Mazelen: symptomen, oorzaak en behandeling (virusinfectie)

Mazelen symptomen zijn koorts; aanhoudende droge hoest; loopneus of verstopte neus; keelpijn; ontstoken ogen; pijnlijke, waterige, rode ogen; lichtschuwheid; hoofdpijn; moeheid. Met deze klachten kondigt mazelen zich aan. De eerste symptomen van mazelen worden meestal over het hoofd gezien, omdat ze gelijkenis vertonen met een flinke griep of verkoudheid. De symptomen kunnen verergeren en soms wel weken aanhouden. In deze beginfase is mazelen het meest besmettelijk. Na enkele dagen verschijnen er rode vlekken op het gezicht en daarna over het hele lichaam. Mazelen kunnen niet alleen bij kinderen optreden, maar ook bij volwassenen. Volwassenen die geboren zijn in de periode 1965-1975 zijn het meest vatbaar voor mazelen. Zij zijn namelijk geboren vóórdat mazelen-vaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma werd aangeboden. Bovendien zijn ze in hun jeugd minder aan mazelen blootgesteld dan oudere personen. Zij hebben om die reden geen antistoffen kunnen aanmaken.

• Wat is mazelen?
• Hoe ontstaat mazelen?
• Hoe vaak komt het voor?
• Mazelen symptomen
• Eerste verschijnselen
• Huiduitslag
• Mazelen begint met rode kleine bultjes
• Wanneer trekken de symptomen weg?
• Mazelen en zwangerschap
• Immuunstatus
• Mogelijk ernstiger verloop voor zwangeren
• Mazelen complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van mazelen
• Rust en voldoende drinken
• Behandelen van complicaties
• Soms dodelijke afloop
• Preventie en algemene adviezen
• BMR-vaccinatie
• Andere preventie maatregelen
• 'Mazelen is geen onschuldige kinderziekte'

Wat is mazelen?

Mazelen (medische benaming: 'morbilli') is een niet-jeukende uitslag over het gehele lichaam in de kindertijd. Volwassenen kunnen er ook door getroffen worden. Hoewel vaccinatie tot een behoorlijk vermindering van het aantal gevallen heeft geleid, kunnen geïsoleerde uitbraken zich blijven voordoen onder bevolkingsgroepen die zich niet laten vaccineren. Antroposofen blijken uit onderzoek van Trouw op basis van gegevens van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de belangrijkste weigeraars van vaccinaties tegen ziektes als de mazelen.¹ In 1976 werd het opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Aanvankelijk als los vaccin en vanaf 1987 als onderdeel van de BMR-vaccinatie. Het vaccin biedt aan meer dan 95% van de ingeënte personen bescherming.

Hoe ontstaat mazelen?

Mazelen wordt veroorzaakt door een zeer besmettelijk virus dat zich in de neus, mond en keel ophoudt. Het virus wordt overgebracht via druppeltjes die met praten, hoesten en niezen worden verspreid. Het virus kan echter ook via de handen, via bestek en bekers of via het speelgoed van de ene persoon naar de andere persoon worden overgedragen. Mazelen is zo besmettelijk dat het houden van afstand hygiënische maatregelen zoals het wassen van handen niet helpt. Patiënten zijn het meest besmettelijk van 1 tot 2 dagen vóór de huiduitslag zich manifesteert tot ongeveer 4 dagen erna. Over het algemeen breken mazelen circa tien dagen na de besmetting uit. Dit wordt incubatietijd genoemd. Er is een kleine kans dat het kind complicaties oploopt als gevolg van de mazelen. Mazelen is zeer besmettelijk: één ziek kind besmet ten minste tien andere personen die niet tegen mazelen zijn ingeënt of geen mazelen hebben doorgemaakt.

Hoe vaak komt het voor?

Mazelen is een zeer besmettelijke virusinfectie, die wereldwijd vooral bij jonge kinderen optreedt. In Nederland is mazelen een ziekte die niet veel meer voorkomt, dankzij de mazelenvaccinatie die in 1976 in het Rijksvaccinatieprogramma is opgenomen. Wereldwijd komen volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) naar schatting jaarlijks rond de 135.000 personen als gevolg van een mazeleninfectie te overlijden, met name in Afrika en Zuidoost-Azië. De hoogste sterftecijfers komen voor bij kinderen die jonger zijn dan 12 maanden. In Nederland komt sterfte nauwelijks (meer) voor. Tijdens de mazelenepidemie van 2013/2014 werden ruim 180 kinderen met mazelen in het ziekenhuis opgenomen en stierf één 17-jarige aan de ziekte. De epidemie deed zich vooral voor onder niet gevaccineerde, orthodox-protestante schoolkinderen.

Mazelen symptomen

Eerste verschijnselen

De eerste symptomen en verschijnselen van mazelen worden meestal over het hoofd gezien, omdat ze lijken op een flinke griep of verkoudheid. De symptomen kunnen verergeren en soms wel weken aanhouden. In deze beginfase is mazelen het meest besmettelijk. De eerste verschijnselen zijn:

• koorts;
• hoesten (aanhoudende droge hoest);
• loopneus of verstopte neus;
• keelpijn;
• ontstoken ogen;
• pijnlijke, waterige, rode ogen (conjunctivitis) met lichtintolerantie (overgevoeligheid voor licht ofwel fotofobie) en eventueel gezwollen oogleden;
  Koplik-vlekken, bij mazelen voorkomende vlekken op het wangslijmvlies / Bron: CDC, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• vermoeidheid, algehele malaise;
• hoofdpijn;
• vergrote lymfeklieren achter de oren en in de nek (gezwollen lymfeklieren);
• pijn in de gewrichten (gewrichtspijn) van de handen, polsen en knieën.
• koplik vlekjes: kleine rode vlekjes die wit in het midden zijn, gelokaliseerd in de mond en aan de binnenkant van de wangen.

Huiduitslag

Na deze fase zullen de kenmerkende en duidelijke symptomen van de mazelen zich uiten. De kenmerkende huiduitslag bij mazelen ontwikkelt zich binnen twee tot vier dagen na de verschijning van de bovengenoemde symptomen. Er verschijnt een rode, niet jeukende huiduitslag die begint op het gezicht en de oren en zich allengs uitbreidt naar de rest van het lichaam, waarbij de vlekken in elkaar overlopen.

Mazelen begint met rode kleine bultjes

De mazelenuitslag verschijnt aanvankelijk als kleine rode bultjes van een paar millimeter, maar worden later groter. De koorts kan wel oplopen tot 40 graden Celsius gedurende een aantal dagen. De uitslag jeukt meestal niet. De symptomen zijn doorgaans ernstiger naarmate de patiënt ouder is.

Wanneer trekken de symptomen weg?

Na ongeveer een week begint de uitslag allengs weg te trekken. De uitslag laat over het algemeen geen zichtbare sporen achter. De patiënt is besmettelijk vanaf vier dagen vóórdat er ziekteverschijnselen optreden tot vier dagen ná het begin van de kenmerkende huiduitslag (of vlekjes in de mond).

Mazelen complicaties

Mazelen kunnen in sommige gevallen leiden tot ernstige tot zeer ernstige complicaties. Deze omvatten onder meer:

• Oorontsteking (otitis media): dit kan gebeuren bij 1 op de 10 kinderen.
• Hersenontsteking of encefalitis: een ontsteking van het hersenweefsel. Dit komt voor bij ongeveer 1 op de 1.000 patiënten.
• Subacute scleroserende panencefalitis (SSPE), ook wel Ziekte van Dawson, Dawsons encefalitis of mazelenencefalitis genoemd: een zeer zeldzame chronische en progressieve hersenontsteking die wordt veroorzaakt door een gemuteerd mazelenvirus. Deze ernstige aandoening komt voor in 1 op 100.000 gevallen van mazelen. Vaak er een mazeleninfectie voor de leeftijd van 2 jaar, gevolgd door zo'n 6-15 asymptomatische jaren, waarna geleidelijke en progressieve neurologische aftakeling ontstaat.
• Myocarditis, een ontsteking van de myocardium, ofwel de hartspier.
• Longontsteking (pneumonie): hier lijdt ongeveer 1 op de 15 gevallen aan.
• Diarree en braken.
• Bronchitis en laryngitis: laryngitis is een ontsteking van het strottenhoofd of van de bovenste luchtpijp. Bronchitis is een ontsteking van het slijmvlies in de luchtwegen.
• Trombocytopenie: een afname van het aantal bloedplaatjes, waardoor er soms kleine onderhuidse bloedingen ontstaan.
• Zwangerschapsproblemen: zwangere vrouwen die besmet raken met mazelen hebben een verhoogd risico op een miskraam, vroeggeboorte en een laag geboortegewicht van de baby.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

Mazelen wordt meestal gediagnosticeerd op basis van de zichtbare symptomen. De (huis)arts baseert zich hierbij vooral op de klassieke symptomen: hoesten, een loopneus, bindvliesontsteking, de Koplikvlekken en de huiduitslag. Zo nodig kan een bloedonderzoek of speekselonderzoek worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen veel gelijkenis vertonen met mazelen:

• acute conjunctivitis (bindvliesontsteking);
• bijwerkingen van medicatie (huiduitslag);
• enterovirale infecties;
• erythema infectiosum ofwel vijfde ziekte;
• hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
• huidcomplicaties van virale hemorragische koorts (koorts veroorzaakt door een virus);
• klierkoorts ofwel ziekte van Pfeiffer;
• knokkelkoorts (dengue);
  Kind met roodvonk / Bron: Badobadop, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• Rocky Mountain spotted fever (veroorzaakt door Rickettsia rickettsii, een bacterie uit de familie Rickettsiaceae);
• roodvonk;
• roseola infantum, ofwel zesde ziekte;
• rubella of rodehond;
• sepsis (bloedvergiftiging);
• syfilis;
• systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening); en
• ziekte van Kawasaki of mucocutaan lymfekliersyndroom (MCLS).

Behandeling van mazelen

Rust en voldoende drinken

Voor een volledig herstel is voldoende rust belangrijk. Drink daarbij voldoende water om uitdroging te voorkomen. Let op als drie dagen na het begin van de vlekjes nog steeds of opnieuw koorts optreedt, want dan kan er weleens sprake zijn van een complicatie. Raadpleeg in dat geval de huisarts. Zonder complicaties, verdwijnen de klachten meestal binnen een week.

Behandelen van complicaties

Complicaties zoals otitis media (middenoorontsteking) en pneumonie (longontsteking) moeten worden behandeld met antibiotica. Zo'n longontsteking of oorontsteking wordt dan veroorzaakt door het mazelenvirus zelf, met soms daarbovenop een bacteriële (super)infectie. Een oorontsteking kan tot blijvende doofheid leiden. Een andere (gevreesde) complicatie van mazelen is meningitis (hersenvliesontsteking), wat bij ongeveer 1 van de 1.000 ziektegevallen optreedt. Bij verdenking van zeldzame ernstige complicaties als encefalitis of myocarditis, zal een ziekenhuisopname volgen.

Soms dodelijke afloop

Bij 1 tot 2 per 1.000 gevallen van mazelen is sprake van een dodelijke afloop. Slechts zelden treedt SSPE (subacute scleroserende panencefalitis) op. SSPE is een progressieve en doorgaans dodelijke aandoening, welke maanden of jaren later na een ogenschijnlijk normaal verlopen mazelen-virusinfectie optreedt en geestelijke achteruitgang, toenemende gedragsafwijkingen, spiertrekkingen en epileptische aanvallen veroorzaakt. Meestal is de patiënt binnen drie jaar overleden.

Preventie en algemene adviezen

BMR-vaccinatie

Tegen mazelen bestaat een vaccin, dat is opgenomen is in het standaard vaccinatieprogramma. Het wordt in Nederland gratis aangeboden, samen met het vaccin tegen bof en rodehond (BMR). Kinderen krijgen twee BMR-inentingen. Als ze 14 maanden en 9 jaar oud zijn.

Andere preventie maatregelen

Je kunt daarnaast de volgende preventieve maatregelen in acht nemen:

• Gebruik bij hoesten en niezen een papieren zakdoekje. Gooi deze direct na gebruik weg.
• Je kunt ook in de in de plooi van de elleboog hoesten en niezen.
• Was regelmatig je handen grondig met zeep, zeker na een flinke hoest- en niesbui.
• Leer kinderen goed te hoesten en te niezen.
• Oppervlakken die vaak worden aageraakt, zoals speelgoed, deurknoppen, telefoons, tafels, balies, etc., regelmatig ontsmetten.

Noot:

1. Trouw. Vooral antroposofen enten kinderen niet in. 3 augustus 2013
2. Erasmus MC Persbericht. 'Mazelen is geen onschuldige kinderziekte'. Mazelenvirus in opmars in Europa. 7 februari 2013.

Lees verder

• Kinderziekten met vlekjes op de huid, blaasjes, huiduitslag
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Waterpokken: symptomen, besmettelijk, behandeling en baby
• Vijfde ziekte: symptomen & besmettelijk kind en volwassene
• Zesde ziekte: symptomen & besmettelijk kind en volwassenen