Te weinig speeksel: symptomen, oorzaken en behandeling
Te weinig speeksel veroorzaakt een droge mond (xerostomie). Een droge mond kan niet alleen worden veroorzaakt door te weinig speeksel maar ook door een een veranderde samenstelling van speeksel. In het dagelijks leven kun je incidenteel last hebben van een droge mond. Dit is vaak een tijdelijke klacht die snel kan worden verholpen door voldoende vloeistof te drinken. Te weinig speekselvloed kan ook voorkomen als bijwerking van een medicijn of als een symptoom van verschillende ziekten.
Menselijke mond / Bron: Lusb, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
Te weinig speeksel
Te weinig speeksel veroorzaak een droge mond, keel en tong. Een droge mond staat bekend als xerostomie. Xerostomie wil zeggen: droge mond als gevolg van een verminderde speekselproductie. Het speeksel heeft een belangrijke en verdedigende reinigingsfunctie (enzymen) en beschermt zo tegen verschillende ziekteverwekkers (bacteriën). Vooral chronische en langdurige onderproductie van speeksel kan tot verdere klachten leiden.
Symptomen
De aanmaak van te weinig speeksel kan leiden tot de volgende klachten:
Verminderde speekselaanmaak als gevolg van bijwerking van bepaalde medicatie / Bron: Syda Productions/Shutterstock.com
Oorzaken van te weinig speeksel
Te weinig speeksel kan zeer verschillende triggers hebben, die niet altijd te wijten zijn aan je algemene toestand en lichamelijke gesteldheid. Externe invloeden kunnen hieraan ook bijdragen. De meest courante redenen zijn het gebruik van bepaalde medicijnen en onvoldoende speekselproductie. Natuurlijk is onvoldoende vochtinname ook een oorzaak, waardoor als gevolg van uitdroging een droge mond een normaal gevolg kan zijn. Een verminderde speekselaanmaak komt relatief vaak voor bij ouderen, vooral omdat het dorstgevoel ernstig beperkt is waardoor ouderen soms te weinig (water) drinken.
Verminderde speekselaanmaak en een droge mond kan ook het gevolg zijn van onderactieve speekselklieren, metabole ziekten zoals diabetes mellitus, verschillende tumoren en hiv-infecties, evenals een hormonale onbalans. Ziekten zoals reuma en psychische aandoeningen kunnen ook een rol spelen. Bijna alle mensen met het syndroom van Sjögren krijgen ontstekingen van de traan- en speekselklieren.. Dit veroorzaakt een verminderde functie van de speeksel- en traanklieren.
Te weinig speeksel en een droge mond is een typische bijwerking van tal van medicijnen, waaronder voornamelijk verschillende soorten antidepressiva, diuretica (plaspillen), pijnstillers en astma- en inhalatiemedicatie. Als gevolg van medische behandelingen zoals chemo- of bestralingstherapie en na een dialyse (hier wordt het bloed gezuiverd van afvalstoffen met behulp van een spoelvloeistof, dialysaat genoemd), kan een droge mond vaak continu worden waargenomen.
Onderzoek en diagnose
Te weinig speeksel uit zich in ene droge mond. Een constant dorstig gevoel en een verminderde stroomsnelheid van het speeksel is een diagnostische indicator. Om dit te bepalen, voert de arts naast een uitgebreid vraaggesprek over de klachten en een lichamelijk onderzoek, een specifiek speekselonderzoek uit, een zogeheten 'sialometrie'. Dit is een onderzoeksmethode waarbij de speekselvloed wordt gemeten. Hiermee kan bepaald worden of de speekselklieren voldoende speeksel produceren. Naast het meten van de totale hoeveelheid speeksel is het ook mogelijk om de speekselproductie per speekselklier te meten.
Behandeling van droge mond door te weinig speeksel
Medische behandeling
Een verminderde speekselaanmaak en een droge mond hoeft geen chronische klacht te worden. Zodra de oorzakelijke factoren zijn gevonden en duidelijk zijn gediagnosticeerd, kan een dit vaak met succes worden behandeld. Een droge mond door te weinig speeksel kan op twee manieren worden behandeld. Als het wordt veroorzaakt door een onderliggende ziekte, stoornis of aandoening, dan zal de behandeling zich daarop richten. Als de klachten komen door het gebruik van een bepaald medicijn, is het soms mogelijk om over te schakelen naar een ander medicijn. Stop nooit op eigen houtje met het gebruik van voorgeschreven medicijnen, maar doe dit altijd in overleg met je huisarts of behandelend arts.
Droge mond kan ook worden verlicht door zelf iets te doen. Adequate hydratatie van dranken zonder suiker en een vermindering van zoutrijke voedingsmiddelen kunnen nuttig zijn. Door de mond constant te bevochtigen of op suikervrije snoep te zuigen, kan een droge mond worden tegengegaan. Om de speekselstroom te stimuleren kunnen friszure producten worden gebruikt, zoals ananas, augurk, komkommer, zilveruitjes, appel, tomaat, citroen of sinaasappel.
Kunstspeeksel
Er bestaan verschillende soorten kunstspeeksel. Je kunt kunstspeeksel zonder recept verkrijgen bij de apotheek.Verschillende geneesmiddelen zoals carboxylmethylcellulose en hydroxyethylcellulose worden gebruikt als zogenaamd synthetisch speeksel.
Prognose
Een droge mond, ofwel te weinig speeksel, kan je leven flink beïnvloeden. Of het nu tijdens het praten, eten of gewoon je dagelijkse bezigheden is – het gevoel van droogte is constant aanwezig en kan je behoorlijk frustreren. Maar hoe ziet de weg naar herstel eruit, en wat kun je verwachten op lange termijn?
Korte termijn: Tijd voor verlichting
Als je last hebt van te weinig speeksel, is de eerste stap vaak om de oorzaak te achterhalen. Of het nu komt door medicatie, een onderliggende aandoening zoals diabetes, of gewoon door ouder worden – zodra je weet wat de trigger is, kun je gericht actie ondernemen. Er zijn tal van producten die tijdelijke verlichting bieden, zoals kunstspeeksel, speekselstimulerende middelen of speciale mondspoelingen. In veel gevallen kunnen deze producten al snel verlichting geven en helpen om je mond vochtig en comfortabel te houden.
Lange termijn: Het onderliggende probleem aanpakken
Als te weinig speeksel het gevolg is van een medische aandoening of medicatie, hangt de prognose af van hoe goed die onderliggende oorzaak behandeld kan worden. Soms kan het aanpassen van medicatie al snel helpen om de speekselproductie te verbeteren. In andere gevallen, zoals bij chronische ziektes, kan het nodig zijn om langere tijd kunstspeeksel of vochtinbrengende producten te gebruiken. Hoewel de droogte niet altijd volledig verdwijnt, kun je met de juiste middelen een aanzienlijk verschil maken.
Complicaties voorkomen: Kleine aanpassingen, groot effect
Zonder genoeg speeksel kan je mond kwetsbaar worden voor problemen zoals tandbederf, tandvleesontsteking en infecties. Speeksel speelt namelijk een cruciale rol in het beschermen van je mond tegen bacteriën. Daarom is het belangrijk om je mondgezondheid extra goed in de gaten te houden. Regelmatige tandartsbezoeken, extra aandacht voor mondhygiëne en het gebruik van speciale tandpasta’s en spoelingen kunnen veel problemen voorkomen.
Leven met droge mond: Stap voor stap naar comfort
Hoewel te weinig speeksel soms een blijvend probleem kan zijn, betekent dat niet dat je geen goede kwaliteit van leven kunt hebben. Door de juiste aanpassingen te doen, zoals meer water drinken, kunstspeeksel gebruiken en bepaalde irriterende voedingsmiddelen te vermijden, kun je het ongemak flink verminderen. Het vraagt om geduld en soms wat experimenteren, maar uiteindelijk vind je de balans die voor jou werkt.
Complicaties
Een beetje droogheid in de mond klinkt misschien onschuldig, maar als je te weinig speeksel hebt, kunnen de gevolgen zich snel opstapelen. Speeksel is niet zomaar een beetje vocht; het is je natuurlijke beschermer die je mond gezond en comfortabel houdt. Wanneer je daar te weinig van hebt, kan het leiden tot een reeks vervelende complicaties die verder gaan dan alleen dat droge gevoel.
Tandbederf
Speeksel helpt je tanden te beschermen tegen de zuren en bacteriën die tandbederf veroorzaken. Zonder voldoende speeksel wordt je mond kwetsbaarder voor gaatjes en tandvleesproblemen. Je tanden krijgen het zwaar te verduren en dat kan al snel leiden tot cariës (gaatjes) en andere mondproblemen.
Ontstekingen en infecties
Met te weinig speeksel krijg je niet alleen een drogere mond, maar ook een broedplaats voor bacteriën. De natuurlijke reinigende werking van speeksel valt weg, waardoor bacteriën vrij spel hebben. Dit kan leiden tot pijnlijk gezwollen tandvlees, infecties en zelfs een vervelende schimmelinfectie zoals candidiasis, die je mond nog gevoeliger en geïrriteerder maakt.
Moeite met eten en praten
Te weinig speeksel maakt niet alleen je mond droog, maar ook je dagelijkse activiteiten een stuk ingewikkelder. Eten wordt lastiger, omdat voedsel moeilijker doorslikt zonder dat speeksel het smeuïg maakt. Droge en harde voedingsmiddelen kunnen zelfs pijnlijk worden om te kauwen. Ook praten kan stroever gaan, letterlijk, omdat je mond gewoon niet soepel genoeg aanvoelt.
Smaakverlies
Speeksel speelt een rol in het activeren van je smaakpapillen. Zonder voldoende speeksel begint alles wat je eet of drinkt een beetje flauw te smaken. Je kunt merken dat je minder van je maaltijden geniet, omdat de smaak simpelweg minder intens wordt. Je favoriete gerecht smaakt ineens... gewoontjes.
Slechte adem
Misschien een van de meest vervelende complicaties van een droge mond is slechte adem. Speeksel helpt normaal gesproken om de bacteriën die verantwoordelijk zijn voor die vieze geur onder controle te houden. Zonder voldoende speeksel stapelen die bacteriën zich op, wat kan leiden tot een slechte adem die moeilijk te verbergen is.
Preventie
Soms kan te weinig speekselaanmaak vermeden worden door eenvoudige leefstijlaanpassingen te doen. Door overmatige consumptie van alcohol te verminderen en te stoppen met roken, kan een permanent droge mond worden voorkomen. Tot op zekere hoogte kan preventie worden bereikt door geen medicatie of therapeutische procedures te gebruiken die kunnen leiden tot schade aan de speekselklieren of een verminderde speekselproductie. Dit hangt echter altijd af van de noodzaak en het bestaan van alternatieve behandelmethoden. Het is verstandig om dit altijd met je huisarts te bespreken. Voldoende hydratatie en een snelle vervanging van verloren vloeistof, bijvoorbeeld in geval van overmatig zweten of koorts, is ook belangrijk.
Speeksel, waarvoor dient het eigenlijk?Speeksel, in de volksmond ook wel spuug genoemd, is er niet alleen om voedsel door te slikken en de mond tegen uitdrogen te besche…
Speeksel versnelt de wondgenezingWie kent het niet van vroeger: "Zal mama er een kusje op geven?". Troostende woorden van je moeder, en die ene speciale kus die de…
Medicijnen.nl. Een droge mond door te weinig speeksel. https://www.medicijnen.nl/een-droge-mond-door-te-weinig-speeksel (ingezien op 14-9-2024)
Prof. dr. R.O.B. Gans, prof. dr. P.E.Y. Van Schil, prof. dr. J.P. Vandenbroucke, prof. dr. C. van Weel (hoofdred.). Codex Medicus. Reed Business, Amsterdam, 13e geheel herziene en opnieuw bewerkte druk, 2009, tweede en derde oplage 2010 en 2012.
Afbeelding bron 1: Lusb, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
Afbeelding bron 1: Syda Productions/Shutterstock.com
Menselijke mond / 
Verminderde speekselaanmaak als gevolg van bijwerking van bepaalde medicatie / Bron: Syda Productions/Shutterstock.com
Dagelijks voldoende drinken / Bron: Luminast/Shutterstock.com
