Sterven: lichamelijke en emotionele symptomen naderende dood

Ieder mens zal eens sterven. Er zijn een aantal veranderingen en symptomen die je kunt verwachten als de dood nadert. Dit is een normaal onderdeel van sterven. Kinderen en tieners hebben een vergelijkbaar proces als volwassenen en ouderen, maar het kan moeilijker zijn om te voorspellen. Ze blijven vaak redelijk actief en stellen tot het einde vaak nog steeds veel moeilijk te beantwoorden vragen. In de laatste dagen of uren kan je geliefde rusteloos en verward raken en hallucinaties hebben die zo schokkend zijn dat ze het kunnen uitroepen, slaan of proberen uit bed te klimmen. Blijf bij hen. Probeer ze kalm te houden met rustgevende muziek en zachte aanraking. Soms helpt medicatie. De kamer moet goed verlicht zijn, maar niet helder. Maak het zo stil en vredig mogelijk. Verzeker ze constant dat je aanwezig bent. Ironisch genoeg kan een geliefde ook in zijn of haar laatste uren helder worden.

• Sterven
• FAQ: alles wat je (stiekem) wilt weten over sterven, maar nooit durfde te vragen
• Lichamelijke symptomen van een naderende dood
• Slapen
• Verlies van interesse in voedsel en vloeistoffen
• Koud
• Veranderingen in huidskleur (doodsmasker)
• Reutelende geluiden in de longen en de keel
• Blaas- en darmveranderingen
• Desoriëntatie en rusteloosheid
• Tijdelijke toename van energie en alertheid
• Veranderingen in het ademhalingspatroon
• Emotionele veranderingen en behoeften
• Terugtrekken
• Visioenen of hallucinaties
• Toestemming om los te laten
• De laatste uren
• Het moment kiezen
• Sterven en het intreden van de dood
• Rouwproces van de nabestaanden

Sterven

Ooit vertelde een oude huisarts, meneer Van Bemmel—zo’n dokter van de stempel en het kladblok—een verhaal over een dame die haar einde voelde naderen. Mevrouw Geertruida, een kranige vrouw van 92, lag in haar bedstede en keek haar kinderen met een scherpe blik aan. "Jullie maken er geen drama van, hè," bromde ze. "Ik ga gewoon slapen en dan zie ik wel wat er gebeurt." De kinderen knikten, half opgelucht, half verdrietig. En zo geschiedde. Ze nam een laatste slok thee, vouwde haar handen in haar schoot en sloot haar ogen. De volgende ochtend vonden ze haar precies zo, met een klein, tevreden glimlachje op haar gezicht. Alsof ze precies wist hoe het moest—en misschien wist ze dat ook wel.

De reis die elke persoon aflegt naar de dood is uniek. Sommige mensen ervaren een zeer geleidelijke achteruitgang; bij anderen verloopt het stervensproces snel. Iemand kan sterven na een ziekbed en weer een ander sterft snel en onverwachts. Naarmate de dood nadert, is het de rol van de naasten om aanwezig te zijn, troost te bieden en hun geliefde gerust te stellen met kalmerende woorden en daden die ervoor zorgen dat de stervende zijn of haar comfort en waardigheid behoudt.

FAQ: alles wat je (stiekem) wilt weten over sterven, maar nooit durfde te vragen

Sterven is zo’n onderwerp waar we allemaal mee te maken krijgen, maar waar de meesten liever niet te veel over nadenken. Toch, als het moment dichterbij komt—bij jezelf of bij een dierbare—duiken er ineens allerlei vragen op. Wat gebeurt er eigenlijk met het lichaam? Hoe voelt het? Kun je nog iets zeggen of horen als je stervende bent? En waarom klinkt die ademhaling soms zo anders? Dit is geen droge medische opsomming, maar een eerlijke, menselijke gids over het stervensproces. Geen poespas, gewoon duidelijke antwoorden op de vragen die je misschien al eens hebt gehad, maar nooit hardop hebt uitgesproken.

Iedereen sterft op zijn eigen manier, maar er zijn patronen die vaak terugkomen. De meeste mensen eten en drinken steeds minder, raken vermoeider en slapen veel. Het lichaam begint zich langzaam af te sluiten. Dit kan dagen duren, maar soms ook verrassend snel gaan. En dan zijn er die ‘vreemde’ momenten: iemand die ineens weer helder wordt, een laatste zucht, een reutelende ademhaling. Eng? Nee, dat hoort erbij. En als je snapt wat er gebeurt, voelt het vaak minder beangstigend.

Sommige dingen zijn misschien schokkend als je ze voor het eerst hoort—dat een lichaam nog kan bewegen na de dood, of dat iemand ineens stopt met ademen en dan weer begint. Maar dit zijn geen enge of pijnlijke dingen, het is gewoon de manier waarop het lichaam afscheid neemt. Daarom is het zo waardevol om te weten wat je kunt verwachten. Niet om je zorgen te maken, maar juist om rust te vinden in het natuurlijke proces van loslaten.

Of je nu een dierbare bijstaat of gewoon nieuwsgierig bent: deze FAQ geeft je een eerlijk, nuchter en soms verrassend geruststellend kijkje in de wereld van het sterven. Geen taboes, geen omwegen, gewoon eerlijke antwoorden op vragen die iedereen heeft, maar niet altijd durft te stellen. Want hoe ongemakkelijk het onderwerp ook kan zijn, begrip maakt alles nét een beetje minder eng.

Lichamelijke symptomen van een naderende dood

Slapen

Iemand die de dood nadert, kan stoppen met praten of reageren en zal meer en meer gaan slapen, terwijl het lichaam de manier waarop het energie gebruikt verandert. Ook al reageert iemand steeds minder, ga er altijd van uit dat je geliefde het kan horen, zelfs als hij of zij bewusteloos lijkt te zijn en niet langer communiceert. Blijf met je geliefde praten en raak hem of haar aan als dat troost biedt.

Verlies van interesse in voedsel en vloeistoffen

Naarmate het lichaam begint te sterven, verliest het zijn vermogen om voedsel en vloeistoffen te verwerken. Dus de persoon heeft misschien weinig interesse in eten of drinken. De urineproductie zal afnemen en de urine kan de kleur hebben van thee (donkere urine). De vraag of er moet worden begonnen met het verstrekken van vloeistoffen, doet zich vaak voor. Als voedsel of vloeistoffen op een gegeven ogenblik kunstmatig worden toegediend, kan de persoon zich ongemakkelijk voelen. Kleine hoeveelheden ijs of een ijslolly zijn misschien welkom. Een goede verzorging van de mond door deze vochtig en schoon te houden, is bijzonder belangrijk op dit moment.

Koud

De neus, oren, handen, armen, voeten en benen van de stervende kunnen bij aanraking koud aanvoelen. Dit komt omdat de bloedcirculatie afneemt. Houd je geliefde warm met extra beddengoed, maar gebruik geen elektrisch deken. Hij of zij kan je mogelijk niet vertellen of de deken oververhit raakt.

Veranderingen in huidskleur (doodsmasker)

De huid, vooral op de handen en voeten, kan vlekkerig lijken. Huid met een lichte teint kan er blauw uitzien en een donkere huidskleur kan donkerder lijken. Dit wordt veroorzaakt door een langzame bloedsomloop. De onderkant van het lichaam kan donkerder worden. Mogelijk merk je een blauwgrijze kleur rond de mond op, bleekheid rond de mond of bleekheid in het gezicht. Een spitse en bleke neus die koud aanvoelt, wordt ook wel 'doodsmasker' genoemd.

Reutelende geluiden in de longen en de keel

Reutelende geluiden kunnen behoorlijk luid zijn en zijn meestal geen prettig geluid, maar het is goed om te weten dat de stervende dikwijls geen last van heeft van dit reutelen. Deze geluiden kunnen voorkomen wanneer iemand minder vloeistof neemt en het vermogen verliest om secreties op te hoesten. Dit reutelen geeft geen extra pijn of ongemak aan. Afzuiging wordt in het algemeen niet aanbevolen, omdat dat de hoeveelheid secreties en het ongemak kan verhogen. Draaien van de persoon kan helpen het rammelen te verminderen of te stoppen.

Blaas- en darmveranderingen

De stervende kan het vermogen om urine en ontlasting te beheersen verliezen als de spieren in dat gebied beginnen te ontspannen. Vraag aan de arts of een katheter nodig is. Wegwerpbedkussens of wegwerplakens voor volwassenen kunnen ook helpen.

Desoriëntatie en rusteloosheid

Een persoon die de dood nadert, lijkt misschien verward over de tijd of plaats en herkent mogelijk niet (alle) bekende gezichten. Rusteloos gedrag of rusteloosheid zoals trekken aan beddengoed of kleding kan optreden als gevolg van verminderde toevoer van zuurstof naar de hersenen, chemische veranderingen in het lichaam en medicijnen. Als desoriëntatie optreedt, identificeer jezelf dan door je naam te noemen en spreek zacht maar duidelijk. Verklaar alle procedures die je uitvoert, zoals: "Ik ga je nu helpen on je medicijn in te nemen." Hand vasthouden, rustige muziek, hardop bidden of hardop lezen kan kalmerend werken.

Tijdelijke toename van energie en alertheid

Af en toe zal iemand die dicht bij de dood is een tijdelijke toename van energie en alertheid ervaren. De persoon kan spraakzaam worden na een periode van slaperigheid en moeheid, om een favoriet gerecht vragen of bezoek willen ontvangen na een periode van terugtrekking. Profiteer van deze tijd, want het kan er een zijn van speciale nabijheid en een kans om je liefde en steun te uiten.

Veranderingen in het ademhalingspatroon

Ademhalingspatronen veranderen vaak als het lichaam blijft stilstaan. Je kunt perioden van snelle, oppervlakkige ademhaling opmerken. Of je ziet een oppervlakkige ademhaling met een lange periode van ademstilstand tussen ademhalingen in. Dit wordt de Cheyne-Stokes ademhaling genoemd.

Emotionele veranderingen en behoeften

Terugtrekken

Je geliefde kan zich steeds minder concentreren op de wereld om hem of haar heen en lijkt mogelijk de interesse te verliezen in de omgeving, favoriete bezigheden en bezoek. Energie kan beperkt zijn en de stervende wil misschien met slechts een of twee mensen zijn. Respecteer deze wensen. Het kan een droevige tijd zijn voor familie en vrienden, maar het kan ook een rustige tijd zijn voor je geliefde. De aanwezigheid van geliefden en dierbaren is het belangrijkste geschenk dat je tijdens deze periode kunt aanbieden.

Visioenen of hallucinaties

Je geliefde kan met iemand praten die je niet kunt zien of beschrijvingen van mensen en plaatsen geven die voor jou niet zichtbaar zijn. Deze ervaringen komen vaak voor bij de overgang van leven naar dood. Maak geen ruzie of probeer de ervaring niet weg te redeneren. Meestal zijn deze visioenen of hallucinaties geruststellend en hebben ze een diepe betekenis voor de stervende persoon.

Toestemming om los te laten

Hoe moeilijk het ook kan zijn, toestemming geven om (het leven) los te laten kan een belangrijk laatste geschenk zijn. Een stervende persoon kan proberen, ondanks langdurig ongemak, aan het leven vast te houden om er zeker van te zijn dat dierbaren in orde zullen zijn. Toestemming vragen aan een dierbare kan onderdeel zijn van het afscheid nemen; het vragen om bevestiging dat het goed is om te gaan. Je kunt je geliefde geruststellen door te zeggen dat het in orde is. Je hoeft je tranen niet te verbergen. Ze zijn tenslotte een natuurlijke uitdrukking van je genegenheid en liefde jegens de stervende.

De laatste uren

In de uren voordat een persoon sterft, is het allerbelangrijkste dat zijn of haar naasten om hem of haar heen zijn. Zorg ervoor dat de stervende zich zo comfortabel mogelijk voelt. Het is een goed idee om met een stervende persoon te blijven praten totdat hij of zij is overleden. Een stervende kan vaak nog steeds horen wat er om hem of haar heen gebeurt.

Het moment kiezen

Zelfs tijdens het stervensproces blijft een persoon die hij of zij liefheeft beschermen en koesteren. Voor velen is de dood een zeer persoonlijke daad, dus wachten ze op de paar korte minuten dat ze alleen zijn om weg te glippen. Anderen wachten totdat ze alleen zijn met een of twee speciale mensen. Weer anderen vertrekken te midden van een cirkel van liefdevolle gezichten rond hun hoofdeinde.

Sterven en het intreden van de dood

Ook al ben je tijdens het sterfproces aanwezig geweest, het moment van overlijden kan heftig zich. Elke persoon zal het anders ervaren. De volgende symptomen wijzen erop dat de dood is ingetreden:

• Geen ademhaling gedurende langere tijd.
• Geen hartslag.
• Ogen zijn gefixeerd en enigszins open, met vergrote pupillen.
• Kaak ontspannen, met de mond een beetje open.

Of iemand nu thuis, in een ziekenhuis of in een verpleeghuis sterft, familie en vrienden willen misschien een tijdje bij het lichaam zitten. Het is niet nodig om dingen te overhaasten; een poosje bij het lichaam zitten kan geruststellend zijn.

Rouwproces van de nabestaanden

Zelfs als de dood niet onverwachts komt en je genoeg tijd hebt gehad om in alle rust afscheid te nemen, is de dood van een geliefde nooit gemakkelijk om mee om te gaan. Het is belangrijk dat mensen zichzelf de tijd en ruimte geven om te rouwen. Zoek steun bij vrienden en familie. Iedereen gaat op een andere manier om met verdriet en voor de een is het wat moeilijker dan voor de ander om er weer bovenop te komen.