 100.000.¹ Daarvan vormt tongkanker ongeveer een derde deel. Het mondholtecarcinoom komt vaker voor in Aziatische landen. Wellicht komt dit door het gebruik van bepaalde voedings- en genotsmiddelen die het mondslijmvlies irriteren. In India wordt bijvoorbeeld veel op tabak en op bladeren en noten van de betel gekauwd.

Oorzaak van mondkanker

De precieze oorzaak van mondkanker is niet bekend. Mondkanker ontstaat wanneer cellen in de mond veranderingen (mutaties) in hun DNA ondergaan. Dit leidt tot ongecontroleerde celgroei (celwoekering). Door de ophoping van abnormale kankercellen in de mond, vormt zich allengs een tumor. De kankercellen verspreiden zich vervolgens naar het omliggende weefsel, waar ze binnendringen en schade veroorzaken. Ook kan kanker zich uitzaaien naar andere gebieden van het hoofd en nek of andere lichaamsdelen. De meeste orale kankers zijn plaveiselcelcarcinomen. Deze vorm van kanker verspreidt zich snel.

Het is niet duidelijk wat de precieze oorzaak is van de mutaties in plaveiselcellen die leiden tot mondkanker. Maar onderzoekers hebben een aantal factoren geïdentificeerd die het risico op mondkanker verhogen.

Risicofactoren

Leefwijze is een factor waar rekening mee gehouden moet worden in de ontwikkeling van mondholtecarcinomen. Naast het kauwen op tabak, zijn roken en langdurig overmatig alcoholgebruik niet te onderschatten risicofactoren. Andere mogelijke risicofactoren zijn een slechte mondhygiëne, chronische irritatie door ontstekingen en slechts passende gebitsprothesen, slechte voeding (gebrek aan bepaalde voedingsstoffen), vitaminegebrek en genetische factoren. Deze irritatie kan leiden tot een witte plek (leukoplakie) of een rode plek (erytroplakie). Sommige leukoplakieën ontaarden in kanker. In 5-7% van de gevallen leidt leukoplakie in het mondslijmvlies tot kanker. Vooral leukoplakieën op het slijmvlies van de tong, de mondbodem en de onderlip zijn daar gevoelig voor. Het komt in Nederland vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Het komt zelden voor bij mensen onder de 40 jaar.

Mondkanker symptomen

Een kwaadaardige mondtumor kan op verschillende manieren groeien:

• als oppervlakkig zweertje;
• als een 'bloemkoolachtige' poliep;
• als 'een cyste'.

Oppervlakkige tumoren

Oppervlakkige tumoren veroorzaken zelden pijn of andere klachten. Pijn kan wel optreden als de tumor doorgroeit in de omliggende weefsels. De kans bestaat dat mensen bij een oppervlakkige tumor te lang doorlopen, ook als die al wat groter is - juist vanwege het ontbreken van pijn of andere klachten.

Diepere tumoren

Als de tumor verder doorgroeit, kunnen andere klachten optreden. Ingroei in de omliggende spieren kan leiden tot problemen bij het kauwen, slikken spreken. Later kan de persoon ook gaan kwijlen. En de problemen bij het kauwen en slikken kan leiden tot minder eten en gewichtsverlies. Ook kunnen er problemen met het gebit ontstaan, zoals bloedend tandvlees, gebitselementen die los gaan zitten en het niet meer passen van een gebitsprothese. Een tumor in de mondholte kan uitstralende pijn naar het oor veroorzaken. Metastasen (uitzaaiingen) kunnen een klierzwelling in de hals veroorzaken.

Zweer in de mond dat niet geneest

Bij een zweer in het mondslijmvlies die maar niet geneest of een gezwel ergens in de mond, is het zaak naar de huiarts te gaan voor onderzoek. Zonder behandeling verspreidt de kanker zich naar omringend weefsel, de regionale lymfklieren (kaak en hals) en van daaruit naar andere delen van het lichaam (longen, lever of skelet).

Bijkomende klachten

Mondkanker kan gepaard gaan met bijkomende klachten, zoals onder meer:

• gezwollen lymfeklieren in de hals;
• gewichtsverlies;
• aanhoudende keelpijn;
• droge mond (xerostomie);
• een verandering in de manier waarop het (kunst)gebit of kunstgebit op elkaar past;
• een verandering in de stem of heesheid;
• een verplaatste kaak of tong;
• kaakpijn;
• kauwproblemen;
• pijn bij het slikken en slikproblemen;
• loszittende tanden;
• onverklaarbare bloedingen in de mond;
• onverklaarbare gevoelloosheid of pijn in een deel van het gezicht, de mond of de nek;
• oorpijn;
• brok in de keel gevoel of brokgevoel in de keel;
• spraakproblemen
• tongafwijkingen en pijn aan de tong.

Onderzoek en diagnose

Weefselonderzoek

De tandarts zal je nek, mond en lippen op knobbels inspecteren en op wondjes in je mond letten die slecht helen. Bij vermoeden van mondkanker, kan weefselonderzoek (biopsie) worden verricht.

Stadia van mondkanker

Zodra mondkanker is gediagnosticeerd, zal de arts onderzoeken wat de omvang, of het stadium van de kanker is. De volgende onderzoeken kunnen daarbij worden ingezet:

• Endoscopie, waarbij met behulp van een flexibele slang met daarop een camera je mond, keel en slokdarm wordt bekeken.
• Beeldvormende diagnostiek: een verscheidenheid aan beeldvormende tests kunnen helpen bepalen of de kanker zich heeft verspreid buiten je mond. Beeldvormend onderzoek kan onder meer bestaan uit röntgenstraling, computertomografie (CT) scans, magnetische resonantie beeldvorming (MRI) en positron emissie tomografie (PET) scans. De arts bepaalt wat voor onderzoek nodig is.

Stadia van mondkanker wordt aangegeven met behulp van Romeinse cijfers I tot en met IV. Een lagere graad, zoals stadium I, geeft aan dat de kanker zich beperkt tot één gebied. Een hogere graad, zoals stadium IV geeft een grotere tumor aan die is uitgezaaid naar andere delen van het hoofd of de nek, of andere delen van het lichaam. Stadiumindeling van de kanker helpt de ​​arts te bepalen welke behandeling geïndiceerd is.

Behandeling van mondkanker

Een vroegtijdig ontdekte tumor kan middels een laserbehandeling of een operatie worden behandeld. Bij een grote(re) tumor zal men overgaan tot een operatie, zo nodig gecombineerd met bestraling (radiotherapie). Na bestraling kan de patiënt last krijgen van een droge mond en daarmee samenhangende problemen zoals cariës. Behandeling met kankerremmende medicijnen (chemotherapie) heeft meestal weinig invloed heeft op tumoren in de mond- en keelholte. Chemotherapie kan gebruikt worden als aanvullende behandeling om bijvoorbeeld klachten te verminderen.

Prognose en overleving

Na behandeling van een klein carcinoom zonder halsklier-uitzaaiingen, is de vijfjaarsoverleving 70-80%. Patiënten die met succes zijn behandeld, krijgen in circa 5-10% van de gevallen een tweede tumor op een andere plek in de mond. De kans hierop wordt vergroot als de patiënt blootgesteld blijft aan inwerking van één of meerdere van de risicofactoren. De vijfjaarsoverleving daalt rap naar 20% bij grotere, zwerende tumoren met meerdere halskier-uitzaaiingen. Levenslange follow-up is vanwege de kans op een recidief gewenst. Met het oog op een succesvolle behandeling, is het belangrijk dat tumorprocessen in een vroegtijdig stadium worden opgespoord.

Complicaties

Mondkanker, een serieuze en ingrijpende diagnose, kan meer doen dan alleen het weefsel in je mond aantasten. De complicaties van deze ziekte kunnen verstrekkende gevolgen hebben, van fysieke veranderingen tot impact op je dagelijkse leven. Hier zijn enkele van de mogelijke complicaties die kunnen optreden:

Problemen met eten en drinken: een smaakvolle uitdaging

Na behandeling van mondkanker, zoals chirurgie of bestraling, kan eten en drinken een flinke uitdaging worden. Je smaakpapillen kunnen beschadigd raken, waardoor je favoriete gerechten ineens anders smaken. Het slikken kan pijnlijk of moeilijk worden, en je mond kan extreem droog aanvoelen door een verminderde speekselproductie. Het kan voelen alsof elke maaltijd een hindernisbaan is.

Spreken als een nieuwe kunst

De mond is het hart van spraak. Behandelingen voor mondkanker kunnen de structuur van je tong, lippen, of kaak veranderen, wat invloed heeft op je vermogen om duidelijk te spreken. Het kan nodig zijn om te leren communiceren op een manier die voorheen zo vanzelfsprekend was. Logopedie kan hierbij helpen, maar het kost tijd en geduld om weer krachtig je stem te laten klinken.

Cosmetische veranderingen: een nieuwe blik in de spiegel

Chirurgische ingrepen kunnen leiden tot zichtbare veranderingen aan je gezicht. Het kan zijn dat delen van je kaak, tong, of andere mondweefsels verwijderd moeten worden, wat invloed heeft op je uiterlijk. Dit kan een emotionele klap zijn die je zelfbeeld en zelfvertrouwen aantast, maar reconstructieve chirurgie biedt in sommige gevallen hoop om je uitstraling weer te herstellen.

Pijn die blijft

Chronische pijn is een veelvoorkomende complicatie van mondkanker. Of het nu gaat om pijn in de mond, keel, of gezicht, de behandeling kan zenuwschade veroorzaken die zorgt voor aanhoudende ongemakken. Deze pijn kan ook je eetlust, spraak, en zelfs slaap beïnvloeden.

Infecties: wanneer bacteriën toeslaan

Na chirurgische ingrepen in de mond of door bestraling kan je immuunsysteem verzwakt raken. Dit opent de deur voor infecties in de mond of het tandvlees. Regelmatig schoonmaken, speciale mondverzorging, en antibiotica kunnen nodig zijn om deze ongewenste indringers op afstand te houden.

Psychische impact: het gevecht in je hoofd

Naast de fysieke complicaties, gaat de diagnose en behandeling van mondkanker gepaard met emotionele en mentale uitdagingen. Angst, depressie, en onzekerheid kunnen de kop opsteken. Het is een intense reis, zowel voor je lichaam als je geest, waarbij professionele begeleiding en steun van dierbaren onmisbaar kunnen zijn.

Preventie van mondkanker

Tabakgebruik en overmatig alcoholgebruik zijn de twee belangrijkste factoren bij het ontstaan van kanker in de mond- en keelholte. Als je zowel rookt als drinkt, heb je een extra verhoogd risico op deze ziekte. Je lichaam begint echter direct te herstellen zodra je stopt met roken en matig gaat drinken. Daarnaast helpen groenten en fruit het risico op kanker te verminderen. Met name de vitamine C in deze voedingsmiddelen is daarvoor bijzonder geschikt. Daarom is het belangrijk om dagelijks volop zwarte bessen, sinaasappels, kiwi's, nectarines, aardbeien, kool en broccoli, spruitjes of tomaten te eten.

Noot:

• Prof. dr. C.J.H. van de Velde e.a. (red.). Oncologie. Bohn Stafleu van Loghum, achtste herziene druk, Houten, 2011, p.287.

Lees verder

• Tongkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Tongontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling glossitis
• Gele, rode, zwarte en witte tong: oorzaken en symptomen
• Bultje op tandvlees: symptomen & oorzaken bult op tandvlees
• Bultjes op de tong: oorzaken van witte of rode tongbultjes