Bof: symptomen, oorzaken, complicaties en behandeling

Wat zijn de symptomen bof (parotitis epidemica) en hoe kan bof behandeld worden? Bof wordt veroorzaakt door het parotitis- of bofvirus. Bof is zéér besmettelijk. Bij jonge volwassenen of adolescenten steekt bof geregeld de kop op. De eerste symptomen van bof zijn vaak koorts en een voor bof karakteristieke opgezette wang als gevolg van een ontstoken speekselklier. Eten, kauwen, slikken en de mond wijd openen doen pijn en je voelt je ziek. Niet iedereen krijgt last van ziekteverschijnselen. Soms heb je ongemerkt bof. Je kunt dan wel andere besmetten. Bof is besmettelijk vanaf 5 dagen vóórdat de wang opzwelt tot 9 dagen daarna. Er zijn geen medicijnen tegen de bof; iemand met bof moet gewoon uitzieken. Het duurt vaak één tot twee weken voordat je volledig bent hersteld. Af en toe kunnen er (ernstige) complicaties optreden. Als je de BMR-prik(ken) hebt gehad, is de kans klein dat je erg ziek wordt van het bofvirus.

• Wat is de bof?
• Synoniemen
• Oorzaak, besmetting en incubatietijd bof
• Bofvirus
• Hoe vindt besmetting plaats?
• Wat is de incubatietijd?
• Ziekteverloop en incidentie
• Symptomen bof
• Algemene klachten
• Specifieke symptomen
• Complicaties bof
• Orchitis
• Hersenvliesontsteking
• Ongeboren kind
• Andere complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van bof
• Medicijnen
• Voldoende drinken
• Koeling
• Neem voldoende rust
• Ziekenhuisopname
• Vaccinatie bof
• Verspreiding van de bof voorkomen
• Casus: Bof (Parotitis Epidemica)
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Wat is de bof?

Bof is een besmettelijke infectieziekte die leidt tot pijnlijke zwelling van de oorspeekselklieren. Het wordt veroorzaakt door het parotitis- of bofvirus.

Synoniemen

De medische benaming van bof is 'parotitis epidemica'.

Oorzaak, besmetting en incubatietijd bof

Bofvirus

Bof wordt veroorzaakt door een virus: het bofvirus. Bof is zeer besmettelijk. Het bofvirus is een RNA-virus, behorend tot de groep paramyxovirussen.

Hoe vindt besmetting plaats?

Besmetting vindt plaats van mens op mens door respiratoire druppeltjes die verspreid worden door de lucht door bijvoorbeeld hoesten en niezen of door rechtstreeks in contact te komen met voorwerpen die zijn besmet met geïnfecteerd speeksel. Mensen zijn de enige bekende natuurlijke gastheren.

Wat is de incubatietijd?

De incubatietijd –dat wil zeggen de periode tussen besmetting en het verschijnen van de eerste symptomen– is twee tot drie weken. Een patiënt is besmettelijk van vijf dagen voordat de ziekteverschijnselen optreden tot ruim een week daarna.

Ziekteverloop en incidentie

Meestal verloopt bof vrij mild. Een persoon kan de ziekte zonder verschijnselen hebben en zo anderen ongemerkt besmetten. Eén op de drie mensen heeft geen last van symptomen of klachten. Je kunt de ziekte zonder verschijnselen hebben en aldus anderen ongemerkt besmetten. De infectie kan op elke leeftijd voorkomen. Studenten zijn extra vatbaar, omdat ze vaak in groepen bij elkaar zitten. Kinderen krijgen gewoonlijk bof door onderlinge besmetting op school.

Symptomen bof

Algemene klachten

Vaak treedt allereerst koorts, hoofdpijn en verlies van eetlust op. Er kan ook keelpijn optreden, evenals gewrichtspijn, algehele malaise, milde buikpijn, spierpijn, en vermoeidheid. Gezwollen lymfeklieren kunnen zich ook voordoen.

Specifieke symptomen

Meestal volgen bij de bof enkele dagen later nog andere, meer specifieke klachten. Eén of beide wangen zwellen op door een ontsteking van de oorspeekselklieren, gelegen tussen het oor en de kaak. In sommige gevallen zwellen de speekselklieren in de mond ook op, met als gevolg dat eten of de mond opendoen pijn doet (kaakkramp). Je kunt ook last krijgen van een droge mond en kauw- en slikproblemen. Gewoonlijk worden na ongeveer een week de zwellingen minder en na twee weken zijn ze geheel verdwenen en ben je vaak weer hersteld.

Complicaties bof

Als gevolg van een bofinfectie kunnen complicaties optreden:

Orchitis

Orchitis of teelbalontsteking komt bij circa 25% van de postpuberale mannen met bof voor. Een eierstokontsteking kan bij vrouwen optreden.

Hersenvliesontsteking

Zeer zelden (bij circa 4 tot 10 van de 1000 patiënten) zorgt bof voor hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) of hersenweefselontsteking en dan vooral bij jonge kinderen en vaak met goede afloop;

Ongeboren kind

Een vrouw die in de eerste drie maanden van een zwangerschap met het bofvirus wordt besmet, kan spontaan een miskraam krijgen.

Andere complicaties

Andere complicaties die kunnen optreden, zijn:

• Alvleesklierontsteking. Veelvoorkomende symptomen: misselijkheid en overgeven; koorts en koude rillingen; opgezwollen en harde buik die pijn doet bij aanraking;
• Ontsteking van de hartspier (myocarditis);
• Ontsteking van het borstweefsel (mastitis);
• Leverontsteking (hepatitis);
• Eenzijdige doofheid; en
• Reuma.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De diagnose vindt plaats op basis van de klinische kenmerken. De arts bekijkt en betast de zwelling, bekijkt de positie van de amandelen in de mond en neemt de temperatuur op. Daarnaast stelt hij wat vragen over je klachten.

Bloedonderzoek

Bij twijfel kan middels bloedonderzoek in het laboratorium worden bepaald of in het bloed een verhoogde hoeveelheid antilichamen tegen de verwekker van de bof aanwezig is. Het bofvirus kan ook worden getraceerd in speeksel dat op kweek is gezet.

Differentiële diagnose

Soms kan de bof qua symptomen gelijkenis vertonen met meer ernstige infecties, zoals de ziekte van Pfeiffer en tonsillitis (amandelontsteking).

Behandeling van bof

Medicijnen

Er is geen specifieke behandeling om het bofvirus direct te bestrijden; je lichaam moet de infectie zelf aanpakken. Wat je wél kunt doen, is de symptomen verzachten. Koorts en pijn kunnen worden verlicht met middelen zoals paracetamol. Rust is daarbij essentieel—je lichaam heeft tijd nodig om te herstellen, dus gun jezelf die ruimte.

Voldoende drinken

Daarnaast is het belangrijk om gehydrateerd te blijven. Voldoende vochtinname helpt uitdroging te voorkomen, vooral omdat eten en slikken pijnlijk kunnen zijn. Denk aan vloeibare voeding zoals soep of smoothies, die makkelijk naar binnen glijden zonder teveel ongemak te veroorzaken. Voor die vervelende keelklachten kan gorgelen met lauw, zout water een eenvoudige, maar effectieve oplossing bieden.

Koeling

Koeling kan ook verlichting geven; het aanbrengen van koude kompressen op de gezwollen speekselklieren kan de pijn en zwelling verminderen. Dit is een simpele maatregel die je thuis kunt toepassen om de ongemakken te verzachten.

Neem voldoende rust

Rust is cruciaal, maar let ook op signalen van je lichaam. Als je merkt dat de pijn toeneemt of er nieuwe symptomen opduiken, zoals een stijve nek of hevige hoofdpijn, is het tijd om snel medische hulp in te schakelen. Zo kun je complicaties voor zijn en werk je samen met je zorgverlener aan een snel herstel.

Ziekenhuisopname

In sommige gevallen kan het nodig zijn om medische hulp te zoeken. Complicaties zoals hersenvliesontsteking (meningitis) vragen om directe aandacht en mogelijk een ziekenhuisopname. Deze ernstige infectie van de hersenvliezen vereist behandeling met intraveneuze vloeistoffen en mogelijk antibiotica, afhankelijk van de situatie. Ook andere complicaties, zoals een ontsteking van de teelballen (orchitis) of alvleesklier (pancreatitis), kunnen ervoor zorgen dat een ziekenhuisopname nodig is.

Vaccinatie bof

Kinderen worden tegen de bof gevaccineerd als onderdeel van het combinatievaccin BMR (bof, mazelen en rodehond) als ze 14 maanden zijn en als ze 9 jaar zijn. Vaccinatie geeft evenwel geen volledige bescherming tegen een infectie met het bofvirus. Bij jonge volwassenen of adolescenten steekt bof geregeld de kop op. Gevaccineerde personen die bof krijgen hebben echter minder kans op complicaties. Ook is het ziektebeloop minder ernstig dan bij ongevaccineerde personen die bof krijgen.

Verspreiding van de bof voorkomen

Als je bof hebt, kun je verdere verspreiding van de infectie voorkomen door de volgende maatregelen:

• Een tissue of papieren zakdoek te gebruiken bij het niezen of hoesten en deze na gebruik meteen weg te gooien;
• Het is nog beter om te hoesten of te niezen in de plooi van je elleboog;
• Leer kinderen goed te hoesten en te niezen;
• Was regelmatig je handen met zeep, zeker na een hoest- en niesbui;
• Ga gedurende ten minste vijf dagen nadat de klachten tot uiting zijn gekomen, niet naar school of werk.

Casus: Bof (Parotitis Epidemica)

Patiënt

Tom, 16 jaar, scholier.

Klachten

Tom heeft sinds enkele dagen pijnlijke zwellingen onder zijn oren, alsof zijn wangen opgeblazen zijn. De pijn wordt erger bij eten en slikken. Hij voelt zich moe en heeft lichte koorts. Zijn eetlust is verminderd, en de speekselklieren zijn gevoelig en pijnlijk.

Onderzoek

• Anamnese: Tom is gevaccineerd tegen bof, maar het is onduidelijk of hij alle boosters heeft gehad. Hij heeft geen andere gezondheidsproblemen en is recent in contact geweest met een klasgenoot met dezelfde klachten.
• Fysiek onderzoek: De parotis (speeksel)klieren zijn aan beide kanten gezwollen, met één kant iets meer aangedaan. Bij aanraking zijn de klieren pijnlijk. De huid is licht rood, maar er is geen pus of afscheiding.

Diagnose

Bof (parotitis epidemica). De zwelling van de speekselklieren en de andere symptomen wijzen hierop.

Behandeling

Behandeling is gericht op het verlichten van de symptomen:

• Rust: Tom moet rust nemen en intensieve activiteiten vermijden.
• Pijnstilling: Paracetamol of ibuprofen helpt om pijn en koorts te verminderen.
• Vochtherapie: Tom moet voldoende drinken en zachte, vloeibare voeding eten om ongemak te minimaliseren.
• Koeling: Koude kompressen op de gezwollen klieren kunnen de pijn en zwelling verminderen.

Advies

Tom blijft thuis van school om verspreiding van het virus te voorkomen. Hij moet de huisarts bellen als de symptomen verergeren of als hij nieuwe klachten krijgt, zoals ernstige hoofdpijn, stijve nek, of complicaties zoals orchitis (ontsteking van de teelballen).

Prognose

De meeste gevallen van bof herstellen binnen twee tot drie weken zonder blijvende schade. Tom zal waarschijnlijk snel weer opknappen, maar het is belangrijk om zijn herstel goed in de gaten te houden om complicaties te voorkomen. Met de juiste zorg en wat geduld zal hij snel weer de oude zijn.

Lees verder

• Kinderziekten met vlekjes op de huid, blaasjes, huiduitslag
• Zaadbalontsteking, orchitis: symptomen & behandeling
• Hersenvliesontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling