Mazelen: symptomen, oorzaak en behandeling (virusinfectie)

Mazelen: symptomen, oorzaak en behandeling (virusinfectie) Mazelen symptomen zijn koorts; aanhoudende droge hoest; loopneus of verstopte neus; keelpijn; ontstoken ogen; pijnlijke, waterige, rode ogen; lichtschuwheid; hoofdpijn; moeheid. Met deze klachten kondigt mazelen zich aan. De eerste symptomen van mazelen worden meestal over het hoofd gezien, omdat ze gelijkenis vertonen met een flinke griep of verkoudheid. De symptomen kunnen verergeren en soms wel weken aanhouden. In deze beginfase is mazelen het meest besmettelijk. Na enkele dagen verschijnen er rode vlekken op het gezicht en daarna over het hele lichaam. Mazelen kunnen niet alleen bij kinderen optreden, maar ook bij volwassenen. Volwassenen die geboren zijn in de periode 1965-1975 zijn het meest vatbaar voor mazelen. Zij zijn namelijk geboren vóórdat mazelen-vaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma werd aangeboden. Bovendien zijn ze in hun jeugd minder aan mazelen blootgesteld dan oudere personen. Zij hebben om die reden geen antistoffen kunnen aanmaken.
Mazelen / Bron: CDCNIPBarbara Rice, Wikimedia Commons (Publiek domein)Mazelen / Bron: CDCNIPBarbara Rice, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Wat is mazelen?

Mazelen (medische benaming: 'morbilli') is een niet-jeukende uitslag over het gehele lichaam in de kindertijd. Volwassenen kunnen er ook door getroffen worden. Hoewel vaccinatie tot een behoorlijk vermindering van het aantal gevallen heeft geleid, kunnen geïsoleerde uitbraken zich blijven voordoen onder bevolkingsgroepen die zich niet laten vaccineren. Antroposofen blijken uit onderzoek van Trouw op basis van gegevens van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de belangrijkste weigeraars van vaccinaties tegen ziektes als de mazelen.¹ In 1976 werd het opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Aanvankelijk als los vaccin en vanaf 1987 als onderdeel van de BMR-vaccinatie. Het vaccin biedt aan meer dan 95% van de ingeënte personen bescherming.

Hoe ontstaat mazelen?

Mazelen wordt veroorzaakt door een zeer besmettelijk virus dat zich in de neus, mond en keel ophoudt. Het virus wordt overgebracht via druppeltjes die met praten, hoesten en niezen worden verspreid. Het virus kan echter ook via de handen, via bestek en bekers of via het speelgoed van de ene persoon naar de andere persoon worden overgedragen. Mazelen is zo besmettelijk dat het houden van afstand hygiënische maatregelen zoals het wassen van handen niet helpt. Patiënten zijn het meest besmettelijk van 1 tot 2 dagen vóór de huiduitslag zich manifesteert tot ongeveer 4 dagen erna. Over het algemeen breken mazelen circa tien dagen na de besmetting uit. Dit wordt incubatietijd genoemd. Er is een kleine kans dat het kind complicaties oploopt als gevolg van de mazelen. Mazelen is zeer besmettelijk: één ziek kind besmet ten minste tien andere personen die niet tegen mazelen zijn ingeënt of geen mazelen hebben doorgemaakt.

Hoe vaak komt het voor?

Mazelen is een zeer besmettelijke virusinfectie, die wereldwijd vooral bij jonge kinderen optreedt. In Nederland is mazelen een ziekte die niet veel meer voorkomt, dankzij de mazelenvaccinatie die in 1976 in het Rijksvaccinatieprogramma is opgenomen. Wereldwijd komen volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) naar schatting jaarlijks rond de 135.000 personen als gevolg van een mazeleninfectie te overlijden, met name in Afrika en Zuidoost-Azië. De hoogste sterftecijfers komen voor bij kinderen die jonger zijn dan 12 maanden. In Nederland komt sterfte nauwelijks (meer) voor. Tijdens de mazelenepidemie van 2013/2014 werden ruim 180 kinderen met mazelen in het ziekenhuis opgenomen en stierf één 17-jarige aan de ziekte. De epidemie deed zich vooral voor onder niet gevaccineerde, orthodox-protestante schoolkinderen.

Conjunctivitis / Bron: Marco Mayer, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Conjunctivitis / Bron: Marco Mayer, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)

Mazelen symptomen

Eerste verschijnselen

De eerste symptomen en verschijnselen van mazelen worden meestal over het hoofd gezien, omdat ze lijken op een flinke griep of verkoudheid. De symptomen kunnen verergeren en soms wel weken aanhouden. In deze beginfase is mazelen het meest besmettelijk. De eerste verschijnselen zijn:

Huiduitslag

Na deze fase zullen de kenmerkende en duidelijke symptomen van de mazelen zich uiten. De kenmerkende huiduitslag bij mazelen ontwikkelt zich binnen twee tot vier dagen na de verschijning van de bovengenoemde symptomen. Er verschijnt een rode, niet jeukende huiduitslag die begint op het gezicht en de oren en zich allengs uitbreidt naar de rest van het lichaam, waarbij de vlekken in elkaar overlopen.

Mazelen begint met rode kleine bultjes

De mazelenuitslag verschijnt aanvankelijk als kleine rode bultjes van een paar millimeter, maar worden later groter. De koorts kan wel oplopen tot 40 graden Celsius gedurende een aantal dagen. De uitslag jeukt meestal niet. De symptomen zijn doorgaans ernstiger naarmate de patiënt ouder is.

Wanneer trekken de symptomen weg?

Na ongeveer een week begint de uitslag allengs weg te trekken. De uitslag laat over het algemeen geen zichtbare sporen achter. De patiënt is besmettelijk vanaf vier dagen vóórdat er ziekteverschijnselen optreden tot vier dagen ná het begin van de kenmerkende huiduitslag (of vlekjes in de mond).

Zwangerschap en mazelen / Bron: Zerocool, PixabayZwangerschap en mazelen / Bron: Zerocool, Pixabay

Mazelen en zwangerschap

Immuunstatus

Is het erg als een zwangere contact heeft gehad met een kind met mazelen? Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is dit afhankelijk van de immuunstatus van de zwangere:
  • Wanneer de zwangere gevaccineerd is of de infectie heeft doorgemaakt bestaat er geen risico.
  • Wanneer het een niet- (of onvolledig) gevaccineerde zwangere betreft kan binnen 1 week na besmetting overwogen worden om immunoglobuline (antistoffen) te geven.

Mogelijk ernstiger verloop voor zwangeren

Er zijn volgens het RIVM aanwijzingen dat zwangeren een verhoogd risico hebben op een ernstig beloop van mazelen. Het doormaken van mazelen tijdens de zwangerschap is echter niet geassocieerd met een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen bij het kind. In zeldzame gevallen kan het doormaken van mazelen tijdens de zwangerschap wel leiden tot een spontane abortus of vroeggeboorte.

Mazelen complicaties

Mazelen kunnen in sommige gevallen leiden tot ernstige tot zeer ernstige complicaties. Deze omvatten onder meer:
  • Oorontsteking (otitis media): dit kan gebeuren bij 1 op de 10 kinderen.
  • Hersenontsteking of encefalitis: een ontsteking van het hersenweefsel. Dit komt voor bij ongeveer 1 op de 1.000 patiënten.
  • Subacute scleroserende panencefalitis (SSPE), ook wel Ziekte van Dawson, Dawsons encefalitis of mazelenencefalitis genoemd: een zeer zeldzame chronische en progressieve hersenontsteking die wordt veroorzaakt door een gemuteerd mazelenvirus. Deze ernstige aandoening komt voor in 1 op 100.000 gevallen van mazelen. Vaak er een mazeleninfectie voor de leeftijd van 2 jaar, gevolgd door zo'n 6-15 asymptomatische jaren, waarna geleidelijke en progressieve neurologische aftakeling ontstaat.
  • Myocarditis, een ontsteking van de myocardium, ofwel de hartspier.
  • Longontsteking (pneumonie): hier lijdt ongeveer 1 op de 15 gevallen aan.
  • Diarree en braken.
  • Bronchitis en laryngitis: laryngitis is een ontsteking van het strottenhoofd of van de bovenste luchtpijp. Bronchitis is een ontsteking van het slijmvlies in de luchtwegen.
  • Trombocytopenie: een afname van het aantal bloedplaatjes, waardoor er soms kleine onderhuidse bloedingen ontstaan.
  • Zwangerschapsproblemen: zwangere vrouwen die besmet raken met mazelen hebben een verhoogd risico op een miskraam, vroeggeboorte en een laag geboortegewicht van de baby.

Huisarts onderzoekt kind / Bron: Istock.com/michaeljungHuisarts onderzoekt kind / Bron: Istock.com/michaeljung

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

Mazelen wordt meestal gediagnosticeerd op basis van de zichtbare symptomen. De (huis)arts baseert zich hierbij vooral op de klassieke symptomen: hoesten, een loopneus, bindvliesontsteking, de Koplikvlekken en de huiduitslag. Zo nodig kan een bloedonderzoek of speekselonderzoek worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen veel gelijkenis vertonen met mazelen:

Behandeling van mazelen

Rust en voldoende drinken

Voor een volledig herstel is voldoende rust belangrijk. Drink daarbij voldoende water om uitdroging te voorkomen. Let op als drie dagen na het begin van de vlekjes nog steeds of opnieuw koorts optreedt, want dan kan er weleens sprake zijn van een complicatie. Raadpleeg in dat geval de huisarts. Zonder complicaties, verdwijnen de klachten meestal binnen een week.

Behandelen van complicaties

Complicaties zoals otitis media (middenoorontsteking) en pneumonie (longontsteking) moeten worden behandeld met antibiotica. Zo'n longontsteking of oorontsteking wordt dan veroorzaakt door het mazelenvirus zelf, met soms daarbovenop een bacteriële (super)infectie. Een oorontsteking kan tot blijvende doofheid leiden. Een andere (gevreesde) complicatie van mazelen is meningitis (hersenvliesontsteking), wat bij ongeveer 1 van de 1.000 ziektegevallen optreedt. Bij verdenking van zeldzame ernstige complicaties als encefalitis of myocarditis, zal een ziekenhuisopname volgen.

Soms dodelijke afloop

Bij 1 tot 2 per 1.000 gevallen van mazelen is sprake van een dodelijke afloop. Slechts zelden treedt SSPE (subacute scleroserende panencefalitis) op. SSPE is een progressieve en doorgaans dodelijke aandoening, welke maanden of jaren later na een ogenschijnlijk normaal verlopen mazelen-virusinfectie optreedt en geestelijke achteruitgang, toenemende gedragsafwijkingen, spiertrekkingen en epileptische aanvallen veroorzaakt. Meestal is de patiënt binnen drie jaar overleden.

Preventie en algemene adviezen

BMR-vaccinatie

Tegen mazelen bestaat een vaccin, dat is opgenomen is in het standaard vaccinatieprogramma. Het wordt in Nederland gratis aangeboden, samen met het vaccin tegen bof en rodehond (BMR). Kinderen krijgen twee BMR-inentingen. Als ze 14 maanden en 9 jaar oud zijn.

Andere preventie maatregelen

Je kunt daarnaast de volgende preventieve maatregelen in acht nemen:
  • Gebruik bij hoesten en niezen een papieren zakdoekje. Gooi deze direct na gebruik weg.
  • Je kunt ook in de in de plooi van de elleboog hoesten en niezen.
  • Was regelmatig je handen grondig met zeep, zeker na een flinke hoest- en niesbui.
  • Leer kinderen goed te hoesten en te niezen.
  • Oppervlakken die vaak worden aageraakt, zoals speelgoed, deurknoppen, telefoons, tafels, balies, etc., regelmatig ontsmetten.

'Mazelen is geen onschuldige kinderziekte'

Het gevaar van mazelen mag niet worden onderschat. Mazelen is één van de meest besmettelijke ziektes bij de mens en een belangrijke doodsoorzaak van kinderen wereldwijd. Jaarlijks sterven wereldwijd ruim 100.000 mensen (vooral kinderen) aan de vlekjesziekte, ondanks de beschikbaarheid van een veilig en werkzaam mazelenvaccin. Het virus wist een deel van het geheugen van het afweersysteem, waardoor mensen die besmet zijn, vatbaar worden voor infecties met andere ziekteverwekkers. Dat blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC waarop Rory de Vries is gepromoveerd. De onderzoeker heeft gekeken hoe mazelen wordt overgedragen en hoe het virus mensen ziek maakt.²

Ziek kind / Bron: Istock.com/Nadezhda1906Ziek kind / Bron: Istock.com/Nadezhda1906
Hoe wordt het virus overgedragen?
Mazelen wordt gekenmerkt door hoge koorts, rode vlekjes en een verzwakking van het afweersysteem. Het is volgens de onderzoeker géén onschuldige kinderziekte, ofschoon veel mensen dat wel denken. Ten onrechte dus. De onderzoeker heeft gekeken hoe het virus precies wordt overgedragen. Hij heeft aangetoond welke cellen belangrijk zijn bij binnenkomst van het virus in het lichaam. Via deze zogenoemde dendritische cellen en alveolaire macrofagen komt het virus terecht bij een bepaald soort witte bloedcellen, de lymfocyten. Vanaf daar verspreidt het virus zich verder naar sommige organen, de luchtwegen en de huid.

Sterfte door verzwakt afweerysteem
Mazelen veroorzaakt vooral sterfte doordat het virus het afweersysteem verzwakt. De Vries heeft aangetoond hoe dat proces in zijn werk gaat. Normaal gesproken bouwen mensen afweer op tegen een virus nadat ze ermee besmet zijn. Cellen die bij de afweer tegen dit virus betrokken zijn geweest blijven in het bloed aanwezig en kunnen het virus herkennen zodra het nòg een keer het lichaam wil binnendringen. Het lichaam weet dan al hoe het het virus moet uitschakelen. "Mazelen zorgt er echter voor dat deze immunologische geheugencellen na infectie grotendeels verdwijnen, waardoor het immunologisch geheugen voor een deel is ‘gewist’. Dit leidt tot een verhoogde vatbaarheid voor opportunistische infecties met andere ziekteverwekkers, net als bij de ziekte AIDS", aldus De Vries. Het proefschrift van De Vries is een opstap voor vervolgstudies, waarin aandacht besteed wordt aan de ontwikkeling van nieuwe en meer efficiënte methodes van toediening van het mazelen-vaccin.

Epidemie
In Nederland sterven sinds de vaccinatie nog nauwelijks mensen aan mazelen. Wel komt eens in de 5 tot 7 jaar een epidemie voor. Die komen vooral lokaal voor, onder mensen die niet gevaccineerd zijn.

Noot:
  1. Trouw. Vooral antroposofen enten kinderen niet in. 3 augustus 2013
  2. Erasmus MC Persbericht. 'Mazelen is geen onschuldige kinderziekte'. Mazelenvirus in opmars in Europa. 7 februari 2013.

Lees verder

© 2010 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Mazelen bij kinderenMazelen bij kinderenMazelen is een kinderziekte die niet onderschat mag worden. Mazelen is een zeer besmettelijke ziekte, en zeker niet onsc…
Mazelen (rubeola)Mazelen (rubeola)Mazelen is een zeer besmettelijke virusziekte. De ziekte gaat gepaard met koorts en huiduitslag en kan erg vervelend zij…
Mazelen: symptomen, diagnose, behandeling en oorzaakMazelen: symptomen, diagnose, behandeling en oorzaakDe kinderziekte mazelen is wereldwijd nog altijd een groot probleem. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat 50 tot 60…
Mazelen: symptomen, behandeling, epidemie, inentingMazelen: symptomen, behandeling, epidemie, inentingMazelen is een virusziekte die erg besmettelijk is en samengaat met een verhoogde lichaamstemperatuur en een specifieke…

Echolalie: napratenEcholalie: napratenEcholalie is vaak een onderdeel van schizofrenie. Waarschijnlijk ontstaat dit omdat de patiënt de buitenwereld afweert.…
Kloven en kloofjesKloven en kloofjesKloven ontstaan door uitdroging en zijn herkenbaar als scheurtjes in de huid of het slijmvlies. Kloven ontstaan vaak in…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: CDC / Dr. Heinz F. Eichenwald, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Dr. J.A.H. Eekhof, dr. A. Knuistingh Neven, dr. W. Opstelten: Kleine kwalen bij kinderen. Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, tweede druk 2009.
  • Erasmus MC Persbericht. 'Mazelen is geen onschuldige kinderziekte'. Mazelenvirus in opmars in Europa. 7 februari 2013.
  • Trouw. Vooral antroposofen enten kinderen niet in. 3 augustus 2013.
  • RIVM. Mazelen. http://www.rivm.nl/Onderwerpen/M/Mazelen (ingezien op 12-12-2016)
  • www.emedicinehealth.com
  • www.rivm.nl
  • www.merckmanual.nl
  • www.nationaalkompas.nl
  • Wikipedia.org
  • Afbeelding bron 1: CDCNIPBarbara Rice, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Marco Mayer, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
  • Afbeelding bron 3: CDC, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 4: Zerocool, Pixabay
  • Afbeelding bron 5: Istock.com/michaeljung
  • Afbeelding bron 6: Badobadop, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 7: Istock.com/Nadezhda1906
Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 05-04-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 17
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.