Tomaten: gezondheidsvoordelen en voedingswaarde tomaat

De tomaat is een vrucht van de tomatenplant (Solanum lycopersicum) en is culinair gezien een groente. Tomaten zijn culinair gezien niet alleen veelzijdig, ze zijn ook buitengewoon gezond. Tomaten bevatten veel water en weinig calorieën, plus veel vitamine C, B1, B2, B3, B5, B6, E en kalium. De concentratie vitamine C in de schil is driemaal zo hoog als in het vruchtvlees. In mindere mate bieden tomaten ijzer, calcium, magnesium, mangaan, koper, zink, fosfor en natrium aan. Maar de stof lycopeen is bijzonder belangrijk. Deze carotenoïde heeft een antioxiderende werking. Het beschermt het celmembraan van de planten, houdt ook de menselijke huidcellen gezond en verlaagt zelfs het LDL-cholesterolgehalte in het bloed, wat hart- en vaatziekten voorkomt. De vruchten zijn niet alleen verkrijgbaar in het rood, maar ook in geel, bruin, zwarte en groen, en ze variëren in vorm en grootte klein; er zijn wel meer dan duizend tomatenrassen.

• Oorsprong van de tomaat
• Voedingswaarde van de tomaat
• Vitaminen en mineralen
• Lycopeen
• Andere stoffen
• Gezondheidsvoordelen van de tomaat
• Algemeen
• Bescherming tegen kanker
• Zonnebrand voorkomen
• Versterk het immuunsysteem
• Bloedzuivering
• Hart en bloedvaten
• Kopen en bewaren van tomaten
• Kopen
• Bewaren
• Zelf tomaten kweken
• Allergie
• Bereidingstips

Oorsprong van de tomaat

De nachtschadefamilie is niet meer weg te denken in Nederland en andere Europese landen. Het is moeilijk voor te stellen dat deze in de middeleeuwen in Europa volkomen onbekend was. De tomaat kwam met de Spanjaarden mee uit Amerika. Hij komt oorspronkelijk waarschijnlijk uit de zeer regenachtige streken van de Andes. Dit verklaart zijn enorme waterbehoefte. De inheemse bevolking van Mexico en Peru kweekte al lange tijd tomaten toen de Spanjaarden de 'Nieuwe Wereld' binnenvielen. Archeologen hebben zaden gevonden die getuigen van het feit dat de Maya's de vrucht eeuwenlang in Meso-Amerika – een cultureel-historisch gebied dat zich uitstrekt van Centraal-Mexico tot Nicaragua – hebben geteeld voordat Columbus in 1492 op het continent arriveerde. De naam ‘tomaat’ is afgeleid van ‘xitomatl’ wat ‘mollig ding met een navel’ betekent in de Azteekse taal. De Spanjaarden verkortten het woord tot 'tomate' (tomaat).

Voedingswaarde van de tomaat

Vitaminen en mineralen

Gemiddeld per 100 gram: bevat tomaat de volgende vitaminen en mineralen:

Lycopeen

De tomaat beschermt tegen coronaire hartziekten en atherosclerose (aderverkalking). De reden hiervoor is de stof lycopeen, een speciale carotenoïde met antioxiderende eigenschappen. Lycopeen is een helderrood carotenoïde dat niet alleen in tomaat maar ook in andere rode vruchten, zoals watermeloen en rozenbottels, aanwezig is. Van deze fytochemische stof, die de celmembranen moet beschermen, is bekend dat het de kans op bepaalde vormen van kanker verkleint.

Carotenoïden zijn zo belangrijk voor ons organisme omdat ze helpen de zogenaamde 'vrije radicalen' te bestrijden, die op lange termijn tot hart- en vaatziekten kunnen leiden. Aangezien carotenoïden in vet oplosbaar zijn, moet hiermee bij de bereiding rekening worden gehouden. Een paar druppels olijfolie zijn misschien al voldoende.

De door experts aanbevolen dagelijkse dosis lycopeen is 6 mg. Het is interessant dat lycopeen uit tomatenpuree of tomatensap vele malen beter door het lichaam wordt opgenomen dan uit verse tomaten. Dit kan worden verklaard door het feit dat het relatief hittebestendige lycopeen zich pas volledig ontvouwt bij hogere temperaturen (die worden bereikt tijdens de productie van sap of puree) en dan veel beter door het lichaam kan worden opgenomen.

De volgende tabel toont het lycopeengehalte (in milligram) in verschillende tomatenproducten:

• Tomaat (rauw): 9,3
• Tomatensap: 10,8
• Tomatenpuree: 16,7
• Ketchup: 17,2
• Tomatensaus: 18,0
• Tomatenpuree: 55,5

Andere stoffen

Naast lycopeen hebben andere fytochemicaliën in de plant een preventief effect tegen verkalking van de bloedvaten en kanker: flavinoïden, fenolzuren en terpenen.

Gezondheidsvoordelen van de tomaat

Algemeen

Tomaten zijn echter niet alleen erg gezond, ze bevatten ook bijzonder weinig calorieën met 75 kilojoule (kJ) of 18 kilocalorieën (kcal) per 100 gram.

Voordat ze als alledaags voedsel werden erkend, werden tomaten voor medicinale doeleinden gebruikt. Ze staan ​​bekend om hun hoge lycopeengehalte, dat verschillende soorten kanker voorkomt. Omdat het carotenoïde lycopeen een antioxiderende werking heeft, versterkt deze stof het immuunsysteem en het geeft tevens de tomaat zijn rode kleur.

De tomatenschil is bijzonder waardevol voor de gezondheid en het is daarom raadzaam om deze op te eten. Er zitten veel verschillende flavanoïden en vetzuren in. Veel van deze stoffen dragen bij aan de vorming van lichaamsweefsel, de versterking van het immuunsysteem of de directe afweer tegen ziekteverwekkers. Het vruchtvlees van de tomaat, die bestaat uit een geleiachtige massa met pitjes, bevat bevat veel water en minder voedingsstoffen dan de schil.

Bescherming tegen kanker

Lycopeen geeft de vrucht zijn rode kleur. Het heeft een verstevigend effect en neutraliseert zo vrije radicalen in de lichaamscellen. Het is tweemaal zo effectief als bètacaroteen (een precursor voor vitamine A) in wortels. Lycopeen kan prostaatkanker voorkomen, evenals darmkanker, borstkanker, longkanker en baarmoederhalskanker.

Zonnebrand voorkomen

Lycopeen beschermt ook tegen de UV-stralen van de zon door de gevormde vrije radicalen te onderscheppen die huidcellen vernietigen. De bescherming tegen lycopeen is door lycopeen verhoogd, maar je moet natuurlijk wel zonnebrandcrème blijven gebruiken als je gaat zonnen.

Versterk het immuunsysteem

Vitamine C en kalium versterken het immuunsysteem. Met een kloeke tomaat dek je al de helft van je dagelijkse vitamine C-behoefte. Per dag heb je als volwassene 75 mg vitamine C nodig. Kalium is belangrijk voor de waterbalans van het lichaam. IJzer is ook nodig voor een functionerend immuunsysteem. De vrucht bevat weliswaar niet veel ijzer, maar vitamine C zorgt ervoor dat het goed door het lichaam wordt opgenomen.

Bloedzuivering

Tomaten neutraliseren metabole zuurresten, drijven de urine af en versterken de nierfunctie. Bovendien hebben ze, ondanks hun zuurgraad, een algeheel alkalisch effect en balanceren ze het gehalte aan zuren en basen, wat helpt tegen jicht en verzuring tegengaat.

Hart en bloedvaten

LDL-cholesterol wordt aangetast door vrije radicalen, het raakt geoxideerd en hecht zich vervolgens aan de vaatwanden. Het veranderde cholesterol zendt boodschapperstoffen uit waardoor steeds meer bloedcellen migreren naar de afzettingen in de bloedvaten. Het bloedvat wordt nu nog smaller. De opening voor de bloedstroom wordt steeds kleiner. De antioxidanten in tomaten voorkomen deze ontwikkeling door vrije radicalen te bestrijden. Regelmatige consumptie van tomaten voorkomt vernauwing van de bloedvaten en vermindert het risico op hartaanvallen en beroertes.

Kopen en bewaren van tomaten

Kopen

Tomaten worden soms vlak voor de rijping geoogst en rijpen dan in de dagen na de oogst. Er is dus geen reden om geen onrijpe tomaat te kopen. Als de tomaten er vol, vrij van drukplekken en krassen en felrood uitzien, zijn ze eetbaar. Een verse tomaat is het gemakkelijkst te herkennen aan de stengel. Als het intens naar tomaat ruikt, is het op het hoogtepunt van zijn versheid. Tomaten blijven ongeveer 1-2 weken goed op kamertemperatuur.

Bewaren

Houd bij het bewaren van tomaten rekening met de volgende tips:

• Tomaten zijn gevoelig voor kou en horen daarom niet in de koelkast, ook niet in het groentenvak. Bewaar ze bij voorkeur op een donkere plaats bij kamertemperatuur. Zo ontwikkelen ze hun volle aroma.
• Bewaar tomaten niet bij andere rijpe groenten zoals komkommers. De rode vruchten geven een natuurlijk rijpingsgas (ethyleen) af, waardoor komkommers zacht worden.
• Omgekeerd rijpen appels, die ook ethyleen produceren, tomaten. Het helpt ook om ze in het zonlicht te plaatsen.
• Gebruik binnen vier tot vijf dagen de tomaten. Anders verminderen licht, warmte en zuurstof het gehalte aan voedingsstoffen.

Zelf tomaten kweken

De talloze soorten variëren van 20 cm hoge struiken tot twee meter hoge ranken. Typisch zijn de donkergroene bladeren met fijn haar die een kruidige geur afgeven. Vanaf april kun je tomatenzaadjes kweken in kleine potjes met voedingsrijke grond. Ze moeten overvloedig worden bewaterd. De planten ontkiemen snel, hoe warmer het is, hoe beter. Vanaf circa 15 cm moet je de plant ondersteunen, eerst met kleine houten stokjes, later met bamboestokken of andere plantenstokken. Dan verschijnen de gele bloemen. Ze vormen zich in de bladoksels en bestuiven zichzelf. De planten mogen pas buiten na ijsheiligen. Je moet dit echt serieus nemen, want zelfs een beetje vorst kan de plant vernietigen. Van eind juni tot begin juli veranderen de bloemen in groen fruit. Afhankelijk van de soort worden ze rood, oranje, geel, bruin of violet. Eet ze nooit onrijp. Zolang de vruchten nog groen zijn, bevatten ze solanine, een giftige alkaloïde. De vruchten rijpen niet allemaal tegelijk. Je kunt rekenen op meerdere eetbare exemplaren per plant en het duurt enkele weken voordat alle vruchten van een struik rijp zijn en klaar zijn voor de oogst. Tomatenplanten hebben veel water en voeding nodig. Ze houden tevens van zon en warmte. Je moet de planten dus 's morgens en' s avonds flink water geven.

Allergie

Een tomatenallergie is algemeen bekend. Het komt vaak voor bij histamine-intolerantie of in de vorm van een kruisallergie met pollen. Tomatenallergie manifesteert zich in de vorm van winderigheid, misselijkheid met diarree, hoofdpijn, snelle hartslag en/of een jeukende, rode uitslag kort na contact of consumptie.

Bereidingstips

Tomaten kunnen zowel rauw of gekookt worden gegeten en bieden, zeker in de tomatenschil, veel waardevolle voedingsstoffen. Je kunt deze groente koken, bakken, grillen of drogen in de oven, maar je kunt er ook gevulde tomaat van maken, er soep van trekken of ze rauw in salades verwerken. Tomaten vormen de basis voor sauzen bij vlees, pasta of andere bijgerechten, maar dienen ook in rauwe vorm als ingrediënt voor salades, sandwiches of als tussendoortje of decoratie. Zuiver tomatensap is in Nederland niet zo populair, het wordt tegenwoordig meer gebruikt voor smoothies met andere groenten en fruit.

Lees verder

• Quercetine: gezondheidsvoordelen en quercetine in voeding
• Paprika: gezonde groente en de voedingswaarde van paprika
• Broccoli: gezondheidsvoordelen, voedingswaarde en bewaren
• Lavas: gezondheidsvoordelen, toepassing, zaaien en planten
• Mango: gezondheidsvoordelen en voedingswaarde van mango's