Alvleesklier en alvleesklierklachten: symptomen en oorzaken

De alvleesklier of pancreas is een orgaan dat met twee belangrijke functies bij de spijsvertering heeft. Ten eerste de aanmaak van enzymen om voedsel te verteren en ten tweede de productie van hormonen om het bloedsuikerspiegel op niveau te houden. Aandoeningen aan de lever, galwegen èn alvleesklier komen relatief vaak voor. Er kunnen verschillende aandoeningen aan de alvleesklier worden onderscheiden, waaronder acute pancreatitis / acute alvleesklierontsteking, chronische pancreatitis / chronische alvleesklierontsteking, erfelijke pancreatitis / erfelijke alvleesklierontsteking en pancreaskanker / alvleesklierkanker.

• Alvleesklier en alvleesklierklachten
• De alvleesklier
• Spijsverteringsorgaan
• Waar ligt de alvleesklier?
• Functies van de alvleesklier
• Symptomen van alvleesklierklachten
• Onderzoek van de alvleesklier
• Lichamelijk onderzoek
• Aanvullend onderzoek
• Acute pancreatitis
• Chronische pancreatitis
• Wat is het?
• Behandeling van chronische alvleesklierontsteking
• Erfelijke pancreatitis
• Alvleesklierkanker
• Prognose: Hoe loopt het af met een alvleesklier die in opstand komt?

Alvleesklier en alvleesklierklachten

Bart, een bourgondiër in hart en nieren, zat op een zondagmiddag aan een dampend bord spaghetti carbonara toen de pijn insloeg als een mokerslag. Een kramp in zijn bovenbuik, alsof iemand een bankschroef had aangehaald. Eerst dacht hij aan een zware maaltijd, maar toen de pijn doortrok naar zijn rug en hij misselijk werd, wist hij dat er meer aan de hand was. De huisarts keek zorgelijk en stuurde hem linea recta naar het ziekenhuis: vermoeden van een ontstoken alvleesklier. Bart, normaal de rust zelve, voelde de paniek opborrelen. Wat had hij misdaan om deze verborgen klier zo woest te maken?

De alvleesklier – een bescheiden orgaan, ergens verstopt achter de maag – heeft een allesbehalve bescheiden rol. Dit wonder van de natuur regelt je bloedsuiker en helpt bij de vertering van vetten en koolhydraten. Een soort stille kracht die dag in, dag uit keihard werkt zonder dat je het doorhebt. Tot het misgaat. En als dít orgaan boos wordt, dan merk je dat ook. Pijn, spijsverteringsproblemen, gewichtsverlies… het kan alle kanten op. Soms is de boosdoener overmatig alcoholgebruik, soms galstenen, en bij pech heb je gewoon een genetisch lotje getrokken.

Alvleesklierklachten zijn er in alle gradaties. Een acute ontsteking kan je binnen no-time in het ziekenhuis krijgen, terwijl een chronisch probleem je langzaam onderuit haalt. Bart bleek een beginnende ontsteking te hebben, waarschijnlijk door zijn gewoonte om stevige maaltijden te combineren met een goed glas wijn. Even geen vet eten, geen alcohol, en vooral: rust. De boodschap was duidelijk, maar de uitvoering? Dat was een ander verhaal. Een leven zonder culinaire uitspattingen voelde als een straf.

Toch is het geen orgaan waarmee je kunt marchanderen. Negeer je de signalen, dan kun je op termijn serieuze problemen krijgen – denk aan diabetes of zelfs alvleesklierkanker. En dat is geen geintje. Dus als je plots last hebt van onverklaarbare buikpijn, rare ontlasting of onbedoeld gewichtsverlies, neem het dan serieus. Bart had geluk; zijn alvleesklier gaf hem een waarschuwing. De vraag is: luister jij als het jouw beurt is?

De alvleesklier

Spijsverteringsorgaan

De alvleesklier of pancreas is een orgaan dat twee belangrijke functies bij de spijsvertering heeft:

• de productie van enzymen om voedsel te verteren; en
• de productie van hormonen om het bloedsuikerspiegel op niveau te houden.

De alvleesklier wordt soms ook wel de buikspeekselklier genoemd.

Waar ligt de alvleesklier?

De pancreas ligt onder en achter de maag op een locatie die wordt aangeduid als de retroperitoneum. De alvleesklier ligt dus buiten de peritoneale holte. De zogeheten retroperitoneale organen worden niet omgeven door het buikvlies. De alvleesklier is ongeveer vijftien cm lang en één tot drie cm dik. Het wordt omgeven door de maag, dunne darm, milt en lever. De alvleesklier heeft drie belangrijkste onderdelen: de kop, het lichaam en de staart.

Functies van de alvleesklier

De alvleesklier is verantwoordelijk voor de productie van enzymen om voedsel te verteren. Deze enzymen komen door een afvoerbuis in de twaalfvingerige darm terecht. Een tekort aan enzymen leidt tot stoornissen in de vertering van suikers, vetten en eiwitten. Zonder deze enzymen, wordt het voedsel niet adequaat verteerd en opgenomen, wat leidt tot ondervoeding, gewichtsverlies en diarree. De alvleesklier maakt ook insuline en glucagon, twee belangrijke hormonen die de bloedsuikerspiegel reguleren, dat wil zeggen dat het binnen normale waarden blijft. Insuline verlaagt de bloedsuikerspiegel en glucagon verhoogt de bloedsuikerspiegel. Deze hormonen worden afgegeven in het bloed. Wanneer de insulineproductie te laag is, ontstaat suikerziekte (diabetes).

Symptomen van alvleesklierklachten

Aandoeningen aan de lever, galwegen èn alvleesklier komen veel voor. Er kunnen verschillende aandoeningen aan de alvleesklier worden onderscheiden, waaronder acute pancreatitis, chronische pancreatitis, erfelijke pancreatitis en pancreaskanker.

Het belangrijkste verschil tussen pancreatitis en een maagdarminfectie of een andere spijsverteringsstelselaandoening is de ernst van buikpijn. Kinderen of volwassenen met acute pancreatitis hebben ernstige pijn in de bovenbuik waardoor ze moeilijk rechtop kunnen staan of zitten, en ze zullen waarschijnlijk gaan zitten of liggen in de foetushouding om minder pijn te voelen. Na de eerste twee dagen intensiveert de pijn gewoonlijk.

Andere symptomen van alvleesklierklachten zijn onder meer:

• (aanhoudend) braken
• verlies van eetlust
• wanneer in staat om te eten, onvermogen om voedsel binnen te houden
• braaksel dat geelachtig, groenachtig of bruinig van kleur is
• geelzucht (gele verkleuring van de ogen en huid)
• koorts
• in sommige gevallen rugpijn of pijn in de linkerschouder

Onderzoek van de alvleesklier

Lichamelijk onderzoek

Het is niet altijd eenvoudig om de alvleesklier te onderzoeken vanwege (door zijn ligging) de ontoegankelijkheid van dit orgaan. Er zijn meerdere methoden om de pancreas te onderzoeken. Vaak begint het met een lichamelijk onderzoek en dat is -zoals gezegd- geen sinecure, aangezien dit orgaan diep naar achteren ligt in de bovenbuik, achter de maag en het achterste buikvlies en vóór de wervelkolom.

Aanvullend onderzoek

Bloedonderzoek is vaak nuttig om te bepalen of de pancreas is betrokken bij een specifiek symptoom. Een radiografisch onderzoek kan de structuur van de alvleesklier in beeld brengen. Voorbeelden zijn computertomografie (meestal afgekort tot CAT of CT-scan), endoscopische echografie en MRI (magnetic resonance imaging). Er kan ook onderzoek worden gedaan naar de galwegen en de afvoergangen van de alvleesklier door deze zichtbaar te maken. Dit kan met behulp va ERCP (endoscopische retrograde cholangiopancreatografie) en MRCP (magnetische resonantie cholangiopancreatografie). Er zijn ook gevallen waarin chirurgisch onderzoek de enige aangewezen manier is om de diagnose van een alvleesklierziekte te bevestigen.

Acute pancreatitis

Bij acute pancreatitis of alvleesklierontsteking treedt een kortdurende of tijdelijke ontsteking van de alvleesklier op, welke gewoonlijk binnen enkele weken weer tot rust komt. Het gaat gepaard met ernstige pijn in de bovenbuik die dagen kan aanhouden. Andere symptomen van acute pancreatitis zijn misselijkheid, braken, diarree, opgeblazen gevoel en koorts. Een veel voorkomende oorzaak van acute pancreatitis zijn galstenen. Andere oorzaken zijn chronisch alcoholgebruik, erfelijke aandoeningen, trauma, medicijnen, infecties, een afwijking in de elektrolyten, hoge niveaus aan lipiden, hormonale afwijkingen of andere oorzaken. De behandeling bij een acute alvleesklierontsteking is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De meeste patiënten met acute pancreatitis herstellen helemaal, maar soms kan er blijvende schade aan de alvleesklier ontstaan.

Chronische pancreatitis

Wat is het?

Chronische pancreatitis is een progressieve aandoening welke uiteindelijk tot de vernietiging van de alvleesklier leidt. De ziekte komt meer voor bij vrouwen en ontwikkelt zich gewoonlijk bij mensen tussen 30 en 40 jaar oud. Aanvankelijk kan chronische pancreatitis worden verward met acute pancreatitis, omdat de symptomen vergelijkbaar zijn. De meest voorkomende symptomen zijn pijn in de bovenbuik en diarree. Naarmate de ziekte zich voortsleept, kunnen patiënten ondervoeding ontwikkelen en gewichtsverlies. Als de alvleesklier steeds slechter gaat functioneren in de laatste stadia van de ziekte, kunnen patiënten diabetes mellitus (suikerziekte) ontwikkelen.

Chronische pancreatitis wordt geassocieerd met chronisch alcoholgebruik en voedingsgewoonten. Bijkomende oorzaken zijn Cystic Fibrosis (CF) en erfelijke aandoeningen van de pancreas. Bij een aanzienlijk percentage patiënten is er geen oorzaak aan te wijzen. Meer onderzoek is nodig om andere oorzaken van de ziekte op te sporen.

Behandeling van chronische alvleesklierontsteking

De behandeling van chronische pancreatitis is afhankelijk van de symptomen. De behandeling richt zich meestal op pijnbestrijding, het geven van medicijnen om de alvleesklierhormonen en enzymen aan te vullen en nutritionele ondersteuning. Verder is het ven belang om alcohol te vermijden. Soms is een operatie nodig teneinde ernstige pijnklachten te bestrijden.

Erfelijke pancreatitis

Erfelijke pancreatitis is een autosomaal dominante aandoening, welke ontstaat als een kind van één ouder een veranderd gen erft (ook al erft hij van de andere ouder wel het normale gen). Erfelijke pancreatitis leidt uiteindelijk tot chronische pancreatitis. Vaak openbaart zich deze aandoening reeds vóór het 10e levensjaar met aanvallen van acute pancreatitis. Het kind heeft dan last van borende pijn in de bovenbuik, welke uitstraalt naar de rug. Dit gaat gepaard met misselijkheid en braken. Meestal gaat het om 3 tot 4 aanvallen per jaar, maar sommige patiënten hebben er zelfs maandelijks last van. De ernst van de aanvallen varieert.

Veel patiënten ontwikkelen op den duur chronische pancreatitis met hevige pijn. Deze klachten kunnen worden verergerd door:

• vetrijke maaltijden;
• alcoholgebruik; en
• emotionele stress.

De behandeling is louter ondersteunend en gericht op het verlichten van de klachten.

Alvleesklierkanker

Jaarlijks ontvangen ongeveer 1.800 mensen in Nederland de diagnose alvleesklierkanker, voornamelijk mensen boven de 45 jaar. Er zijn diverse soorten alvleesklierkanker.

Alvleesklierkanker wordt vaak in een laat stadium ontdekt. Dit komt doordat er in de regel pas klachten ontstaan als de tumor een ander orgaan heeft geïnfiltreerd of is doorgegroeid in de omliggende zenuwbanen. Wanneer alvleesklierkanker wordt ontdekt als er al uitzaaiingen zijn, is genezing vaak niet meer mogelijk. In dat geval zal de behandeling palliatief zijn, dat wil zeggen dat het erop is gericht de ziekte zo veel mogelijk af te remmen en de klachten te doen verminderen.

Prognose: Hoe loopt het af met een alvleesklier die in opstand komt?

Frank had nooit echt stilgestaan bij zijn alvleesklier. Waarom zou hij? Zolang alles werkt, denk je er niet over na. Maar toen hij na een avondje borrelen wakker werd met een snerpende pijn in zijn bovenbuik, gevolgd door dagenlang misselijkheid en een algeheel gevoel van beroerdheid, begon hij zich zorgen te maken. De dokter bromde iets over een ‘geïrriteerde alvleesklier’ en waarschuwde hem: “Eén keer een ontsteking is een wake-upcall, maar als je niet oppast, wordt het een blijvertje.”

Korte klap of langdurig gevecht?
Soms is een alvleesklierontsteking een eenmalige misstap van je lichaam: een acute aanval, een paar dagen ziekenhuis, en als je geluk hebt, ben je er weer bovenop. Dat was bij Frank het geval. Hij kreeg een streng dieet voorgeschreven, moest zijn alcoholgebruik matigen, en na een paar weken voelde hij zich weer de oude. Maar niet iedereen heeft dat geluk. Als de alvleesklier blijft protesteren – vooral door herhaalde ontstekingen – kan de schade zich opstapelen. Dat noemen ze chronische pancreatitis, en geloof me, dat is geen gezellig doemscenario.

De lange adem: wat als het blijvend is?
Bij chronische klachten verandert je alvleesklier langzaam in een stug, slecht functionerend orgaan. Spijsverteringsproblemen, gewichtsverlies en diabetes liggen dan op de loer. En de pijn? Die kan van zeurend tot ondraaglijk variëren, alsof je met een baksteen in je maag rondloopt. Mensen als Frank die op tijd ingrijpen, kunnen erger voorkomen. Maar wie denkt dat alles wel losloopt en doorgaat met zijn oude gewoontes, riskeert een leven lang last. Of erger.

Hoeveel grip heb je op de toekomst?
De prognose hangt af van de oorzaak en hoe snel je je leven aanpast. Stoppen met alcohol, gezond eten, en je lichaam wat rust gunnen, dat helpt al enorm. Maar sommige dingen heb je niet in de hand. Genetische aanleg, een tumor of een auto-immuunziekte kunnen de alvleesklier ook onderuit halen, zelfs als je alles ‘goed’ doet. Frank had geluk; hij kreeg een tweede kans en greep die met beide handen aan. De vraag is: wat zou jij doen als je alvleesklier een alarmsignaal afgeeft?

Lees verder

• Alvleesklierkanker: symptomen, oorzaken en behandeling
• Alvleesklierontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pancreatitis symptomen: buikpijn, misselijk, braken & koorts
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Pijn aan de alvleesklier: oorzaak alvleesklieraandoeningen