Syfilis: symptomen vrouwen en mannen & behandeling, oorzaak

Syfilis symptomen, oorzaak en behandeling. Syfilis is een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Syfilis ontwikkelt zich in vier fasen, elk met verschillende symptomen. Tijdens het eerste stadium van syfilis, ontstaat er een meestal pijnloze en harde zweer die zich ontwikkelt op de plaats waar de bacteriën het lichaam zijn binnengedrongen. Dit gebeurt meestal binnen 3 weken na blootstelling aan de bacterie. Een adequate behandeling in het eerste stadium voorkomt dat de ziekte een andere fase bereikt. Veilig vrijen en een condoom gebruiken kunnen besmetting voorkomen. Seksuele onthouding is de meest effectieve methode om een seksueel overdraagbare aandoening te voorkomen.

• Syfilis oorzaak
• Vóórkomen
• Overdracht en besmetting
• Risicofactoren
• Syfilis complicaties
• Zweren en tumoren
• Neurologische problemen
• Cardiovasculaire problemen
• Eerder hiv na syfilisbesmetting
• Complicaties rondom zwangerschap en bevalling
• Syfilis symptomen bij mannen en vrouwen
• Primaire fase
• Secundaire fase
• Latente fase
• Tertiaire fase
• Diagnose en onderzoek
• Lichamelijk en vervolgonderzoek
• Differentiaaldiagnose
• Syfilis behandelen
• Antibiotica
• Reactie van Jarisch-Herxheimer
• Syfilis voorkómen

Syfilis oorzaak

Syfilis is een seksueel overdraagbare aandoening (SOA), die wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. Seksueel overdraagbare aandoeningen zijn infecties die kunnen worden overgedragen van de ene persoon naar de andere persoon door middel van elke vorm van seksueel contact. De bacterie Treponema pallidum infecteert de persoon door zich in te graven in het vochtige slijmvlies van de mond of genitaliën. Vermoedelijk kunnen treponema’s een intacte huid niet binnendringen. Vervolgens ontstaat er een klassieke, pijnloze ulcus, ook wel bekend als een sjanker of zweer.

Vóórkomen

Syfilis komt wereldwijd voor, vaker in stedelijke gebieden dan in landelijke gebieden. Deze soa komt vooral voor in ontwikkelingslanden, hoofdzakelijk Zuid- en Zuidoost-Azië, op de voet gevolgd door Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara. Het aantal gevallen ligt hoger bij mannen die seks hebben met andere mannen (MSM). Jongvolwassenen in de leeftijd van 15 tot 29 jaar, zijn het vaakst getroffen.

Overdracht en besmetting

De infectie kan worden overgebracht van de ene persoon naar de andere persoon door seksueel contact met de penis, vagina, mond of anus. Een persoon met syfilis die een zweer of huiduitslag heeft, kan deze ziekte doorgeven aan anderen. Een besmette zwangere vrouw kan via de placenta syfilis doorgeven op de ongeboren vrucht.

Risicofactoren

Sommige factoren verhogen de kans op syfilis, zoals onbeschermde seks (of het niet correct gebruiken van condooms) met een onbekende partner. Je loopt in de volgende gevallen een verhoogd risico op syfilis:

• Als je je inlaat met onbeschermde seks;
• Als je wisselende partners hebt;
• Als je een man bent die seks heeft met mannen; en
• Als je bent besmet met hiv.

Syfilis complicaties

Zonder behandeling kan syfilis leiden tot allerlei complicaties door je hele lichaam. Syfilis verhoogt ook het risico op een hiv-infectie en bij vrouwen kan het problemen veroorzaken tijdens de zwangerschap.

Zweren en tumoren

Knobbels en zweren (gumma) kunnen zich ontwikkelen op de huid, botten, lever of een ander orgaan in het late stadium van syfilis. Gummas verdwijnen meestal na behandeling met antibiotica.

Neurologische problemen

Syfilis kan een aantal problemen veroorzaken met betrekking tot het zenuwstelsel, waaronder:

• Beroerte;
• Hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
• Gehoorverlies;
• Visuele problemen;
• Zwakzinnigheid;
• Verlies van het vermogen om bepaalde sensaties zoals pijn of temperatuur te voelen;
• Seksuele disfunctie bij mannen (impotentie);
• Blaasincontinentie;
• Plotselinge, bliksemachtige pijn.

Cardiovasculaire problemen

Deze kunnen onder meer bestaan uit een aneurysma en ontsteking van de aorta, de belangrijkste slagader in het lichaam, en andere bloedvaten. Syfilis kan ook de hartkleppen beschadigen.

Eerder hiv na syfilisbesmetting

Volwassenen met syfilis hebben naar schatting twee tot vijf keer meer risico op hiv. Een syfiliszweer kan gemakkelijk bloeden, en vormt aldus een porte d'entrée voor het hiv-virus om in de bloedbaan terecht te komen tijdens seksuele activiteit. Onder mannen met homoseksuele contacten is syfilisbesmetting een sterke risicofactor voor een opvolgende besmetting met het aidsvirus. Een syfilisdiagnose zou dan ook voor zorgverleners aanleiding moeten zijn ze prompt hiv-profylaxe aan te bieden. Dit zegt een groep internationale onderzoekers onder leiding van Marc Solomon (Clin Infect Dis. 2014;59:1020-6).

Complicaties rondom zwangerschap en bevalling

Als je zwanger bent, kun je syfilis doorgeven aan je ongeboren kind. Congenitale syfilis verhoogt het risico op een miskraam, doodgeboorte of overlijden van de pasgeboren binnen een paar dagen na de geboorte.

Syfilis symptomen bij mannen en vrouwen

Syfilis ontwikkelt zich in vier fasen, elk met verschillende symptomen.

Primaire fase

Tijdens het eerste stadium van syfilis, ontstaat er een meestal pijnloze en harde zweer (sjanker) die zich ontwikkelt op de plaats waar de bacteriën het lichaam zijn binnengedrongen. Dit gebeurt meestal binnen 3 weken na blootstelling aan de bacterie, ofschoon het kan variëren van 10 tot 90 dagen. Een persoon is zeer besmettelijk gedurende de primaire fase.

Bij mannen verschijnt vaak een zweer in het genitale gebied, meestal op de penis. Deze wondjes zijn vaak pijnloos. Bij vrouwen ontwikkelen sjankers zich meestal op de vulva, maar soms ook in de vagina. Een sjanker kan onopgemerkt blijven als het zich voordoet in de vagina of bij de opening naar de baarmoeder (cervix), omdat de zweren meestal pijnloos en niet altijd goed zichtbaar zijn. De zweer kan ook in de mond of het rectum verschijnen, ten gevolge van orale of anale seks. Er kan voorts een pijnloze vergroting van de lymfklieren in de lies of de hals ontstaan.

De sjanker blijft zo'n één tot zes weken en geneest zonder behandeling, soms met achterlating van een klein litteken. Dat de sjanker is verdwenen betekent niet dat de syfilis is genezen of dat een persoon de infectie niet langer kan doorgeven aan anderen.

Secundaire fase

Ongeveer 4 tot 10 weken nadat de sjanker is verschenen, krijgt 60-90% van de onbehandelde personen huiduitslag. Het betreft een niet-jeukende, besmettelijke roodbruine uitslag over het hele lichaam, inclusief de handpalmen en voetzolen. Ook kunnen er in sommige gevallen dikke, grijze of roze, vochtige wratachtige plekken in de huidplooien van de genitaliën en de anus ontstaan. Ander symptomen die mogelijk kunnen optreden zijn:

• slechts sporadisch ongelijkmatige haaruitval in plukken, vooral in de wenkbrauwen, wimpers en hoofdhaar;
• nagels kunnen uitvallen (onycholyse);
• koorts;
• hoofdpijn;
  Keelpijn / Bron: Piotr Marcinski/Shutterstock.com
• spierpijn;
• gewrichtspijn;
• een zere keel of keelpijn;
• een vaag gevoel van algehele malaise of ongemak door het hele lichaam;
• verlies van eetlust en gewichtsverlies;
• huiduitslag (meestal op de handpalmen en voetzolen);
• veranderingen in het gezichtsvermogen;
• vermoeidheid;
• vochtige, wratachtige vlekken ('condylomata lata') in de geslachtsdelen of huidplooien;
• zweren in of rond de mond, de vagina of de penis;
• zwelling van de lymfeklieren, verspreid door het gehele lichaam.

Een persoon is zeer besmettelijk tijdens de secundaire fase. Na circa vier tot twaalf weken verdwijnen deze symptomen vanzelf, maar de ziekte blijft aanwezig.

Latente fase

Na de infectieuze periode van fase 1 en fase 2, volgt - indien onbehandeld - een periode van latentie zonder klinische verschijnselen. Latent betekent 'sluimerend'. De latente fase kan zo kort zijn als 1 jaar of variëren van 5 tot 20 jaar. Sommige mensen hebben de rest van hun leven geen symptomen, doch indien behandeling achterwege blijft, dan zal één op de drie mensen vijf, tien tot twintig jaar na de eerste besmetting tertiaire syfilis krijgen.

Tertiaire fase

Dit is de meest destructieve stadium van syfilis. Als syfilis niet wordt gediagnosticeerd en behandeld in de vroege stadia, kan dat leiden tot andere ernstige gezondheidsproblemen. Deze kunnen bestaan uit blindheid, problemen met het zenuwstelsel en het hart, en psychische stoornissen. Het kan ook leiden tot de dood.

Diagnose en onderzoek

Lichamelijk en vervolgonderzoek

Op basis van de klachten kan de arts vermoeden dat er sprake is van syfilis. Een definitieve diagnose wordt gesteld op basis van de resultaten van laboratoriumonderzoeken: bloedonderzoek en in het primaire of secundaire stadium vindt afname van vocht uit een huid- of mondzweer plaats met identificatie van de bacteriën onder een microscoop. In het latente stadium wordt onderzoek verricht op antilichamen in bloed en ruggenmergvocht. In het tertiaire stadium zal een antilichaamtest worden uitgevoerd en biopsie van een gumma (zweren).

Differentiaaldiagnose

Differentiaal diagnostisch kan gedacht worden aan:

• blaasontsteking bij vrouwen;
• candidiasis, een schimmelinfectie die veroorzaakt wordt door gistachtige schimmels;
• donovanosis of granuloma inguinale, een bacteriële seksueel overdraagbare aandoening;
• eczema herpeticum, wat vaak wordt gezien een complicatie van constitutioneel eczeem, waarbij de huid geïnfecteerd raakt door het herpes simplex virus (HSV);
• framboesia, een tropische infectieziekte die wordt veroorzaakt door een aan de verwekker van syfilis verwante bacterie;
• genitale wratten (condylomata acuminata);
• herpes zoster of gordelroos;
• hiv;
• lymphogranuloma venereum (LGV), een agresiseve chlamydia die in Nederland vooral voorkomt onder hiv-positieve mannen die seks hebben met mannen (MSM);
• uretritis (plasbuisontsteking);
• urineweginfectie bij mannen;
• urineweginfectie tijdens zwangerschap;
• varicella-zoster-virus, welke waterpokken veroorzaakt.

Syfilis behandelen

Antibiotica

Ter bestrijding van syfilis kunnen verschillende antibiotica worden voorgeschreven, meestal in de vorm van penicilline-injecties (benzathinebenzylpenicilline). De kuur kan ongeveer drie weken duren. Als je allergisch bent voor penicilline, dan krijg je tweemaal per dag doxycycline 100 mg, meestal gedurende twee weken. Een adequate behandeling in het eerste stadium voorkomt dat de ziekte een andere fase bereikt.

Reactie van Jarisch-Herxheimer

De reactie van Jarisch-Herxheimer kan binnen enkele uren optreden bij syfilispatiënten die worden behandeld met treponemacide middelen. De reactie ontstaat door een gifstof die vrijkomt bij het afsterven van spirocheten, een stam van dunne spiraalvormige bacteriën. De reactie bestaat uit koorts, koude rillingen, hoofdpijn, misselijkheid, algehele malaise, spierpijn, keelpijn en opvlamming van plaatselijke door de geslachtsziekte veroorzaakte afwijkingen. Deze reactie komt vooral voor in het secundaire stadium van syfilis.

Syfilis voorkómen

Er bestaat niet zoiets als veilige seks. De enige echt effectieve manier om een SOA te voorkomen is seksuele onthouding. Seks in het kader van een duurzame monogame relatie, waarin geen van beide partijen is besmet met een SOA, kan ook beschouwd worden als veilig. Van condooms wordt vaak gedacht dat ze beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen. Condooms zijn nuttig in het tegengaan van de verspreiding van bepaalde infecties, zoals gonorroe en chlamydia, maar ze beschermen niet volledig tegen andere infecties zoals genitale herpes, genitale wratten, syfilis en aids.

Lees verder

• Geslachtsziekten (SOA's): HIV, AIDS, gonorroe, chlamydia, genitale herpes, schaamluis (special)
• Chlamydia: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Chlamydia: symptomen, incubatietijd, oorzaak en behandeling
• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• SOA symptomen: afscheiding penis of vagina, pijn en jeuk
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw