Knokkelkoorts (dengue): symptomen, oorzaak en behandeling

Knokkelkoorts of dengue is een pijnlijke, door muggen overgebrachte virale ziekte die wordt veroorzaakt door het denguevirus. Je kunt het virus krijgen als je gestoken wordt door een mug met het virus. Iemand met knokkelkoorts kan dus niet rechtstreeks een ander ermee besmetten. Elk jaar krijgen naar schatting wereldwijd 100 miljoen mensen knokkelkoorts, vooral in Afrika, Azië, Midden- en Zuid-Amerika en op de Caribische eilanden.

• Wat is knokkelkoorts?
• Besmetting
• Symptomen van knokkelkoorts
• Verschijnselen
• Soms ernstig beloop
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van knokkelkoorts
• Koorts en pijn
• Braken
• Dehydratie
• Ziekenhuisopname
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Vaccin tegen dengue

Wat is knokkelkoorts?

Knokkelkoorts is een virusziekte die door muggen overgebracht wordt en gepaard gaat met koorts en huiduitslag. De ziekte komt voor in grote delen van Afrika, Azië, Midden- en Zuid-Amerika en op de Caribische eilanden en Nederlanders die op vakantie zijn in de landen kunnen door het virus geïnfecteerd worden. Sommige mensen zijn extra kwetsbaar als ze knokkelkoorts krijgen; bij hen kan er een ernstiger ziektebeloop optreden. Kwetsbare groepen zijn onder meer:

• zwangeren;
• kinderen;
• ouderen; en
• diabetici.

Besmetting

Knokkelkoorts wordt overgebracht door een steek van een besmette mug van de Aedes-familie (Aedes aegypti en A. albopictus). Deze mug steekt overdag, vooral in de vroege ochtend en namiddag. Het virus kan niet direct worden verspreid van de ene persoon naar de andere persoon.

Symptomen van knokkelkoorts

Verschijnselen

De incubatieperiode (dat is de periode tussen besmetting en de eerste ziekteverschijnselen), voor het dengue virus ligt tussen de 3 tot 14 dagen (meestal 3 tot 7). Grofweg 80 procent van de geïnfecteerde personen heeft geen last van symptomen. Anderen kunnen last krijgen van onder meer de volgende klachten:

• plotselinge, hoge koorts;
• ernstige hoofdpijn;
• pijn achter de ogen;
• gewrichtspijn en spierpijn;
• misselijkheid;
• braken;
• huiduitslag op borst (romp), armen, benen en gezicht (petechiën);
• milde bloedingen (zoals een bloedneus, bloedend tandvlees, of gemakkelijk blauwe plekken krijgen).

Vaak zijn de symptomen vrij mild en kan het verward worden met griep of een andere virale infectie.

Soms ernstig beloop

Bij ongeveer 5 procent van de geïnfecteerde mensen treedt een ernstiger verloop op, waarbij soms complicaties optreden zoals hemorragische koorts (koorts met ernstige bloedingen) en het dengue-shocksyndroom (waarbij er sprake is van gevaarlijk lage bloeddruk). Onbehandeld is dit levensbedreigend.

Onderzoek en diagnose

Knokkelkoorts kan vastgesteld worden door middel van een bloedtest, waarbij de aanwezigheid van antistoffen die het lichaam aanmaakt om zich tegen het virus te verdedigen, wijst op knokkelkoorts. In Nederland zijn er verschillende laboratoria die deze diagnostiek aanbieden, waaronder het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dit is bedoeld voor reizigers die terugkomen met een vermoedelijke knokkelkoortsinfectie.

Behandeling van knokkelkoorts

Er zijn geen medicijnen om knokkelkoorts te genezen. Behandeling bestaat uit verlichting van de klachten.

Koorts en pijn

Paracetamol kan gebruikt worden tegen koorts en pijn. Er wordt ten zeerste afgeraden om bloedverdunnende pijnstillers, zoals acetylsalicylzuur, diclofenac, ibuprofen of naproxen, te gebruiken, aangezien je bloed bij knokkelkoorts al dunner kan zijn. Het gebruik van deze middelen vergroot het risico op bloedingen (en op het syndroom van Reye bij kinderen).

Braken

Om braken tegen te gaan kan desgewenst domperidon genomen worden.

Dehydratie

Het is belangrijk om voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen. Je kunt zakjes met ORS (Oral Rehydration Salt) gebruiken om het verlies aan water, suikers en zouten aan te vullen. Neem verder voldoende rust.

Ziekenhuisopname

Iemand met dengue hemorragische koorts of het dengue-shocksyndroom, moet in een ziekenhuis worden behandeld.

Prognose

Knokkelkoorts is een zelfbeperkende ziekte met een sterftecijfer van minder dan 1%. Bij behandeling heeft hemorragische koorts (ernstig beloop met koorts en bloedingen) een sterftecijfer van 2-5%. Indien onbehandeld, heeft dengue hemorragische koorts een sterftecijfer van wel 50%.

Complicaties

Complicaties van dengue kunnen ernstig zijn. Je kunt bloedingen krijgen, zoals bloedneuzen of bloedend tandvlees. Je bloedvaten kunnen lekken, wat leidt tot vochtophoping en zwelling. Je kunt in shock raken door een plotselinge daling van je bloeddruk. Dit kan leiden tot orgaanfalen. Als je eerder dengue hebt gehad, loop je meer risico op complicaties. Ernstige vormen zoals dengue-hemorragische koorts of dengueshocksyndroom kunnen levensbedreigend zijn zonder snelle behandeling.

Preventie

De belangrijkste en meest voor de hand liggende maatregel voor preventie is voorkómen dat de mug je kan steken. Dit doe je door de volgende maatregelen te nemen:

• het dragen van bedekkende kleding;
• het insmeren van de onbedekte huid met een muggenwerend middel dat DEET bevat; en
• het slapen onder een met muggenwerende vloeistof geïmpregneerd muskietennet.

Vaccin tegen dengue

Farmaceutisch bedrijf Takeda verkoopt sinds 2023 een vaccin tegen knokkelkoorts en sindsdien is het ook verkrijgbaar in Nederland. Het Qdenga Dengue Tetravalent Vaccin werd eind 2022 goedgekeurd door het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA).

Lees verder

• Dengue (knokkelkoorts): symptomen, oorzaak en behandeling
• Gele koorts: vaccinatiebijwerkingen, symptomen. behandeling
• Chikungunya(-koorts): symptomen, oorzaak en behandeling
• Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling
• Muggenbeet: jeuk, uitslag en allergische reactie muggenbult