Ziekte van Alzheimer: symptomen, oorzaak en behandeling

De ziekte van Alzheimer, vaak kortweg Alzheimer genoemd, is de meest voorkomende oorzaak van dementie, de verzamelnaam voor ruim 50 ziekten, waarbij de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken. De ziekte van Alzheimer, genoemd naar de arts die het voor het eerst beschreven heeft (Alois Alzheimer) is verantwoordelijk voor circa 70 procent van de gevallen van dementie. De meerderheid van mensen met de ziekte van Alzheimer is 65 jaar en ouder, maar het kan ook voorkomen bij mensen onder de 65 jaar. Alzheimer is een progressieve ziekte; de ziekte neemt in de loop der tijd steeds verder toe en beschadigt steeds meer hersencellen. De ziekte wordt veroorzaakt door abnormale eiwitstapeling in de hersenen met afname van hersencellen als gevolg. Alzheimer kan anno 2025 niet genezen worden en behandeling richt zich op het vertragen van de progressie en het verbeteren van de kwaliteit van leven.

• Wat is de ziekte van Alzheimer?
• Alzheimer: de cijfers, de mensen en wat we ervan leren
• Soorten Alzheimer: twee gezichten van dezelfde ziekte
• Vroege Alzheimer: een onverwachte bezoeker
• Late Alzheimer: de bekende maar stille sluipmoordenaar
• Een gedeelde uitdaging met verschillende nuances
• Oorzaken van Alzheimer: waarom krijg je het?
• Amyloïde: de plakkerige verstekeling
• Tau: het ontspoorde transportsysteem
• Meer dan eiwitten alleen: een ingewikkeld samenspel
• Wat betekent dit allemaal?
• Symptomen van de ziekte van Alzheimer
• Subtypen
• Verloop van de ziekte
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van Alzheimer
• Medicijnen
• Intensief sporten
• Voeding
• Ergotherapie
• Nieuwe medicatie en biologische therapieën
• Innovatieve technologieën: van apps tot hersenstimulatie
• Immunotherapie: je lichaam tegen Alzheimer
• Gene-editing en stamceltherapie
• Psychosociale interventies en leefstijlprogramma’s
• Voeding en darmgezondheid: verder dan het MIND-dieet
• De toekomst van Alzheimerbehandeling: hoop en perspectief
• Levensverwachting
• Preventie
• Preventieonderzoeken
• Hart-hoofdverbinding
• Lichamelijke beweging en voeding
• Sociale verbindingen en intellectuele activiteit
• Hoofdletsel

Wat is de ziekte van Alzheimer?

Toen Lisa haar moeder op een zaterdagmiddag bezocht, merkte ze dat er iets niet klopte. De koelkast stond vol melkpakken, allemaal net gekocht, terwijl het brood op was. "Mama, waarom zoveel melk?" vroeg ze. Haar moeder keek haar even aan en haalde haar schouders op: "Ik wist niet zeker of ik het al gekocht had." Het leek onschuldig, maar het was niet de eerste keer dat haar moeder verward leek. Vergeten afspraken, verloren sleutels, en nu dit. De diagnose Alzheimer kwam een paar maanden later, en ineens kregen al die kleine momenten een grotere betekenis. Het waren geen gewone vergeetachtigheden, maar signalen van iets dat langzaam hun leven zou veranderen.

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie, gevolgd door vasculaire dementie, frontotemporale dementie en Lewy body dementie. Ongeveer 70% van alle mensen met dementie heeft deze vorm. Het werd voor het eerst beschreven in 1907 door dr. Alois Alzheimer. De ziekte van Alzheimer beschadigt de hersenen als gevolg van abnormale eiwitstapeling in de hersenen, wat aanvankelijk resulteert in geheugenproblemen en later ontwikkel je problemen met denken en taal en je kan te maken krijgen met veranderingen in karakter en gedrag. De grootste risicofactor voor het krijgen van de ziekte van Alzheimer is leeftijd; drie op de tien mensen boven de 85 jaar hebben dementie. Maar de ziekte van Alzheimer kan reeds toeslaan op jonge leeftijd. Mensen met Alzheimer leven gemiddeld acht jaar nadat hun symptomen merkbaar zijn geworden voor hun omgeving, maar de overleving kan variëren van 4 tot 20 jaar, afhankelijk van de leeftijd en andere gezondheidsproblemen die je hebt. Dementie wordt verdeeld in 3 stadia van ernst aan de hand van de 'clinical dementia rating'(CDR)-schaal, van licht (CDR-score 1) tot gevorderd (CDR-score 3).

Alzheimer: de cijfers, de mensen en wat we ervan leren

Je hoort het steeds vaker: iemand in je omgeving heeft Alzheimer. Misschien je buurvrouw die ineens haar weg kwijt was in haar eigen straat. Of een familielid dat altijd scherp was, maar nu langzaam de grip op het dagelijks leven verliest. Het is een ziekte die steeds meer voorkomt en die bijna iedereen op de een of andere manier raakt. Maar wat weten we eigenlijk over wie het krijgt, waar het voorkomt, en waarom? Laten we eens kijken naar de cijfers en de verhalen erachter.

Leeftijd: het risico stijgt met de jaren
Alzheimer houdt zich aan een simpele regel: hoe ouder je wordt, hoe groter het risico. Wereldwijd hebben 55 miljoen mensen dementie, waarvan het merendeel Alzheimer is. In Nederland gaat het om zo’n 290.000 mensen, en in België rond de 200.000. Maar wacht even: die aantallen groeien explosief. In 2050 wordt verwacht dat dit aantal verdubbeld is.

Na je 65e loopt het risico flink op, en voor mensen boven de 85 is dat zelfs bijna 1 op de 3. Maar wat veel mensen niet weten, is dat Alzheimer ook jonge mensen kan treffen. Denk aan mensen van in de 40 of 50, midden in hun carrière. Vroege Alzheimer, hoewel zeldzaam (ongeveer 5% van de gevallen), heeft een grote impact. Stel je voor: je bent 48, werkt fulltime en merkt ineens dat je steeds vaker afspraken vergeet. Het overkwam Daniëlle, een lerares uit Breda, die na maanden van verwarring te horen kreeg dat ze vroege Alzheimer had.

Genen: wat zegt jouw DNA?
Misschien heb je wel eens gehoord van het APOE-e4-gen. Dit gen, dat bij ongeveer 25% van de mensen voorkomt, kan je risico op Alzheimer flink verhogen. Als je dit gen van beide ouders erft, is je kans zelfs 12 keer groter. Het is alsof je een genetische dobbelsteen gooit, maar het betekent niet dat je het zeker krijgt. Je leefstijl speelt ook een grote rol.

Bij vroege Alzheimer zijn er genen zoals APP, PSEN1 en PSEN2 die de ziekte veroorzaken. Dit soort erfelijke Alzheimer is gelukkig zeldzaam, maar de impact op families is enorm. Stel je voor: je opa had het, je moeder kreeg het, en jij vraagt je af: ben ik de volgende? Voor veel families is genetisch testen een dubbele emotie: opluchting of juist angst.

Leefstijl en voeding: wat kun je zelf doen?
Hier wordt het interessant: je hebt meer invloed op je hersengezondheid dan je denkt. Een gezond dieet, zoals het Mediterrane dieet met veel groenten, vis en olijfolie, kan je risico op Alzheimer met 30-40% verlagen. En dan is er beweging. Wandelen, zwemmen, of zelfs tuinieren helpt niet alleen je lichaam, maar houdt ook je brein scherp.

Daar tegenover staan de risicofactoren: roken, te veel suiker en te weinig slaap. En oh ja, je mentale gezondheid telt ook. Chronische stress kan je hersenen letterlijk slopen. Dus misschien toch die ontspannings-app downloaden?

Het belang van culturele achtergrond
Waar je woont en waar je vandaan komt, maakt een groot verschil. In Nederland en België wordt Alzheimer vaak vroeg herkend dankzij een goed zorgsysteem. Maar in overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba en Curaçao, wordt de ziekte soms pas laat gediagnosticeerd. In sommige culturen wordt dementie gezien als een natuurlijk onderdeel van ouderdom, waardoor mensen niet op tijd hulp zoeken.

De voedingspatronen verschillen ook. In de Cariben is het dieet vaak rijk aan bewerkt voedsel en suiker, wat het risico op Alzheimer verhoogt. Daar tegenover staat bijvoorbeeld Japan, waar vis, zeewier en groene thee onderdeel zijn van het dagelijkse dieet. Hier is de incidentie van Alzheimer lager, ondanks een vergrijzende bevolking. Het laat zien dat kleine gewoontes een groot verschil maken.

Wat leert het ons?
Neem het verhaal van Marijke, een gepensioneerde bibliothecaresse uit Utrecht. Ze leefde gezond, at veel groenten en fietste dagelijks. Maar na haar 68e begonnen er kleine dingen mis te gaan: ze vergat haar fietssleutel en raakte de draad kwijt tijdens gesprekken. De diagnose Alzheimer kwam als een klap, vooral omdat ze niemand in de familie had met de ziekte. Haar arts legde uit dat leefstijl het risico kan verkleinen, maar niet alles kan uitsluiten. "Het voelde alsof ik een dobbelsteen gooide en verloor," zegt Marijke.

Het grotere plaatje
Alzheimer is een complexe puzzel. Leeftijd, genen, leefstijl, en zelfs waar je woont – alles speelt een rol. Maar één ding is duidelijk: we hebben meer invloed dan we denken. Kleine aanpassingen in je dagelijkse gewoontes, van wat je eet tot hoeveel je beweegt, kunnen je hersenen sterker maken. Dus de volgende keer dat je een wandeling overweegt of twijfelt over die fastfoodmaaltijd, bedenk: je hersenen zullen je bedanken. En laten we eerlijk zijn, wie wil er niet een gezonde geest in een gezond lichaam?

Soorten Alzheimer: twee gezichten van dezelfde ziekte

De ziekte van Alzheimer komt in twee hoofdvormen voor, en beide hebben hun eigen unieke verhalen en uitdagingen. Het verschil zit niet alleen in de leeftijd waarop het begint, maar ook in hoe het zich manifesteert en wat het betekent voor degene die het treft én hun naasten. Laten we beide types uitdiepen.

Vroege Alzheimer: een onverwachte bezoeker

Dit type, ook wel bekend als Alzheimer op jonge leeftijd, komt voor bij mensen jonger dan 65 jaar, vaak zelfs tussen de 40 en 60. Stel je voor: je zit midden in je carrière, je kinderen zijn net uit de luiers, en ineens merk je dat je namen vergeet, afspraken dubbel plant of belangrijke werkdetails mist. Het voelt niet als een klein "oh, ik ben even verstrooid"-momentje, maar als iets wat je niet meer kunt negeren.

Vroege Alzheimer is zeldzaam – het treft minder dan 10% van alle Alzheimer-patiënten – maar heeft vaak een grote impact. Niet alleen vanwege de symptomen, maar ook omdat het totaal onverwacht komt in een levensfase waarin je van alles aan het opbouwen bent. Neem bijvoorbeeld Daniël, een energieke vader van 48 die marketingdirecteur was. Hij merkte dat hij moeite kreeg om strategieën te bedenken en simpele taken uit te voeren. Na maanden van frustratie kwam de diagnose. Voor zijn gezin en collega's voelde het alsof de tijd ineens stopte.

Bij vroege Alzheimer speelt erfelijkheid vaak een grotere rol. Genetische mutaties, zoals in het APP-, PSEN1- of PSEN2-gen, kunnen de ziekte aanjagen. Dit maakt het des te schrijnender voor families waarin meerdere generaties hetzelfde lot delen. De ziekte ontwikkelt zich vaak snel, waardoor vroege interventie cruciaal is, niet alleen voor de patiënt maar ook voor de mensen om hen heen.

Late Alzheimer: de bekende maar stille sluipmoordenaar

De meest voorkomende vorm van Alzheimer treedt op bij mensen ouder dan 65 jaar. Het begint vaak subtiel: een vergeten woord, een verloren bril, een verjaardag die je niet meer kunt plaatsen. Maar naarmate de tijd vordert, nemen de symptomen toe. De ziekte is progressief, wat betekent dat het steeds meer delen van de hersenen aantast. Eerst het geheugen, later ook andere functies zoals spreken, bewegen en zelfs het herkennen van dierbaren.

Voor veel families is late Alzheimer een lang, langzaam proces. Denk aan iemand zoals Els, een oma van 74 die altijd het middelpunt was van familiefeesten. Eerst vergat ze de namen van haar kleinkinderen, daarna wist ze niet meer waar ze haar auto had geparkeerd. Op een gegeven moment moest haar dochter beslissen om haar naar een zorginstelling te brengen. Het voelde als het verliezen van een stukje van haar moeder, beetje bij beetje.

Late Alzheimer wordt vaak geassocieerd met een combinatie van genetische aanleg, leeftijd, en omgevingsfactoren. Factoren zoals hoge bloeddruk, diabetes, en een inactieve levensstijl spelen een rol. Wat deze vorm zo complex maakt, is dat de symptomen vaak pas worden herkend als de ziekte al gevorderd is.

Een gedeelde uitdaging met verschillende nuances

Of het nu vroeg of laat begint, Alzheimer blijft een ziekte die veel vraagt van zowel de patiënt als de mensen om hen heen. Vroege Alzheimer haalt je uit een actieve levensfase en laat je worstelen met het verlies van controle over je leven. Late Alzheimer speelt zich vaak af in een rustige fase, maar met een langdurig en zwaar proces voor iedereen die betrokken is.

De sleutel ligt in begrip, geduld en ondersteuning. En of het nu gaat om een jonge vader of een oudere oma, de kracht van liefde en zorg is vaak de beste troef in de strijd tegen deze complexe en verdrietige ziekte.

Oorzaken van Alzheimer: waarom krijg je het?

Weet je wat het gekke is aan Alzheimer? We weten anno 2025 nog steeds niet precies hoe het ontstaat. Stel je voor: wetenschappers turen door microscopen naar hersencellen en zien een complete chaos van plakkerige eiwitten en verwarde draden. Ze weten dat deze rommel schade veroorzaakt, maar wat het startschot is? Dat blijft een raadsel. Toch zijn er twee grote boosdoeners die telkens terugkomen in het onderzoek: bèta-amyloïde en tau. Deze eiwitten zijn als twee foute vrienden die samen een hoop ellende veroorzaken. Maar wat doen ze precies?

Amyloïde: de plakkerige verstekeling

Laten we beginnen met bèta-amyloïde. Dit eiwit hoort eigenlijk netjes afgebroken te worden in je hersenen, maar bij Alzheimer gaat dat mis. Het blijft hangen en klontert samen tot een soort kleverige plaques. Die plaques zijn geen gezellig behangetje, hoor. Ze zitten tussen je hersencellen en verstoren de communicatie, alsof je wifi ineens op standje 'bufferen' staat.

En alsof dat nog niet genoeg is, brengen ze het immuunsysteem ook van slag. Kleine hersenbewakers, de microglia, proberen de troep op te ruimen, maar richten ondertussen nóg meer schade aan. Het resultaat? Een vicieuze cirkel van ontstekingen en kapotte hersencellen. Het lijkt wel alsof je hersenen een feestje hebben gegeven en iedereen met een kater achterblijft.

Tau: het ontspoorde transportsysteem

Waar amyloïde buiten de hersencellen chaos veroorzaakt, speelt tau de hoofdrol binnenin. Tau is normaal gesproken een nuttig eiwit. Het werkt als een soort spoorrails, die ervoor zorgt dat voedingsstoffen netjes door je hersencellen worden vervoerd. Maar bij Alzheimer gaat tau ineens rogue. Het klontert samen tot kluwen, waardoor het hele transportsysteem vastloopt.

Denk aan een trein vol belangrijke pakketjes die nooit hun bestemming bereiken. De cel raakt uitgeput en sterft uiteindelijk af. En omdat de hersencellen met elkaar verbonden zijn, veroorzaakt de dood van één cel een domino-effect. Hoe meer tau-kluwen er ontstaan, hoe groter de ravage.

Meer dan eiwitten alleen: een ingewikkeld samenspel

Je denkt misschien: oké, amyloïde en tau zijn de boosdoeners, maar wat triggert die chaos eigenlijk? Goede vraag. Het antwoord? Een mix van genetica, levensstijl en biologische processen. Het is alsof Alzheimer een ingewikkeld recept volgt, met ingrediënten die elkaar versterken.

• Genetische aanleg: Sommige mensen hebben simpelweg pech. Mutaties in genen zoals APOE-e4 verhogen het risico aanzienlijk, vooral bij late Alzheimer. Bij vroege Alzheimer spelen vaak mutaties in genen zoals PSEN1 en PSEN2 een rol.
• Ontstekingen: Chronische ontstekingen in de hersenen werken als een veenbrand. Ze blijven sluimeren en veroorzaken stilletjes schade.
• Doorbloeding: Slechte doorbloeding in de hersenen kan afvalstoffen niet goed afvoeren, wat de eiwitophopingen verergert.
• Energieproblemen: Bij Alzheimer hebben hersencellen moeite om glucose in energie om te zetten. Het resultaat? Ze sterven langzaam af van de honger.

Wat betekent dit allemaal?

Het ontstaan van Alzheimer is als een ingewikkelde detectivezaak, waarbij we steeds meer puzzelstukjes vinden, maar het plaatje nog niet compleet is. Eén ding is zeker: amyloïde en tau spelen een sleutelrol, maar ze zijn niet de hele verklaring. Het is een mix van biologische chaos, genetische aanleg en omgevingsfactoren die samen de hersenen langzaam ondermijnen.

Wetenschappers blijven zoeken naar manieren om deze processen te vertragen of te stoppen. Misschien ligt de sleutel in het afbreken van amyloïde, het stabiliseren van tau of het verminderen van ontstekingen. Hoe dan ook, elke stap brengt ons dichter bij antwoorden – en dat geeft hoop. Want zeg nou zelf: wie wil er niet een oplossing voor zo’n allesomvattend mysterie?

Symptomen van de ziekte van Alzheimer

In de vroege stadia kunnen de symptomen van de ziekte van Alzheimer erg subtiel en nauwelijks merkbaar zijn. Het begint echter vaak met vergeetachtigheid en moeite met het vinden van de juiste woorden voor alledaagse voorwerpen. Symptomen van Alzheimer zijn:

• vergeetachtigheid
• aanhoudende en frequente geheugenproblemen, vooral van recente gebeurtenissen
• moeilijker om een gesprek te volgen
• minder vloeiend spreken
• midden in een gesprek stoppen met praten en vergeten hoe je verder moet
• herhalen wat je daarvoor ook al zei
• verlies van enthousiasme voor eerder genoten activiteiten
• langer doen over routinetaken
• namen van mensen of plaatsnamen vergeten
• moeite om vragen en instructies te verwerken
• afgenomen sociale vaardigheden
• emotionele onvoorspelbaarheid

De symptomen variëren en de ziekte vordert bij ieder individu in een ander tempo, afhankelijk van de gebieden in de hersenen die getroffen zijn. Goede en slechte dagen wisselen zich af bij ziekte van Alzheimer en zelf op één dag kan het variëren. De klachten worden erger in tijden van stress, vermoeidheid of slechte gezondheid.

Subtypen

Binnen de ziekte van Alzheimer zijn er 2 belangrijke subtypen te onderscheiden met ieder een eigen patroon van cognitieve beperkingen en mogelijk ook een eigen onderliggend ziektemechanisme: een met vooral geheugenproblemen en een met vooral uitval op andere cognitieve gebieden. 60% van de mensen met Alzheimer heeft overwegend geheugenverlies. De andere groep scoorde juist wat beter op de geheugentesten van het neuropsychologisch onderzoek en vielen uit op bijvoorbeeld executieve functies, beeldverwerking en ruimtelijk inzicht.[1]

Verloop van de ziekte

De mate van progressie van de ziekte varieert van persoon tot persoon. Alzheimer mondt echter onherroepelijk uit in volledige afhankelijkheid en uiteindelijk tot de dood, meestal als gevolg van een andere ziekte zoals longontsteking.

Onderzoek en diagnose

Het is niet eenvoudig om de ziekte van Alzheimer vast te stellen. De diagnose wordt pas gesteld na zorgvuldig onderzoek. Dit onderzoek kan bestaan uit:

• een gedetailleerde medische voorgeschiedenis
• een grondig lichamelijk en neurologisch onderzoek
• stellen van vragen om te zien hoe het geheugen ervoor staat
• MMSE (Mini-mental state examination) test bij vermoeden van dementie: deze test kijkt hoe het is gesteld met je geheugen, taalvermogen en concentratie (cognitieve vaardigheden)
• urine- en bloedonderzoek
• heteroanamnese: vraaggesprek met iemand uit je directe omgeving zoals je partner of goede vriend om te kijken of je omgeving problemen signaleert met betrekking tot je geheugen en taal en veranderingen in gedrag
• neurologisch en neuropsychologisch onderzoek
• lumbaalpunctie voor onderzoek van hersenvocht te onderzoeken
• beeldvormend onderzoek (MRI, PET)

Deze tests helpen andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen uit te sluiten, zoals hormoonstoornissen, een vitaminetekort, verkeerd medicijngebruik of een depressie. Nadat andere oorzaken zijn uitgesloten, kan een klinische diagnose van de ziekte van Alzheimer worden gesteld met ongeveer 80% tot 90% zekerheid. De diagnose kan alleen na je dood worden bevestigd door onderzoek van het hersenweefsel.

Het is belangrijk om een ​​vroege en nauwkeurige diagnose te hebben om te bepalen of een behandelbare aandoening anders dan de ziekte van Alzheimer de symptomen veroorzaakt. Als de ziekte van Alzheimer wordt gediagnosticeerd, kan medische behandeling en andere hulp worden ingezet.

Behandeling van Alzheimer

De huidige behandelingen voor Alzheimer richten zich op het vertragen van de ziekte en het ondersteunen van patiënten en hun families. Maar het blijft een grote uitdaging: geen enkele behandeling geneest Alzheimer, en het ziekteproces gaat ondanks alles door. Naast bekende opties zoals medicatie en voeding zijn er echter veelbelovende, innovatieve of minder bekende benaderingen die het verdienen om meer aandacht te krijgen.

Medicijnen

Er zijn anno 2025 in Nederland in totaal vier medicijnen tegen dementie op de markt: galantamine, rivastigmine, donepezil en memantine. Deze middelen vertragen bij sommige mensen de achteruitgang van het geheugen. De meeste medicijnen werken het beste voor mensen in de vroege fase of in de het middenstadium van de ziekte van Alzheimer. Ze kunnen bijvoorbeeld een tijdje bepaalde symptomen vertragen, zoals geheugenverlies. Het is belangrijk om te begrijpen dat geen van deze medicijnen de ziekte zelf stopt, laat staan geneest.

Intensief sporten

Er is geen reden om aan te nemen dat sporten het cognitieve functioneren van thuiswonende patiënten met dementie van lichte of matige ernst verbetert. Sporten biedt thuiswonende demente ouderen dus geen voordeel op het gebied van algemeen dagelijkse levensactiviteiten, gedragssymptomen, valpartijen, kwaliteit van leven of belasting van hun mantelzorger – en zeker geen betere cognitie.[2]

Voeding

Sommige studies suggereren dat diëten rijk aan groenten en fruit de cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer bij ouderen kunnen vertragen of voorkomen. Een plantaardig dieet heeft een hoger aantal plantaardige stoffen en antioxidanten, waarvan is aangetoond dat ze de progressie van de ziekte van Alzheimer vertragen en cognitieve tekorten omkeren.[3]

Het MIND-dieet vermindert het risico op Alzheimer en vertraagt het ziekteproces.[4] Het dieet stimuleert de consumptie van groenten, bessen, noten en zaden, volle granen, olijfolie, vis, bonen en gevogelte.

Ergotherapie

Er is geen bewijs dat ergotherapie welke zich zich op de activiteiten en handelingen van het dagelijks leven bij mensen die daarbij problemen ondervinden, de functionele achteruitgang bij patiënten met Alzheimer-dementie vertraagt.[5]

Nieuwe medicatie en biologische therapieën

Naast de bestaande medicijnen zijn er nieuwe ontwikkelingen gaande, zoals antilichamen gericht op amyloïde plaques. Denk bijvoorbeeld aan geneesmiddelen als aducanumab en lecanemab, die proberen de amyloïde plaques in de hersenen af te breken. Deze medicijnen zijn nog in ontwikkeling of net goedgekeurd in sommige landen en worden met hoop, maar ook voorzichtigheid bekeken. Ze zijn vooral bedoeld voor mensen in de vroege stadia van Alzheimer, omdat ze alleen effectief lijken als de ziekte nog niet te ver gevorderd is.

Een andere veelbelovende ontwikkeling is de focus op tau-remmers, die proberen te voorkomen dat tau-eiwitten klonteren en het transportsysteem van hersencellen vernietigen. Dit kan een belangrijke stap zijn in het vertragen van de progressie van de ziekte.

Innovatieve technologieën: van apps tot hersenstimulatie

Technologie speelt een steeds grotere rol in de behandeling van Alzheimer. Bijvoorbeeld:

• Hersenstimulatie: Transcraniële magnetische stimulatie (TMS) en diepe hersenstimulatie (DBS) zijn technieken waarbij elektrische of magnetische impulsen worden gebruikt om hersengebieden te activeren. Dit is nog experimenteel, maar sommige studies suggereren dat het kan helpen bij het verbeteren van cognitie of het verminderen van gedragsproblemen.
• Cognitieve apps en virtual reality (VR): Digitale platforms en VR-tools helpen patiënten om geheugen en oriëntatie te trainen. Denk aan apps die een 'virtueel dagboek' bijhouden, of VR-toepassingen die patiënten in een herkenbare omgeving plaatsen om hun geheugen te stimuleren.

Immunotherapie: je lichaam tegen Alzheimer

Immunotherapieën richten zich op het immuunsysteem om Alzheimer te bestrijden. Vaccins tegen amyloïde of tau-eiwitten worden momenteel getest. Het idee is dat deze vaccins het lichaam leren om de schadelijke eiwitten zelf aan te vallen en op te ruimen, waardoor de hersenschade beperkt blijft.

Gene-editing en stamceltherapie

CRISPR-gene-editing biedt mogelijkheden om genetische mutaties te corrigeren die het risico op Alzheimer verhogen, zoals het APOE-e4-gen. Hoewel dit nog grotendeels toekomstmuziek is, opent het deuren naar meer gepersonaliseerde behandelingen.

Stamceltherapie wordt ook onderzocht, waarbij gezonde hersencellen worden geïmplanteerd om beschadigd weefsel te vervangen. Hoewel dit in een experimenteel stadium is, kan het in de toekomst een revolutionaire aanpak worden.

Psychosociale interventies en leefstijlprogramma’s

Naast medicatie en technologie spelen niet-farmacologische interventies een belangrijke rol. Denk aan:

• Geheugentraining: Specifieke programma’s die het geheugen trainen kunnen helpen om cognitieve functies langer te behouden. Dit werkt vooral goed in combinatie met beweging en sociale interactie.
• Sociale verbinding: Eenzaamheid versnelt cognitieve achteruitgang. Interventies die sociale activiteiten bevorderen – van groepsdansen tot hobbyclubs – kunnen veel betekenen.
• Mindfulness: Stress heeft een negatieve invloed op de hersenen. Mindfulness kan mogelijk stressgerelateerde hersenschade beperken.

Voeding en darmgezondheid: verder dan het MIND-dieet

Voeding blijft een belangrijk thema, maar er wordt ook steeds meer gekeken naar de rol van de darm-hersenas. Onderzoek suggereert dat een gezond microbioom (de bacteriën in je darmen, de darmflora) ontstekingen in de hersenen kan verminderen. Probiotica en een dieet rijk aan vezels en gefermenteerde producten worden daarom steeds meer besproken als aanvullende therapie.

Daarnaast wordt intermitterend vasten onderzocht, omdat het de productie van hersencellen kan stimuleren en het ontstaan van schadelijke eiwitten mogelijk vertraagt.

De toekomst van Alzheimerbehandeling: hoop en perspectief

Het behandelarsenaal tegen Alzheimer breidt zich langzaam maar zeker uit, van innovatieve medicijnen tot technologieën die de hersenen stimuleren. Hoewel een genezing nog niet in zicht is, brengen nieuwe inzichten hoop dat de ziekte in de toekomst beter beheersbaar wordt.

De sleutel ligt in een combinatie van aanpakken: medicijnen, technologie, leefstijlinterventies en persoonlijke ondersteuning. En hoe meer we leren, hoe dichter we komen bij een toekomst waarin Alzheimer minder impact heeft – op zowel patiënten als hun dierbaren. Want laten we eerlijk zijn: iedereen verdient een kans op een helderder hoofd en een lichter hart.

Levensverwachting

De levensverwachting van iemand met alzheimer kan uiteenlopen van 4 tot 20 jaar, de ziekte duurt gemiddeld acht tot tien jaar.

Preventie

Kan de ziekte van Alzheimer worden voorkomen?[6]

Preventieonderzoeken

Minder dan 1% van de mensen met de ziekte van Alzheimer heeft een vroege vorm die geassocieerd is met genetische mutaties. Alzheimer in een vroeg stadium komt voor bij mensen onder de 65 jaar. Dit wordt ook wel de 'ziekte van Alzheimer op jonge leeftijd' genoemd. De eerste tekenen van deze vorm verschijnen meestal tussen 40 en 60 jaar. Mensen met deze genetische mutaties zullen gegarandeerd de ziekte ontwikkelen.

Een lopend klinisch onderzoek, uitgevoerd door het Dominantly Inherited Alzheimer Network (DIAN), test of antilichamen tegen bèta-amyloïd de ophoping van bèta-amyloïde plaques in de hersenen van mensen met dergelijke genetische mutaties kunnen verminderen, vertragen of voorkomen en daardoor de symptomen van Alzheimer verminderen. Deelnemers aan het onderzoek krijgen antilichamen (of een placebo) voordat ze symptomen ontwikkelen, en de ontwikkeling van bèta-amyloïde plaques wordt gecontroleerd met hersenscans en andere tests.

Een ander klinisch onderzoek, kortweg bekend als het A4-onderzoek (Anti-Amyloid Treatment in Asymptomatic Alzheimer’s), test of antilichamen tegen bèta-amyloïd het risico op de ziekte van Alzheimer kunnen verminderen bij oudere mensen (van 65 tot 85 jaar) met een hoog risico op de ziekte. Het A4-onderzoek wordt uitgevoerd door de Alzheimer's Disease Cooperative Study.

Anno 2025 is er op basis van het onderzoek sterk bewijs dat mensen hun risico kunnen verminderen door belangrijke leefstijlveranderingen door te voeren, zoals regelmatige lichaamsbeweging en het behouden van een goede hartgezondheid.

Hart-hoofdverbinding

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er maatregelen zijn die je kunt nemen om het risico op milde cognitieve stoornissen en dementie te verminderen.

Verschillende aandoeningen die bekend staan om het risico op hart- en vaatziekten te verhogen, verhogen ook het risico op het ontwikkelen van Alzheimer, zoals hoge bloeddruk, diabetes en een hoog cholesterolgehalte. Sommige autopsiestudies tonen aan dat tot wel 80% van de mensen met de ziekte van Alzheimer ook hart- en vaatziekten hebben.

Een langdurige vraag is waarom sommige mensen kenmerkende Alzheimer-plaques en -klitten ontwikkelen, maar géén symptomen van Alzheimer ontwikkelen. Vasculaire ziekte kan onderzoekers uiteindelijk helpen een antwoord te vinden op deze prangende vraag. Sommige autopsiestudies suggereren dat plaques en klitten in de hersenen aanwezig kunnen zijn zonder symptomen van cognitieve achteruitgang te veroorzaken, tenzij de hersenen ook tekenen van vasculaire ziekte vertonen. Meer onderzoek is anno 2025 nodig om de link tussen vasculaire gezondheid en Alzheimer beter te begrijpen.

Lichamelijke beweging en voeding

Regelmatige lichaamsbeweging is een gunstige strategie om het risico op Alzheimer en vasculaire dementie te verlagen. Lichaamsbeweging komt de hersencellen direct ten goede door de bloed- en zuurstoftoevoer naar de hersenen te vergroten.

Huidig bewijs suggereert tevens dat hartgezonde voeding de hersenen kan beschermen. Een dergelijk dieet omvat het beperken van de inname van suiker en verzadigde vetten en ervoor zorgen dat er veel fruit, groenten en volle granen worden gegeten. Er is geen enkel dieet dat het beste is. Twee diëten die zijn bestudeerd en gunstig kunnen zijn voor het verlagen van het risico op Alzheimer zijn:

• het DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) dieet; en
• het Mediterraan dieet.

Het DASH-dieet benadrukt groenten, fruit, vetvrije of magere zuivelproducten, volle granen, vis, gevogelte, bonen, zaden en noten, en plantaardige oliën. Het DASH-dieet beperkt natrium, zoetigheden, suikerhoudende dranken en rood vlees.

Een mediterraan dieet omvat relatief weinig rood vlees. Het benadrukt volle granen, fruit en groenten, vis en schelpdieren, en gezonde vetten zoals noten en olijfolie.

Er is ook een combinatie van beide mogelijk in de vorm van het MIND-dieet. De afkorting MIND staat voor Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegeneratieve Delay-dieet. Het combineert delen van het DASH-dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension) en het mediterrane dieet.[7]

Sociale verbindingen en intellectuele activiteit

Verschillende studies geven aan dat het behouden van sterke sociale verbindingen en het mentaal actief blijven naarmate we ouder worden, het risico op cognitieve achteruitgang en Alzheimer kunnen verlagen. Deskundigen zijn anno 2025 niet zeker van de reden voor deze associatie. Het kan te maken hebben met directe mechanismen waardoor sociale en mentale stimulatie de verbindingen tussen zenuwcellen in de hersenen versterken.

Hoofdletsel

Er lijkt een sterke link te zijn tussen het toekomstige risico op cognitieve achteruitgang en ernstig hoofdletsel, vooral wanneer het letsel bewustzijnsverlies met zich meebrengt. U kunt uw risico op Alzheimer verminderen en uw hoofd beschermen door:

• Het dragen van een autogordel.
• Het dragen van een helm bij het deelnemen aan sporten.
• Het "valveilig" maken van uw huis door rommel, losse tapijten en slechte verlichting te minimaliseren.

Noten:

1. Esther van Osselen. Twee ziekten van Alzheimer. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:C3638
2. Lamb SE, Sheehan B3, Atherton N, Nichols V2, Collins H, Mistry D, Dosanjh S, Slowther AM, Khan I, Petrou S, Lall R; DAPA Trial Investigators. Dementia And Physical Activity (DAPA) trial of moderate to high intensity exercise training for people with dementia: randomised controlled trial. BMJ. 2018 May 16;361:k1675. doi: 10.1136/bmj.k1675.
3. Malar DS, Devi KP. Dietary polyphenols for treatment of Alzheimer's disease--future research and development. Curr Pharm Biotechnol. 2014;15(4):330-42.
4. Morris MC, Tangney CC, Wang Y, Sacks FM, Barnes LL, Bennett DA, Aggarwal NT. MIND diet slows cognitive decline with aging. Alzheimers Dement. 2015 Sep;11(9):1015-22. doi: 10.1016/j.jalz.2015.04.011. Epub 2015 Jun 15. PMID: 26086182; PMCID: PMC4581900.
5. Nienke Fleuren. Ergotherapie vertraagt functionele achteruitgang niet. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:C3276
6. ALZ. Can Alzheimer's Disease Be Prevented? https://www.alz.org/alzheimers-dementia/research_progress/prevention (ingezien op 4-9-2023)
7. Martin Sulman. MIND-dieet of hersendieet om Alzheimer te voorkomen + weekmenu. https://mens-en-gezondheid.nl/home/voeding/mind-dieet-of-hersendieet-om-alzheimer-te-voorkomen/ (ingezien op 4-9-2023)

Lees verder

• Dementie: symptomen, oorzaken, vormen, soorten & behandeling
• Vasculaire dementie (VD): symptomen, oorzaak en behandeling
• Lichte cognitieve stoornis: symptomen, oorzaak & behandeling