Bloedvaten: functie, ligging, soorten en opbouw bloedvaten

De bloedvaten vormen samen met het hart de bloedsomloop (circulatie). De buisvormige structuren zijn de transportroutes waardoor het bloed elk afgelegen deel van je lichaam bereikt. Ze zorgen voor de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar alle weefsels en transporteren afbraakproducten uit het weefsel. De menselijke bloedsomloop kent drie soorten bloedvaten: slagaders, aders en haarvaten. Alle drie transporteren bloed, zuurstof, voedingsstoffen en hormonen naar organen en cellen. Terwijl slagaders zuurstofrijk bloed van het hart naar de weefsels van het lichaam voeren, voeren aders zuurstofarm bloed van de weefsels terug naar het hart en hebben in feite speciale kleppen die hen in staat stellen om deze opwaartse stroom te realiseren. Deze kleppen zorgen ervoor dat het bloed niet de verkeerde kant op stroomt. Haarvaten of capillairen zijn kleine bloedvaten die slagaders verbinden met aderen en voedingsstoffen in het bloed laten diffunderen naar de lichaamsweefsels.

• Wat zijn bloedvaten?
• Opbouw van bloedvaten
• Functie van bloedvaten
• Ligging van de bloedvaten
• Wijdvertakt systeem van bloedvaten
• Bloedsomloop
• Grote bloedsomloop
• Kleine bloedsomloop
• Soorten bloedvaten
• Slagader
• Aorta
• Kransslagader
• Aders (venen)
• Bovenste en onderste holle ader
• Poortader
• Haarvaten (capillairen)
• Vorming van nieuwe bloedvaten
• Bloedvatproblemen
• Atherosclerose
• Spataderen
• Chronische veneuze insufficiëntie
• Uitpuilende aders tijdens het sporten

Wat zijn bloedvaten?

Bloedvaten zijn holle struturen. De buisvormige, holle binnenstructuren creëren een samenhangend netwerk dat door je hele lichaam loopt met een lengte van ongeveer 150.000 kilometer en dat is vier keer de aarde rond.

Opbouw van bloedvaten

De vaatwand omsluit een holte, het zogenaamde lumen of vaatholte, waarin het bloed stroomt in slechts in één richting. De wand van kleinere vaten is meestal enkellaags, die van grotere vaten drielaags:

• Binnenste laag (tunica interna of tunica intima): dunne laag endotheelcellen. Het sluit het vat af en zorgt voor de uitwisseling van stoffen en gassen tussen het bloed en de vaatwand.
• Middenlaag (tunica media): bestaat uit gladde spieren en elastisch bindweefsel, de verhoudingen variëren afhankelijk van het vat. De middelste laag regelt de breedte van het vat.
• Buitenlaag (tunica interna of tunica intima): bestaat uit collageenvezels en elastische netten, omringt de bloedvaten naar buiten en verankert ze met omringend weefsel.

De verschillende bloedvaten in het lichaam verschillen in lengte, diameter en dikte wat betreft de vaatwand. Afhankelijk van de functie van de bloedvaten zijn de afzonderlijke wandlagen prominent of juist afwezig.

Functie van bloedvaten

De bloedvaten transporteren het bloed en daarmee dus voedings- en afvalstoffen, zuurstof en kooldioxide, hormonen en andere stoffen naar alle delen van het lichaam.

Met hun flexibele, soms extreem elastische wanden kunnen de bloedvaten hun diameter of doorsnede veranderen en daarmee reageren op veranderende eisen en omstandigheden:

• Vaatverwijding (vasodilatatie) verhoogt de bloedstroom en verlaagt de bloeddruk;
• Vaatvernauwing (vasoconstrictie) vermindert de bloedstroom en daarmee neemt de druk weer toe.

De regulatie van de vaatomvang neemt het autonome zenuwstelsel voor zijn rekening. Het regelt niet alleen de verdeling van het bloedvolume, zuurstoftoevoer en bloeddruk, maar ook lichaamswarmte (thermoregulatie). Hoe sterker een lichaamsgebied is, hoe warmer het is.

Ligging van de bloedvaten

Wijdvertakt systeem van bloedvaten

Een wijdvertakt systeem van bloedvaten vervoert het bloed door je gehele lichaam. Sommige bloedvaten zijn oppervlakkig en liggen vlak onder de huid, terwijl anderen dieper liggen, ingebed in weefsels of spieren. Op zijn weg door het lichaam passeert het bloed verschillende soorten vaten. Alles samen vormen een samenhangend netwerk en zorgen zij voor een ononderbroken bloedstroom in één richting, van het hart naar de uithoeken van het lichaam en van daar terug naar het hart:

Bloedsomloop

De bloedsomloop is verdeeld in twee circulaties:

• De longcirculatie: dat deel van de bloedsomloop dat van het hart naar de longen en terug loopt.
• De systemische circulatie: dat deel van de bloedsomloop dat van het hart naar alle delen van het lichaam gaat, uitgezonderd de longen.

Grote bloedsomloop

De grote bloedsomloop (systemische circulatie) begint in de linkerhelft van het hart: het pompt zuurstofrijk bloed via de hoofdslagader (aorta) in het lichaam. Vanuit de aorta gaan dikke hoofdtakken (slagaders), die zijn verdeeld in steeds kleinere bloedvaten (arteriolen) en aan het einde gaan ze over in de kleinste vaten (haarvaten of capillairen). De haarvaten vormen een zeer fijn netwerk waardoor zuurstof en voedingsstoffen worden afgegeven aan het omliggende weefsel. Vervolgens stroomt het zuurstof- en voedingsarme bloed verder uit het capillaire netwerk naar iets grotere vaten (venulen). Een venule is een een klein bloedvat in de microcirculatie dat ervoor zorgt dat zuurstofarm bloed van de haarvaten zich kan verzamelen richting de aderen. De venulen gaan over in aderen die het bloed terugvoeren naar het hart via de bovenste holle ader (vena cava superiore) en de onderste holle ader (de vena cava inferior), naar de rechterhelft van het hart.

Kleine bloedsomloop

De kleine bloedsomloop betreft de longcirculatie: Over de longslagader en zijn takken (longaders) stroomt het bloed naar de capillairen van de longen, waar het zuurstof uit de adem absorbeert. Dan stroomt het via longaders of venae pulmonariae naar de linkeratrium van het hart.

Soorten bloedvaten

Je bloed stroomt door drie soorten bloedvaten:

• slagaders
• aders
• capillairen (haarvaten)

Slagaders en aders zijn samen goed voor 95 procent en daarom de meerderheid van de bloedvaten. Ze zijn meestal dicht bij elkaar. De resterende vijf procent is toe te schrijven aan de haarvaten. Slechts een paar delen van het lichaam hebben helemaal geen bloedvaten. Deze omvatten de buitenste laag van de huid evenals het hoornvlies, haar en nagels, glazuur en het hoornvlies van het oog.

Slagader

Een slagaders is een bloedvat waardoor het bloed van het hart wegstroomt en waarin de bloeddruk hoog is en daardoor zijn de wanden dik, stevig en elastisch.

Aorta

De aorta, ook wel de grote lichaamsslagader genoemd, is de grootste slagader in het lichaam. Deze loopt vanaf de aortaklep langs de wervelkolom naar de buik.

Kransslagader

Er zijn twee kransslagaders: de linker kransslagader en de rechter kransslagader. De linker kransslagader voorziet het grootste deel van de hartspier van zuurstof. De rechter kransslagader voorziet een klein(er) deel van de rechter hartspier van voedsel en zuurstof.

Aders (venen)

Aderen of venen brengen bloed uit de periferie terug naar het hart. De terugweg van het bloed gaat tegen de zwaartekracht in. Kenmerkend voor veel aders is dan ook dat er kleppen in zitten. Deze kleppen zorgen ervoor dat het bloed niet de verkeerde kant op stroomt.

Bovenste en onderste holle ader

De bovenste holle ader of vena cava superior is een groot bloedvat dat bloed vanuit de armen en het hoofd afvoert richting het hart. De onderste holle ader (vena cava inferior) is een groot bloedvat dat bloed afvoert vanuit de benen en het onderlijf naar het hart.

Poortader

Het bloed uit de buikholte wordt via de (lever)poortader in de richting van de lever getransporteerd.

Haarvaten (capillairen)

Slagaders en aders zijn verbonden met een netwerk van haarvaten, waarin de uitwisseling van stoffen plaatsvindt. Capillairen zijn klein, op hun kleinst zijn ze minder dan een derde van de dikte van een mensenhaar. Maar om het echt in het juiste perspectief te plaatsen, bedenk dat door een haarvat maar één bloedcel per keer past.

Vorming van nieuwe bloedvaten

Je lichaam heeft het vermogen om nieuwe bloedvaten te vormen als het ergens op een blokkade stuit. Dit proces staat bekend als angiogenese of neovascularisatie. De positieve kant hiervan is dit het proces is waardoor vleeswonden genezen, waarbij voedingsstoffen en zuurstof uit de dichtstbijzijnde gezonde haarvaten worden getrokken naar de plaatsen die beschadigd zijn; dit is niet zo moeilijk gezien het aantal haarvaten in het lichaam. De keerzijde van dit proces is dat het kan leiden tot hoornvliesneovascularisatie, waarbij nieuwe bloedvaten het hoornvlies binnendringen vanuit de limbus, een deel van het oog waar het hoornvlies de sclera ontmoet, oftewel het witte deel van het oog. De extra bloedvaten kunnen ontstekingen en littekens van het hoornvlies veroorzaken en zelfs tot blindheid leiden.

Bloedvatproblemen

Grofweg één op de de vijf mensen heeft op enigerwijze problemen met zijn of haar bloedvaten. De belangrijkste bloedvataandoeningen zijn de volgende.

Atherosclerose

Atherosclerose (slagaderverkalking) treedt op wanneer de bloedvaten (slagaders) die zuurstof en voedingsstoffen van het hart naar de rest van je lichaam vervoeren, dik en stijf worden, als gevolg waarvan de bloedtoevoer naar je organen en weefsels kan worden beperkt. Gezonde slagaders zijn flexibel en elastisch, maar na verloop van tijd kunnen de wanden in de slagaders uitharden, een aandoening die ook wel bekend staat als slagaderziekte.

Spataderen

Wanneer de kleppen in de aderen beschadigd zijn, kan bloed in de verkeerde richting stromen en leiden tot verwijde bloedvaten in de benen., zogeheten spataderen of varices. Dit zijn verwijde, kronkelende aderen, die blauw-paars doorschijnen op de huid. Ze komen meestal voor op de benen. Omstandigheden zoals zwangerschap, overgewicht/obesitas en genetische aanleg kunnen ze veroorzaken.

Chronische veneuze insufficiëntie

Aderen brengen zuurstofarme bloed terug naar het hart tegen de zwaartekracht in. Als aderen te zwak zijn – een aandoening die veneuze insufficiëntie wordt genoemd – kan bloed zich in de benen en huid verzamelen, wat zwelling, pijn, verkleuring en wonden veroorzaakt. Chronische veneuze insufficiëntie komt vaker voor bij mensen die zwaarlijvig zijn, zwanger zijn of een familiegeschiedenis van het probleem hebben. Het kan ook worden veroorzaakt door hoge bloeddruk in de beenaders, als gevolg van langdurig zitten of staan; onvoldoende beweging, roken of diepe veneuze trombose (bloedstolsels). Afhankelijk van de ernst kunnen behandelingen variëren van medicatie tot chirurgie.

Uitpuilende aders tijdens het sporten

Er zijn veel theorieën over waarom atleten of sporters vaak grote en goed zichtbare uitpuilende aderen hebben op hun armen of benen nadat ze hebben gesport. Dit fenomeen is echter volkomen normaal en tijdelijk. Een mogelijke oorzaak van uitpuilende aderen is arteriële bloeddruk tijdens inspanning. Bloed dat anders in haarvaten zou rusten, wordt door de druk in de omliggende spier weggedrukt. Dat proces – filtratie genoemd – laat de spieren zwellen, waardoor nabijgelegen aderen dichter bij het huidoppervlak worden gedrukt, zodat ze een uitpuilend uiterlijk krijgen. Het proces is meer merkbaar bij atleten en bodybuilders met heel weinig onderhuids vet.

Lees verder

• Hart en bloedvaten: functie, werking, ligging en hartslag