Speekselklierontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling

Een speekselklierontsteking is een ontsteking van één van de drie speekselklieren: de oorspeekselklier, de onderkaakspeekselklier of de ondertongspeekselklier. Een speekselklierontsteking kan acuut optreden, maar een speekselklierontsteking kan ook langdurig aanwezig zijn of steeds weer terugkomen. Dat wordt een chronische speekselklierontsteking genoemd. Er zijn verschillende behandelingen van een speekselklierontsteking mogelijk. Een relatief nieuwe methode is scopie van de speekselklieren (sialendoscopie). Met dit kijkonderzoek is het mogelijk om de grote speekselklieren te onderzoeken en blokkades, vernauwingen en speekselstenen te verwijderen.

• Speekselklieren
• Wat is een speekselklierontsteking?
• Oorzaken van een speekselklierontsteking
• Infecties en slechte mondhygiëne
• Specifieke bacteriële infecties
• Schimmelinfecties en allergieën
• Virale oorzaken
• Syndroom van Sjögren
• Symptomen van een speekselklierontsteking
• Verschijnselen
• Symptomen van een acute virale infectie
• Tekenen van chronische ontsteking
• Mogelijke complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Speekselklierontsteking behandeling
• Medicatie
• Leefstijlveranderingen
• Sialendoscopie
• Operatieve verwijdering van de speekselklier
• Complicaties behandelen
• Prognose
• Speekselklierontsteking voorkomen: zo houd je je klieren gezond!

Speekselklieren

Naast veel kleine speekselklieren in de mond, heb je vier grotere speekselklieren buiten de mond die het grootste deel van het speeksel aanmaken. Het speeksel wordt via een dun kanaaltje uit de grotere klieren naar de mond gevoerd. Voedsel wordt eerst eerst in de mond opgenomen wanneer je eet. Met behulp van je tanden en de tong wordt het voedsel fijngemalen en met speeksel vermengd. Speeksel bevat enzymen, stoffen die nodig zijn voor de spijsvertering. Dit is de eerste stap in het spijsverteringsproces, dat dus begint bij de mond en eindigt bij je achterste.

Wat is een speekselklierontsteking?

In de speekselklieren en hun afvoerbuizen kunnen ontstekingen ontstaan. In dat geval spreekt men van een speekselklierontsteking. De medische benaming is 'sialoadenitis'. Een infectie is vaak de oorzaak van zo’n ontsteking. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute speekselklierontsteking die in korte tijd is ontstaan, en chronische speekselklierontsteking, als complicatie van langdurige verstopping van een speekselklier of de afvoerbuis daarvan. De acute variant wordt vaak gezien bij ouderen als gevolg van verzwakking en uitdroging, ondermaatse voeding en gebrekkige mondhygiëne. Chronische speekselklierontsteking kan optreden bij verder gezonde volwassenen alsook kinderen. Bij kinderen kan speekselklierontsteking optreden bij de besmettelijke kinderziekte bof (parotitis epidemica). Vaak gaat een speekselklierontsteking gepaard met zwelling van de aangedane klier.

Oorzaken van een speekselklierontsteking

Infecties en slechte mondhygiëne

Een virale infectie of een bacteriële infectie kan een speekselklierontsteking veroorzaken. Bacteriële infecties kunnen het gevolg zijn van een slechte mondhygiëne die met uitdroging gepaard gaat. Als je te weinig drinkt, werken de speekselklieren ook te weinig. Hierdoor kunnen ze gaan ontsteken. Ook kunnen steentjes (samengeklonterde kalkdeeltjes) in de afvoerbuisjes van de speekselklieren voor een blokkade zorgen. Dit zorgt voor een blokkade, waardoor het speeksel niet kan wegvloeien.

Specifieke bacteriële infecties

Speekselklierontsteking kan ook het gevolg zijn van een aantal specifieke bacteriële infecties, zoals:

• tuberculose (tbc);
• kattenkrabziekte; en
• syfilis (een seksueel overdraagbare aandoening).

Schimmelinfecties en allergieën

Schimmelinfecties en protozoaire infecties (infecties die veroorzaakt worden door eencelligen) als toxoplasmose zijn andere mogelijke oorzaken van speekselklierontsteking. Toxoplasma is een parasiet die aanwezig kan zijn in ontlasting van (vooral jonge) katten en in de grond die door kattenpoep is verontreinigd. Daarnaast kunnen allergieën, bestraling (radiotherapie) en aandoeningen als sarcoïdose (de ziekte van Besnier-Boeck) waarbij verschillende organen ontstoken kunnen zijn, een speekselklierontsteking teweegbrengen.

Virale oorzaken

Virale speekselklierontsteking wordt veelal veroorzaakt door het bofvirus. Andere zeldzame veroorzakers van virale speekselklierontstekingen zijn:

• coxsackievirus A en B, een infectieziekte die vooral bij jonge kinderen voorkomt;
• echovirus (voluit Enteric Cytopathogenic Human Orphan Virus);
• parainfluenzavirus;
• influenza A;
• Epstein-Barr-virus (EBV), veroorzaakt een aantal ziekten waaronder mononucleosis infectiosa (ziekte van Pfeiffer).

Syndroom van Sjögren

Tot slot kan het syndroom van Sjögren de oorzaak zijn van een chronische speekselklierontsteking. Dit betreft een chronische ontsteking van de speekselklieren waarbij te weinig speeksel wordt gevormd. Dit syndroom kan optreden bij leverziekten en reuma.

Symptomen van een speekselklierontsteking

Verschijnselen

De aangedane speekselklier zwelt op en dit gaat gepaard met roodheid en pijn. De pijn is intenser als je je mond opent bij eten of praten. Koorts en opgezette lymfeklieren in de nabijheid van de ontstoken speekselklier, zijn ook klachten die kunnen optreden. Door een vernauwing of verstopping in een afvoergang kun je ook last krijgen van een droge mond, vanwege verminderde aanvoer van speeksel in de mond. Daarnaast kan je speeksel er troebel uitzien. Bij chronische speekselklierontsteking zijn de klachten vaak wat minder uitgesproken.

Symptomen van een acute virale infectie

Als virussen de oorzaak zijn van een acute ontsteking van de speekselklieren, beginnen de symptomen ongeveer één tot twee weken na infectie (incubatietijd). In tegenstelling tot bacteriële infecties is de afscheiding die ontstaat waterig en niet etterig.

Tekenen van chronische ontsteking

Chronische, terugkerende speekselklierontsteking verloopt langzaam en met uitbarstingen. De klier is pijnlijk opgezwollen. Er kan purulente of melkachtig-korrelige afscheiding optreden. De chronische speekselklierontsteking is meestal eenzijdig.

Mogelijke complicaties

Speekselklierontsteking kan leiden tot complicaties zoals abcesvorming waaruit zich weer een fistel kan vormen. Chronische bacteriële speekselklierontsteking kan uiteindelijk leiden tot destructie van de speekselklier.

Onderzoek en diagnose

Op grond van het klinisch beeld, de medische voorgeschiedenis, lichamelijk onderzoek en verschillende laboratoriumtests, wordt de diagnose gesteld.

Speekselklierontsteking behandeling

Medicatie

Een bacteriële infectie wordt behandeld met antibiotica. Daarnaast is pijnstilling aangewezen. Als de ontsteking een andere oorzaak heeft, zal de behandeling zich daarop richten. Bij speekselstenen kan massage soms helpen. Als dat geen soelaas biedt, is een operatie geboden.

Leefstijlveranderingen

Leefstijlveranderingen zijn soms ook nodig, zoals weer drinken, een gezond voedingspatroon en een adequate mondhygiëne.

Sialendoscopie

Soms is een kijkoperatie van de speekselklier nodig. Met een scopie van de speekselklieren, 'sialendoscopie' genoemd, kan de chirurg de grote speekselklieren inspecteren en verstoppingen, vernauwingen en speekselstenen verwijderen. Deze behandeling kan alleen toegepast worden bij klachten van de oorspeekselklier en de onderkaakspeekselklier.

Operatieve verwijdering van de speekselklier

Bij een chronische speekselklierontsteking of bij terugkerende speekselklierontsteking is het soms geïndiceerd de ontstoken klier operatief te verwijderen. Een enkele keer wordt bestraling toegepast.

Complicaties behandelen

Bij abcesvorming kan een operatieve ingreep nodig zijn om het pus af te laten vloeien.

Prognose

Als een speekselklierontsteking op tijd correct wordt behandeld, zal deze meestal binnen enkele dagen genezen zonder enige gevolgen of verdere complicaties. Zonder adequate behandeling kan speekselklierontsteking echter keer op keer terugkeren. In dergelijke gevallen kan chirurgische verwijdering van de klier de enige behandelingsoptie zijn. Dit lukt meestal probleemloos omdat de andere speekselklieren voldoende speeksel produceren. De kans is echter aanwezig dat de aangezichtszenuw tijdens de ingreep verwond raakt en dat de aangedane helft van het gezicht niet meer of slechts gedeeltelijk kan worden bewogen.

Als een bacteriële en etterende ontsteking van de speekselklier niet wordt behandeld, kan zich een etterende inkapseling (abces) vormen. Dit kan in de mond, gehoorgang of via het nekweefsel naar buiten breken. Als de bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, ontwikkelt zich mogelijk levensbedreigende sepsis (bloedvergiftiging).

Als chronische ontsteking van de speekselklier onbehandeld blijft, kan het klierweefsel littekens veroorzaken of zich terugtrekken.

Speekselklierontsteking voorkomen: zo houd je je klieren gezond!

Een speekselklierontsteking kan behoorlijk pijnlijk en ongemakkelijk zijn, maar gelukkig zijn er manieren om het te voorkomen. Door enkele eenvoudige stappen in je dagelijkse routine op te nemen, kun je je speekselklieren gezond en goed werkend houden. Hier zijn enkele preventieve tips:

• Blijf gehydrateerd: Drink voldoende water gedurende de dag om je speekselklieren actief te houden. Uitdroging kan ervoor zorgen dat je speeksel dikker wordt, waardoor je meer kans hebt op een ontsteking.
• Kies voor een gezond dieet: Eet voedsel dat rijk is aan vitamines en mineralen, vooral citrusvruchten en groenten. Ze stimuleren de speekselproductie, waardoor je klieren beter werken en schoon blijven.
• Goede mondhygiëne: Poets twee keer per dag je tanden en gebruik regelmatig mondwater om je mond schoon te houden. Dit voorkomt dat bacteriën zich ophopen, wat kan leiden tot infecties.
• Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik: Deze gewoonten kunnen je speekselklieren irriteren en uitdrogen, waardoor het risico op een ontsteking toeneemt.
• Gebruik suikervrije kauwgom: Kauwgom stimuleert de speekselproductie, wat helpt om je speekselklieren goed te laten doorstromen en verstoppingen te voorkomen.
• Regelmatig masseren van de speekselklieren: Door zachtjes de speekselklieren te masseren, vooral tijdens maaltijden, kun je helpen om speekselstroom te bevorderen en verstoppingen te verminderen.

Door goed voor jezelf te zorgen en deze preventieve maatregelen toe te passen, kun je het risico op een pijnlijke speekselklierontsteking flink verminderen.

Lees verder

• Droge mond (en keel): symptomen, oorzaak en behandeling
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Mucocele, slijmcyste of speekselkliercyste: verwijderen
• Bof: symptomen, oorzaken, complicaties en behandeling