Prediabetes: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Prediabetes is de voorfase van diabetes en staat ook wel bekend als borderline diabetes. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gebruikt echter de term intermediate hyperglycemia, omdat niet iedereen met prediabetes ook daadwerkelijk diabetes krijgt. De term prediabetes kan mensen daarom op het verkeerde been zetten. Prediabetes gaat vaak niet gepaard met symptomen. Iedereen kan (pre)diabetes krijgen, maar sommige mensen hebben echter meer kans dan anderen. Risicofactoren zijn vooral obesitas/overgewicht en fysieke inactiviteit. Verder worden genoemd voeding, leeftijd, geslacht, etniciteit, body mass index (BMI), (hoge) bloeddruk, diabetes in de familie, cholesterolspiegel en roken. Behandeling van prediabetes bestaat vaak uit het aanbieden van een bewegingsprogramma, gecombineerd met begeleiding, bijvoorbeeld van een diëtiste, voor gewichtsreductie.

• Wat is prediabetes?
• Prediabetes symptomen
• Klachten
• Huisarts raadplegen
• Oorzaken van prediabetes
• Risicofactoren
• Gewicht
• Tailleomvang
• Voeding
• Te weinig beweging
• Leeftijd
• Familiegeschiedenis
• Etnische afkomst
• Zwangerschap
• Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)
• Slaap
• Roken
• Andere risicofactoren
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Bloedonderzoek
• Prediabetes waarden
• Behandeling van prediabetes
• In vogelvlucht
• Vijf pijlers
• Let op je gewicht
• BMI
• Afvallen door leefstijlveranderingen
• Maak gezonde voedingskeuzes
• Word actief
• Prognose

Wat is prediabetes?

Prediabetes betekent dat je bloedsuikerspiegel hoger is dan normaal, maar nog niet zo hoog dat je diabetes type 2 hebt. Zonder leefstijlveranderingen, zullen mensen met prediabetes zeer waarschijnlijk diabetes type 2 ontwikkelen. Als je prediabetes hebt, kun je reeds schade oplopen aan je hart en bloedvaten, nieren en ogen. Progressie van prediabetes naar diabetes type 2 is echter niet onvermijdelijk. Het eten van gezond voedsel, een actieve leefstijl door middel van dagelijkse activiteiten en het behoud van een gezond gewicht, kunnen ertoe bijdragen dat je bloedsuikerspiegel weer normaal wordt. Prediabetes heeft gevolgen voor zowel volwassenen als kinderen. Dezelfde leefstijlveranderingen die kunnen bijdragen tot het voorkomen van diabetes bij volwassenen, kunnen ook helpen om de bloedsuikerspiegel van kinderen te normaliseren.

Prediabetes symptomen

Klachten

Bij prediabetes heb je nog niet de symptomen van diabetes, of maar een beetje. Een mogelijk teken dat je risico loopt op diabetes type 2, is een toename of afname van pigment dat zich uit in de donkere of juist lichtere vlekken op bepaalde delen van het lichaam, zoals nek, oksels, ellebogen, knieën en knokkels. Klassieke symptomen die erop duiden dat er sprake is van diabetes type 2, zijn onder meer:

• Vaak dorst;
• Frequent urineren;
• Vermoeidheid;
• Wazig zicht;
• Jeuk;
• Slecht genezende wondjes; en
• (soms) smaakstoornissen: zoete smaak in de mond.

Huisarts raadplegen

Raadpleeg je huisarts als je vermoedt dat je last hebt van (pre)diabetes.

Oorzaken van prediabetes

De precieze oorzaak van prediabetes is anno 2024 onbekend. Maar familiegeschiedenis en genetische invloeden lijken een belangrijke rol te spelen. Te weinig beweging en overgewicht, vooral buikvet, lijken ook belangrijke factoren te zijn. Mensen met prediabetes verwerken glucose niet meer goed. Het lichaam heeft insuline nodig om de bloedglucose in de lichaamscellen te krijgen, waar het wordt omgezet in energie, brandstof. De alvleesklier of pancreas scheidt insuline in je bloedbaan af wanneer je eet.
In geval van diabetes kan het lichaam de glucose niet meer goed uit het bloed halen. Het reageert niet meer goed op de insuline. Het kan ook zijn dat je alvleesklier niet genoeg insuline maakt. Een combinatie van beide factoren is ook mogelijk.

Risicofactoren

Dezelfde factoren die het risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 verhogen, verhogen het risico op het ontwikkelen van prediabetes. Deze factoren zijn:

Gewicht

Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor prediabetes. Hoe meer vetweefsel je hebt, vooral rond op de buik, hoe resistenter je cellen worden voor insuline.

Tailleomvang

Je tailleomvang is een goede voorspellende factor voor insulineresistentie. Bij personen met een taille van minder dan 100 cm komt nagenoeg geen insulineresistentie voor. Het risico op insulineresistentie is aanwezig bij een te grote taille. Voor mannen is een tailleomvang van minder dan 102 cm normaal en voor vrouwen is een tailleomvang van minder dan 88 cm normaal. Je kunt zelf eenvoudig je buikomvang meten.

Voeding

Het eten van rood en verwerkt vlees, en het drinken van suikergezoete dranken, wordt geassocieerd met een hoger risico op prediabetes. Een dieet met veel fruit, groenten, noten, volle granen en olijfolie, wordt geassocieerd met een lager risico op prediabetes.

Te weinig beweging

Hoe minder actief je bent, hoe groter je risico op prediabetes. Lichaamsbeweging helpt je om op gewicht te blijven, glucose te gebruiken als energie en het maakt je cellen gevoeliger voor insuline.

Leeftijd

Hoewel diabetes op elke leeftijd kan ontstaan, neemt het risico op prediabetes na je vijfenveertigste levensjaar toe. Dit kan zijn omdat mensen dan minder bewegen, spiermassa verliezen en in gewicht toenemen als ze ouder worden.

Familiegeschiedenis

Het risico op prediabetes stijgt als je een ouder of broer of zus hebt met diabetes type 2.

Etnische afkomst

Mensen van Surinaams-Hindoestaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst, hebben een vergroot risico op diabetes.

Zwangerschap

Je loopt meer risico op (pre)diabetes als je zwangerschapsdiabetes hebt gehad of als je moeder zwangerschapsdiabetes heeft gehad. Ook is het risico groter als je een baby ter wereld hebt gebracht van meer dan 9 pond.

Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)

Bij het polycysteus-ovariumsyndroom, afgekort als PCOS, maken je eierstokken te veel mannelijk hormoon. PCOS wordt gekenmerkt door onregelmatige menstruatieperioden, overmatige haargroei en obesitas. PCOS verhoogt het risico van vrouwen op prediabetes. Coeliakie (glutenintolerantie) en hemochromatose (ijzerstapelingsziekte) zijn aandoeningen die ook het risico op prediabetes verhogen.

Slaap

Mensen met een bepaalde slaapstoornis (obstructief slaapapneu syndroom, afgekort als OSAS) hebben een verhoogd risico op insulineresistentie. Mensen die 's nachts werken of in ploegendienst kunnen slaapproblemen krijgen, en hebben daardoor ook een verhoogd risico op prediabetes of diabetes type 2.

Roken

Roken wordt geassocieerd met (pre)diabetes.

Andere risicofactoren

Andere factoren die in verband worden gebracht met prediabetes, zijn:

• Hoge bloeddruk;
• Lage niveaus HDL-cholesterol, het 'goede' cholesterol
• Hoge niveaus van triglyceriden, een soort vet in je bloed.

Wanneer deze omstandigheden optreden met obesitas, worden ze geassocieerd met insulineresistentie. De combinatie van drie of meer van deze aandoeningen staat bekend als het metabool syndroom.

Complicaties

Het meest ernstige gevolg van prediabetes is progressie naar diabetes type 2. Dat komt omdat type 2 diabetes kan leiden tot:

• Hoge bloeddruk;
• Verhoogd cholesterolgehalte;
• Hart- en vaatziekten;
• Beroerte
• Nierziekten;
  Huisarts met patiënt / Bron: Istock.com/monkeybusinessimages
• Blindheid; en
• Voetproblemen en in het ergste geval leidt dit tot amputatie.

Onderzoek wijst erop dat prediabetes vaak geassocieerd wordt met stille hartaanvallen (deze gaan ongemerkt voorbij) en beschadiging van de nieren, zelfs als er (nog) geen sprake is van diabetes type 2.

Onderzoek en diagnose

Bloedonderzoek

Je arts kan bloedonderzoek uitvoeren om de hoeveelheid glucose in het bloed te meten. Dit gebeurt een aantal keren. Een bloedtest gebeurt vaak met een vingerprikje. In een druppel bloed wordt gemeten wat de bloedglucose is op dat moment.

Prediabetes waarden

Nuchter geprikt, dat wil zeggen acht uur daarvoor niets gegeten of gedronken behalve water, worden de volgende waarden gehanteerd:


Bloedsuikerwaarden, indien niet nuchter geprikt, dat wil zeggen ongeveer anderhalf tot twee uur na een maaltijd, wanneer er het meeste bloedsuiker in het bloed aanwezig is, worden als volgt geïnterpreteerd:

Behandeling van prediabetes

In vogelvlucht

De behandeling van prediabetes zal zich richten op het gewichtsverlies en het handhaven van een gezond gewicht, gezond en gevarieerd eten en een lichamelijke beweging. Dit vergroot de kans om prediabetes te keren, zodat het niet overgaat in diabetes type 2. Door deze maatregelen te nemen, ga je tegelijk ook andere gezondheidsproblemen te lijf, zoals hart- en vaatziekten en beroerte.

Vijf pijlers

De behandeling van prediabetes bestaat uit vijf pijlers:

• Eet gezond en gevarieerd.
• Verlies overtollig gewicht: het verliezen van 5% tot 10% van je gewicht kan al een groot verschil maken.
• Dagelijkse lichaamsbeweging: ga minstens 30 minuten per dag (mag verdeeld worden over 3 keer 10 minuten), 5 dagen per week actief bewegen, bijvoorbeeld door te fietsen, wandelen, tuinieren, sporten, etc.
• Stop met roken.
• Behandel hoge bloeddruk en hoog cholesterolgehalte.

Let op je gewicht

BMI

De meeste mensen die prediabetes hebben, blijken overgewicht te hebben. Ze hebben een BMI van 25 of hoger. Probeer bij een BMI van 25 of hoger, zo’n 5 tot 10% van je lichaamsgewicht te verliezen. Weeg je bijvoorbeeld 100 kilo, probeer dan 5 tot 10 kilo af te vallen. Een gezond gewicht helpt je lichaam insuline te gebruiken zoals het moet. Gewicht verliezen kan ook insulineresistentie verlagen bij mensen die prediabetes hebben. Hoe meer kilo’s je kwijtraakt, hoe meer profijt je daarvan zult ondervinden, zolang je het op een gezonde manier doet en geen crashdieet volgt.

Afvallen door leefstijlveranderingen

Hoe je het doet is het aan jou. Je kunt bijvoorbeeld beginnen met het maken van gezonde leefstijlveranderingen, waarvan je weet dat je die structureel kunt handhaven. Probeer het aantal calorieën te verminderen dat je dagelijks binnenkrijgt en ga meer bewegen. Bij diabetes en overgewicht kan het ook helpen om een dieet te volgen met minder koolhydraten en door simpele of enkelvoudige koolhydraten te vervangen voor meer complexe (langzame) koolhydraten. Begin bijvoorbeeld de dag met een kommetje havermout. De koolhydraten in havermout worden langzaam opgenomen, zodat er geen snelle piek in je bloedsuiker ontstaat en de energie langzaam wordt afgegeven aan het bloed.

Maak gezonde voedingskeuzes

Het eten van een gezond en evenwichtig dieet is een van de beste dingen die je kunt doen door je gezondheid. Neem de volgende maatregelen:

• Beperk de hoeveelheid ongezond vet dat je eet, zoals verzadigd vet, transvet en cholesterol.
• Beperk de hoeveelheid calorieën.
• Beperk de inname van koolhydraten: suikers en zetmeel. Eet zo min mogelijk snoep, koek, gebak, frisdrank, vruchtensap en gezoete melkdranken. Kies voor havermout, (echt) volkorenbrood, zilvervliesrijst, groenten, peulvruchten en fruit.
• Een 'whole foods plant based' (WFPB) dieet (oftewel een plantaardig dieet) kan voorkomen dat je diabetes ontwikkelt.

Indien je minder koolhydraten gaat eten, doe dit dan in overleg met je huisarts of praktijkondersteuner. Je zult dan waarschijnlijk minder medicijnen of insuline nodig hebben.

Word actief

Des te meer lichamelijke beweging je krijgt, des te meer suiker (glucose) je lichaam gebruikt voor energie. Dit voorkomt dat suiker zich opbouwt in je bloed. Beweging kan ook de insulineresistentie verbeteren. Ga ten minste 30 minuten per dag (mag verdeeld worden over 3 keer 10 minuten), 5 dagen per week actief bewegen, bijvoorbeeld door te fietsen, wandelen, tuinieren, sporten, etc.

Prognose

Je kan het tij keren door bovenstaande leefstijlmaatregelen door te voeren in je leven. De prognose is gunstig indien je stopt met roken, gewicht verliest (vooral minder buikvet), dagelijks voldoende beweegt, gezond en gevarieerd eet en je medicatie trouw inneemt.

Lees verder

• Diabetes, gevolgen op de korte termijn: symptomen en soorten
• Diabetes, gevolgen op de lange termijn: symptomen en soorten
• Diabetes type 1 en 2: symptomen, oorzaak en behandeling
• Diabetes symptomen: veel plassen, veel drinken, moe, jeuk
• Diabetes type 2: symptomen, oorzaak en behandeling