Kalium: functie, kalium in voeding en kaliumsupplementen

Kalium is een zeer belangrijk mineraal dat het lichaam nodig heeft. Kalium is belangrijk voor zowel de cellulaire als elektrische functie. Het is een van de belangrijkste elektrolyten. Dit zijn mineralen die worden opgelost in het bloed en weefsels van het lichaam. De andere zijn natrium en chloride. Dit betekent dat het een kleine elektrische lading heeft. Kalium is een positief geladen deeltje (ion) dat wordt aangetroffen in de cellen, waar 98 procent van de 120 gram kalium in het lichaam wordt aangetroffen. Het bloedserum bevat ongeveer 4-5 mg. Kalium maakt deel uit van elke cel in het lichaam en het leven zou onmogelijk zijn zonder dit mineraal. Kalium wordt echter vaak als vanzelfsprekend beschouwd, ondanks zijn rol bij het handhaven van de vochtbalans en het normaal laten functioneren van je hersenen, zenuwen, hart en spieren. Het is belangrijk om elke dag genoeg kalium te eten om je goed te voelen en om bepaalde chronische aandoeningen te helpen voorkomen.

• Wat is kalium en wat is de functie?
• Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)
• Kalium in voeding
• In vogelvlucht
• Top 10 kaliumrijke voeding
• Kaliumsupplementen
• Kaliumtekort
• Risicogroepen
• Symptomen
• Effecten van kalium op de gezondheid
• Hoge bloeddruk en beroerte
• Nierstenen
• Gezondheid van de botten
• Bloedsuikercontrole en diabetes type 2
• Kalium heeft een positief effect op de bloeddruk
• Wetenschappelijk onderzoek
• Hoge bloeddruk en de kans op hart- en vaatziekten
• Meer kalium, minder keukenzout
• Kan kalium schadelijk zijn?
• Interacties van medicijnen met kalium
• ACE-remmers en angiotensinereceptorblokkers (ARB's)
• Kaliumsparende diuretica
• Thiazidediuretica

Wat is kalium en wat is de functie?

Kalium is een mineraal dat in veel voedingsmiddelen voorkomt. Je lichaam heeft kalium nodig voor bijna alles wat het doet, waaronder een goede nier- en hartfunctie, spiercontractie en zenuwoverdracht. Samen met chloride en natrium is kalium betrokken bij het regelen van de vochtbalans en bloeddruk in het lichaam.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)

De hoeveelheid kalium die je elke dag nodig hebt, is afhankelijk van je leeftijd. Mannen en vrouwen van 18 jaar en ouder hebben dagelijks 3.500 mg kalium nodig.

Kalium in voeding

In vogelvlucht

Kalium wordt in veel voedingsmiddelen aangetroffen. Door gezond en gevarieerd te eten kun je de aanbevolen hoeveelheden kalium binnenkrijgen. Kalium zit in veel voedingsmiddelen, zoals onder meer:

• fruit, zoals (gedroogde) abrikozen, pruimen, rozijnen, sinaasappels en bananen
• groenten, zoals eikelpompoen, aardappelen, spinazie, tomaten en broccoli
• linzen, bruine bonen, sojabonen, noten en pinda’s
• melk en yoghurt
• vlees, gevogelte en vis
• (volkoren) brood

Top 10 kaliumrijke voeding

Hieronder staan tien kaliumrijke voedingsmiddelen, samen met hun kaliumgehalte en de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) kalium voor volwassen mannen en vrouwen:

1. Zoete aardappel (200 g gekookt): 694 mg kalium (15% ADH)
2. Spinazie (180 g gekookt): 839 mg kalium (18% ADH)
3. Avocado (1 middelgrote): 975 mg kalium (21% ADH)
4. Banaan (1 middelgrote): 422 mg kalium (9% ADH)
5. Gedroogde abrikozen (40 g): 468 mg kalium (10% ADH)
6. Pompoenpitten (28 g): 588 mg kalium (13% ADH)
7. Kokoswater (240 ml): 600 mg kalium (13% ADH)
8. Zalm (150 g gekookt): 534 mg kalium (11% ADH)
9. Champignons (150 g): 520 mg kalium (11% ADH)
10. Kikkererwten (240 g gekookt): 720 mg kalium (15% ADH)

Kaliumsupplementen

Kalium zit in veel multivitaminen, alsook in supplementen die alleen kalium bevatten. Kalium in supplementen komt in veel verschillende vormen voor en een veel voorkomende vorm is kaliumchloride. Andere vormen die worden gebruikt in supplementen zijn kaliumcitraat, kaliumfosfaat, kaliumaspartaat, kaliumbicarbonaat en kaliumgluconaat. De ene vorm van kalium is niet per se beter dan de andere. De meeste voedingssupplementen bevatten slechts kleine hoeveelheden kalium, vaak niet meer dan 100 mg per pil.

Kaliumtekort

Een kaliumtekort door een te lage inname via de voeding komt in Nederland of België zelden voor. Een tekort kan ontstaan na hevig of langdurig braken, ernstige diarree en door het gebruik van plaspillen of diuretica. Een kaliumtekort staat bekend als hypokaliëmie.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben meer kans dan anderen om te weinig kalium binnen te krijgen en een kaliumtekort te ontwikkelen, zoals:

• mensen met inflammatoire darmaandoeningen, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
• mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, zoals laxeermiddelen of sommige diuretica (plaspillen)
• mensen met pica (wat betekent dat ze dingen eten die geen voedsel zijn, zoals aarde, haar, steentjes, munten of verfschilfers)

Symptomen

Het krijgen van te weinig kalium kan de bloeddruk verhogen, calcium in botten uitputten en het risico op nierstenen vergroten. Symptomen van hypokaliëmie zijn obstipatie, vermoeidheid, spierzwakte en gevoel van malaise. Een ernstig kaliumgebrek kan leiden tot meer urineren, verminderde hersenfunctie, hoge bloedsuikerspiegels, spierverlamming, moeite met ademhalen en een onregelmatige hartslag. Ernstige hypokaliëmie kan levensbedreigend zijn.

Effecten van kalium op de gezondheid

Kalium heeft veel gunstige effecten op je gezondheid, zoals:

Hoge bloeddruk en beroerte

Hoge bloeddruk is een belangrijke risicofactor voor hartziekten en beroertes. Mensen met een lage inname van kalium hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk, vooral als hun dieet rijk is aan zout (natrium). Het verhogen van de hoeveelheid kalium in je dieet en het verminderen van de hoeveelheid natrium kan helpen je bloeddruk te verlagen en je risico op een beroerte te verminderen.

Nierstenen

Het krijgen van te weinig kalium kan calcium uit botten uitputten en de hoeveelheid calcium in de urine verhogen. Dit calcium kan harde afzettingen (stenen) in je nieren vormen, wat erg pijnlijk kan zijn. Het verhogen van de hoeveelheid kalium in je dieet kan je risico op het ontwikkelen van nierstenen verminderen.

Gezondheid van de botten

Mensen met hoge inname van kalium uit fruit en groenten lijken sterkere botten te hebben. Het eten van meer van deze voedingsmiddelen kan de gezondheid van je botten verbeteren door de botmineraaldichtheid te verhogen (een maat voor de botsterkte).

Bloedsuikercontrole en diabetes type 2

Lage inname van kalium kan de bloedsuikerspiegel verhogen. In de loop van de tijd kan dit het risico op het ontwikkelen van insulineresistentie verhogen en tot diabetes type 2 leiden. Maar er is anno 2023 meer onderzoek nodig om volledig te begrijpen of de inname van kalium invloed heeft op de bloedsuikerspiegel en het risico op diabetes type 2.

Kalium heeft een positief effect op de bloeddruk

Wetenschappelijk onderzoek

Kalium heeft een positieve invloed op de bloeddruk. Dat blijkt uit onderzoek van de Wageningen Universiteit en Unilever, wat is verschenen in het tijdschrift Archives of Internal Medicine.¹ Het gunstige effect van kalium is vermoedelijk vergelijkbaar met de bloeddrukverlaging die men kan bereiken door het gebruik van natrium bijna te halveren. De belangrijkste bron van natrium in onze voeding is keukenzout. Nederlanders consumeren veel te veel keukenzout. Nederlanders krijgen gemiddeld 9 tot 10 gram keukenzout per dag binnen, terwijl internationaal door de World Health Organisation (WHO) 5 gram per dag wordt aanbevolen. Vooral in bewerkte producten zit veel zout.

Voor het onderzoek werd naar de kaliumconsumptie in 21 landen over de hele wereld gekeken. De gemiddelde kaliuminname varieert van 1,7 tot 3,7 gram per dag. Volgens de onderzoekers staat een inname van 4,7 gram kalium per dag, iets hoger dan de gemiddelden en de Europese aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, gelijk aan het verlagen van de keukenzoutinname van 9 naar 5 gram en daarmee dus aan het verlagen van de bloeddruk. Dus vanaf de hoeveelheid van 4,7 gram per dag heeft kalium positieve gevolgen heeft voor de gezondheid.

Hoge bloeddruk en de kans op hart- en vaatziekten

De kans op hart- en vaatziekten neemt toe met een verhoogde bloeddruk. In Nederland heeft slechts 20-30 procent van de bevolking een optimale bloeddruk (van 120/80). Het drastisch inperken van de zoutconsumptie en het verhogen van de hoeveelheid kalium is een goede manier om je bloeddruk te verbeteren. Door meer groenten en fruit te eten en keukenzout en bewerkte voedingsmiddelen te laten staan, kan dit effect worden bereikt.

Uit een ander zeer grootschalig onderzoek blijkt dat voeding dat rijk is aan calcium en kalium maar arm aan zout, de bloeddruk gunstig beïnvloedt. Bovendien geeft dit onderzoek aan dat van voeding dat rijk is aan groente, fruit, voedingsvezels en vetarme melkproducten een bloeddruk verlagend effect verwacht mag worden.² Kalium beïnvloedt de zoutgevoeligheid; hoe hoger de kaliuminname, hoe minder de zoutgevoeligheid.

Meer kalium, minder keukenzout

Kortom, een goede kaliuminname met een vermindering van keukenzoutinname, geeft een verlaging van de bloeddruk waardoor je minder kans hebt op hart- en vaatziekten. Kalium komt vooral voor in groente en fruit, aardappelen en vlees, maar ook in brood, noten, melk en melkproducten.

Kan kalium schadelijk zijn?

Van kalium uit voedsel is niet aangetoond dat het schade toebrengt bij gezonde mensen met een normale nierfunctie. Overtollig kalium wordt via de urine uitgescheiden. Mensen met een chronische nieraandoening en mensen die bepaalde medicijnen gebruiken, kunnen echter abnormaal veel kalium in hun bloed krijgen (een aandoening die hyperkaliëmie wordt genoemd). Voorbeelden van deze medicijnen zijn angiotensine-converterend-enzymremmers ook bekend als ACE-remmers, en kaliumsparende diuretica. Hyperkaliëmie kan bij deze mensen voorkomen, zelfs wanneer ze voldoende hoeveelheden kalium uit voedsel consumeren. Hyperkaliëmie kan zich ook ontwikkelen bij mensen met diabetes type 1, congestief hartfalen, leverziekte. Zelfs bij gezonde mensen kan het krijgen van te veel kalium uit supplementen of zoutvervangers hyperkaliëmie veroorzaken als ze zoveel kalium binnenkrijgen dat hun lichaam het teveel niet kan uitscheiden.

Interacties van medicijnen met kalium

Sommige medicijnen kunnen een wisselwerking hebben met kalium. Hier zijn een paar voorbeelden:

ACE-remmers en angiotensinereceptorblokkers (ARB's)

ACE-remmers, zoals benazepril en ARB's, zoals losartan, worden gebruikt voor de behandeling van hoge bloeddruk, hartaandoeningen en nierziekten. Ze verminderen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen de kaliumspiegels te hoog maken, vooral bij mensen met nierproblemen.

Kaliumsparende diuretica

Kaliumsparende diuretica, zoals amiloride en spironolacton, worden gebruikt om hoge bloeddruk en congestief hartfalen te behandelen. Deze medicijnen verminderen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen de kaliumspiegels te hoog maken, vooral bij mensen met nierproblemen.

Thiazidediuretica

Lisdiuretica, zoals furosemide en bumetanide, en thiazidediuretica, zoals chloorthiazide en metolazon, worden gebruikt om hoge bloeddruk en oedeem te behandelen. Deze medicijnen verhogen de hoeveelheid kalium die verloren gaat in de urine en kunnen abnormaal lage kaliumspiegels veroorzaken.

Noten:

1. Arch Intern Med. 2010;170(16):1501-1502
2. Br J Nutr. 2000 Mar;83 Suppl 1:S113-9.

Lees verder

• Kalium teveel: symptomen en oorzaken te veel kalium in bloed
• Kalium: kaliumtekort symptomen + te hoog en kalium voeding
• Kaliumtekort: symptomen en behandeling van tekort aan kalium