Vitamine A: functie, vitamine A in voeding en A-supplementen

Vitamine A of retinol is een vetoplosbare vitamine. Vitamine A is betrokken bij immuunfunctie, zicht, voortplanting en cellulaire communicatie. Vitamine A heeft een belangrijke functie ten aanzien van het gezichtsvermogen als een essentieel onderdeel van rodopsine, een eiwit dat licht absorbeert in de retinale receptoren, en omdat het de normale differentiatie en werking van de bindvliesmembranen en het hoornvlies ondersteunt. Vitamine A ondersteunt ook de celgroei en -differentiatie en speelt een cruciale rol bij de normale vorming en instandhouding van het hart, de longen, de nieren en andere organen.

• Wat is vitamine A en wat is de functie?
• Omschrijving
• Functie
• Vormen van vitamine A
• Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)
• Vitamine A in voeding
• Soorten vitamine A-supplementen
• Genoeg vitamine A binnenkrijgen
• Gevolgen van een vitamine A-tekort
• Effecten van vitamine A op de gezondheid
• Kanker
• Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD)
• Mazelen
• Kan vitamine A schadelijk zijn?
• Interacties met vitamine A

Wat is vitamine A en wat is de functie?

Omschrijving

Vitamine A is een in vet oplosbare vitamine die van nature aanwezig is in veel voedingsmiddelen.

Functie

Vitamine A is belangrijk voor het gezichtsvermogen, het immuunsysteem en de voortplanting. Vitamine A is ook belangrijk om je hart, longen, nieren en andere organen goed te laten werken.

Vormen van vitamine A

Er zijn twee verschillende vormen vitamine A. In dierlijke producten (vlees, gevogelte, vis en zuivelproducten) zit vitamine A in de vorm van retinol of retinylesters. Carotenoïden, ook wel provitamine A genoemd, omdat het lichaam deze stoffen kan omzetten in vitamine A, is te vinden in fruit, groenten en andere plantaardige producten. Het meest voorkomende type provitamine A in voedingsmiddelen en voedingssupplementen is bètacaroteen.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)

De hoeveelheid vitamine A die je elke dag nodig hebt, is afhankelijk van je leeftijd. Mannen van 18 jaar en ouder hebben dagelijks 800 mg vitamine C nodig en vrouwen van 18 jaar en ouder hebben genoeg aan 680 mg. Zwangere vrouwen hebben evenwel 800 mg nodig en vrouwen die borstvoeding geven hebben dagelijks behoefte aan 1.100 mg vitamine A.

Vitamine A in voeding

Vitamine A wordt van nature in veel voedingsmiddelen aangetroffen en wordt aan sommige voedingsmiddelen toegevoegd, zoals margarine en ontbijtgranen. Je kunt de aanbevolen hoeveelheden vitamine A binnenkrijgen door gezond en gevarieerd te eten. Vitamine A zit onder meer in de volgende voedingsmiddelen:

• Runderlever en ander orgaanvlees (maar deze voedingsmiddelen bevatten ook veel cholesterol, dus beperk de hoeveelheid die je eet).
• Sommige soorten vis, zoals zalm.
• Groene bladgroenten en andere groene, oranje en gele groenten, zoals broccoli, wortels en pompoen
• Fruit, waaronder meloen, abrikozen en mango's.
• Zuivelproducten.
• Verrijkte margarine.

Soorten vitamine A-supplementen

Vitamine A is verkrijgbaar in voedingssupplementen, meestal in de vorm van retinylacetaat of retinylpalmitaat, bètacaroteen (provitamine A), of een combinatie. De meeste multivitaminen bevatten vitamine A. Voedingssupplementen die alleen vitamine A bevatten, zijn ook beschikbaar.

Genoeg vitamine A binnenkrijgen

De meeste mensen in Nederland en België krijgen genoeg vitamine A uit het voedsel dat ze eten en een vitamine A-gebrek komt dan ook zelden voor. Bepaalde groepen mensen hebben echter meer kans dan anderen dat ze niet voldoende vitamine A binnenkrijgen:

• Premature baby's, die in hun eerste jaar vaak lage vitamine A-spiegels hebben.
• Zuigelingen, jonge kinderen, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven in ontwikkelingslanden.
• Mensen met cystic fibrosis (CF, taaislijmziekte).

Gevolgen van een vitamine A-tekort

Een vitamine A-tekort komt zelden voor in Nederland en België en het komt vaak voor in veel ontwikkelingslanden. Het meest voorkomende symptoom van vitamine A-tekort bij jonge kinderen en zwangere vrouwen is een oogaandoening die xeroftalmie wordt genoemd. Xeroftalmie is het onvermogen om te zien bij weinig licht, en het kan leiden tot blindheid als het niet wordt behandeld.

Effecten van vitamine A op de gezondheid

Vitamine A heeft onder meer de volgende gezondheidseffecten:

Kanker

Mensen die veel voedsel eten dat bètacaroteen bevat, hebben mogelijk een lager risico op bepaalde soorten kanker, zoals longkanker of prostaatkanker. Anno 2024 heeft onderzoek nog niet aangetoond dat vitamine A- of bèta-caroteen-supplementen kanker kunnen helpen voorkomen of de kans op sterfte door deze ziekte verlagen. Onderzoek laat zelfs zien dat rokers die hoge doses bèta-caroteen-supplementen gebruiken, een verhoogd risico op longkanker hebben.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD)

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), een aandoening van het centrale gedeelte van het netvlies, de macula lutea, of gele vlek, is een van de meest voorkomende oorzaken van verlies van gezichtsvermogen bij ouderen. Bij mensen met LMD die een hoog risico lopen op het ontwikkelen van geavanceerde LMD, is een supplement met antioxidanten, zink en koper met of zonder bètacaroteen veelbelovend gebleken voor het vertragen van de progressie van het verlies van het gezichtsvermogen.

Mazelen

Wanneer kinderen met vitamine A-tekort (wat zeldzaam is in Nederland en België) mazelen krijgen, verloopt de ziekte meestal ernstiger. Bij deze kinderen kan het nemen van supplementen met hoge doses vitamine A de koorts en diarree als gevolg van mazelen verkorten. Deze supplementen kunnen ook het risico op overlijden verminderen bij kinderen met mazelen die in ontwikkelingslanden leven waar vitamine A-tekort veel voorkomt.

Kan vitamine A schadelijk zijn?

Hoge innames van sommige vormen van vitamine A kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid. Te hoge doses vitamine A-supplementen kan klachten veroorzaken als duizeligheid, misselijkheid en hoofdpijn en het kan zelfs coma en de dood veroorzaken. Hoge innames voorgevormde vitamine A (uit dierlijke producten) bij zwangere vrouwen kunnen geboorteafwijkingen bij hun baby's veroorzaken. Vrouwen die mogelijk zwanger zijn, mogen geen hoge doses vitamine A-supplementen nemen.

Het consumeren van grote hoeveelheden bèta-caroteen of andere vormen van provitamine A kan de huid geeloranje tot oranje maken, maar deze toestand is ongevaarlijk. Hoge innames van bèta-caroteen veroorzaken geen geboorteafwijkingen of andere serieuze effecten veroorzaakt door te veel voorgevormde vitamine A.

Interacties met vitamine A

Vitamine A-supplementen kunnen interactie vertonen of interfereren met medicijnen die je neemt. Enkele voorbeelden zijn:

• Orlistat, een geneesmiddel voor de behandeling van obesitas en overgewicht, kan de opname van vitamine A verminderen, waardoor bij sommige mensen een laag bloedniveau wordt bereikt.
• Verschillende synthetische vormen van vitamine A worden gebruikt in receptgeneesmiddelen. Voorbeelden zijn acitretine ter behandeling van psoriasis en bexaroteen ter behandeling van T-cel-lymfoom van de huid. Het gebruik van deze geneesmiddelen in combinatie met een vitamine A-supplement kan gevaarlijk hoge niveaus van vitamine A in het bloed veroorzaken.

Lees verder

• Vitamine A-tekort: symptomen, gevolgen en functie vitamine A
• Vitaminetekort of vitaminegebrek: symptomen en oorzaken