Speekselsteen, steen in de speekselbuis

Een speekselsteen is een steentje, bestaande uit voornamelijk calciumcarbonaat en vaak met een kern van bacteriën. Speekselstenen ontstaan als gevolg van calcium in het bloed, ontstoken speekselklieren of andere oorzaken. In de meeste gevallen is er geen duidelijke reden aan te wijzen. Vaak is er sprake van pijn en zwelling vlak voor, tijdens en na het eten. Ook het denken aan eten kan pijn veroorzaken. Een speekselsteen moet behandeld worden. Wanneer dit niet gebeurt, ontstaat er een speekselklierontsteking.

Samenstelling van speeksel

Speeksel wordt aangemaakt door de speekselklier. Dit is een trosvormige klier, nabij de mondholte gelegen. Er zijn drie grote speekselklieren: onder de tong, bij het oor en bij de onderkaak. Het mondslijmvlies bevat een groot aantal kleinere speekselkliertjes. Speeksel is slijmerig bij moeilijk verteerbaar voedsel. Ook melkproducten en zoetigheid stimuleert de aanmaak van slijmerig speeksel. Speeksel is waterig bij makkelijk verteerbaar voedsel.

Speeksel bestaat uit een mengsel van natrium, kalium, waterstofcarbonaat en calciumcarbonaat. Daarnaast bevat speeksel het verteringsenzym amylase. Gemiddeld produceert de mens 500 tot 600 ml speeksel per dag.

Speekselsteen

Een speekselsteen bevindt zich meestal in een speekselbuis. De speekselbuis is de afvoerbuis waardoor het speeksel naar de mond wordt gebracht. Soms bevindt een speekselsteen zich in de speekselklier. Een speekselsteen zorgt voor verstopping. Daardoor kan het speeksel niet worden afgevoerd. Dat veroorzaakt een aantal typische klachten. Het meest komt een speekselsteen voor in de afvoergang van de onderkaakspeekselklier. De speekselsteen bestaat voornamelijk uit calciumcarbonaat.

Oorzaken

In de meeste gevallen is de oorzaak onbekend. Soms dringt een voedseldeeltje de speekselgang in, waar rond zich calciumcarbonaat uit het speeksel afzet. Mensen met een verhoogd calcium in het bloed krijgen eerder te maken met speekselstenen. Bij de reumatische ziekte van Sjögren raken vochtafscheidende klieren ontstoken, dus ook de speekselklieren. Langdurig ontstoken speekselklieren heeft speekselstenen als gevolg. Bepaalde geneesmiddelen tegen reisziekte en hartfalen, maar ook andere geneesmiddelen die langdurig gebruikt worden hebben soms speekselstenen als gevolg.

Symptomen

De steen sluit de afvoergang of de speekselklier af, waardoor speeksel niet meer afgevoerd kan worden. Dit zorgt voor een opeenhoping. Het gevolg is een zwelling. De zwelling is soms voelbaar in de buurt van de speekselklier. Vaak ontstaat er pijn vlak voor of tijdens het eten. Ook het denken aan eten veroorzaakt pijn. Dit komt omdat de speekselklieren geactiveerd worden door de hersenen tot de aanmaak van speeksel, bij het denken aan eten, het ruiken van voedsel of het kauwen van voedsel. De pijn en zwelling blijven tot enkele uren na de maaltijd aanhouden. Daarna verdwijnt deze weer.

Bij langdurige verstopping van de afvoergang kan er een speekselklierontsteking ontstaan. Er is dan sprake van pijn en zwelling die niet meer verdwijnt maar chronisch is. Vaak is dit in de mondbodem goed voelbaar. Een speekselklierontsteking heeft weer de vorming van nieuwe speekselstenen tot gevolg. Zo raakt men in een vicieuze cirkel.

Behandeling

Speekselstenen worden opgemerkt door pijn en zwelling voor, tijdens en na het eten. Wanneer een patiënt met deze klachten bij de arts terecht komt zal deze een onderzoek verrichten. Soms is deze voelbaar voor de arts. In andere gevallen zal er een röntgenfoto gemaakt worden. Wanneer de speekselsteen nog steeds niet zichtbaar is, zal er een contrastvloeistof gebruikt worden. Deze wordt via de afvoergang va de speekselklier aangebracht. Daarna wordt er een röntgenfoto gemaakt. De speekselsteen is nu vaak wel duidelijk zichtbaar.

In eerste instantie wordt geprobeerd om de speekselklieren te stimuleren meer speeksel aan te maken. Meer speeksel kan ervoor zorgen dat het speekselsteentje vanzelf afgevoerd wordt. Stimuleren kan door middel van het zuigen op, bij voorkeur, zure producten zoals een zuur snoepje. Wanneer een steentje voelbaar is, kan door middel van massage/palpatie getracht worden het steentje te verwijderen.

Wanneer bovenstaande methoden geen effect hebben, zal een operatieve ingreep nodig zijn. Meestal kan dit gewoon via de mond gebeuren. Dit gaat onder lokale verdoving. De speekselsteen wordt verwijderd, waarna er vaak nog antibiotica toegediend wordt. Sms is het verwijderen van de speekselsteen niet mogelijk. In deze gevallen zal de speekselklier zelf verwijderd moeten worden.

Het verwijderen van de speekselkier gebeurt meestal onder narcose. Het verwijderen van één speekselklier is niet van invloed op de productie van het speeksel. Ieder mens heeft zes grote en talloze kleine speekselklieren. Na het verwijderen van de speekselklier kan er pijn en zwelling optreden. Soms is er een wonddrain aangelegd. Deze zorgt voor de afvoer van het wondvocht. Vaak kan deze al na één dag verwijderd worden.