Plantaardig dieet: voordelen van onbewerkt plantaardig eten

Een plantaardig dieet is de basis van een gezond leven. Veel mensen kiezen ervoor om meer plantaardige voeding te eten vanwege hun gezondheid. Er zijn positieve effecten gevonden voor hart- en vaatziekten, hypertensie (hoge bloeddruk), een te hoog cholesterolgehalte en voor sommige vormen van kanker. Er zijn ook positieve effecten gerapporteerd ten aanzien van diabetes, beroerte, vasculaire dementie, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, reumatoïde artritis, psoriasis, lupus, allergieën, astma, multiple sclerose (MS), acne, migraine en nierziekten. Het voorkomt deze ziekten, zet de progressie stop, of er vindt, in sommige gevallen, genezing plaats. Bovendien val je blijvend af van plantaarde voeding; een plantaardig dieet zorgt voor een gezonder lichaamsgewicht. Een volwaardig plantaardig dieet dat bestaat uit groente, fruit, ongeraffineerde granen en peulvruchten, waarbij toegevoegde suiker, olie en zout wordt weggelaten of geminimaliseerd, levert ongekend veel gezondheidsvoordelen op.

• Wat is een plantaardig dieet?
• Volwaardige plantaardige voeding
• Basisprincipes
• Niet hetzelfde als vegetarisch of veganistisch
• Voordelen van onbewerkt plantaardig eten of voeding
• Atherosclerose (slagaderverkalking)
• Slagaders raken vernauwd
• Verminderde bloedtoevoer
• Cholesterol, hoge bloeddruk en roken
• Chronische ontstekingsziekten
• Genetische invloeden en omgevingsfactoren
• Laaggradige ontstekingen
• Minder pijn bij artrose
• Een plantaardig dieet en diabetes
• Diabetes type 2 is een welvaartsziekte
• Dieet met veel complexe koolhydraten
• Plantaardige voeding en gewichtsverlies (afvallen)
• Energiedichtheid
• Veel mensen met overgewicht
• Gevoel van honger en verzadiging
• Normaal gewicht
• Hoge bloeddruk
• Plantaardig voedsel en kanker
• Cognitieve achteruitgang en dementie
• Plantaardig dieet en rentmeesterschap
• Lagere kosten in de gezondheidszorg
• Plantaardige gerechten

Wat is een plantaardig dieet?

Volwaardige plantaardige voeding

Veel (chronische) kwalen kun je terugdringen of zelfs genezen door een dieet te volgen op basis van volwaardige plantaardige voeding. Plantaardig 'whole-food'-dieet betekent het eten van voedsel dat hoofdzakelijk afkomstig is van volledige, zo weinig mogelijk geraffineerde planten, zoals fruit, groenten, knollen (zoals aardappelen), volle granen (zoals volkorenbrood, havermout, bruine rijst, quinoa en volkorenpasta), peulvruchten (bijvoorbeeld bruine bonen, kikkererwten en linzen), noten (zoals amandelen, walnoten, cashewnoten, paranoten, pecannoten) en zaden (zoals lijnzaad, hennepzaad, chiazaad, pompoenpitten, zonnebloempitten). Het betekent ook vermijden van alle voeding zoals vlees, zuivel en eieren, alsook geraffineerde voeding zoals (gebleekte) bloem (onder andere gebruikt voor de bereiding van witbrood), suikers en oliën.

Basisprincipes

Een plantaardig dieet is niet zozeer een dieet, maar het is meer een leefstijl. De basisprincipes van een plantaardig dieet zijn als volgt:

• Het benadrukt onbewerkt plantaardig eten of minimaal bewerkte voedingsmiddelen.
• Het vermijdt dierlijke producten.
• Het richt zich op planten, waaronder groenten, fruit, volle granen, peulvruchten, zaden en noten.
• Het vermijdt geraffineerd voedsel, zoals toegevoegde suikers, witte bloem en verwerkte oliën.
• Het besteedt speciale aandacht aan voedselkwaliteit, waarbij veel voorstanders waar mogelijk lokaal geproduceerd biologisch voedsel promoten.

Niet hetzelfde als vegetarisch of veganistisch

Een plantaardig dieet wordt vaak verward met een veganistische of vegetarische leefstijl. Maar hoewel ze in sommige opzichten vergelijkbaar zijn, zijn deze diëten niét hetzelfde. Veganisten onthouden zich van het consumeren van dierlijke producten, waaronder zuivel, vlees, gevogelte, zeevruchten, eieren en honing. Vegetariërs sluiten al het vlees en gevogelte uit van hun dieet, maar sommige vegetariërs eten wel eieren, zeevruchten of zuivelproducten. Een plantaardig dieet daarentegen is flexibeler. Volgers eten voornamelijk plantaardig, maar dierlijke producten zijn geen verboden terrein. Terwijl de een geen dierlijke producten eet, kan een ander toch (sporadisch) kleine hoeveelheden eieren, vis, vlees of zuivelproducten eten. In Angelsaksische landen staat de 'beweging' bekend als 'whole foods plant based (WFPB) community'. Het dieet zelf wordt het 'whole-foods-plant-based diet' genoemd.

Voordelen van onbewerkt plantaardig eten of voeding

Er zijn anno 2022 steeds meer aanwijzingen dat een plantaardig dieet dat rijk is aan fruit, groenten, volle granen en peulvruchten, het risico op gezondheidsproblemen bij zowel mannen als vrouwen kan verminderen, waaronder hartaandoeningen, beroerte, diabetes en kanker. Het eten van vers fruit en verse groenten is de kern van een plantaardig dieet, maar verwaarloos de noten, zaden en peulvruchten niet. Noten en zaden zorgen voor gezonde mono- en meervoudig onverzadigde plantaardige oliën, evenals proteïnen. Peulvruchten, waaronder bonen, kikkererwten en linzen, bevatten ook magere eiwitten. Al deze voedingsmiddelen zitten boordevol vitaminen en mineralen. Dierlijke voeding bevordert kankergroei, terwijl plantaardige voeding de kankergroei doet afnemen.

Atherosclerose (slagaderverkalking)

Slagaders raken vernauwd

Atherosclerose is een aandoening waarbij de slagaders vernauwd raken als gevolg van vettig materiaal dat zich op de binnenlaag van de slagaders afzet, zogeheten atherosclerotische plaques. Afhankelijk van de plaats waar de afzettingen zich voordoen, kan de aandoening op een gegeven ogenblik een hartinfarct, angina pectoris (pijn op de borst), een herseninfarct of etalagebenen veroorzaken. Een westers voedingspatroon met te veel verzadigd vet in vlees, zuivelproducten, eieren en een overdaad aan fastfood en onvoldoende fruit en groenten, is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van slagaderverkalking. Een plantaardig dieet vermindert het risico drastisch.

Verminderde bloedtoevoer

Atherosclerose is een ziekte van het gehele lichaam en het beïnvloedt elke slagader. Daarom kan elk orgaan mogelijk worden aangetast door verminderde bloedtoevoer. Een gedeeltelijk geblokkeerde ader kan symptomen zoals pijn, kramp of een doof/moe gevoel in je been veroorzaken als gevolg van vernauwing van slagaderen in het been (etalagebenen). Een plotselinge volledige blokkering in de hersenen kan resulteren in een beroerte. Zieke kleine bloedvaten kunnen dementie (vasculaire dementie) en nierfalen veroorzaken. Zelfs bij afwezigheid van vernauwing van een slagader, kan een ongezonde ader niet uitzetten, wat kan leiden tot erectiestoornissen.

Cholesterol, hoge bloeddruk en roken

Slagaderziekte is een welvaartsziekte met een aantal risicofactoren, zoals het gehalte aan LDL-cholesterol, hoge bloeddruk en roken. Een dieet dat veel dierlijke eiwitten bevat zal altijd het cholesterol verhogen. Overgaan op een dieet dat volledig is gebaseerd op onbewerkt plantaardig eten, leidt tot een dramatische daling van het cholesterolgehalte in het bloed. Ook daalt hierdoor de bloeddruk. Dit zal de kans op slagaderziekte drastisch verminderen.

Chronische ontstekingsziekten

Genetische invloeden en omgevingsfactoren

Genetische invloeden spelen een rol bij het ontstaan van hartziekten, diabetes, kanker en auto-immuunziekten. Toch ben je niet hulpeloos overgeleverd aan je genen als het aankomt op ziekten. Neem nu diabetes type 2, dat veel oorzaken kent, waaronder genetische aanleg. Het is niet ongebruikelijk dat van een hele familie de meeste mensen deze ziekte hebben: grootouders, ouders, kinderen, tantes, ooms, enz. Stel je nu eens voor dat één persoon in de familie, die het liefst groenten en salades eet, slank en fit is. Zou je verwachten dat hij diabetes krijgt net zoals zijn dikke broers en zussen? Waarschijnlijk niet. Waarom is dat? Dit komt doordat we allemaal weten dat diabetes zich meestal ontwikkelt nadat een persoon zwaarlijvig is geworden. Dat betekent dat het geactiveerd moet worden door iemands voortdurende slechte eetgewoonten. Dat betekent dat zelfs sterk genetische ziekten zoals diabetes type 2 moet worden geactiveerd. Hoe activeer je je genen voor deze ziekte? Door omgevingsfactoren, oftewel door wat je eet en drinkt. Dit geldt niet alleen voor diabetes, maar voor de meeste ziekten, waaronder auto-immuunziekten.

Laaggradige ontstekingen

Ongezonde voeding leidt tot laaggradige ontstekingen die langdurig aanhouden. Dit soort ontstekingen worden ook wel chronische ontstekingen genoemd. Hierbij wordt je immuunsysteem voortdurend geactiveerd, wat destructief kan zijn voor het lichaam. Een ontsteking is onder normale omstandigheden een gezonde reactie van het lichaam op letsel of infectie. Wanneer de ontsteking chronisch wordt, zoals door een constante aanval op het maag-darmkanaal door het verkeerde voedsel, veroorzaakt ontsteking destructieve ziekten, zoals lupus, sclerodermie (een reumatische ziekte waarbij het bindweefsel steeds stugger wordt), reumatoïde artritis, colitis ulcerosa, de ziekte van Crohn en vele andere chronische ontstekingsziekten.

Minder pijn bij artrose

Een WFPB-dieet gaat volgens onderzoek al vanaf twee weken na de start van de dieetaanpassing gepaard met een significante vermindering van pijn bij patiënten met artrose in vergelijking met een gewoon omnivoor (alleseter)dieet.[1] Eerdere studies tonen aan dat diëten verrijkt met omega-3-vetten en plantaardige eiwitten de subjectieve klachten van pijn bij reumatoïde artritis en fibromyalgie verlagen.

Een plantaardig dieet en diabetes

Diabetes type 2 is een welvaartsziekte

Er is misschien geen medische aandoening die zo goed reageert op een plantaardig dieet als diabetes type 2. Het is een voedingsstoornis veroorzaakt door het vetrijke, eiwitrijke westerse dieet. Neem de oorzaak weg en de ziekte kan beter worden. Vroege diabetes en prediabetes kunnen volledig worden genezen. Er zijn overigens ook voordelen van het eten van een plantaardig dieet voor mensen met type 1 diabetes.

Diabetes is geen genetische aandoening. Je genen zijn je aanleg en niet je lot. Diabetes type 2 kan in de familie zitten, omdat de aanleg ervoor erfelijk is. Genetische aanleg betekent echter niet dat je het ook zult krijgen. De incidentie van diabetes in China is in één generatie van minder dan 1% (in 1980) naar 12% (in 2010) gegaan, naarmate de Chinese bevolking meer en meer een westers dieet ging volgen. Een vergelijkbaar patroon werd waargenomen in Japan: de incidentie van diabetes nam toe toen het traditionele hoofdbestanddeel van rijst werd vervangen door vlees, olie en bewerkt voedsel. Je genen vormen dus niet het probleem.

Dieet met veel complexe koolhydraten

De medische behandeling van diabetes anno 2024 is gericht op het reguleren van je bloedglucose, bloeddruk, cholesterol en andere biomarkers met een steeds toenemend aantal geneesmiddelen. Deze aanpak houdt grotendeels geen rekening met de oorzaak van de ziekte: een eiwitrijk, vetrijk dieet (voor het grootste deel door dierlijke eiwitten, die bijvoorbeeld in melk en vlees zitten) met een tekort aan plantaardig voedsel. De onderliggende diabetesfysiologie is grotendeels onveranderd omdat de voedingspatronen die de ziekte veroorzaakten niet zijn veranderd. In deze benadering wordt de ernst van diabetes in de loop van de jaren geleidelijk slechter en ontstaan er langzaamaan complicaties. De meest effectieve behandeling voor diabetes is een plantaardig dieet met veel complexe koolhydraten. Koolhydraatarme diëten bevatten altijd veel vet en hoewel ze op korte termijn kunnen leiden tot lagere bloedglucosewaarden, bieden ze geen soelaas op de lange termijn. Volwaardige plantaardige voeding is een effectieve oplossing voor diabetes en overgewicht/obesitas, en de lage energiedichtheid van deze voedingsmiddelen betekent dat je geen kleine porties hoeft te eten en aan voedselrantsoenering hoeft te doen.

Plantaardige voeding en gewichtsverlies (afvallen)

Een volwaardig plantaardig dieet stelt je in staat om blijvend gewicht te verliezen zonder dat je op de grootte van je porties hoeft te letten. Het is eerst en vooral een gezondheidsondersteunend dieet, zodat je jezelf gezonder zult voelen terwijl je tegelijk afvalt en op een normaal en gezond gewicht uitkomt. Dit in tegenstelling tot Atkins-Paleo-stijl, koolhydraatarme diëten die veel bijwerkingen hebben en op lange termijn gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Er zijn geen speciale producten of supplementen vereist; het is op basis van voeding en je kunt alles wat je nodig hebt kopen bij je plaatselijke supermarkt en groenteboer.

Energiedichtheid

Energiedichtheid is de hoeveelheid potentiële energie (calorieën) in een voedingsmiddel per volume-eenheid (kubieke centimeter). Energiedichtheid is het belangrijkste concept om te begrijpen hoe het soort voedsel dat je eet, je lichaamsgewicht bepaalt. Het is ook de sleutel tot het beheren van je gewicht, of het nu gaat om gewichtsverlies, het voorkomen dat je zwaarder wordt of het vermijden van gewichtsverlies. Er zijn producten die naar verhouding extreem weinig calorieën leveren (onder meer bladgroenten) en bewerkt voedsel heeft over het algemeen een hoge(re) energiedichtheid. Plantaardige voeding heeft over het algemeen een lagere energiedichtheid dan dierlijke voeding. Je kunt het principe van energiedichtheid gebruiken om maaltijden te maken die volwaardig en bevredigend zijn maar toch bescheiden zijn qua calorische waarde. En je hoeft je geen zorgen te maken over voedingstekorten, omdat een volwaardig plantaardig dieet een hogere totale nutriëntdichtheid heeft dan van dieren afgeleid voedsel of verwerkt plantaardig voedsel.

Veel mensen met overgewicht

In 2017 had 48,7% van de Nederlanders van 18 jaar en ouder overgewicht. Dit is niet het resultaat van een ontwerpfout in het menselijk lichaam, gebrek aan wilskracht of afnemende fysieke activiteit (beweging). Het probleem is dat de mens het verkeerde soort voedsel is gaan eten. Mensen kunnen zichzelf dan wel 'alleseter' noemen, maar dat verandert niets aan het feit dat je anatomie en fysiologie erop wijst dat mensen (van oorsprong) planteneters zijn.

Gevoel van honger en verzadiging

Moderne bewerkte voedingsmiddelen en dierlijke producten bieden een hypergeconcentreerde bron van calorieën en je lichaam is niet in staat om de energiewaarde van industrieel bewerkte voeding is adequaat te herkennen. Het gevoel van honger en verzadiging raakt ernstig verstoord. Het falen van je eetlust- en verzadigingsregulerende mechanismen met betrekking tot dit voedsel, leidt tot structureel overeten en geleidelijke gewichtstoename.

Normaal gewicht

Eten is een plezierige aangelegenheid. Mensen hebben op dopamine gebaseerde beloningssystemen in de hersenen die zijn ontworpen om te reageren op calorierijk voedsel en andere ervaringen die de kansen op overleving en voortplanting verbeteren. Maar moderne voedingsmiddelen waaraan vet en geraffineerde koolhydraten zijn toegevoegd (wit deeg en suiker) lokken eetverslaving uit. Het eten van dit voedsel leidt tot een tijdelijke staat van verhoogd genot gevolgd door verslaving. En sommige mensen zijn gevoelig(er)voor de beloningseigenschappen van deze voeding. Zodra je volledig overgaat op een volwaardig plantaardig dieet, leert de ervaring dat je gemakkelijker weerstand kunnen bieden aan het comfort van voeding. Een dieet op basis van volle granen, peulvruchten, groenten en fruit, zal uiteindelijk leiden naar een normaal gewicht.

Hoge bloeddruk

Een berg aan studies, die dateren vanaf de vroege jaren 20 van de vorige eeuw, laten zien dat diegenen die een plantaardig dieet eten een lagere bloeddruk hebben dan diegenen met een dieet dat ook vlees, eieren en zuivel bevat.[2] In Adventist Health Study 2 (AHS-2), een grote prospectieve cohortstudie met 96.354 Zevendedag-adventisten (mannen en vrouwen), bleek dat onder degenen die alleen wekelijks vlees aten er 23% minder gevallen van hoge bloeddruk was. Onder degenen die in het geheel geen vlees aten behalve vis, bedroeg dit 38%. Onder hen die helemaal geen vlees aten, vegetariërs, was het minder dan de helft. Veganisten, zij die alle vlees, vis, zuivel en eieren uit hun leven hadden gebannen, hadden driekwart van hun risico voor deze sluipmoordenaar uit het raam gegooid.[3]

Een van de meest indrukwekkende dieetinterventieprogramma's werd uitgevoerd door John McDougall.[4 De studie volgde 500 proefpersonen met een verscheidenheid aan gezondheidsproblemen die deelnamen aan een 12-dagen residentieel leefstijlmodificatieprogramma; de deelnemers waren dus gedurende 12 dagen opgenomen. Ze consumeerden een plantaardig dieet met een laag vetgehalte, onbewerkt voedsel ('whole foods'), inclusief fruit, groenten, volle granen en peulvruchten. Uitgesloten waren alle dierlijke producten en alcohol. Er waren geen beperkingen voor de portiegrootte. De deelnemers deden ook aan lichaamsbeweging en oefenden met stressmanagementtechnieken. Binnen 11 dagen ondervonden de proefpersonen een significante bloeddrukdaling. In de meeste gevallen werden alle bloeddrukmedicijnen gestopt kort na het begin van het programma. Geen pillen maar planten om de bloeddruk te reguleren.

Plantaardig voedsel en kanker

Onderzoek wijst uit dat het volgen van een plantaardig dieet het risico op bepaalde soorten kanker kan verminderen. Een groot onderzoek onder meer dan 77.000 mensen toonde aan dat degenen die vegetarische diëten volgden een 22% lager risico hadden om darmkanker te ontwikkelen dan niet-vegetariërs. Pescotarisme of pescetarisme (de voedingswijze waarbij iemand ervoor kiest geen zoogdieren en vogels te eten, maar wel vis of andere zeedieren, de aanhanger wordt een 'pescotariër' genoemd) bood de grootste bescherming tegen darmkanker met een 43% verlaagd risico vergeleken met niet-vegetariërs.[5]

Cognitieve achteruitgang en dementie

Sommige studies suggereren dat diëten rijk aan groenten en fruit de cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer bij ouderen kunnen vertragen of voorkomen. Een plantaardig dieet heeft een hoger aantal plantaardige stoffen en antioxidanten, waarvan is aangetoond dat ze de progressie van de ziekte van Alzheimer vertragen en cognitieve tekorten omkeren.[6] In veel studies worden hogere innames van fruit en groenten sterk geassocieerd met een vermindering van cognitieve achteruitgang. Uit een meta-analyse van negen studies, met in totaal meer dan 31.000 mensen, blijkt dat het eten van meer fruit en groenten leidt tot een vermindering van 20% van het risico op het ontwikkelen van cognitieve stoornissen of dementie.[7] Het eten van fruit en groenten beschermt ook tegen dementie die wordt veroorzaakt door een slechte gezondheid van de bloedvaten (vasculaire dementie).

Plantaardig dieet en rentmeesterschap

Overschakelen naar een plantaardig dieet is niet alleen goed voor je gezondheid, het komt ook de planeet ten goede, wat aansluit bij het principe van 'rentmeesterschap'. Mensen die een plantaardig dieet volgen, laten meestal een kleinere ecologische voetafdruk achter. Duurzame eetgewoonten kan helpen de uitstoot van broeikasgassen, de waterconsumptie en het land dat wordt gebruikt voor de bio-industrie te verminderen, allemaal factoren die bijdragen aan het broeikaseffect en de aantasting van het milieu. De productie van vlees en zuivel trekt kortom een zware wissel op het milieu. Grofweg tweederde van alle landbouwgrond ter wereld wordt gebruikt als weiland voor grazende dieren of de teelt van veevoer en dit gaat ten koste van de natuur.

Een overzicht van 63 studies toonde aan dat de grootste milieuvoordelen te behalen zijn in diëten die de minste hoeveelheid dierlijk voedsel bevatten, zoals veganistische, vegetarische en pescatariaanse diëten. Het onderzoek meldde dat een vermindering van 70% van de broeikasgasemissies en het landgebruik en 50% minder watergebruik kan worden bereikt door het westerse voedingspatronen te verschuiven naar meer duurzame, op planten gebaseerde voedingspatronen.[8]

Bovendien helpt het verminderen van het aantal dierlijke producten in je dieet en het kopen van lokale, duurzame producten de lokale economie en vermindert het de afhankelijkheid van de bio-industrie, een onhoudbare manier van voedselproductie.

Lagere kosten in de gezondheidszorg

De Nederlandse zorguitgaven zijn hoog en zullen de komende jaren blijven stijgen, zo luidt het alom. Uit onderzoek blijkt echter dat een bredere implementatie van plantaardige voeding in de samenleving niet alleen leidt tot een betere gezondheid van de bevolking, maar ook tot aanzienlijke lagere kosten in de gezondheidszorg.[9]

Plantaardige gerechten

Als mensen omschakelen naar een plantaardig dieet, dan kunnen ze veel moeite hebben om te bedenken wat ze zullen eten en hoe ze bepaalde producten moeten klaarmaken. Er zijn diverse kookboeken op de markt, zoals Plant-Based Cookbook van Trish Sebben-Krupka. Op internet zijn er veel sites te vinden met recepten, zoals die van T. Colin Campbell Center for Nutrition Studies en op YouTube vind je kookprogramma's van bijvoorbeeld The Whole Food Plant Based Cooking Show.

Noten:

1. Chelsea M. Clinton, Shanley O'Brien, Junwen Law, Colleen M. Renier, and Mary R. Wendt. Whole-Foods, Plant-Based Diet Alleviates the Symptoms of Osteoarthritis. Arthritis. 2015; 2015: 708152.
2. Jill Edwards. How to Control Hypertension (High Blood Pressure). https://nutritionstudies.org/how-to-control-high-blood-pressure-and-hypertension/
3. Tonstad S, Stewart K, Oda K, Batech M, Herring RP, Fraser GE. Vegetarian diets and incidence of diabetes in the Adventist Health Study-2. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2013 Apr;23(4):292-9. doi: 10.1016/j.numecd.2011.07.004. Epub 2011 Oct 7.
4. McDougall J, Litzau K, Haver E, Saunders V, Spiller GA. Rapid reduction of serum cholesterol and blood pressure by a twelve-day, very low fat, strictly vegetarian diet. J Am Coll Nutr. 1995 Oct;14(5):491-6.
5. Orlich MJ, Singh PN, Sabaté J, Fan J, Sveen L, Bennett H, Knutsen SF, Beeson WL, Jaceldo-Siegl K, Butler TL, Herring RP, Fraser GE. Vegetarian dietary patterns and the risk of colorectal cancers. JAMA Intern Med. 2015 May;175(5):767-76. doi: 10.1001/jamainternmed.2015.59.
6. Malar DS, Devi KP. Dietary polyphenols for treatment of Alzheimer's disease--future research and development. Curr Pharm Biotechnol. 2014;15(4):330-42.
7. Xian Jiang, Jiang Huang, Daqiang Song, Ru Deng, Jicheng Wei, and Zhuo Zhang. Increased Consumption of Fruit and Vegetables Is Related to a Reduced Risk of Cognitive Impairment and Dementia: Meta-Analysis. Front Aging Neurosci. 2017; 9: 18.
8. Lukasz Aleksandrowicz, Rosemary Green, Edward J. M. Joy, Pete Smith, and Andy Haines. The Impacts of Dietary Change on Greenhouse Gas Emissions, Land Use, Water Use, and Health: A Systematic Review. PLoS One. 2016; 11(11): e0165797.
9. Janne Schepers, Lieven Annemans. The potential health and economic effects of plant-based food patterns in Belgium and the United Kingdom. (2018) Nutrition, 48, pp. 24-32.

Lees verder

• Olijven: gezond voor hart- en bloedvaten en de darmen
• Ongezond eten en drinken: suiker, rood vlees en witte rijst
• Vezelrijk voedsel: vezelrijke voeding voor goede stoelgang
• Gezonde leefstijl: voeding, omgaan met stress en slapen
• Gezonde voeding voor vrouwen in de overgang: calcium, ijzer