Kalium: functie, kalium in voeding en kaliumsupplementen
Kalium is een zeer belangrijk mineraal dat het lichaam nodig heeft. Kalium is belangrijk voor zowel de cellulaire als elektrische functie. Het is een van de belangrijkste elektrolyten. Dit zijn mineralen die worden opgelost in het bloed en weefsels van het lichaam. De andere zijn natrium en chloride. Dit betekent dat het een kleine elektrische lading heeft. Kalium is een positief geladen deeltje (ion) dat wordt aangetroffen in de cellen, waar 98 procent van de 120 gram kalium in het lichaam wordt aangetroffen. Het bloedserum bevat ongeveer 4-5 mg. Kalium maakt deel uit van elke cel in het lichaam en het leven zou onmogelijk zijn zonder dit mineraal. Kalium wordt echter vaak als vanzelfsprekend beschouwd, ondanks zijn rol bij het handhaven van de vochtbalans en het normaal laten functioneren van je hersenen, zenuwen, hart en spieren. Het is belangrijk om elke dag genoeg kalium te eten om je goed te voelen en om bepaalde chronische aandoeningen te helpen voorkomen.- Wat is kalium en wat is de functie?
- Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)
- Kalium in voeding
- In vogelvlucht
- Top 10 kaliumrijke voeding
- Kaliumsupplementen
- Kaliumtekort
- Risicogroepen
- Symptomen
- Kalium: té veel van het goede bestaat echt
- Een mineralenheld met een schaduwkant
- Wat gebeurt er bij een kaliumoverschot?
- Wie loopt er risico?
- Symptomen: als je lichaam begint te protesteren
- Hoe ontstaat het eigenlijk?
- Een voorbeeld dat de ernst laat zien
- Wat kun je doen om het te voorkomen?
- Een laatste noot met nuchtere ondertoon
- Effecten van kalium op de gezondheid
- Hoge bloeddruk en beroerte
- Nierstenen
- Gezondheid van de botten
- Bloedsuikercontrole en diabetes type 2
- Kalium heeft een positief effect op de bloeddruk
- Wetenschappelijk onderzoek
- Hoge bloeddruk en de kans op hart- en vaatziekten
- Meer kalium, minder keukenzout
- Kan kalium schadelijk zijn?
- Interacties van medicijnen met kalium
- ACE-remmers en angiotensinereceptorblokkers (ARB's)
- Kaliumsparende diuretica
- Thiazidediuretica
Wat is kalium en wat is de functie?
Kalium is een mineraal dat in veel voedingsmiddelen voorkomt. Je lichaam heeft kalium nodig voor bijna alles wat het doet, waaronder een goede nier- en hartfunctie, spiercontractie en zenuwoverdracht. Samen met chloride en natrium is kalium betrokken bij het regelen van de vochtbalans en bloeddruk in het lichaam.Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)
De hoeveelheid kalium die je elke dag nodig hebt, is afhankelijk van je leeftijd. Mannen en vrouwen van 18 jaar en ouder hebben dagelijks 3.500 mg kalium nodig.
In bananen zit veel kalium / Bron: Ajcespedes, PixabayKalium in voeding
In vogelvlucht
Kalium wordt in veel voedingsmiddelen aangetroffen. Door gezond en gevarieerd te eten kun je de aanbevolen hoeveelheden kalium binnenkrijgen. Kalium zit in veel voedingsmiddelen, zoals onder meer:- fruit, zoals (gedroogde) abrikozen, pruimen, rozijnen, sinaasappels en bananen
- groenten, zoals eikelpompoen, aardappelen, spinazie, tomaten en broccoli
- linzen, bruine bonen, sojabonen, noten en pinda’s
- melk en yoghurt
- vlees, gevogelte en vis
- (volkoren) brood
Nog een reden om meer avocado te eten: ze bevatten veel kalium / Bron: Nikodem Nijaki, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Top 10 kaliumrijke voeding
Hieronder staan tien kaliumrijke voedingsmiddelen, samen met hun kaliumgehalte en de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) kalium voor volwassen mannen en vrouwen:[OLIST]Zoete aardappel (200 g gekookt): 694 mg kalium (15% ADH)
Spinazie (180 g gekookt): 839 mg kalium (18% ADH)
Avocado (1 middelgrote): 975 mg kalium (21% ADH)
Banaan (1 middelgrote): 422 mg kalium (9% ADH)
Gedroogde abrikozen (40 g): 468 mg kalium (10% ADH)
Pompoenpitten (28 g): 588 mg kalium (13% ADH)
Kokoswater (240 ml): 600 mg kalium (13% ADH)
Zalm (150 g gekookt): 534 mg kalium (11% ADH)
Champignons (150 g): 520 mg kalium (11% ADH)
Kikkererwten (240 g gekookt): 720 mg kalium (15% ADH)[/OLIST]
Kaliumsupplementen
Kalium zit in veel multivitaminen, alsook in supplementen die alleen kalium bevatten. Kalium in supplementen komt in veel verschillende vormen voor en een veel voorkomende vorm is kaliumchloride. Andere vormen die worden gebruikt in supplementen zijn kaliumcitraat, kaliumfosfaat, kaliumaspartaat, kaliumbicarbonaat en kaliumgluconaat. De ene vorm van kalium is niet per se beter dan de andere. De meeste voedingssupplementen bevatten slechts kleine hoeveelheden kalium, vaak niet meer dan 100 mg per pil.Kaliumtekort
Een kaliumtekort door een te lage inname via de voeding komt in Nederland of België zelden voor. Een tekort kan ontstaan na hevig of langdurig braken, ernstige diarree en door het gebruik van plaspillen of diuretica. Een kaliumtekort staat bekend als hypokaliëmie.Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen hebben meer kans dan anderen om te weinig kalium binnen te krijgen en een kaliumtekort te ontwikkelen, zoals:- mensen met inflammatoire darmaandoeningen, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
- mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, zoals laxeermiddelen of sommige diuretica (plaspillen)
- mensen met pica (wat betekent dat ze dingen eten die geen voedsel zijn, zoals aarde, haar, steentjes, munten of verfschilfers)
Symptomen
Het krijgen van te weinig kalium kan de bloeddruk verhogen, calcium in botten uitputten en het risico op nierstenen vergroten. Symptomen van hypokaliëmie zijn obstipatie, vermoeidheid, spierzwakte en gevoel van malaise. Een ernstig kaliumgebrek kan leiden tot meer urineren, verminderde hersenfunctie, hoge bloedsuikerspiegels, spierverlamming, moeite met ademhalen en een onregelmatige hartslag. Ernstige hypokaliëmie kan levensbedreigend zijn.Kalium: té veel van het goede bestaat echt
Een mineralenheld met een schaduwkant
Kalium is belangrijk – daar is geen twijfel over. Het houdt je bloeddruk in toom, zorgt dat je spieren soepel samentrekken en helpt je zenuwstelsel z’n werk doen. Maar net als met koffie, zon of complimenten geldt ook hier: te veel kan tóch te veel zijn. En dat noemen we dan hyperkaliëmie – een verhoogd kaliumgehalte in je bloed.Het komt minder vaak voor dan een tekort, maar de gevolgen kunnen pittig zijn. En het sluipt erin, want je voelt het meestal pas als het al flink uit balans is.
Wat gebeurt er bij een kaliumoverschot?
Normaal gesproken zit er in je bloed tussen de 3,5 en 5,0 mmol/L kalium. Gaat het daarboven – bijvoorbeeld richting de 5,5 of hoger – dan spreken artsen van hyperkaliëmie. Bij waarden boven de 6,0 mmol/L wordt het serieus risicovol.En dan? Dan kan je hart letterlijk van slag raken. Kalium regelt namelijk de elektrische activiteit van je hartspier. Te veel ervan? Dan wordt die prikkelgeleiding verstoord. Het kan beginnen met hartkloppingen of duizeligheid, maar in ernstige gevallen zelfs eindigen in een hartstilstand.
Wie loopt er risico?
Hyperkaliëmie komt vooral voor bij mensen bij wie het lichaam kalium niet goed kan uitscheiden – en dat zijn vaak mensen met:- Nierproblemen (chronische nierschade, nierfalen)
- Hartproblemen, zoals hartfalen
- Diabetes, vooral als de nieren ook al onder druk staan
- Mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, zoals:
- ACE-remmers (bijv. enalapril)
- Kaliumsparende plaspillen (zoals spironolacton)
- ARB’s (zoals losartan)
- En ook bij NSAID’s (zoals ibuprofen), vooral bij langdurig gebruik
En dan zijn er nog mensen die kaliumrijke supplementen of zoutvervangers slikken, zonder dat iemand heeft gezegd: “Ho, wacht even, is dat wel slim?”
Symptomen: als je lichaam begint te protesteren
Een overschot aan kalium merk je niet altijd meteen. Maar als het zich opbouwt, kun je klachten krijgen zoals:- Spierzwakte of -verlamming
- Tintelingen of een doof gevoel in je handen of gezicht
- Misselijkheid of een zwaar gevoel in je buik
- Vertraagde hartslag of onregelmatige hartslag
- Duizeligheid, flauwvallen
- In ernstige gevallen: hartritmestoornissen of zelfs een hartstilstand
En ja, het klinkt heftig – omdat het dat ook kan zijn. Zeker als het niet op tijd wordt ontdekt.
Hoe ontstaat het eigenlijk?
Er zijn meerdere oorzaken voor een kaliumoverschot, en meestal is het een combinatie van dingen:- Verminderde nierfunctie → kalium wordt niet goed uitgescheiden
- Te veel kaliuminname → via voeding of supplementen
- Cellen die kalium loslaten → bij bijvoorbeeld zware verwondingen, brandwonden, of intensieve spierafbraak (zoals bij rhabdomyolyse)
- Bepaalde medicijnen → zoals eerder genoemd
En dan zijn er nog mensen die een streng plantaardig dieet volgen met veel bananen, avocado’s en noten, én tegelijk medicijnen gebruiken die kalium vasthouden. Die combinatie kan het systeem overbelasten.
Een voorbeeld dat de ernst laat zien
Bij een man van begin zestig, met diabetes type 2 én lichte nierproblemen, werd hyperkaliëmie ontdekt toen hij zich meldde met zwakte en hartkloppingen. Hij bleek spironolacton te slikken, at dagelijks drie bananen én gebruikte een kaliumzout als vervanger voor tafelzout. Op het eerste gezicht allemaal gezond. Maar zijn bloed liet een kaliumwaarde van 6,7 mmol/L zien – gevaarlijk hoog. Hij werd opgenomen, kreeg een infuus met calcium en werd overgeschakeld op andere medicatie. Sindsdien: terughoudend met supplementen, en bewuster van hoe ‘gezond’ soms ook te veel kan zijn.Wat kun je doen om het te voorkomen?
- Laat bij risicogroepen regelmatig het bloed controleren
- Wees voorzichtig met supplementen die kalium bevatten
- Gebruik kaliumverrijkte zoutvervangers alleen in overleg met arts of diëtist
- Pas op met overmatige consumptie van kaliumrijke voeding bij nierproblemen
- Meld altijd welke medicijnen je gebruikt – ook de natuurlijke of ‘onschuldige’
Een laatste noot met nuchtere ondertoon
Kalium is een onmisbare vriend in je lichaam, maar zoals met elke goede relatie: er moet balans zijn. Te weinig is niet goed, maar te veel net zo min. Voor de meeste mensen is een kaliumoverschot geen dagelijks risico, maar bij de kwetsbare groep is het belangrijk om goed op te letten. Dus: voel je je slap, duizelig, of bonkt je hart op vreemde momenten? Laat je bloedwaarden checken. Soms is de oplossing verrassend simpel – minder supplementen, andere medicatie, of gewoon... iets minder bananen.Effecten van kalium op de gezondheid
Kalium heeft veel gunstige effecten op je gezondheid, zoals:Hoge bloeddruk en beroerte
Hoge bloeddruk is een belangrijke risicofactor voor hartziekten en beroertes. Mensen met een lage inname van kalium hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk, vooral als hun dieet rijk is aan zout (natrium). Het verhogen van de hoeveelheid kalium in je dieet en het verminderen van de hoeveelheid natrium kan helpen je bloeddruk te verlagen en je risico op een beroerte te verminderen.
Niersteen / Nierstenen
Het krijgen van te weinig kalium kan calcium uit botten uitputten en de hoeveelheid calcium in de urine verhogen. Dit calcium kan harde afzettingen (stenen) in je nieren vormen, wat erg pijnlijk kan zijn. Het verhogen van de hoeveelheid kalium in je dieet kan je risico op het ontwikkelen van nierstenen verminderen.Gezondheid van de botten
Mensen met hoge inname van kalium uit fruit en groenten lijken sterkere botten te hebben. Het eten van meer van deze voedingsmiddelen kan de gezondheid van je botten verbeteren door de botmineraaldichtheid te verhogen (een maat voor de botsterkte).Bloedsuikercontrole en diabetes type 2
Lage inname van kalium kan de bloedsuikerspiegel verhogen. In de loop van de tijd kan dit het risico op het ontwikkelen van insulineresistentie verhogen en tot diabetes type 2 leiden. Maar er is anno 2025 meer onderzoek nodig om volledig te begrijpen of de inname van kalium invloed heeft op de bloedsuikerspiegel en het risico op diabetes type 2.
Kalium is gunstig voor je bloeddruk / Bron: Kurhan/ShutterstockKalium heeft een positief effect op de bloeddruk
Wetenschappelijk onderzoek
Kalium heeft een positieve invloed op de bloeddruk. Dat blijkt uit onderzoek van de Wageningen Universiteit en Unilever, wat is verschenen in het tijdschrift Archives of Internal Medicine.¹ Het gunstige effect van kalium is vermoedelijk vergelijkbaar met de bloeddrukverlaging die men kan bereiken door het gebruik van natrium bijna te halveren. De belangrijkste bron van natrium in onze voeding is keukenzout. Nederlanders consumeren veel te veel keukenzout. Nederlanders krijgen gemiddeld 9 tot 10 gram keukenzout per dag binnen, terwijl internationaal door de World Health Organisation (WHO) 5 gram per dag wordt aanbevolen. Vooral in bewerkte producten zit veel zout.Voor het onderzoek werd naar de kaliumconsumptie in 21 landen over de hele wereld gekeken. De gemiddelde kaliuminname varieert van 1,7 tot 3,7 gram per dag. Volgens de onderzoekers staat een inname van 4,7 gram kalium per dag, iets hoger dan de gemiddelden en de Europese aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, gelijk aan het verlagen van de keukenzoutinname van 9 naar 5 gram en daarmee dus aan het verlagen van de bloeddruk. Dus vanaf de hoeveelheid van 4,7 gram per dag heeft kalium positieve gevolgen heeft voor de gezondheid.
Hoge bloeddruk en de kans op hart- en vaatziekten
De kans op hart- en vaatziekten neemt toe met een verhoogde bloeddruk. In Nederland heeft slechts 20-30 procent van de bevolking een optimale bloeddruk (van 120/80). Het drastisch inperken van de zoutconsumptie en het verhogen van de hoeveelheid kalium is een goede manier om je bloeddruk te verbeteren. Door meer groenten en fruit te eten en keukenzout en bewerkte voedingsmiddelen te laten staan, kan dit effect worden bereikt.Uit een ander zeer grootschalig onderzoek blijkt dat voeding dat rijk is aan calcium en kalium maar arm aan zout, de bloeddruk gunstig beïnvloedt. Bovendien geeft dit onderzoek aan dat van voeding dat rijk is aan groente, fruit, voedingsvezels en vetarme melkproducten een bloeddruk verlagend effect verwacht mag worden.² Kalium beïnvloedt de zoutgevoeligheid; hoe hoger de kaliuminname, hoe minder de zoutgevoeligheid.
Meer kalium, minder keukenzout
Kortom, een goede kaliuminname met een vermindering van keukenzoutinname, geeft een verlaging van de bloeddruk waardoor je minder kans hebt op hart- en vaatziekten. Kalium komt vooral voor in groente en fruit, aardappelen en vlees, maar ook in brood, noten, melk en melkproducten.Kan kalium schadelijk zijn?
Van kalium uit voedsel is niet aangetoond dat het schade toebrengt bij gezonde mensen met een normale nierfunctie. Overtollig kalium wordt via de urine uitgescheiden. Mensen met een chronische nieraandoening en mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, kunnen echter abnormaal veel kalium in hun bloed krijgen (een aandoening die hyperkaliëmie wordt genoemd). Voorbeelden van deze medicijnen zijn angiotensine-converterend-enzymremmers ook bekend als ACE-remmers, en kaliumsparende diuretica. Hyperkaliëmie kan bij deze mensen voorkomen, zelfs wanneer ze voldoende hoeveelheden kalium uit voedsel consumeren. Hyperkaliëmie kan zich ook ontwikkelen bij mensen met diabetes type 1, congestief hartfalen, leverziekte. Zelfs bij gezonde mensen kan het krijgen van te veel kalium uit supplementen of zoutvervangers hyperkaliëmie veroorzaken als ze zoveel kalium binnenkrijgen dat hun lichaam het teveel niet kan uitscheiden.
Kalium en medicijnen / Bron: Stevepb, PixabayInteracties van medicijnen met kalium
Sommige medicijnen kunnen een wisselwerking hebben met kalium. Hier zijn een paar voorbeelden:ACE-remmers en angiotensinereceptorblokkers (ARB's)
ACE-remmers, zoals benazepril en ARB's, zoals losartan, worden gebruikt voor de behandeling van hoge bloeddruk, hartaandoeningen en nierziekten. Ze verminderen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen de kaliumspiegels te hoog maken, vooral bij mensen met nierproblemen.Kaliumsparende diuretica
Kaliumsparende diuretica, zoals amiloride en spironolacton, worden gebruikt om hoge bloeddruk en congestief hartfalen te behandelen. Deze medicijnen verminderen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen de kaliumspiegels te hoog maken, vooral bij mensen met nierproblemen.Thiazidediuretica
Lisdiuretica, zoals furosemide en bumetanide, en thiazidediuretica, zoals chloorthiazide en metolazon, worden gebruikt om hoge bloeddruk en oedeem te behandelen. Deze medicijnen verhogen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen abnormaal lage kaliumspiegels veroorzaken.Noten:
[OLIST]Arch Intern Med. 2010;170(16):1501-1502
Br J Nutr. 2000 Mar;83 Suppl 1:S113-9.[/OLIST]
