Alvleesklierkanker: symptomen, oorzaken en behandeling

Bij alvleesklierkanker zit er een kwaadaardig gezwel bij de alvleesklier. Alvleesklierkanker kent verschillende symptomen. De precieze oorzaak van alvleesklierkanker is onbekend. Alvleesklierkanker wordt ook wel alvleeskliercarcinoom of pancreascarcinoom genoemd. De alvleesklier speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering. Het verraderlijke is dat alvleesklierkanker vaak in een laat stadium ontdekt wordt. Er ontstaan in de regel pas klachten als de tumor een ander orgaan heeft geïnfiltreerd of is doorgegroeid in de omliggende zenuwbanen. Alvleesklierkanker kan op verschillende manieren worden behandeld. Doordat alvleesklierkanker meestal pas ontdekt op het moment dat er al uitzaaiingen zijn, is genezing vaak niet meer mogelijk. Patiënten met alvleesklierkanker hebben een geringe overlevingskans, met een 5-jaarsoverleving van minder dan 5%. Palliatieve behandelingen worden vaak toegepast bij alvleesklierkanker om symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven te verbeteren.

• Alvleesklier
• Alvleesklierkanker
• Vóórkomen alvleesklierkanker
• Oorzaken alvleesklierkanker
• Risicofactoren
• Roken, alcohol en andere factoren
• Risico's verminderen
• Symptomen van alvleesklierkanker
• Verschijnselen
• Geelzucht of icterus
• Klachten in een later stadium
• Complicaties
• Gewichtsverlies
• Geelzucht
• Pijn
• Darmobstructie
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk - en beeldvormend onderzoek
• Differentiële diagnose
• Stadia van alvleesklierkanker
• Behandeling alvleesklierkanker
• Palliatieve behandeling
• Behandelmethoden
• Afzien van behandeling
• Prognose en overleving
• Preventie
• Stoppen met roken
• Gezond dieet en gewichtsbeheersing
• Matig alcoholgebruik
• Chemische blootstelling op de werkplek verminderen

Alvleesklier

De alvleesklier (pancreas) is een langwerpige, 15 cm lange klier die boven in de buikholte ligt. De alvleesklier bestaat uit een caput (hoofd), een corpus (lichaam) en een cauda (staart). De alvleesklier produceert enzymen die nodig zijn voor de vertering van voedsel en een aantal hormonen die de stofwisseling, het spijsverteringsproces en het functioneren van de darmen beïnvloeden. Zo maakt de alvleesklier bijvoorbeeld de hormonen insuline en glucagon aan. Insuline regelt de glucosestofwisseling en speelt een rol bij de vetstofwisseling. Glucagon heeft in tegenstelling tot insuline een bloedsuikerverhogende werking.

Alvleesklierkanker

Bij alvleesklierkanker zit er een kwaadaardig gezwel of tumor bij de alvleesklier. Er worden verschillende vormen van alvleesklierkanker onderscheiden. De meest voorkomende vorm - 95% van de gevallen - wordt adenoomcarcinoom genoemd. Dit betreft kanker van de afvoerbuisjes. In twee derde deel van de gevallen ontstaat deze tumor in de kop van de alvleesklier, ’pancreaskopcarcinoom’ genoemd. De tumor kan door de wand van de alvleesklier heen groeien. Doorgroei in het omliggende weefsel en aangrenzende organen is dan mogelijk. Alvleesklierkanker kan ook metasteren of uitzaaien naar de regionale lymfeklieren en via het bloed kunnen er uitzaaien ontstaan in botten, lever of longen.

Vóórkomen alvleesklierkanker

Jaarlijks worden in Nederland bij ongeveer 1.670 mensen alvleesklierkanker vastgesteld. Alvleesklierkanker treft ongeveer twee keer zoveel mannen als vrouwen en bijna altijd na de leeftijd van 45 jaar.

Oorzaken alvleesklierkanker

Alvleesklierkanker ontstaat wanneer cellen in de alvleesklier zich ongecontroleerd gaan delen waardoor een gezwel of tumor ontstaat. Kwaadaardige tumoren (kanker) kunnen omliggende weefsels en organen infiltreren en aldaar ook gaan groeien. Ook kunnen zij metasteren (uitzaaien). De precieze oorzaak van pancreaskanker is onbekend. Wel zijn er een aantal risicofactoren aan te wijzen.

Risicofactoren

Roken, alcohol en andere factoren

Roken is de belangrijkste risicofactor voor alvleesklierkanker. Het roken van sigaretten verdubbelt ruwweg het risico op alvleesklierkanker. Mensen met diabetes (suikerziekte) of chronische pancreatitis (chronische ontsteking van de alvleesklier) hebben ook een verhoogd risico.

Leeftijd (alvleesklierkanker komt vaker voor boven 50 jaar), mannelijk geslacht (het komt bijna twee keer zo vaak voor bij mannen), en familiale voorgeschiedenis (het komt in bepaalde bevolkingsgroepen vaker voor) zijn andere risicofactoren voor pancreaskanker. Voorts zijn een vetrijk dieet, overgewicht en zwaarlijvigheid en overmatig drankgebruik risicofactoren.

Risico's verminderen

Niet roken, matig alcoholgebruik, het hebben van een gezond gewicht, en het eten van een plantaardig dieet met een laag vetgehalte verminderen het risico op alvleesklierkanker.

Symptomen van alvleesklierkanker

Verschijnselen

Het verraderlijke is dat alvleesklierkanker vaak in een laat stadium ontdekt wordt. Er ontstaan in de regel pas klachten als de tumor een ander orgaan heeft geïnfiltreerd of is doorgegroeid in de omliggende zenuwbanen. De klachten zijn afhankelijk van de plaats en de grootte van de tumor. Veelvoorkomende symptomen van alvleesklierkanker zijn:

• verminderde eetlust;
• misselijkheid;
• zeurende pijn boven of midden in de buik en/of in de rug;
• een verstoord ontlastingspatroon;
• gewichtsverlies;
• het ontstaan van diabetes of snelle verslechtering van reeds bestaande diabetes.

Geelzucht of icterus

Als de tumor de grote galbuis afsluit, kan er geelzucht optreden. Bij afsluiting van de grote galbuis of andere galwegen is de ontlasting vaak dun en lichtgekleurd of wit en de urine erg donker.

Klachten in een later stadium

In een later stadium van de ziekte kunnen de volgende klachten ontstaan:

• jeuk;
• braken;
• ernstige vermoeidheid, lusteloosheid en depressie;
• vetdiarree (steatorróe).

Complicaties

Gevorderde alvleesklierkanker kan complicaties veroorzaken, zoals:

Gewichtsverlies

Een aantal factoren kan gewichtsverlies bij mensen met alvleesklierkanker veroorzaken. De kanker zelf kan leiden tot gewichtsverlies. Misselijkheid en braken veroorzaakt door behandelingen van kanker of door een tumor die op je buik drukt, kan het moeilijk maken om te eten. Als je steeds misselijk bent, krijg je vaak geen hap door je keel. Je lichaam kan ook moeite hebben om voedingsstoffen uit voedsel te halen, omdat je alvleesklier niet voldoende spijsverteringssappen aanmaken.

Geelzucht

Alvleesklierkanker kan de levergalgang blokkeren en geelzucht veroorzaken. Symptomen zijn gele huid en ogen, donkergekleurde urine en lichtgekleurde ontlasting. Geelzucht treedt meestal op zonder buikpijn.

Pijn

Een groeiende tumor kan druk uitoefenen op de zenuwen in je buik en pijn veroorzaken of verergeren.

Darmobstructie

Alvleesklierkanker die groeit in of drukt op de dunne darm (twaalfvingerige darm) kan de stroom van verteerd voedsel van de maag naar je darmen blokkeren (darmobstructie).

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk - en beeldvormend onderzoek

Naast een anamnese en lichamelijk onderzoek, kan beeldvormend onderzoek worden uitgevoerd om de diagnose van alvleesklierkanker te kunnen stellen. Deze onderzoeken omvatten:

• Echografie: onderzoek met behulp van geluidsgolven.
• CT-scan: met een computertomograaf kunnen organen en/of weefsel zeer gedetailleerd in beeld worden gebracht.
• Endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP): met behulp van een röntgenapparaat en een endoscoop met camera worden de galwegen en de afvoerwegen van de alvleesklier in beeld gebracht.
• MRI (Magnetic Resonance Imaging): met behulp van deze techniek worden dwars- of lengtedoorsneden van het lichaam zichtbaar, waardoor de tumor en eventuele uitzaaiingen in beeld worden gebracht.
  MRI-scan / Bron: Istock.com/© james steidl
• Endo-echografie: hierbij wordt een endoscoop via de mond ingebracht en met dit onderzoek wordt de ligging, de grootte en de mate van doorgroei van de tumor in de omgeving van de alvleesklier in kaart gebracht.
• Laparoscopie: soms kan deze kijkoperatie onder narcose waarbij via kleine sneetjes in de buik een kijkbuis (laparoscoop) in de buikholte wordt ingebracht nodig zijn. Met dit onderzoek kunnen eventuele uitzaaiingen worden vastgesteld en een biopsie (het wegnemen van een klein stukje weefsel) worden genomen voor nader onderzoek.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen qua symptomen gelijkenis vertonen met alvleesklierkanker en worden daarom beschouwd als differentiële diagnose:

• acute of chronische alvleesklierontsteking (pancreatitis)
• cysten aan de galwegen (choledochale cysten);
• galblaasontsteking (cholecystitis);
• galstenen;
• galwegontsteking (cholangitis);
• maagkanker (maagcarcinoom); en
• maagzweer.

Stadia van alvleesklierkanker

Bij alvleesklierkanker zijn er vier stadia. Het stadium is van belang voor de behandeling en de prognose.

Behandeling alvleesklierkanker

Palliatieve behandeling

Doordat alvleesklierkanker meestal pas ontdekt op het moment dat er al uitzaaiingen zijn, is genezing vaak niet meer mogelijk. De behandeling van alvleesklierkanker is daarom doorgaans palliatief. Een palliatieve behandeling is erop gericht de ziekte zo veel mogelijk af te remmen en de klachten te verminderen.

Behandelmethoden

Alvleesklierkanker kan op verschillende manieren worden behandeld, alleen of in combinatie:

Operatie:

• Whipple-operatie: Dit is de meest voorkomende operatie voor alvleesklierkanker. Hierbij verwijdert de chirurg het deel van je alvleesklier waar de tumor zit, samen met de twaalfvingerige darm, de galblaas en een groot deel van de grote galbuis. Tegenwoordig wordt je maag vaak gespaard.
• Distale pancreatectomie: Hierbij wordt het lichaam en de staart van je alvleesklier verwijderd.
• Totale pancreatectomie: Hierbij wordt je gehele alvleesklier verwijderd, wat soms nodig is afhankelijk van de locatie en de grootte van de tumor.

Endoscopisch plaatsen van een buisje (stent of endoprothese):
Een stent wordt geplaatst om je galweg open te houden, wat kan helpen bij het verlichten van symptomen zoals geelzucht.

Chemotherapie:
Kankerremmende medicijnen worden gebruikt om je ziekte te remmen. Chemotherapie kan worden ingezet om de tumor te verkleinen vóór een operatie of om de groei van de tumor te remmen en je symptomen te verlichten.

Radiotherapie (bestraling):
Bestraling wordt meestal als palliatieve behandeling gebruikt om je pijn te verlichten of bloedverlies te stoppen. Soms kan het ook in combinatie met chemotherapie worden gebruikt om je tumor te verkleinen.

Coeliacus-block:
Deze behandeling wordt gebruikt om hevige pijn te bestrijden. Een zenuwknoop wordt aangeprikt en lamgelegd om je pijn te verminderen.

Pijnbestrijding:

• Diverse pijnstillers kunnen worden voorgeschreven om je symptomen te verlichten en je kwaliteit van leven te verbeteren.
• Deze behandelmethoden kunnen alleen of in combinatie worden toegepast, afhankelijk van jouw specifieke omstandigheden en de voortgang van de ziekte. Jouw behandelplan wordt doorgaans opgesteld door een multidisciplinair team van specialisten, waaronder oncologen, chirurgen en radiotherapeuten.

Afzien van behandeling

Er kan ook worden afgezien van (verdere) behandeling als blijkt dat de belasting voor de patiënt te groot is en de mogelijke bijwerkingen van de interventie niet (meer) opwegen tegen de te verwachte resultaten.

Prognose en overleving

Over het algemeen worden mensen die behandeld konden worden middels een operatie, vaak langer dan degenen die niet operatief behandeld konden worden. De vijfjaarsoverlevingskans voor mensen met stadium IA alvleesklierkanker is ongeveer 14%. Voor fase IB kanker, is de vijfjaarsoverleving ongeveer 12%. Voor fase IIA is de vijfjaarsoverleving ongeveer 7%. Voor fase IIB is dit ongeveer 5%. De vijfaarsoverleving voor fase III pancreaskanker is ongeveer 3%. Fase IV alvleesklierkanker heeft een vijfjaarsoverleving van ongeveer 1%. Toch zijn er vaak behandelingsopties beschikbaar voor mensen in dit stadium.

Preventie

Er bestaat geen foolproof methode om alvleesklierkanker te voorkomen, maar bepaalde leefstijlkeuzes kunnen het risico aanzienlijk verminderen. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Stoppen met roken

Roken is de belangrijkste vermijdbare risicofactor voor alvleesklierkanker. Het stoppen met roken is een cruciale stap om het risico op alvleesklierkanker te verminderen.

Gezond dieet en gewichtsbeheersing

Het behouden van een gezond gewicht en het in acht nemen van een gezond en gevarieerd dieet met veel fruit, groenten en volle granen kan het risico op alvleesklierkanker verminderen. Beperk de consumptie van bewerkt en rood vlees, evenals suikerhoudende dranken.

Matig alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik is in sommige studies gekoppeld aan een verhoogd risico op alvleesklierkanker. Het wordt aanbevolen om in het geheel geen alcohol te drinken, dit geldt voor zowel vrouwen als mannen.

Chemische blootstelling op de werkplek verminderen

Het vermijden van blootstelling aan specifieke chemicaliën op de werkplek kan het risico op alvleesklierkanker verminderen.

Lees verder

• Alvleesklierontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Pancreatitis symptomen: buikpijn, misselijk, braken & koorts
• Alvleesklier en alvleesklierklachten: symptomen en oorzaken