Klier of glandula, functie en ontsteking

Een klier noemen we in het Latijns glandula. Zo heet de schildklier glandula thyroidea en de melkklier glandula mammaria. Het menselijk lichaam kent veel verschillende soorten klieren. Sommigen zijn endocrien, dit houdt in dat ze een stof produceren en deze direct aan het bloed afgeven. Vaak zijn dit de hormoonproducerende klieren. De exocriene klieren geven hun stof af via een afvoergang. Denk hierbij aan de speekselklier, de melkklier en de talgklier. De alvleesklier is zowel endocrien als exocrien. Iedere klier kan ontstoken raken.

Wat is een klier?

Een klier (glandula) is een orgaan dat een bepaalde stof afscheidt. Vaak gaat het om het afscheiden van hormonen, maar ook melk, zweet, darmsappen, tranen of speeksel wordt door klieren afgescheiden. Klieren scheiden altijd een stof uit in het gebied waar ze zich bevinden en waar deze stof ook nodig is.

Endocriene en exocriene klieren

Klieren die hun stof direct aan het bloed afgeven noemen we endocrien. Hormoonklieren zijn endocriene klieren. Endocrien staat voor inwendige afscheiding. Denk hierbij aan de schildklier, hypofyse, bijnieren en geslachtsklieren. De overige klieren noemen we exocriene klieren. Deze klieren hebben een afvoergang, waardoor de stof wordt afgevoerd en vervoerd wordt naar het orgaan waar het nodig is. Dit zijn de speekselklieren, de traanklieren, talgklieren, zweetklieren, melkklieren etc. De alvleesklier is zowel een endocriene als een exocriene klier. Er wordt darmsap geproduceerd dat via een afvoergang wordt afgevoerd, maar de alvleesklier maakt ook het hormoon insuline aan. Dit hormoon wordt rechtstreeks aan het bloed afgegeven.

Lijst van klieren

Het menselijk lichaam kent verschillende klieren. We benoemen ze bij de Nederlandse naam, maar iedere klier heeft ook een Latijnse naam. Glandula betekent klier. De tweede naam wijst de plaats of de functie van de klier aan. De volgende klieren hebben een belangrijke functie:

• Glandula pinealis: pijnappelklier
• Glandula sublingualis: ondertongspeekselklier
• Glandula suprarenalis: bijnier (ook wel Glandula adrenalis)
• Glandula parotidea (parotis): oorspeekselklier
• Glandula submandibularis: onderkaakspeekselklier
• Glandula thyroidea: schildklier
• Glandula lacrimalis: traanklier
• Glandula pinealis: pijnappelklier
• Glandula pancreas: alvleesklier
• Glandula pituitaria: hypofyse
• Hypothalamus: onderdeel van de hersenen
• Glandula sudoriferae: zweetklier
• Glandula sebiparae: talgklier
• Glandula mammaria: melkklier
• Glandula bartholini: klier van Bartholin
• Gonade: geslachtsklier (testis bij man, ovarium bij vrouw)

Lymfeklier is geen klier

Hoewel de benaming lymfeklier (lymfklier) doet vermoeden dat het hier om een klier gaat, is het tegendeel waar. Een lymfeklier is geen klier want het produceert geen afscheidingsproduct. Lymfe is weefselvocht dat door ons lichaam loopt via het lymfestelsel. Dit stelsel is vergelijkbaar met het bloedstelsel. Lymfe is weefselvocht dat van de organen wordt weggevoerd. De grote lymfevaten kruisen elkaar, hier liggen de lymfeknopen. Dit noemen we ook wel de lymfeklieren. De lymfeklieren filteren lichaamsvreemde stoffen en afvalstoffen uit de lymfe. Deze klieren produceren dus geen vocht of stoffen.

Ontsteking van een klier

Voor een ontsteking van een bepaalde klier wordt in het Latijns het achtervoegsel -itis gebruikt. Een ontsteking van de schildklier (glandula thyroidea) noemen we dan ook thyreoïditis. Een ontsteking van de oorspeekselklier (glandula parotis) noemen we parotitis. Nagenoeg iedere klier kan ontstoken raken. Een ontsteking kenmerkt zich vaak door een aantal symptomen zoals koorts, huiduitslag, pijn of een verminderde werking van het orgaan. Vaak gaat het om een bacteriële ontsteking. Deze is meestal goed te behandelen met een antibioticum. Deze wordt in een kuur toegediend. Het is belangrijk een antibioticumkuur helemaal af te maken. Bij het voortijdig onderbreken van deze kuur treedt er residentie van de bacterie op. Bij een volgende ontsteking wordt het lastiger om de bacterie te bestrijden.

Een ontstoken melkklier kan ontstaan door een kneuzing maar ook tijdens het geven van borstvoeding. Vaak is een verstopte melkgang de oorzaak. Symptomen zijn een rode en pijnlijk gezwollen borst. Vaak treedt er koorts op. Soms komt er wat bloed uit de tepel. Een melkklierontsteking geneest sneller wanneer de borstvoeding op gang blijft. De melkklieren worden hierdoor gestimuleerd en de afvoergang wordt schoon gehouden.

Een schildklierontsteking kan acuut ontstaan. Vaak zijn er dan problemen met slikken en treedt er koorts op. Een chronische schildklierontsteking laat symptomen zien die langzaam optreden. Er zal een gezwollen schildklier optreden, vaak heeft dit een brokgevoel (gevoel alsof er iets in de keel zit) en slikklachten tot gevolg. De schildklier gaat te snel werken en later soms te langzaam. De eerste schildklierontsteking is met antibiotica goed te behandelen. Voor de chronische ontsteking moet levenslang medicijnen worden geslikt.

Een ontstoken speekselklier geeft vaak klachten als een etterige afscheiding, een vieze smaak in de mond, pijn en koorts. De productie van speeksel moet altijd worden bevorderd bij een speekselklierontsteking. Het zuigen op zure snoepjes of het kauwen op kauwgom bevordert de aanmaak van speeksel. Soms wordt er antibiotica toegediend. Dit kan in de vorm van een kuur maar wordt soms ook rechtstreeks ingespoten.