Dementie: symptomen, oorzaken, vormen, soorten & behandeling

Dementie is een verzamelnaam voor ziekteverschijnselen en stoornissen waarbij de hogere verstandelijke vermogens achteruitgaan. Het gaat bij dementie om een verzameling van klachten, waarbij de achteruitgang van het denkvermogen en verandering van gedrag voorop staan. De bekendste klacht is vergeetachtigheid, maar dit is niet de enige klacht. Er zijn verschillende soorten dementie. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze schade in de hersenen veroorzaken, maar ze verschillen in de manier waarop ze dat doen. De meest voorkomende vormen van dementie zijn de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie, frontotemporale dementie en Lewy body dementie. Dementie is anno 2023 (nog) niet te genezen. Het beste resultaat dat op dit ogenblik kan worden bereikt bij een deel van de dementiepatiënten, is een tijdelijke stilstand of vertraging in de ontwikkeling van het ziekteproces door het gebruik van medicatie. Leefstijlmaatregelen zoals gezonde voeding en actief blijven, zijn ook zinvol bij dementie.

• Wat is dementie?
• Stadia van dementie
• Lichte cognitieve stoornis
• Lichte dementie
• Matige dementie
• Ernstige dementie
• Vormen van dementie
• Soorten dementie en hun oorzaken
• Ziekte van Alzheimer
• Vasculaire dementie
• Lewy bodydementie (LBD)
• Frontotemporale dementie (FTD)
• Risicofactoren voor dementie
• Leeftijd
• Genetische factoren / familiegeschiedenis
• Roken en alcoholgebruik
• Cholesterol
• Plasma homocysteïne
• Atherosclerose
• Diabetes
• Lichte cognitieve stoornis
• Wonen aan drukke weg
• Eenzame ouderen eerder dement
• Geen hoger risico op dementie door benzodiazepinen
• Symptomen van dementie
• Vroege tekenen van dementie
• Specifieke symptomen
• Symptomen in de latere stadia van dementie
• Onderzoek en diagnose
• Test afnemen
• Neurologisch onderzoek
• Hersenscan
• Laboratoriumonderzoek
• Psychiatrisch onderzoek
• Behandeling van dementie
• Medicijnen
• Therapieën
• Leefstijlveranderingen
• Voeding
• Controleer zicht en gehoor
• Begeleiding en ondersteuning
• Steun voor de partner
• Complicaties
• Prognose en levensverwachting
• Voorkómen van dementie
• Verlagen hoge bloeddruk kan het risico op dementie verminderen

Wat is dementie?

We vergeten allemaal dingen met het voortschrijden der jaren. Veel oudere mensen hebben een licht geheugenverlies dat hun dagelijks leven niet beïnvloedt. Maar geheugenverlies dat erger wordt, kan betekenen dat je dementie hebt. Dementie is een verlies van mentale vaardigheden die je dagelijks leven beïnvloedt. Het kan problemen veroorzaken met je geheugen en hoe goed je kunt denken en plannen. Meestal wordt dementie na verloop van tijd erger. Hoe lang dit duurt, verschilt per persoon. Sommige mensen blijven jarenlang ongeveer op hetzelfde niveau. Anderen verliezen snel vaardigheden en gaan in rap tempo achteruit. Je kansen op dementie nemen toe naarmate je ouder wordt. Maar dit betekent niet dat iedereen het zal krijgen.

Stadia van dementie

Dementie kan grofweg verdeeld worden in vier fasen:

Lichte cognitieve stoornis

Deze fase wordt gekenmerkt door algemene vergeetachtigheid. Dit treft veel mensen naarmate ze ouder worden, maar het ontwikkelt zich slechts voor sommigen tot dementie. Deze fase wordt ook wel 'mild cognitive impairment’ (MCI) of 'lichte cognitieve stoornis' genoemd. MCI kan een voorstadium van dementie zijn, maar dat hoeft niet.

Lichte dementie

Mensen met lichte dementie zullen cognitieve beperkingen ervaren die af en toe hun dagelijks leven beïnvloeden. Symptomen zijn onder meer geheugenverlies, verwardheid, persoonlijkheidsveranderingen, verdwalen en problemen bij het plannen en uitvoeren van taken.

Matige dementie

Het dagelijkse leven wordt uitdagender en je hebt in deze fase mogelijk meer hulp nodig. Symptomen zijn vergelijkbaar met lichte dementie, maar nemen toe. Mensen kunnen hulp nodig hebben om zich aan te kleden en hun haar te kammen. Ze kunnen ook significante persoonlijkheidsveranderingen vertonen, zoals zonder reden geagiteerd of wantrouwend worden. Er zijn waarschijnlijk ook slaapstoornissen aanwezig.

Ernstige dementie

In dit stadium van dementie zijn de symptomen aanzienlijk verslechterd. Het communicatievermogen kan verloren gaan en het individu heeft waarschijnlijk fulltime zorg nodig. Eenvoudige taken, zoals zitten en het hoofd omhoog houden, worden onmogelijk. Blaascontrole kan verloren gaan.

Vormen van dementie

Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes. De belangrijkste vormen van dementie zijn:

• De ziekte van Alzheimer wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van plaques (klonten van eiwitten) in het brein, die een klein eiwit, genaamd beta-amyloïd bevatten. Het hersenweefsel bij iemand met de ziekte van Alzheimer heeft geleidelijk minder zenuwcellen en verbindingen en de totale hersengrootte krimpt.
• Lewy bodydementie (LBD) is een neurodegeneratieve aandoening die verband houdt met abnormale structuren in de hersenen. De hersenveranderingen komen door ophopingen van het eiwit alfa-synucleïne in de hersencellen.
• Gemengde dementie verwijst naar een diagnose van twee of drie soorten die samen voorkomen. Een persoon kan bijvoorbeeld tegelijkertijd de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie vertonen.
• De ziekte van Parkinson wordt ook gekenmerkt door de aanwezigheid van Lewy-lichamen. Hoewel Parkinson vaak wordt beschouwd als een bewegingsstoornis, kan het ook leiden tot dementiesymptomen.
• De ziekte van Huntington wordt gekenmerkt door specifieke soorten ongecontroleerde bewegingen, maar omvat ook dementie.
• Frontotemporale dementie (FTD) ook bekend als de ziekte van Pick. Deze vorm van dementie tast het voorste gedeelte van de hersenen aan.
• Vasculaire dementie is een van de meest voorkomende vormen van dementie en wordt veroorzaakt door problemen in de doorbloeding van de hersenen.
• Posterieure corticale atrofie (PCA) is een zeldzame vorm van dementie die ijkt op veranderingen die worden gezien bij de ziekte van Alzheimer, maar in een ander deel van de hersenen.

Soorten dementie en hun oorzaken

De meest voorkomende soorten dementie zijn alzheimer, vasculaire dementie, frontotemporale dementie en Lewy body dementie.

Ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Ongeveer 50-70% van alle mensen die lijden aan dementie heeft de ziekte van Alzheimer. Het ontstaat door eiwitophopingen in de hersenen die de hersenfuncties verstoren. Je lichaam maakt bepaalde eiwitfragmenten (amyloïd) aan. In gezonde hersenen worden deze afgebroken, maar bij de ziekte van Alzheimer verloopt de afbraak niet goed en hopen deze eiwitfragmenten zich op tussen de zenuwcellen waar ze harde plaques vormen. Deze plaques belemmeren de signaaloverdracht tussen de zenuwcellen. Daarnaast ontstaan er bij Alzheimer tangles, ofwel samenklonteringen van een eiwit (tau) in de zenuwcel. De plaques en tangles verstoren de communicatie tussen de zenuwcellen. In steeds meer delen van de hersenen sterven cellen af, waardoor de hersenschors krimpt. Waarom er sprake is van stapeling van eiwitten (amyloid en tau), is grotendeels nog een raadsel.

De ziekte van Alzheimer begint meestal ergens tussen de 70 en 80 jaar, maar het kan zich ook eerder openbaren. Alzheimer begint vaak sluipend met stoornissen in het geheugen. Alzheimer is progressief, wat wil zeggen dat in de loop der tijd de klachten ernstiger worden. Naarmate de ziekte vordert verlies je steeds meer vaardigheden. Uiteindelijk raak je volledig afhankelijk van anderen.

Stadia of fasen
Er kunnen drie stadia van ontwikkeling worden onderscheiden in het ziekteverloop van alzheimer. Het eerste stadium wordt de preklinische fase genoemd. In deze fase zijn de effecten van de ziekte nog niet duidelijk merkbaar. De eerste verschijnselen van de ziekte van Alzheimer verschillen per persoon. Dit komt doordat Alzheimer zich kan openbaren in verschillende delen van de hersenen. Kenmerken van dit stadium zijn vergeetachtigheid, desoriëntatie, verandering van persoonlijkheid (verscherpen of juist verzachten) en verminderd reactievermogen. In het tweede stadium ondervind je in het dagelijks leven belemmeringen door geestelijke invaliditeit. Het kortetermijngeheugen is verminderd, terwijl herinneringen uit een ver verleden vaak helder op het netvlies staan. Ook ondervind je andere geheugenproblemen, zoals moeite met data, de tijd of het seizoen. Voorts krijg je te maken met verminderde controle over emoties en kun je moeite hebben met het herkennen van familieleden en vrienden. Je hebt steeds meer hulp nodig, bijvoorbeeld bij het aankleden of wassen. Ook kan er sprake zijn van toenemende apathie. Het contact wordt moeilijker en de zorg wordt zwaarder. Het derde stadium is die van volledige afhankelijkheid. In deze fase verslechteren je motorische vaardigheden en je kunt niets meer zelfstandig doen. Je hebt 24 uur per dag zorg nodig.

Behandeling
Er zijn medicijnen die bij een klein deel van de patiënten de achteruitgang vertragen, waardoor ze tijdelijk iets beter functioneren. Soms is het nuttig om bij bepaalde klachten medicijnen te gebruiken, zoals bij:

• depressie;
• waandenkbeelden en hallucinaties;
• angst;
• slaapproblemen;
• agressie en onrust;
• drang om te lopen; en
• seksueel ontremd gedrag.

Vasculaire dementie

Na de ziekte van Alzheimer is vasculaire dementie de meest voorkomende oorzaak van dementie. Bij grofweg vijftien tot twintig procent van de mensen met dementie, is er sprake van vasculaire dementie. De hersenbeschadigingen bij vasculaire dementie worden veroorzaakt door problemen of stoornissen in de doorbloeding van de hersenen, zoals een beroerte. De bloedvoorziening in de hersenen is verstoord als gevolg waarvan hersenweefsel beschadigd raakt en afsterft. Deze vorm van dementie manifesteert zich vaak tussen de 65 en 75 jaar. Meer mannen dan vrouwen lijden eraan. Het wordt veroorzaakt door problemen met de bloedvaten in de hersenen. Vaak hebben mensen vasculaire dementie een geschiedenis van hart- en vaatziekten, of heb je zelfs één of meer beroertes gehad. Bij het ontstaan van sommige hart- en vaataandoeningen speelt erfelijkheid een rol. De kans op vasculaire dementie wordt vergroot door aderverkalking (atherosclerose).

Symptomen
De verschijnselen van vasculaire dementie variëren en zijn afhankelijk van de aard en de plaats van de vaatproblemen en welk gebied in de hersenen is beschadigd. Je ziet een afname in het tempo van denken, spreken en handelen. Ook heb je moeite met concentreren. Bij vasculaire dementie is de combinatie van geestelijke achteruitgang en lichamelijke verschijnselen kenmerkend. Je kunt emotioneler reageren dan voorheen, bijvoorbeeld snel boos worden of om het geringste in huilen uitbarsten. Als gevolg van de hersenbeschadiging kunnen verlammingsverschijnselen, spierverstijving of gevoelsverlies ontstaan. Daarnaast kunnen gehoor-, spraak- en slikproblemen voorkomen.

Symptomen kunnen zich plotseling of langzaam ontwikkelen. In tegenstelling tot de ziekte van Alzheimer zie je bij vasculaire dementie vaak dat de ziekte niet geleidelijk verloopt, maar meer trapsgewijs. Dat houdt in dat de klachten gedurende enige tijd constant blijven, waarna ze plotseling verergeren. Na elke verslechtering, kan er een gedeeltelijk herstel optreden.

Behandeling
Vasculaire dementie is niet te genezen, maar verdere verslechtering kan wel zo veel mogelijk worden voorkomen door onderliggende hart- of vaatziekte te behandelen. Daarnaast kunnen mogelijk bijkomende verschijnselen behandeld worden, zoals een depressie of angstige gevoelens en hallucinaties.

Lewy bodydementie (LBD)

Lewy bodydementie (LBD) is de meestvoorkomende vorm van dementie na de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie. Bij deze vorm van dementie treden er veranderingen op door eiwitophopingen, de zogenaamde Lewy bodies, in het cytoplasma van neuronen, met name in de hersenschors. Deze Lewy bodies, genoemd naar de Duits-Amerikaanse arts die ze begin 1900 voor het eerst ontdekte, zorgen ervoor dat er tussen neuronen geen normale signaaloverdracht kan plaatsvinden. Voorop staan de sterke schommelingen in de klachten. Als je last hebt van Lewy bodydementie kun je bijvoorbeeld de ene dag gewoon aan een gesprek deelnemen, terwijl je de volgende dag geen woord kunt uitbrengen.

Bij Lewy bodydementie treden ook verschijnselen van de ziekte van Parkinson op, zoals tremoren (bevingen, trillen), stijfheid, langzame beweging, een gebogen houding en een afwijkende (schuifende) manier van lopen. Ook kun je last hebben van hallucinaties, dat wil zeggen dat je iets ziet of hoort wat er niet echt is. Deze beelden en geluiden kunnen als levensecht ervaren worden en daardoor veel angst oproepen. Mensen met deze vorm van dementie beseffen vaak dat ze ziek zijn, vooral tijdens heldere periodes.

Behandeling
Deze vorm van dementie is niet te genezen. Wel kunnen er medicijnen voorgeschreven worden om de ziekte te vertragen en eventuele symptomen als depressie, angst of onrust te bestrijden. Nadeel is dat mensen met LBD in het algemeen slecht reageren op antipsychotica. Bij bewegingsklachten kunnen zo nodig Parkinson-medicijnen voorgeschreven worden.

Frontotemporale dementie (FTD)

Frontotemporale dementie (FTD) is een vrij zeldzame aandoening die ontstaat in de frontaalkwab (gedragsgebied) en/of de temporaalkwab (taalgebied) in het voorste gedeelte van de hersenen. De oorzaak is het afsterven van hersencellen in deze gebieden. Dit geeft vooral problemen met het gedrag, emoties, taal of motoriek. Opvallend bij deze vorm van dementie zijn de gedragsproblemen en de relatief jonge leeftijd waarop de dementie aanvangt, tussen het veertigste en zestigste levensjaar, met een piek rond de 55. Naast onaangepast, roekeloos, impulsief en ontremd gedrag (bijvoorbeeld schelden, luid commentaar leveren op anderen, kleine dingen stelen, enz.), kun je last krijgen van ongedurigheid, zwerfgedrag, gulzig eten, excessief snoepen, dwangmatig gedrag en behoefte aan een vast patroon, heel extravert of juist erg in jezelf gekeerd gedrag, hallucinaties.

Behandeling
Voor frontotemporale dementie bestaat geen genezende behandeling. Wel kunnen bepaalde verschijnselen (met name gedragsveranderingen) met medicijnen worden tegengegaan of afgeremd worden. Het bieden van ordening en structuur is van belang. Dit verkleint de kans op impulsief gedrag. Voorts hebben bewegingsactiviteiten zoals psychomotorische therapie, een positief effect op agressieve en onrustige mensen.

Risicofactoren voor dementie

Onderzoekers hebben verschillende risicofactoren geïdentificeerd die van invloed zijn op de kans op het ontwikkelen van een of meer soorten dementie. Sommige van deze factoren zijn veranderbaar en andere weer niet.

Leeftijd

Het risico op de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en verschillende andere dementieën neemt aanzienlijk toe met de leeftijd.

Genetische factoren / familiegeschiedenis

Onderzoekers hebben een aantal genen ontdekt die het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer vergroten. Hoewel het hebben van een familiegeschiedenis van de ziekte van Alzheimer over het algemeen wordt beschouwd als een verhoogd risico om de ziekte zelf te ontwikkelen, ontwikkelen veel mensen die familieleden hebben met de ziekte van Alzheimer de ziekte nooit, en velen zonder een familiegeschiedenis van de ziekte krijgen het wel.

In de meeste gevallen is het onmogelijk om op basis van alleen familiegeschiedenis het risico van een specifieke persoon op de aandoening te voorspellen. Sommige families met de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (een zeer zeldzame vorm van dementie), het syndroom van Gerstmann-Sträussler-Scheinker (meestal afgekort tot GSS, een zeer zeldzame, altijd dodelijk verlopende hersenziekte) of fatale familiaire insomnie (een uitermate zeldzame hersenziekte), hebben mutaties in het prion-eiwitgen, hoewel deze aandoeningen ook kunnen voorkomen bij mensen zonder de genmutatie. Personen met deze mutaties lopen een aanzienlijk hoger risico om deze vormen van dementie te ontwikkelen. Abnormale genen zijn ook duidelijk betrokken als risicofactoren bij de ziekte van Huntington, FTDP-17 en verschillende andere soorten dementie.

Roken en alcoholgebruik

Roken verhoogt het risico op mentale achteruitgang en dementie aanzienlijk. Mensen die roken hebben een hoger risico op atherosclerose (slagaderverkalking) en andere soorten vaatziekten, die de onderliggende oorzaken kunnen zijn voor het verhoogde risico op dementie.

Het drinken van grote hoeveelheden alcohol lijkt ook het risico op dementie te vergroten. Onderzoek daarover is anno 2023 echter niet eenduidig.

Cholesterol

Hoge niveaus van lipoproteïne met lage dichtheid (LDL), de zogenaamde 'slechte' vorm van cholesterol, lijken het risico op het ontwikkelen van vasculaire dementie aanzienlijk te verhogen. Sommige onderzoeken hebben ook een hoog cholesterolgehalte gekoppeld aan een verhoogd risico op de ziekte van Alzheimer.

Plasma homocysteïne

Een hoger dan gemiddeld bloedniveau van homocysteïne, een type aminozuur en een marker om de risico's op hart en vaatziekten te meten, is een sterke risicofactor is voor de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie.

Atherosclerose

Atherosclerose of slagaderverkalking is de opeenhoping van plaques, afzettingen van vetstoffen, cholesterol en ander materiaal, in de binnenwand van een slagader. Atherosclerose is een belangrijke risicofactor voor vasculaire dementie, omdat het interfereert met de bloedtoevoer naar de hersenen en kan leiden tot een beroerte. Onderzoek heeft ook een mogelijk verband gevonden tussen atherosclerose en de ziekte van Alzheimer.

Diabetes

Diabetes is een risicofactor voor zowel de ziekte van Alzheimer als vasculaire dementie. Het is ook een bekende risicofactor voor atherosclerose en beroerte, die beide bijdragen aan de ontwikkeling van vasculaire dementie.

Lichte cognitieve stoornis

Ofschoon niet alle mensen met milde cognitieve stoornissen dementie ontwikkelen, hebben mensen met deze aandoening een aanzienlijk verhoogd risico op dementie in vergelijking met de rest van de bevolking. Uit één onderzoek bleek dat ongeveer 40 procent van de mensen ouder dan 65 jaar bij wie de diagnose lichte cognitieve stoornis werd gesteld, binnen drie jaar dementie kreeg.

Wonen aan drukke weg

Uitlaatgassen zijn niet alleen schadelijk voor hart of longen. Wie aan een drukke weg woont, heeft ook meer kans om dement te worden. Een op de tien gevallen van dementie is aan de vervuilde lucht toe te schrijven, concluderen Canadese gezondheidswetenschappers in artsenblad The Lancet van januari 2017.

Eenzame ouderen eerder dement

Ouderen die weinig participeren in de samenleving, minder vaak contact hebben met anderen en zich eenzamer voelen, hebben een verhoogde kans op dementie. Dit blijkt uit een meta-analyse van 19 cohortstudies met ruim 35.000 ouderen die 2 tot maximaal 15 jaar werden gevolgd (Ageing Res Rev. 2015; online 5 mei). Een mogelijke verklaring hiervoor is de 'use it or lose it'-theorie, wat inhoudt dat intellectuele, sociale en lichamelijke activiteiten het brein stimuleren. Voorts kan eenzaamheid stress veroorzaken, en het is daarnaast mogelijk dat sociale activiteiten een gezonde leefstijl stimuleren. Een andere mogelijkheid is dat mensen met beginnende dementie sociale interacties uit de weg gaan. Eenzaamheid is dan niet de oorzaak, maar een gevolg van de dementie.[1]

Geen hoger risico op dementie door benzodiazepinen

Het gebruik van benzodiazepinen geeft geen hoger risico op het ontwikkelen van dementie bij ouderen. Ofschoon er mogelijk wel een relatie is, bestaat er geen oorzakelijk verband, concluderen Amerikaanse onderzoekers in The BMJ (British Medical Journal).[2]

Symptomen van dementie

Vroege tekenen van dementie

Vroege tekenen en symptomen van dementie kunnen zijn:

• veranderingen in het kortetermijngeheugen
• veranderingen in stemming
• problemen met het vinden van de juiste woorden
• apathie
• verwardheid
• dingen herhalen
• het moeilijk vinden om een ​​verhaallijn te volgen
• problemen bij het voltooien van dagelijkse taken of activiteiten
• slecht richtinggevoel (terwijl je dat eerder niet had)
• moeite met aanpassing aan veranderingen

Specifieke symptomen

Symptomen specifiek voor de ziekte van Alzheimer
De meest voorkomende oorzaak van dementie is de ziekte van Alzheimer. Veel voorkomende symptomen van de ziekte van Alzheimer zijn onder meer:

• geheugenproblemen - regelmatig recente gebeurtenissen, namen en gezichten vergeten
• herhaaldelijk (dezelfde) vragen stellen
• toenemende problemen met taken en activiteiten die organisatie en planning vereisen
• verward raken in onbekende omgevingen
• moeite om de juiste woorden te vinden
• moeite met nummers en/of omgaan met geld in winkels
• meer teruggetrokken of angstig worden

Symptomen specifiek voor vasculaire dementie
Vasculaire dementie is de tweede meest voorkomende oorzaak van dementie, na de ziekte van Alzheimer. Sommige mensen hebben zowel vasculaire dementie als de ziekte van Alzheimer, vaak 'gemengde dementie' genoemd. Symptomen van vasculaire dementie zijn vergelijkbaar met de ziekte van Alzheimer, hoewel geheugenverlies mogelijk niet zo duidelijk is in de vroege stadia. Symptomen kunnen zich soms plotseling ontwikkelen en snel verergeren, maar ze kunnen zich ook geleidelijk ontwikkelen gedurende vele maanden of jaren. Specifieke symptomen kunnen zijn:

• beroerte-achtige symptomen: inclusief spierzwakte of tijdelijke verlamming aan één kant van het lichaam (deze symptomen vereisen dringende medische aandacht)
• bewegingsproblemen - moeite met lopen of een verandering in de manier waarop iemand loopt
• denkproblemen - moeite hebben met aandacht, plannen en redeneren
• stemmingswisselingen - depressie en een neiging om emotioneler te worden

Specifieke symptomen van Lewy body dementie
Lewy body dementie heeft veel van de symptomen van de ziekte van Alzheimer en mensen met de aandoening ervaren meestal ook:

• periodes van alertheid of sufheid, of schommelend niveaus van verwardheid
• visuele hallucinaties
• steeds langzamer worden in je fysieke bewegingen
• herhaalde valpartijen en flauwvallen
• slaapstoornissen

Specifieke symptomen voor frontotemporale dementie
Hoewel de ziekte van Alzheimer nog steeds het meest voorkomende type dementie is bij mensen jonger dan 65 jaar, kan een hoger percentage mensen in deze leeftijdsgroep frontotemporale dementie ontwikkelen dan oudere mensen. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd bij mensen van 45-65 jaar. Vroege symptomen van frontotemporale dementie kunnen zijn:

• persoonlijkheidsveranderingen - verminderde gevoeligheid voor de gevoelens van anderen, waardoor mensen koud en gevoelloos lijken
• gebrek aan sociaal bewustzijn - ongepaste grappen maken of gebrek aan tact tonen, hoewel sommige mensen erg teruggetrokken en apathisch kunnen worden
• taalproblemen - moeite om de juiste woorden te vinden of te begrijpen
• obsessief worden - zoals het ontwikkelen van rages voor ongewoon voedsel, te veel eten en drinken

Symptomen in de latere stadia van dementie

Naarmate dementie vordert, worden geheugenverlies en communicatieproblemen vaak ernstig. In de latere stadia zal je waarschijnlijk je eigen gezondheid verwaarlozen en constante zorg en aandacht nodig hebben. De meest voorkomende symptomen van vergevorderde dementie zijn:

• Geheugenproblemen - mensen herkennen familie en vrienden misschien niet, of herinneren zich niet waar ze wonen of waar ze zijn.
• Communicatieproblemen - sommige mensen verliezen uiteindelijk het vermogen om helemaal te praten. Het gebruik van non-verbale communicatiemiddelen, zoals gezichtsuitdrukkingen, aanraking en gebaren, kan helpen.
• Mobiliteitsproblemen - veel mensen kunnen minder vaak zonder hulp rondlopen. Sommigen zijn uiteindelijk niet meer in staat om te lopen en hebben een rolstoel nodig of worden bedlegerig.
• Gedragsproblemen - een aanzienlijk aantal mensen ontwikkelen gedragsproblemen en psychische problemen als gevolg van dementie. Deze kunnen omvatten verhoogde agitatie, depressieve symptomen, angst, dwalen, agressie of soms hallucinaties.
• Blaasincontinentie komt veel voor in de latere stadia van dementie en sommige mensen zullen ook ontlastingsincontinentie ervaren.
• Eetlust en gewichtsverlies komen beide veel voor bij vergevorderde dementie. Veel mensen hebben problemen met eten of moeite met slikken, en dit kan leiden tot verstikking, longontsteking en andere problemen.

Onderzoek en diagnose

Test afnemen

De eerste stap bij het testen van geheugenprestaties en cognitieve gezondheid bestaat uit het stellen van een aantal standaardvragen en het uitvoeren van een aantal taken. De wereldwijd erkende MMSE (Mini-mental state examination) test meet verschillende vaardigheden van de hersenen en wordt gebruikt als er een vermoeden is dat je geheugenproblemen of dementie hebt. Hieruit wordt duidelijk hoe het gaat met je geheugen, taalvermogen en concentratie (cognitieve vaardigheden). De (huis)arts kan ook kiezen voor een andere test: de MoCA (Montreal Cognitive Assessment). De Cross-culturele Dementiescreening (CCD) is een test voor personen die niet goed Nederlands spreken, een andere culturele achtergrond hebben of moeite hebben met lezen.

Neurologisch onderzoek

Een arts of neuroloog test uitgebreid je geheugen, taal, visuele perceptie, aandacht, probleemoplossing, beweging, zintuigen, evenwicht, reflexen en andere zaken.

Hersenscan

Een CT- of MRI-scan kan onder meer controleren op tekenen van een beroerte of hersentumor. Een PET-scan kan patronen van hersenactiviteit weergeven en of het amyloïde-eiwit, een kenmerk van de ziekte van Alzheimer, in de hersenen is afgezet.

Laboratoriumonderzoek

Eenvoudige bloedtesten kunnen fysieke problemen detecteren die van invloed kunnen zijn op de hersenfunctie, zoals een vitamine B12-tekort of een traag werkende schildklier. Soms wordt het ruggenmergvocht onderzocht op infectie, ontsteking of markers van sommige degeneratieve ziekten.

Psychiatrisch onderzoek

Een psychiater kan bepalen of een depressie of een andere psychische aandoening bijdraagt aan de symptomen.

Behandeling van dementie

Dementie is geen normaal onderdeel van veroudering. Hersenceldood kan niet worden teruggedraaid. Dementie is anno 2023 (nog) niet te genezen. Met de juiste behandeling kunnen de achteruitgang en klachten wel worden geremd.

Medicijnen

Geen medicijn kan (anno 2023) dementie genezen. Maar sommige kunnen een tijdje helpen om de klachten onder controle te houden en de voortgang van de ziekte te vertragen. Een arts kan ook andere medicijnen voorschrijven om problemen die worden veroorzaakt door dementie te behandelen, zoals depressie, slaapproblemen (zoals slapeloosheid) of prikkelbaarheid.

Therapieën

Er zijn verschillend therapeutische programma's die kunnen helpen bij het geheugen en de denkvaardigheden van iemand met dementie, of hem of haar op z'n minst een plezierige dag te geven. Zorg ervoor dat alles wat er geprobeerd wordt de kwaliteit van leven van iemand met dementie ondersteunt en ze niet opzadelt met frustratie.

Reminiscentietherapie
Reminiscentietherapie kan dingen zijn als praten met iemand met dementie over zijn of haar woonplaats, schooldagen, werkleven of favoriete hobby's. Het kan één op één of in groepen worden gedaan als onderdeel van een groepsgebeuren. De persoon die de sessie leidt, kan muziek uit het verleden van de persoon laten horen of dingen zoals foto's of waardevolle items gebruiken. Reminiscentietherapie moet niet gedaan worden ter verbetering van cognitief functioneren of gedrag bij personen met dementie. Waarom wel? Ouderen met dementie kunnen in het eerste stadium van hun ziekte nog redelijk tot goed vertellen over vroeger en gebeurtenissen die toen plaatsvonden. Reminiscentie doet een beroep op wat die oudere nog wél kan.

Cognitieve stimulatietherapie (CST)
Cognitieve stimulatietherapie (CST) is een gestructureerd programma voor groepen mensen met lichte tot matige dementie. Tijdens bijeenkomsten doet de groep mentaal uitdagende activiteiten, zoals praten over actuele gebeurtenissen, zingen, woordspelletjes spelen of koken volgens een recept. CTS wordt geadviseerd bij personen met een lichte tot matig ernstige vorm van dementie om het cognitieve functioneren te verbeteren.

Realiteit oriëntatie therapie (ROT)
Realiteit oriëntatie therapie (ROT) heeft als doel het dementeringsproces te vertragen door verwarde personen te stimuleren en te activeren om het verloren contact met de werkelijkheid terug te vinden. De training gaat over basiszaken zoals de naam van de persoon en de datum en tijd. De realiteitsoriëntatie training is ontworpen op basis van gedragstherapeutische principes. Een lange periode deze therapie heeft positieve effecten op het dementieproces.

Leefstijlveranderingen

Zelfs of juist bij mensen met dementie kunnen hun dagelijkse gewoonten invloed hebben op hoe ze zich voelen. Dezelfde dingen die goed zijn voor hun hart en de rest van hun lichaam zullen ook hun geest helpen en hun stemming.

Blijf actief
Of het nu gaat om een ​​fitnessles voor senioren of andere fysieke activiteiten zoals wandelen, dansen en tuinieren, het telt. Onderzoek toont aan dat lichaamsbeweging dementiesymptomen zoals denkproblemen kan vertragen en angst of depressie kan verlichten.

Goede slaapgewoonten
Voor veel mensen met dementie kunnen de symptomen later op de dag erger zijn. Moedig dus een rustige en overzichtelijke routine aan. Het helpt om cafeïnehoudende thee en koffie te vermijden als je dementie hebt, vooral 's avonds, en om dutjes overdag te beperken. Houd het einde van de dag stil, zonder een luide tv die aanstaat.

Voeding

Wat je eet, heeft invloed op je gezondheid, waaronder je hersenen. Goede voedingsgewoonten kunnen zelfs de dementie vertragen. Je hebt misschien gehoord van het MIND-dieet (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay), ontwikkeld door onderzoekers van het Amerikaanse Rush University Medical Center. Het combineert het traditionele mediterrane dieet en het DASH-dieet (dat probeert hoge bloeddruk te verlagen). Onderzoekers zeggen dat het MIND-dieet uit de volgende ingrediënten bestaat:

• groenten, vooral bladgroenten (denk aan spinazie, boerenkool en andere groenten)
• noten
• bessen
• peulvruchten
• volkoren producten
• vis
• gevogelte
• olijfolie

Het plan beperkt rood vlees, boter, kaas, margarine, snoep en gefrituurd voedsel. Het is niet zo drastisch als een volledig plantaardig dieet (whole food, plant-based (WFPB) dieet). Houd er rekening mee dat eten niet alleen over voedingsstoffen en calorieën gaat. Het is ook sociaal en persoonlijk en een bron van plezier. Als degene met dementie in staat is om te koken, laat hem of haar dan meedoen. En zorg ervoor dat ze betrokken zijn bij wat ze eten.

Daag de hersenen uit
Je hoeft geen kruiswoordpuzzels of sudoku te doen, tenzij de persoon met dementie van deze activiteiten geniet en ze nog steeds kan doen zonder gefrustreerd te raken. In plaats daarvan kan het betekenen dat je een hobby doet of nieuw leven inblaast waar iemand altijd van heeft gehouden en die hij nog steeds kan doen, zoals genieten van muziek, piano spelen of naar muziekuitvoeringen gaan. Als deze activiteiten helpen om sociaal te blijven, is dat nog beter.

Blijf georganiseerd
Hang een overzichtelijke agenda aan de muur om degene met dementie te herinneren aan aankomende evenementen en plannen te helpen onthouden.

Reorganiseer het huis
Het is zinvol om voorwerpen uit huis te verwijderen die rommel en ruis veroorzaken (zoals extra tv's of radio's) en dingen verbergen die gevaarlijk kunnen zijn, zoals messen of autosleutels.

Controleer zicht en gehoor

Goed zien en horen zijn vooral belangrijk voor iemand met dementie. Problemen met zien kunnen het moeilijker maken om bekende mensen of dingen te herkennen. Visie- of gehoorproblemen kunnen ook dementiesymptomen zoals verwardheid verergeren. Plan een controle bij de oogarts om te zien of de persoon met dementie een nieuw brilrecept nodig hebben. Doe ook een gehoortest om te checken of het gehoor nog goed is.

Begeleiding en ondersteuning

Een diagnose van dementie is stressvol. Als de persoon met dementie hulp nodig heeft om ermee om te gaan, vraag dan de arts die zijn dementie behandelt om hem of haar door te verwijzen naar een psycholoog of maatschappelijk werker. Deelnemen aan een lokale of online steungroep voor mensen met dementie kan ook geruststellend zijn.

Steun voor de partner

Als je partner dementie heeft, verandert de relatie ingrijpend. Het doet veel verdriet om je geliefde te zien veranderen van een zorgzame wederhelft in een zorgbehoeftige partner. Het is belangrijk om mooie momenten te creëren en te koesteren. Via het forum van Alzeheimer Nederland (https://forum.alzheimer-nederland.nl) of de AlzheimerTelefoon (0800 5088) kun je je verhaal kwijt en advies vragen. Je kunt ook lotgenoten ontmoeten en ervaringen delen in een Alzheimer Café, een ontmoetingsplek voor mensen met dementie en andere betrokkenen. Deze ontmoetingsplekken zijn er door heel Nederland te vinden.

Complicaties

Dementie kan leiden tot de volgende complicaties:

• Slechte voeding. Veel mensen met dementie gaan minder eten of stoppen uiteindelijk met eten, waardoor ze minder voedingsstoffen en nutriënten binnenkrijgen. Uiteindelijk kunnen ze mogelijk niet kauwen en slikken.
• Longontsteking. Moeilijk slikken verhoogt het risico op verstikking of aspiratie van voedsel in de longen, wat de ademhaling kan blokkeren en longontsteking kan veroorzaken.
• Zelfzorgtaken niet meer kunnen uitvoeren. Naarmate dementie voortschrijdt, kan dit interfereren met alledaagse verrichtingen zoals douchen en baden, aankleden, haar kammen of tanden poetsen, zelfstandig naar het toilet gaan en medicijnen nauwkeurig innemen.
• Persoonlijke veiligheid kan in gevaar komen. Sommige dagelijkse situaties kunnen veiligheidsproblemen opleveren voor mensen met dementie, waaronder autorijden, koken en alleen lopen.
• Dood. Dementie in een laat stadium resulteert in coma en overlijden, vaak door een infectie. Door niet meer te eten en drinken 'versterft' de persoon met dementie en zakt hij of zij langzaam weg, wordt suf en raakt uiteindelijk in een coma.

Prognose en levensverwachting

De levensverwachting bij dementie is volgens Alzheimer Nederland tussen de één en de twintig jaar. De verwachting verschilt per soort dementie en iemands algehele gezondheid op het moment dat de diagnose wordt gesteld.

Voorkómen van dementie

Dementie is moeilijk te voorkomen, omdat de oorzaak ervan vaak niet bekend is. Maar mensen met dementie veroorzaakt door een beroerte, kunnen mogelijk toekomstige achteruitgang voorkomen door hun risico op hartaandoeningen en beroertes te verlagen. Bovendien kan je algehele gezondheid profiteren van deze strategieën:

• Niet roken.
• Een gezond gewicht handhaven.
• Zorg voor voldoende beweging.
• Eet gezond en gevarieerd.
• Beheer gezondheidsproblemen, waaronder diabetes, hoge bloeddruk en hoog cholesterol.
• Blijf mentaal alert door nieuwe hobby's te leren, te lezen of kruiswoordpuzzels op te lossen.
• Blijf sociaal betrokken. Blijf actief in club of vereniging en woon bijeenkomsten bij, bijvoorbeeld kerkbijeenkomsten of van steungroepen.
• Als je arts dit aanbeveelt, neem dan aspirine (als bloedverdunner).

Noot:

1. Esther van Osselen. Eenzame ouderen eerder dement. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:C2594
2. BMJ 2016;352:i90
3. Omar Mukhtar and Stephen H D Jackson. The Hypertension in the Very Elderly Trial – latest data. Br J Clin Pharmacol. 2013 Apr; 75(4): 951–954. Published online 2012 Aug 17. doi: 10.1111/j.1365-2125.2012.04427.x

Lees verder

• Vasculaire dementie (VD): symptomen, oorzaak en behandeling
• Hoge bloeddruk gevolgen: hart, nieren, ogen en hersenen
• Ziekte van Parkinson: symptomen, oorzaken en behandeling
• Hoge bloeddruk op middelbare leeftijd en het geheugen
• Depressie (DSM-5): symptomen, oorzaken en behandeling