Bof: symptomen, oorzaken, complicaties en behandeling

Wat zijn de symptomen bof (parotitis epidemica) en hoe kan bof behandeld worden? Bof wordt veroorzaakt door het parotitis- of bofvirus. Bof is zéér besmettelijk. Bij jonge volwassenen of adolescenten steekt bof geregeld de kop op. De eerste symptomen van bof zijn vaak koorts en een voor bof karakteristieke opgezette wang als gevolg van een ontstoken speekselklier. Eten, kauwen, slikken en de mond wijd openen doen pijn en je voelt je ziek. Niet iedereen krijgt last van ziekteverschijnselen. Soms heb je ongemerkt bof. Je kunt dan wel andere besmetten. Bof is besmettelijk vanaf 5 dagen vóórdat de wang opzwelt tot 9 dagen daarna. Er zijn geen medicijnen tegen de bof; iemand met bof moet gewoon uitzieken. Het duurt vaak één tot twee weken voordat je volledig bent hersteld. Af en toe kunnen er (ernstige) complicaties optreden. Als je de BMR-prik(ken) hebt gehad, is de kans klein dat je erg ziek wordt van het bofvirus.

• Wat is de bof?
• Synoniemen
• Oorzaak, besmetting en incubatietijd bof
• Bofvirus
• Hoe vindt besmetting plaats?
• Wat is de incubatietijd?
• Ziekteverloop en incidentie
• Symptomen bof
• Algemene klachten
• Specifieke symptomen
• Complicaties bof
• Orchitis
• Hersenvliesontsteking
• Ongeboren kind
• Andere complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling bof
• Medicijnen
• Ziekenhuisopname
• Vaccinatie bof
• Verspreiding van de bof voorkomen

Wat is de bof?

Bof is een besmettelijke infectieziekte die leidt tot pijnlijke zwelling van de oorspeekselklieren. Het wordt veroorzaakt door het parotitis- of bofvirus.

Synoniemen

De medische benaming van bof is 'parotitis epidemica'.

Oorzaak, besmetting en incubatietijd bof

Bofvirus

Bof wordt veroorzaakt door een virus: het bofvirus. Bof is zeer besmettelijk. Het bofvirus is een RNA-virus, behorend tot de groep paramyxovirussen.

Hoe vindt besmetting plaats?

Besmetting vindt plaats van mens op mens door respiratoire druppeltjes die verspreid worden door de lucht door bijvoorbeeld hoesten en niezen of door rechtstreeks in contact te komen met voorwerpen die zijn besmet met geïnfecteerd speeksel. Mensen zijn de enige bekende natuurlijke gastheren.

Wat is de incubatietijd?

De incubatietijd –dat wil zeggen de periode tussen besmetting en het verschijnen van de eerste symptomen– is twee tot drie weken. Een patiënt is besmettelijk van vijf dagen voordat de ziekteverschijnselen optreden tot ruim een week daarna.

Ziekteverloop en incidentie

Meestal verloopt bof vrij mild. Een persoon kan de ziekte zonder verschijnselen hebben en zo anderen ongemerkt besmetten. Eén op de drie mensen heeft geen last van symptomen of klachten. Je kunt de ziekte zonder verschijnselen hebben en aldus anderen ongemerkt besmetten. De infectie kan op elke leeftijd voorkomen. Studenten zijn extra vatbaar, omdat ze vaak in groepen bij elkaar zitten. Kinderen krijgen gewoonlijk bof door onderlinge besmetting op school.

Symptomen bof

Algemene klachten

Vaak treedt allereerst koorts, hoofdpijn en verlies van eetlust op. Er kan ook keelpijn optreden, evenals gewrichtspijn, algehele malaise, milde buikpijn, spierpijn, en vermoeidheid. Gezwollen lymfeklieren kunnen zich ook voordoen.

Specifieke symptomen

Meestal volgen bij de bof enkele dagen later nog andere, meer specifieke klachten. Eén of beide wangen zwellen op door een ontsteking van de oorspeekselklieren, gelegen tussen het oor en de kaak. In sommige gevallen zwellen de speekselklieren in de mond ook op, met als gevolg dat eten of de mond opendoen pijn doet (kaakkramp). Je kunt ook last krijgen van een droge mond en kauw- en slikproblemen. Gewoonlijk worden na ongeveer een week de zwellingen minder en na twee weken zijn ze geheel verdwenen en ben je vaak weer hersteld.

Complicaties bof

Als gevolg van een bofinfectie kunnen complicaties optreden:

Orchitis

Orchitis of teelbalontsteking komt bij circa 25% van de postpuberale mannen met bof voor. Een eierstokontsteking kan bij vrouwen optreden.

Hersenvliesontsteking

Zeer zelden (bij circa 4 tot 10 van de 1000 patiënten) zorgt bof voor hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) of hersenweefselontsteking en dan vooral bij jonge kinderen en vaak met goede afloop;

Ongeboren kind

Een vrouw die in de eerste drie maanden van een zwangerschap met het bofvirus wordt besmet, kan spontaan een miskraam krijgen.

Andere complicaties

Andere complicaties die kunnen optreden, zijn:

• Alvleesklierontsteking. Veelvoorkomende symptomen: misselijkheid en overgeven; koorts en koude rillingen; opgezwollen en harde buik die pijn doet bij aanraking;
• Ontsteking van de hartspier (myocarditis);
• Ontsteking van het borstweefsel (mastitis);
• Leverontsteking (hepatitis);
• Eenzijdige doofheid; en
• Reuma.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De diagnose vindt plaats op basis van de klinische kenmerken. De arts bekijkt en betast de zwelling, bekijkt de positie van de amandelen in de mond en neemt de temperatuur op. Daarnaast stelt hij wat vragen over je klachten.

Bloedonderzoek

Bij twijfel kan middels bloedonderzoek in het laboratorium worden bepaald of in het bloed een verhoogde hoeveelheid antilichamen tegen de verwekker van de bof aanwezig is. Het bofvirus kan ook worden getraceerd in speeksel dat op kweek is gezet.

Differentiële diagnose

Soms kan de bof qua symptomen gelijkenis vertonen met meer ernstige infecties, zoals de ziekte van Pfeiffer en tonsillitis (amandelontsteking).

Behandeling bof

Medicijnen

Voor bof bestaat geen behandeling. Koorts en pijn kunnen zo nodig bestreden worden met koortsremmende en pijnstillende middelen, zoals paracetamol. Bedrust is belangrijk totdat de klachten voorbij zijn. Voldoende vochtinname is belangrijk om uitdroging (dehydratie) te voorkomen. Gorgelen met lauw, zout water vermindert de (keel)klachten.

Ziekenhuisopname

Hersenvliesontsteking of meningitis is een potentieel levensbedreigende infectie van de hersenvliezen, waarbij een ziekenhuisopname nodig is.

Vaccinatie bof

Kinderen worden tegen de bof gevaccineerd als onderdeel van het combinatievaccin BMR (bof, mazelen en rodehond) als ze 14 maanden zijn en als ze 9 jaar zijn. Vaccinatie geeft evenwel geen volledige bescherming tegen een infectie met het bofvirus. Bij jonge volwassenen of adolescenten steekt bof geregeld de kop op. Gevaccineerde personen die bof krijgen hebben echter minder kans op complicaties. Ook is het ziektebeloop minder ernstig dan bij ongevaccineerde personen die bof krijgen.

Verspreiding van de bof voorkomen

Als je bof hebt, kun je verdere verspreiding van de infectie voorkomen door de volgende maatregelen:

• Een tissue of papieren zakdoek te gebruiken bij het niezen of hoesten en deze na gebruik meteen weg te gooien;
• Het is nog beter om te hoesten of te niezen in de plooi van je elleboog;
• Leer kinderen goed te hoesten en te niezen;
• Was regelmatig je handen met zeep, zeker na een hoest- en niesbui;
• Ga gedurende ten minste vijf dagen nadat de klachten tot uiting zijn gekomen, niet naar school of werk.

Lees verder

• Kinderziekten met vlekjes op de huid, blaasjes, huiduitslag
• Zaadbalontsteking, orchitis: symptomen & behandeling
• Hersenvliesontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling