Gele koorts: vaccinatiebijwerkingen, symptomen. behandeling

Gele koorts is een tropische infectieziekte die verspreid kan worden onder mensen door muggen die met het gelekoortsvirus zijn geïnfecteerd. Er is tot dusverre nog nooit besmetting van mens op mens aangetoond. Er is sinds de jaren '80 van de vorige eeuw een dramatische heropleving van gele koorts in Afrika en Zuid-Amerika. Veel gele koorts besmettingen verlopen mild, maar de ziekte kan ook leiden tot een ernstige, levensbedreigende situatie. Gele koorts kan worden voorkomen door vaccinatie. Om de 10 jaar wordt hervaccinatie aanbevolen. Voor veel landen waar gele koorts voorkomt, is het dus aanbevolen je te laten vaccineren alvorens het land te betreden. Voor heel veel landen is de gele koorts vaccinatie verplicht.

• Wat is gele koorts?
• Tropische infectieziekte
• Soms levensbedreigend
• Gele koorts dankt zijn naam aan geelzucht
• In welke landen komt gele koorts voor?
• Gele koorts in Afrika
• Gele koorts in Zuid-Amerika
• Oorzaak en risicofactoren
• Virus
• Ernstiger beloop bij kinderen en ouderen
• Klachten en symptomen gele koorts
• Acute fase
• Toxische fase
• Onderzoek en diagnose
• Bloedonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van gele koorts
• Inenting / vaccinatie gele koorts
• Vaccinatie
• Hervaccinatie
• Bijwerkingen gele koorts-vaccin
• Contra-indicaties

Wat is gele koorts?

Tropische infectieziekte

Gele koorts is een tropische infectieziekte die verspreid kan worden onder mensen door muggen die met het gelekoortsvirus zijn geïnfecteerd. Niet alle muggen kunnen gelekoortsvirussen overbrengen: in Zuid-Amerika gaat het vaak om muggen van het geslacht Haemagogus en in Afrika gaat het dikwijls om de Aedes aegypti of Aedes africanus. Er is nooit besmetting van mens op mens aangetoond.

Soms levensbedreigend

Veel gele koorts besmettingen verlopen mild, maar de ziekte kan ook leiden tot een ernstige, levensbedreigende situatie.
Gele koorts komt alleen voor in Afrika en Zuid-Amerika. Gele koorts kan voorkomen worden door vaccinatie. Reizigers naar landen met gele koorts moeten zich vaccineren tegen gele koorts.

Het virus heeft in de loop der eeuwen enorme epidemieën veroorzaakt die vele doden tot gevolg hadden. Door grootschalige vaccinatieprogramma's is de ziekte ingedamd, ofschoon in Afrika nog steeds epidemieën voorkomen. Periodieke epidemieën in Afrika leiden tot honderdduizenden ziektegevallen.

Gele koorts dankt zijn naam aan geelzucht

Gele koorts dankt zijn naam aan de geelzucht die het kan veroorzaken.

In welke landen komt gele koorts voor?

Gele koorts in Afrika

In de volgende Afrikaanse landen komt gele koorts voor:

• Angola
• Benin
• Burkina Faso
• Burundi
• Centraal Afrikaanse Republiek
• Congo Kinshasa
• Democratische Republiek Congo
• Equatoriaal Guinea
• Ethiopië
• Gabon
• Gambia
• Ghana
• Guinee
• Guinea-Bissau
• Ivoorkust
• Kameroen
• Kenia
• Liberia
• Mali
• Mauritanië
• Niger
• Nigeria
• Oeganda
• Rwanda
• Sierra Leone
• São Tomé and Principe
• Senegal
• Somalië
• Sudan
• Tanzania
• Togo
• Tsjaad

Gele koorts in Zuid-Amerika

Voor Zuid-Amerika betreft het de volgende landen:

• Argentinië*
• Bolivia*
• Brazilië*
• Colombia
• Ecuador*
• Frans Guyana
• Guyana*
• Panama*
• Paraguay*
• Peru*
• Suriname
• Trinidad en Tobago
• Venezuela*

(*) In deze landen komt gele koorts in een deel van het land voor.

Oorzaak en risicofactoren

Virus

Gele koorts wordt veroorzaakt door een klein virus dat wordt verspreid door de beet van muggen. Deze ziekte komt veel voor in Zuid-Amerika en in Afrika bezuiden de Sahara.

Ernstiger beloop bij kinderen en ouderen

Iedereen kan gele koorts te krijgen. Er zijn aanwijzingen dat de infectie ernstiger verloopt bij jonge kinderen en ouderen. Als een persoon is gestoken is door een geïnfecteerde mug, ontwikkelen 3 tot 6 dagen later vaak de symptomen. Dit wordt de incubatietijd genoemd.

Klachten en symptomen gele koorts

Acute fase

Bij sommige mensen verloopt gele koorts symptoomloos. Doch in de meeste gevallen volgt er een acute fase, met 39° tot 40°C koorts, spierpijn (vooral rugpijn), gewrichtspijn, hoofdpijn, rillingen, roodheid in het gezicht, verlies van eetlust, soms geelzucht, misselijkheid en soms braken. Bij koorts versnelt gewoonlijk de hartslag, maar bij gele koorts wordt ze soms fors lager. Bij een mild verloop van de ziekte, is ze soms moeilijk te onderscheiden van een normale griep. Na ongeveer 3 tot 4 dagen verdwijnen de symptomen meestal volledig.

Toxische fase

Een etmaal later komt bij 15-25% van de patiënten in wat men noemt, de 'toxische fase' van de ziekte. De koorts treedt opnieuw op, de huid en het oogwit worden fel geel als gevolg van leverfalen en de patiënt krijgt buikpijn en moet braken. Er kunnen ook bloedingen optreden in de mond, neus, ogen of maag. Niet alleen de werking van de lever, maar ook die van de nieren verslechtert, met verwardheid als gevolg. Ongeveer 50% van de patiënten die de 'toxische fase' doormaakt zal hieraan overlijden. De andere 50% herstelt slechts moeizaam van de ziekte. Wie een aanval heeft overleeft, is levenslang immuun.

Onderzoek en diagnose

Bloedonderzoek

Gele koorts wordt vastgesteld door een bloedtest. Er wordt gekeken naar antistoffen tegen het virus. De diagnose wordt ook gebaseerd op de aanwezige symptomen.

Differentiële diagnose

Vooral in de beginfase kunnen de symptomen van gele koorts veel gelijkenis vertonen met relatief onschuldige aandoeningen als griep. Bij meer ernstige symptomen, kan gele koorts lijken op ernstige malaria, leptospirose (infectieziekte gekenmerkt door griepachtige verschijnselen), virale hepatitis, of een infectie met andere flavivirussen, bijvoorbeeld dengue (knokkelkoorts).

Behandeling van gele koorts

Er is geen specifieke behandeling voor gele koorts, zodat de behandeling beperkt blijft tot verlichting van de symptomen, zoals koorts en pijn.

Inenting / vaccinatie gele koorts

Vaccinatie

Niet-gevaccineerde personen lopen risico op gele koorts tijdens verblijf in een endemisch gebied (waar de ziekte heerst). Gele koorts kan worden voorkomen door vaccinatie. Reizigers doen er verstandig aan zich te laten vaccineren tegen gele koorts, voordat zij gebieden bezoeken waar gele koorts heerst. Voor het bezoeken van een aantal landen is een internationaal vaccinatiecertificaat verplicht. Een enkele dosis vaccin beschermd tegen gele koorts; deze persoon is immuun.

Hervaccinatie

Dit type vaccinatie is een decennium geldig, aangezien afweerstoffen tegen gele koorts ten minste tien jaar actief zijn. Daarom wordt om de 10 jaar hervaccinatie aanbevolen. Bij binnenkomst in endemische landen heeft de reiziger een geldig inentingsbewijs nodig. Als iemand naar een bestemming reist waar gele koorts vaccinatie verplicht is of aanbevolen wordt, dan is het raadzaam dat hij zich minimaal tien dagen voor vertrek laat inenten.

Bijwerkingen gele koorts-vaccin

Mogelijke bijwerkingen vaccin gele koorts Arilvax® en Stamaril® zijn onder meer:

• allergische reacties (zelden)
• geelzucht (zelden)
• hersenontsteking, met name bij kinderen jonger dan 9 maanden (zelden)
• hoofdpijn (zelden)
• huiduitslag (urticaria) (zelden)
• injectieplaats: roodheid en zwelling
• lichte koorts, enkele dagen na inenting
• spierpijn, enkele dagen na inenting

Er kunnen ook ernstige bijwerkingen optreden na toediening van het gele-koortsvaccin:

• de viscerotropische ziekte na gele-koortsvaccinatie ('yellow fever vaccine associated viscerotropic disease'; YEL-AVD); of
• de neurotropische ziekte na gelekoortsvaccinatie ('yellow fever vaccine associated neurotropic disease'; YEL-AND).

Contra-indicaties

De toediening is daarom gecontraïndiceerd bij mensen met een verzwakt immuunsysteem. Deze bijwerkingen kunnen echter ook optreden bij mensen die op het eerste gezicht een ongestoorde afweer hebben. Vooral ouderen (> 65 jaar) hebben hier meer kans op en bij hen moet individueel bepaald worden of ze het vaccin kunnen krijgen. Bij mensen die allergisch zijn voor kippeneiwit is zorgvuldigheid geboden bij het vaccineren tegen gele koorts, aangezien het vaccin op kippenembryo’s wordt gekweekt. Op theoretische gronden wordt vaccinatie tijdens de zwangerschap ontraden, ofschoon recente studies steeds vaker suggereren dat er geen verhoogde kans op spontane abortus of aangeboren afwijkingen van de vrucht is na vaccinatie, ook niet tijdens het eerste trimester van de zwangerschap.¹

Noot:

1. A.H.E.Roukens en L.G.Visser. Het risico van gele koorts voor reizigers. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:1815-20.

Fotoverantwoording
Dit betreft de mosquito haemagogus die in Zuid-Amerika voorkomt.

Lees verder

• Dengue (knokkelkoorts): symptomen, oorzaak en behandeling
• Chikungunya(-koorts): symptomen, oorzaak en behandeling
• Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling
• Bedwantsen: symptomen, bestrijden & behandelen beet bedwants
• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid