Alvleesklierontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling

Alvleesklierontsteking symptomen zijn afhankelijk van het type alvleesklierontsteking (pancreatitis). Er kan sprake zijn van een acute alvleesklierontsteking en een chronische alvleesklierontsteking. De medische term van alvleesklierontsteking is pancreatitis. Pancreas is de Latijnse benaming voor alvleesklier. Alvleesklierontsteking is simpel gezegd een ontsteking van de alvleesklier. Er wordt zoals gezegd een onderscheid gemaakt tussen acute en chronische alvleesklierontsteking. Acute pancreatitis of alvleesklierontsteking veroorzaakt een breed scala aan klachten die plotseling optreden en ernstig kunnen zijn. Het meest voorkomende symptoom van acute alvleesklierontsteking is pijn. Vaak is er sprake van hevige pijn in de bovenbuik, ter hoogte van de pancreas. De alvleesklier is langwerpig van vorm en ligt boven in de buikholte. Aan de bovenzijde ligt de alvleesklier tegen de maag en aan de onderzijde tegen de dunne darm.

• Wat is alvleesklierontsteking?
• Ontsteking van de alvleesklier
• Functie van de alvleesklier
• Wie krijgt het?
• Oorzaken pancreatitis
• Alcohol
• Galstenen
• Overige oorzaken
• Onbekende oorzaak
• Symptomen alvleesklierontsteking
• Acute alvleesklierontsteking symptomen
• Shock
• Chronische alvleesklierontsteking symptomen
• Complicaties van acute pancreatitis
• Pseudocysten van de alvleesklier
• Necrotiserende pancreatitis
• Systemisch ontstekingsreactiesyndroom (SIRS)
• Chronische pancreatitis
• Onderzoek en diagnose
• Diagnose acute alvleesklierontsteking
• Diagnose chronische alvleesklierontsteking
• Differentiaaldiagnose
• Behandeling alvleesklierontsteking
• Behandeling acute alvleesklierontsteking
• Behandeling chronische alvleesklierontsteking
• Opereren lijkt beter dan endoscopie bij chronische alvleesklierontsteking
• Preventie of voorkomen van pancreatitis
• Prognose
• Vooruitzichten acute alvleesklierontsteking
• Vooruitzichten chronische alvleesklierontsteking

Wat is alvleesklierontsteking?

Ontsteking van de alvleesklier

Alvleesklierontsteking, ook wel pancreatitis genoemd (en soms ook pancreasontsteking), is een ontsteking van de alvleesklier. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute en chronische alvleesklierontsteking of pancreatitis. Acute pancreatitis is een plotselinge ontsteking van de alvleesklier, gewoonlijk veroorzaakt door het vrijkomen van geactiveerde pancreasenzymen, en veroorzaakt hevige buikpijn. Acute alvleesklierontsteking kan levensbedreigend zijn indien er geen behandeling volgt. Chronische pancreatitis is een langdurige, aanhoudende ontsteking van de alvleesklier. Doordat bij chronische alvleesklierontsteking het gezonde alvleesklierweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, leidt dit tot een steeds slechter functionerende alvleesklier. De aandoening is meestal pijnlijk en beschadiging van de alvleesklier is gewoonlijk onherstelbaar.

Functie van de alvleesklier

De alvleesklier heeft als belangrijkste functie het afscheiden van een vloeistof met enzymen ter bevordering van de spijsvertering (exocriene functie). Deze enzymen breken koolhydraten, eiwitten en vetten af in zeer kleine deeltjes, voordat zij door de darmen kunnen worden opgenomen. Tevens scheidt de alvleesklier de hormonen glucagon en insuline af die de suikerspiegel van het bloed reguleren (endocriene functie). Beide genoemde functies werken los van elkaar.

Wie krijgt het?

Pancreatitis kan optreden bij mensen van alle leeftijden, ofschoon het bijna nooit bij kinderen wordt aangetroffen. Pancreatitis komt bij zowel mannen als vrouwen voor, maar chronische pancreatitis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Oorzaken pancreatitis

Alcoholmisbruik en galstenen zijn de twee belangrijkste oorzaken van pancreatitis; ze zijn goed voor 80% -90% van alle gevallen.

Alcohol

Pancreatitis als gevolg van alcoholgebruik komt meestal voor bij patiënten die langdurig overmatig alcohol drinken, gedurende ten minste vijf tot zeven jaar. De meeste gevallen van chronische pancreatitis zijn het gevolg zijn van alcoholmisbruik.

Galstenen

Galstenen zijn stenen die in de galblaas worden gevormd. Een galsteen kan de galbuis, het kanaal waardoor gal in de twaalfvingerige darm komt, blokkeren. Hierdoor raakt de toevoer van de spijsverteringssappen van de alvleesklier geblokkeerd en komen de enzymen in de alvleesklier terecht alwaar ze een ernstige ontsteking veroorzaken. Pancreatitis als gevolg van galstenen komt het meeste voor bij vrouwen ouder dan 50 jaar.

Overige oorzaken

De resterende 10%-20% van de gevallen van pancreatitis kunnen verschillende oorzaken hebben, zoals:

• bepaalde afweeronderdrukkende geneesmiddelen en vochtafdrijvende middelen uit de thiazidegroep;
• een virusinfectie van de alvleesklier;
• grote hoeveelheden vetachtige stoffen in het bloed a.g.v. erfelijke hyperlipoproteïnemie.

Onbekende oorzaak

In ongeveer 15% van de gevallen van acute pancreatitis en 40% van de gevallen van chronische pancreatitis, kan geen oorzaak worden aangewezen.

Symptomen alvleesklierontsteking

Acute alvleesklierontsteking symptomen

Acute pancreatitis of alvleesklierontsteking veroorzaakt een breed scala aan klachten die plotseling optreden en ernstig kunnen zijn. Het meest voorkomende symptoom van acute pancreatitis is pijn. Bijna iedereen met een acute pancreatitis ervaart pijn. De pijn kan zich plotseling aandienen of geleidelijk opbouwen. Als de pijn plotseling begint, is het meestal zeer ernstig. Vaak is er sprake van hevige pijn in de bovenbuik, meestal met uitstralingspijn naar de rug, die verergert bij bewegen en na het eten. Personen met acute pancreatitis voelen zich meestal erg ziek. Naast de pijn, kunnen er ook andere symptomen en verschijnselen optreden, zoals:

• misselijkheid en overgeven;
• koorts en koude rillingen;
• opgezwollen (harde) buik die pijn doet bij aanraking;
• Kenmerkende verkleuring op de huid: een onderhuidse bloeduitstorting rond de navel ('teken van Cullen') en in de flank ('teken van Grey-Turner');
• versnelde hartslag (een snelle hartslag kan te wijten zijn aan de pijn en koorts, of het kan door een interne bloeding worden veroorzaakt).

Shock

Acute pancreatitis kan leiden tot shock waarbij de bloeddruk tot een gevaarlijk niveau daalt hetgeen levensbedreigend kan zijn.

Chronische alvleesklierontsteking symptomen

Bij chronische pancreatitis komt pijn minder vaak voor dan bij de acute vorm. Sommige mensen hebben pijn, maar de meeste mensen ervaren geen enkele pijn. Personen die wel last hebben van pijn, ervaren vaak aanhoudende pijn in de bovenbuik, dikwijls met uitstraling naar de rug. Andere mogelijke symptomen zijn misselijkheid en overgeven en verlies van eetlust. Complicaties zijn een gevolg van de verminderde werking van de alvleesklier:

• verminderde enzymenproductie veroorzaakt beperkte opname van voedingsstoffen, hetgeen tot een vettige, stinkende, volumineuze ontlasting kan leiden (dit kan drijvende ontlasting veroorzaken), vitaminetekort en gewichtsverlies;
• een verminderde insulineproductie kan diabetes (suikerziekte) tot gevolg hebben.

Complicaties van acute pancreatitis

Hoewel de meeste mensen met acute pancreatitis zich herstellen zonder verdere problemen te ervaren, kunnen ernstige gevallen tot serieuze complicaties leiden.

Pseudocysten van de alvleesklier

Pseudocysten zijn onnatuurlijke holten, welke ontstaan door het zacht worden van weefsel. Ze zijn een veel voorkomende complicatie van acute pancreatitis, die ongeveer 1 op de 20 mensen met de aandoening treft. Pseudocysten ontwikkelen zich gewoonlijk vier weken nadat de symptomen van acute pancreatitis beginnen. In veel gevallen veroorzaken ze geen symptomen en worden ze alleen gedetecteerd tijdens een CT-scan. Behandeling wordt meestal aanbevolen als je er klachten van ondervindt of als de pseudocysten groot zijn. Grotere pseudocysten lopen het risico om te barsten, waardoor er inwendige bloedingen of infecties kunnen ontstaan. Pseudocysten kunnen worden behandeld door de vloeistof uit de cyste af te voeren door er via de huid een naald in te plaatsen. Dit kan ook gedaan worden door een endoscopie uit te voeren, waarbij met behulp van een dunne buis of slang (endoscoop) via de slokdarm wordt ingebracht. Via de endoscoop kan de arts kleine instrumenten besturen.

Necrotiserende pancreatitis

Necrotiserende pancreatitis is een ernstige en gevreesde vorm van acute pancreatitis en gaat gepaard met veel pijn, maandenlange ziekenhuisopname en een grote kans op overlijden. Pakweg 20% van de patiënten lijdt aan deze complicatie. Bij deze ontsteking sterft het alvleesklierweefsel af, wat 'necrose' heet. Doordat er bloedvaten afsterven kunnen er bloedingen optreden, wat nabijgelegen organen kan aantasten. Soms is dan een chirurgische ingreep nodig.

Systemisch ontstekingsreactiesyndroom (SIRS)

Een andere algemene complicatie van ernstige acute pancreatitis is systemisch ontstekingsreactiesyndroom (SIRS). SIRS ontwikkelt zich bij grofweg 1 op 10 ernstige gevallen van acute pancreatitis. Bij SIRS verspreidt de ontsteking van de alvleesklier zich door het hele lichaam, waardoor (multi-)orgaanfalen kan optreden. Het ontwikkelt zich meestal in de eerste week nadat de symptomen beginnen, waarbij de meeste gevallen zich op dezelfde dag ontwikkelen. Symptomen van SIRS zijn onder meer:

• Een stijging van de lichaamstemperatuur boven 38°C, of een daling van de lichaamstemperatuur tot beneden 36°C;
• Een snelle hartslag van meer dan 90 slagen per minuut;
• Een ongewoon snelle ademhaling (meer dan 20 ademhalingen per minuut).

Er is momenteel geen remedie voor SIRS, dus de behandeling houdt in dat men probeert de functies van het lichaam te ondersteunen totdat de ontsteking is geweken. De prognose hangt af van hoeveel organen falen. Hoe hoger het aantal getroffen organen, hoe groter het risico op overlijden.

Chronische pancreatitis

Meerdere episoden van acute pancreatitis kan leiden tot schade aan de alvleesklier, wat chronische pancreatitis tot gevolg kan hebben. Chronische pancreatitis is een langdurige aandoening die een ernstig effect kan hebben op je levenskwaliteit.

Onderzoek en diagnose

Diagnose acute alvleesklierontsteking

Op basis van de klachten –zoals de kenmerkende voorovergebogen houding om de pijn op te vangen– en lichamelijk onderzoek kan de (huis)arts het sterke vermoeden hebben dat er sprake is van acute alvleesklierontsteking. Een aantal aanvullende onderzoeken zijn nodig om het om een definitieve diagnose te stellen:

• Bloedonderzoek en urineonderzoek. Het gehalte van de spijsverteringsenzymen (alvleesklierenzymen) amylase en lipase in het bloed en in de urine zal bij een alvleesklierontsteking zijn verhoogd.
• Een echo van de buik om de ontstoken alvleesklier in beeld te brengen. Tevens kan bekeken worden of er galstenen in het spel zijn.
• CT-scan om vast te stellen of het om de oedemateuze of necrotiserende vorm van alvleesklierontsteking gaat.* Dit is belangrijk om te bepalen welke vervolgstappen nodig zijn in de behandeling.
• Een röntgenfoto is soms nodig om een ileus of darmafsluiting aan te tonen.
• Een ERCP (Endoscopische Retrograde Cholangio- en Pancreaticografie) wordt uitgevoerd als de acute alvleesklierontsteking het gevolg is van galstenen die in de afvoergang van de galblaas of alvleesklier vastzitten. ERCP is een beeldvormende onderzoeksmethode die de arts inzicht geeft in de situatie rond de gal- en de alvleesklierwegen. De arts brengt een flexibele slang (endoscoop) via je keel in het lichaam. Hiermee kunnen tevens galstenen uit de afvoergang verwijderd worden. Ook kan de afvoer van gal naar de dunne darm worden verbeterd door een papillotomie: het groter maken van de uitmonding van de galbuis en de buis van de alvleesklier in de twaalfvingerige darm.

(*) Bij een oedemateuze alvleesklierontsteking is de alvleesklier opgezwollen vanwege ophoping van vocht (oedeem) in of rondom de alvleesklier. De vooruitzichten bij deze variant zijn over het algemeen gunstig. Het vocht verdwijnt namelijk vanzelf. Bij een necrotiserende alvleesklierontsteking daarentegen sterft een deel van het alvleesklierweefsel of het vet rondom de alvleesklier af. Necrose duidt op het afsterven van weefsel. Dit een ernstige vorm van alvleesklierontsteking. Hierbij kan een infectie optreden. Langdurige behandeling met antibiotica kan nodig zijn en soms zal er geopereerd moeten worden.

Diagnose chronische alvleesklierontsteking

Op basis van het kenmerkende klachtenpatroon kan de (huis)arts het sterke vermoeden hebben dat het gaat om alvleesklierontsteking. Onderstaande onderzoeken kunnen de diagnose bevestigen:

• Bloedonderzoek en urineonderzoek (zie boven).
• Bij een langer bestaande klachten kan de bloedsuikerspiegel bepaald worden.
  MRI-scan / Bron: Istock.com/© james steidl
• Ontlastingsonderzoek kan aantonen of er sprake is van vetdiarree wat voortkomt uit een verstoorde vetvertering, hetgeen kan worden veroorzaakt door een tekort aan galvloeistof of alvleeskliersap wat onder meer het gevolg kan zijn van een aandoening aan de alvleesklier. (Het kan ook wijzen op een aandoening aan de lever of galwegen.)
• Een röntgenfoto kan verkalkingen in de alvleesklier zichtbaar maken.
• Een echo kan de omvang van de alvleesklierbuis en een eventueel aanwezige pseudocyste in beeld brengen. (Pancreas pseudocyste vorming wijst op een ophoping van ontstekingsvocht, waar zich na grofweg zes weken een kapsel omheen vormt.)
• Op een CT-scan of MRI-scan kunnen allerlei afwijkingen in de ontstoken alvleesklier zichtbaar gemaakt worden.

Differentiaaldiagnose

Diverse aandoeningen kunnen lijken op acute pancreatitis, waaronder:

• acute mesenteriale ischemie (een darminfarct);
• acuut ademhalingsfalen (pneumonitis);
• alvleesklier pseudocysten (ophopingen van ontstekingsvocht);
• alvleesklierkanker;
• bacteriële longontsteking;
• chronische pancreatitis;
• darmkanker;
• colonobstructie (verstopping van de dikke darm);
• (galblaasontsteking);
• galstenen;
• galwegontsteking;
• myocardinfarct of hartinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• gastro-enteritis (buikgriep);
• maagkanker;
• prikkelbare darmsyndroom (PDS);
• virale hepatitis (leverontsteking veroorzaakt door een virus).

Diverse aandoeningen kunnen lijken op chronische pancreatitis, waaronder:

• Alvleesklierkanker;
• ampullaire carcinoom
• cholangitis (galwegontsteking);
• cholecystitis (een ontsteking van de galblaaswand, meestal als gevolg van een galsteen die de galblaasbuis afsluit);
• chronische gastritis (maagslijmvliesontsteking);
• darmperforatie;
• longontsteking;
• ziekte van Crohn;
• mesenteriale ischemie (doorbloedingsstoornis van het mesenteriale vaatbed; de mesenteriale bloedvaten zijn de aders en slagaders die de darmen van bloed voorzien);
• maagzweer;
• myocardinfarct of hartaanval.

Behandeling alvleesklierontsteking

Medische behandeling is meestal gericht op het verlichten van de klachten en het voorkomen van verdere verslechtering en functieverlies van de alvleesklier. Bij bepaalde complicaties van een acute pancreatitis of chronische pancreatitis kan een operatie of een bloedtransfusie noodzakelijk zijn. Als de situatie ernstig is, zal de persoon permanent worden bewaakt op de intensive care.

Behandeling acute alvleesklierontsteking

Bij acute pancreatitis, zal keuze voor de behandeling plaatsvinden op grond van de ernst van de aanval. Als er geen complicaties aanwezig zijn, richt de zorg zich meestal op verlichting van de symptomen en het ondersteunen van lichamelijke functies, zodat de alvleesklier kan herstellen. Als blijkt dat de persoon een galsteen heeft, dan zal deze verwijderd worden via een behandeling die bekend staat als ERCP (Endoscopische Retrograde Cholangio-Pancreaticografie), waarbij met een endoscoop de galwegen en de alvleesklier worden bekeken. Via de endoscoop wordt contrastvloeistof in de afvoerbuisjes van de galwegen en alvleesklier gespoten, waarna met behulp van een röntgenapparaat de afwijkingen zichtbaar worden. Vervolgens kan de behandelend arts via de endoscoop met speciale instrumenten ingrepen verrichten, zoals het verwijderen van (gal)stenen of het plaatsen van een buisje om de afvloed van gal te herstellen. Indien het aangetaste alvleesklierweefsel geïnfecteerd is geraakt, zal dit operatief moeten worden verwijderd.

Behandeling chronische alvleesklierontsteking

Bij chronische pancreatitis richt de behandeling zich op het verlichten van pijn en het voorkomen van verdere verslechtering van de alvleesklier. De persoon zal aangeraden worden alcohol en vetrijk eten te vermijden. Daarnaast kan de persoon medicijnen nodig hebben ter vervanging van de hormonen en enzymen die de alvleesklier normaal gesproken zou produceren. Medicatie wordt voorgeschreven voor ernstige pijn. Soms zal er een endoscopische behandeling (ERCP) plaatsvinden. In een enkel geval is een operatie nodig om pijnklachten te bestrijden. Tijdens een dergelijke ingreep kan de arts oud ontstoken weefsel (littekenweefsel) verwijderen. Ook kan een operatie nodig zijn zijn om het alvleeskliersap goed door te laten stromen naar de dunne darm. In dat geval wordt de afvoergang van de alvleesklier opnieuw met de dunne darm verbonden. Slechts zelden is het nodig om een deel of de gehele alvleesklier te verwijderen.

Opereren lijkt beter dan endoscopie bij chronische alvleesklierontsteking

Mensen met een ernstige, langdurige ontsteking van hun alvleesklier raken wanneer ze chirurgisch behandeld worden vaker pijnvrij dan wanneer het orgaan endoscopisch gedraineerd wordt. (Cochrane Database Syst Rev. 2015;3:CD007884).

Preventie of voorkomen van pancreatitis

Pancreatitis veroorzaakt door galstenen kun je niet volledig voorkomen. Maar je kunt het risico op het vormen van galstenen verminderen door te streven naar een gezond lichaamsgewicht, gezond en gevarieerd te eten en door regelmatige lichaamsbeweging. Verder is alcohol een risicofactor voor het ontstaan van alvleesklierontsteking. Door niet of matig te drinken, kun je voorkomen dat je alcoholische pancreatitis krijgt.

Prognose

Vooruitzichten acute alvleesklierontsteking

Acute pancreatitis kan zeer ernstig zijn, zelfs levensbedreigend, maar de meeste mensen kunnen volledig herstel verwachten.

Vooruitzichten chronische alvleesklierontsteking

Acute pancreatitis kan chronisch worden als het littekenvorming en schade veroorzaakt. Ongeveer 5% van de patiënten heeft langdurige behandeling nodig. Voor mensen met chronische pancreatitis kan dit een leven betekenen met chronische pijn, misselijkheid en andere gastro-intestinale symptomen.

Verhoogd risico op alvleesklierkanker
Patiënten met chronische pancreatitis hebben drie keer meer kans dan de algemene populatie om alvleesklierkanker te ontwikkelen.

Ontwikkeling van diabetes
Na verloop van tijd kan de pancreas zijn vermogen verliezen om insuline te produceren, wat resulteert in diabetes. In dergelijke gevallen moet je insuline innemen om je bloedglucosegehalte te reguleren.

Lees verder

• Alvleesklierkanker: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pijn aan de alvleesklier: oorzaak alvleesklieraandoeningen
• Alvleesklier en alvleesklierklachten: symptomen en oorzaken
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Pancreatitis symptomen: buikpijn, misselijk, braken & koorts