Cholesterolwaarden: tabel, cholesterolratio en hoge waarden

Hoge cholesterolwaarden kan meerdere oorzaken hebben. Verhoogde cholesterolwaarden kan bijvoorbeeld komen door het eten van veel verzadigd vet, overgewicht of obesitas, diabetes, traag werkende schildklier en erfelijke aanleg. In sommige families komen hoge cholesterolwaarden vaak voor, soms al op jonge leeftijd. In de Benelux is het cholesterolgehalte van naar schatting ongeveer twee op de drie mensen tussen 25 en 74 jaar licht of incidenteel zelfs ernstig verhoogd. Bij mensen die overgewicht hebben of weinig bewegen, is de kans groot dat de gehalten van het cholesterol en andere bloedvetten niet in orde zijn. Maar wat is cholesterol nu precies en wat kan iemand aan een te hoog cholesterolgehalte doen? En wanneer is je cholesterol te hoog? We gaan uitgebreid in op cholesterolwaarden, cholesterol meten en cholesterol verlagen met medicijnen en voeding.

• Wat is cholesterol?
• Cholesterol is een soort vet
• Op zichzelf is cholesterol niet slecht
• Soorten cholesterol
• LDL: lipoproteïnenmet een lage dichtheid
• LDL cholesterolwaarden tabel
• HDL: lipoproteïne met een hoge dichtheid
• HDL cholesterolwaarden tabel
• Cholesterol-HDL-ratio
• Cholesterolwaarden bij kinderen
• De triglyceriden
• Het meten van het cholesterol
• Wanneer laten meten?
• Cholesterolgehalte kan schommelen
• Risicofactoren verhoogde cholesterolwaarden
• Diabetes type 2
• Leefstijl
• Familiegeschiedenis
• Familiaire hypercholesterolemie
• Leeftijd (60+) en geslacht
• Hoog cholesterolgehalte verlagen
• Gezonde leefstijl
• Gezonde voeding
• Plantaardig dieet
• Vlozaad
• Combinatie dadels en granaatappelsap
• Cholesterol medicijnen
• Statine verhoogt overlevingskans bij kanker

Wat is cholesterol?

Cholesterol is een soort vet

Cholesterol is een zachte, lichtgele, vetachtige stof, die voorkomt in celwanden en membranen door het hele lichaam. Sommige mensen menen dat cholesterol per definitie slecht is, maar dat is niet zo. Cholesterol is één van de vetten (of lipiden) die het lichaam produceert. Het lichaam heeft cholesterol nodig, zonder cholesterol kan een mens niet leven. Cholesterol is nodig voor de aanmaak van hormonen (oestrogeen, progesteron en testosteron) en vitamine D en gal (gal speelt een belangrijke rol in de spijsvertering). Cholesterol is ook nodig voor opbouw van lichaamscellen. Een mens heeft relatief weinig cholesterol nodig voor al deze functies. Het menselijke lichaam (lever, ingewanden en de huid) maakt er meer dan genoeg van aan. Daarnaast wordt cholesterol opgenomen uit de voeding.

Op zichzelf is cholesterol niet slecht

Cholesterol is op zichzelf niet slecht voor de mens. Wel is een verhoogd cholesterolgehalte ongunstig voor de gezondheid. Van een te hoog cholesterolgehalte merkt iemand niets, het is geen ziekte en het geeft op zichzelf geen klachten. Wel vormt een verhoogd cholesterolgehalte een risicofactor voor het krijgen van hart- en vaatziekten, zoals angina pectoris (pijn op de borst), een hartinfarct of een beroerte.

Soorten cholesterol

Er bestaan verschillende soorten cholesterol, waarvan sommige slecht zijn en sommige goed. Eigenlijk is het niet cholesterol die goed of slechts is, maar het transportmiddel waarmee cholesterol door het bloed vervoert wordt. Cholesterol is wasachtig en kan zich daarom niet mengen met het waterige bloed. Het bloed vervoert cholesterol door het aan eiwitten (ook wel proteïnen genoemd) te hechten en deze verbindingen heten lipoproteïnen. Dit zijn dus speciale transportmiddelen die het cholesterol vervoeren. Sommige daarvan zijn goed voor het lichaam, maar de meeste zijn schadelijk.

Er worden verschillende soorten lipoproteïnen onderscheiden:

• HDL (Hoge Dichtheid Lipoproteïne); dit is een gunstige soort.
• LDL (Lage Dichtheid Lipoproteïne) is de belangrijkste vijand voor het lichaam.

LDL: lipoproteïnenmet een lage dichtheid

LDL (Lage Dichtheid Lipoproteïne) is in te grote hoeveelheden ongunstig voor de gezondheid en schadelijk voor het lichaam. LDL deeltjes transporteren de meeste cholesterol door het bloed en deze verbindingen kunnen zich vastzetten in de binnenwand van bloedvaten en dragen zo bij aan de verkalking die de aderen vernauwt. Sommige soorten LDL brengen de bloedvaten meers schade toe, omdat ze gemakkelijker blijven plakken aan de vaatwanden en dan op plekken die beschadigd zijn door roken, verhoogde bloeddruk of ouderdom. Daar graven ze zich in en er ontstaat zogenaamde plaque. De bloedvaten slibben daardoor allengs dicht en het bloed kan er steeds moeilijker doorheen stromen. Later wordt er vaak ook kalk afgezet in de aangetaste vaatwand. Daar komt de naam slagaderverkalking vandaan. De medische benaming is 'atherosclerose'.

LDL cholesterolwaarden tabel

Er worden twee groepen onderscheiden voor het beoordelen van LDL cholesterolwaarden. De eerste groep kan zich een suboptimaal LDL cholesterol beter veroorloven dan groep 2, welke bestaat uit mensen met een verhoogd of hoog risico op hart- en vaatziekten. Zij moeten streven naar een LDL cholesterol van minder dan 2,5 mmol/l. De hoeveelheden cholesterol worden in Nederland uitgedrukt in millimol per liter bloed (mmol/l). De notatie 'mmol/l' staat dus voor millimol per liter.

Groep 1 bestaat uit mensen met een laag risico op hart een vaatziekten. Zij:

• hebben geen coronaire hartziekte of familiegeschiedenis met vroegtijdige hartziekte;
• hebben geen suikerziekte (diabetes mellitus);
• hebben geen hoge bloeddruk (hypertensie);
• roken niet.

De mensen uit deze groep kunnen onderstaande tabel gebruiken voor het beoordelen van hun LDL cholesterolwaarden:


Allerlei factoren, zoals iemands dieet, gewicht en familiegeschiedenis, kunnen het LDL-gehalte beïnvloeden.

HDL: lipoproteïne met een hoge dichtheid

HDL (Hoge Dichtheid Lipoproteïne) zijn de 'vuilniswagens' van het lichaam en zijn dus van een gunstige soort. Deze deeltjes transporteren het slechte soort cholesterol in het bloed naar de lever, waar het wordt afgebroken en via de gal en de darmen verlaat dit cholesterol het lichaam met de ontlasting. HDL beschermt het lichaam tegen hart- en vaatziekten en het is zelfs zo heilzaam dat een hoog gehalte van deze jongens tegenwicht kan bieden aan de kans op hartziekten door diabetes (suikerziekte) of overgewicht. Des te hoger de cholesterol waarden van het HDL cholesterol, des te beter dat is.

HDL cholesterolwaarden tabel

In onderstaande tabel kan men de cholesterolwaarden aflezen die in Nederland gehanteerd worden voor het HDL-cholesterol, uitgesplitst naar mannen en vrouwen:



Factoren als roken, overgewicht, weinig lichaamsbeweging en het eten van veel koolhydraten dragen bij aan een laag HDL-gehalte. Maar niet altijd heeft iemand er invloed op. Grofweg de helft van de gevallen van een HDL-tekort is erfelijk bepaald. Vrouwen hebben in het algemeen een hoger HDL-gehalte van mannen. Vrouwen hebben meer nodig dan mannen om gezond te blijven.

Cholesterol-HDL-ratio

Een veilige maximumwaarde voor de totaalcholesterol is vastgesteld op 5 mmol-l. De verhouding tussen het totaalcholesterol en het HDL, is van belang om het risico te bepalen op hart- en vaatziekten. Deze verhouding wordt de cholesterol-HDL-ratio genoemd en wordt berekend door het totaalcholesterolgehalte te delen door het HDL. De ratio (dus de uitkomst van deze som) hoort kleiner dan 5 te zijn. Een laag gehalte (vier of lager) is gunstig voor de bloedvaten. Vaak ligt het cholesterolgehalte enigszins hoger, zo tussen 5 en 6,5. Naarmate men ouder wordt stijgt het gemiddelde gehalte.

Verzadigde vetten in de voeding (dierlijke en vaste vetten) hebben een ongunstig effect op het totaal cholesterolgehalte en de cholesterol-ratio. Meervoudig onverzadigde vetten (plantaardige en vloeibare vetten, visolie) hebben daarentegen een gunstig effect.

Cholesterolwaarden bij kinderen

Het cholesterolgehalte van het bloed stijgt met de leeftijd en daarom gelden voor kinderen andere normen voor wat normaal of te hoog is. Voor een 10-jarige is het gemiddelde cholesterolgehalte ongeveer 4,0 mmol/l en voor een 15-jarige ongeveer 4,2 mmol/l.

De triglyceriden

Triglyceride is geen vorm van cholesterol maar een bloedvet of lipide. Het bevindt zich in dezelfde bolletjes die cholesterol vervoeren. Het lichaam van iemand die meer calorieën tot zich neemt dan hij nodig heeft, zet deze om in triglyceride en dat wordt opgeslagen in de vetcellen. Normaal gesproken bevinden zich slechts kleine deeltjes triglyceride in de bloedbaan. Deze worden als energiebron gebruikt. Als de triglyceriden verhoogd zijn, kan dit het proces van aderverkalking versnellen en hart- en vaatziekten veroorzaken. Het triglyceridengehalte in het bloed is te hoog bij meer dan 2,1 mmol/l. Bij een standaard cholesterolonderzoek wordt ook het triglyceridengehalte bepaald.

Het meten van het cholesterol

Wanneer laten meten?

Het is alleen verstandig het cholesterol te laten meten indien iemand:

• een hart- of vaatziekte heeft of heeft gehad;
• een combinatie van risicofactoren voor hart- en vaatziekten heeft, zoals:
• roken;
• suikerziekte; en
• hoge bloeddruk.
• een oudere, broer of zus heeft die voor de leeftijd van 60 jaar een hart- of vaatziekte of een ernstig verhoogd cholesterolgehalte heeft of heeft gehad.

Naast de genoemde redenen zijn er nog andere situaties waarin het verstandig kan zijn om het cholesterol te laten meten. Enkele van deze situaties zijn:

• Overgewicht of obesitas: Mensen met (fors) overgewicht hebben een verhoogd risico op een hoog cholesterolgehalte. Het meten van het cholesterol kan mensen met overgewicht helpen bij het beoordelen van hun cardiovasculaire risico.
  Waar ligt je schildklier? / Bron: Arnavaz, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Ongezonde levensstijl: Mensen met een ongezonde levensstijl, zoals een dieet dat rijk is aan verzadigde vetten, gebrek aan lichaamsbeweging en overmatig alcoholgebruik, hebben een verhoogd risico op een hoog cholesterol. Het meten van het cholesterol is dan zinnig.
• Andere medische aandoeningen: Bepaalde medische aandoeningen, zoals hypothyreoïdie (een trage schildklier) of nierziekten, kunnen invloed hebben op het cholesterolgehalte. In dergelijke gevallen kan het meten van het cholesterol nuttig zijn.
• Medicijngebruik: Sommige medicijnen, zoals bepaalde anticonceptiepillen, diuretica (plaspillen) en corticosteroïden, kunnen van invloed zijn op je cholesterolgehalte. Als je dergelijke medicijnen gebruikt, dan is het zinvol om regelmatig je cholesterolniveau te laten checken.

Cholesterolgehalte kan schommelen

Het cholesterolgehalte in het bloed kan nogal fluctueren. Daarom is het raadzaam het cholesterolgehalte meerdere keren te onderzoeken. Wil men spreken van een verhoogd cholesterolgehalte, dan moet er sprake zijn van een constante en niet een eenmalige verhoging.

Risicofactoren verhoogde cholesterolwaarden

Bepaalde gezondheidsomstandigheden, je levensstijl en je familiegeschiedenis kunnen je risico op een verhoogd cholesterol vergroten. Dit worden 'risicofactoren' genoemd. Sommige van deze risicofactoren, zoals je leeftijd of je familiegeschiedenis, zijn statisch en dus onveranderbaar. Maar er zijn ook dynamische risicofactoren, oftewel factoren die veranderbaar zijn.

Diabetes type 2

Diabetes type 2 verlaagt de HDL ('goede') cholesterolwaarden en verhoogt LDL ('slechte') cholesterolwaarden. Deze combinatie verhoogt je risico op hartaandoeningen en beroertes. Je lichaam heeft glucose (suiker) nodig voor energie. Insuline is een hormoon dat in de alvleesklier wordt gemaakt, in de eilandjes van Langerhans. Insuline helpt de glucose omzetten naar glycogeen, een stof die opgeslagen kan worden in de spieren en in de lever. Als je diabetes hebt, maakt je lichaam niet voldoende insuline aan, of kan het zijn eigen insuline niet zo goed gebruiken als zou moeten, of beide.

Leefstijl

Je levensstijlkeuzes kunnen het risico op een verhoogd cholesterol vergroten. Het eten van een dieet met veel verzadigd vet en transvet kan bijdragen aan een hoog cholesterolgehalte en daarmee geassocieerde aandoeningen, zoals hartaandoeningen. Als je niet genoeg lichaamsbeweging krijgt, kun je aankomen, wat kan leiden tot een hoog cholesterolgehalte. Obesitas is gekoppeld aan hogere triglycerideniveaus, hogere LDL-cholesterolwaarden en lagere HDL-cholesterolwaarden. Obesitas kan ook leiden tot hartaandoeningen, hoge bloeddruk en diabetes. Een gezonde leefstijl kan evenwel je risico op hoge cholesterolwaarden verlagen.

Familiegeschiedenis

Familieleden delen genen en delen vaak ook gedragingen, levensstijlen en omgevingen die van invloed zijn op hun gezondheid en hun risico op een hoog cholesterolgehalte, hartaandoeningen en andere gerelateerde aandoeningen. Als je veel familieleden hebt met een te hoog cholesterolgehalte, dan heb je zelf meer kans op een hoog cholesterolgehalte. Het risico op een hoog cholesterolgehalte kan zelfs groter worden wanneer een familiegeschiedenis van verhoogde cholesterolwaarden zich combineert met ongezonde leefstijlkeuzes, zoals het hebben van een ongezond voedingspatroon.

Familiaire hypercholesterolemie

Sommige mensen hebben een erfelijke genetische aandoening die bekend staat als 'familiale hypercholesterolemie' (FH). Deze aandoening veroorzaakt zeer hoge LDL ('slechte') cholesterolwaarden, beginnend op jonge leeftijd die, onbehandeld, in de loop der jaren verslechtert.

Leeftijd (60+) en geslacht

Het risico op een te hoog cholesterol stijgt met de leeftijd. Dit komt omdat, naarmate je ouder wordt, je lichaam cholesterol niet zo goed uit het bloed kan halen als toen je jong was. Dit leidt tot hogere cholesterolwaarden, die het risico op hartaandoeningen en beroertes verhogen. Tot rond de leeftijd van 55, hebben vrouwen meestal een lager LDL-gehalte dan mannen. Op elke leeftijd hebben mannen een lagere HDL-cholesterol dan vrouwen. Vrouwen hebben over het algemeen van nature een hoger HDL-cholesterol dan mannen. In de leeftijdsgroep van 60 tot 70 jaar is er een grote stijging van mensen met verhoogde cholesterolwaarden. Van de 60-plussers (tot 70 jaar) heeft maar liefst 40% van de mannen en 48% van de vrouwen te maken met een verhoogde cholesterolwaarde.

Hoog cholesterolgehalte verlagen

Gezonde leefstijl

Door gezond te leven kan het cholesterolgehalte verlaagd worden. Een gezonde leefstijl betekent gezonde en gevarieerde voeding, beperkt alcoholgebruik, voldoende lichaamsbeweging, streven naar een normaal lichaamsgewicht en niet roken. Deze maatregelen hebben ook een gunstig effect voor de andere risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals hoge bloeddruk en suikerziekte.

Gezonde voeding

Wat houdt gezonde voeding zoal in? Beperk het gebruik van verzadigde vetten. Deze hebben meestal een vaste vorm op kamertemperatuur en zijn van dierlijke oorsprong en we treffen ze aan in bijvoorbeeld de volgende producten: room, boter, gewone margarine, volle melkproducten, volvette kaas, vet vlees, koekjes, gebak en snacks. Onverzadigde vetten verlagen juist het cholesterolgehalte, en deze zijn te vinden in onder meer vis, noten, dieetmargarine en plantaardige olie.

Plantaardig dieet

Het is gebleken dat een 'whole foods plant based' (WFPB) dieet (oftewel een plantaardig dieet) een zeer gunstig effect heeft op je cholesterolgehalte. Plantaardig dieet betekent het eten van voedsel dat hoofdzakelijk afkomstig is van volledige, zo weinig mogelijk geraffineerde planten, zoals fruit, groenten, knollen (zoals aardappelen), volle granen, peulvruchten, noten en zaden. Het houdt tevens in dat je vlees, zuivel en eieren, alsook geraffineerde voeding zoals (gebleekte) bloem, suikers en oliën, vermijdt.

Vlozaad

De ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) geeft een positief advies voor het gebruik van vlozaad (of psylliumzaad) ter ondersteuning van een vetarm dieet bij een verhoogde cholesterolwaarde.[1] De wetenschappelijk aangetoonde dagelijkse dosis Indisch vlozaad om het cholesterolgehalte te verlagen, ligt op ongeveer 10 gram. Het moet met voldoende vocht worden ingenomen, ten minste in een verhouding 1:10 en niet met melk, want dan zet het niet uit.[2]

Combinatie dadels en granaatappelsap

Uit onderzoek blijkt dat wanneer dadels samen met granaatappelsap worden geconsumeerd, ze een winnend team zijn in de oorlog tegen hartziekten. De onderzoekers concluderen dat mensen met een hoog risico op hart- en vaatziekten, evenals gezonde personen, baat kunnen hebben bij het nuttigen van de combinatie van een half glas granaatappelsap, samen met 3 dadels. In het ideale geval moeten de pitten worden gemalen tot een pasta en ook worden gegeten, maar zelfs zonder de pitten is de combinatie beter dan beide vruchten alleen.[3]

Cholesterol medicijnen

Wanneer deze maatregelen onvoldoende zoden aan de dijk zetten en het voor iemands gezondheid van belang is dat het cholesterolgehalte omlaag wordt gebracht, kan worden gekozen voor medicijnen. Tegenwoordig wordt vaak gebruik gemaakt van stratines. Een statine of cholesterolsyntheseremmer is een cholesterolverlagend medicament; ze remmen de aanmaak van cholesterol door het lichaam.

Alle soorten medicijnen kunnen bijwerkingen hebben, statines ook. Uit onderzoek onder Amerikaanse militairen blijkt dat patiënten die statines gebruiken, niet alleen risico op spierklachten lopen, maar ook op verzwikkingen en verstuikingen. De onderzoekers baseren zich op gegevens van 46.249 soldaten, waaruit ze twee groepen samenstelden die sterk op elkaar leken, behalve in statinegebruik. De ene groep had nog nooit cholesterolverlagers gebruikt, de andere groep tenminste drie maanden. De militairen werden gedurende vierenhalf jaar nauwlettend gevolgd.[4]


Noot:

1. Doelstelling van de ESCOP is het vergroten van de wetenschappelijk status van plantengeneesmiddelen en het bevorderen van de registratie van plantengeneesmiddelen.
2. Dr. Jörg Grünwald en Christof Jänicke. Praktisch handboek plantengeneeskunde van A tot Z. Zuidnederlandse uitgeverij NV, zj., pag. 361-362.
3. Mira Rosenblat, Nina Volkova, Hamutal Borochov-Neori, Sylvie Judeinstein, Michael Aviram. Anti-atherogenic properties of date vs. pomegranate polyphenols: the benefits of the combination. Food Funct., 2015; DOI: 10.1039/C4FO00998C
4. Artsennet. Meer bijwerkingen statines dan gedacht, 4 juni 2013, www.artsennet.nl/nieuws/nieuws-uit-de-media/artikel/132954/meer-bijwerkingen-statines-dan-gedacht.htm
5. Sune F. Nielsen, Ph.D., Børge G. Nordestgaard, M.D., D.M.Sc., and Stig E. Bojesen, M.D., Ph.D., D.M.Sc. N Engl J Med 2012; 367:1792-1802. November 8, 2012. DOI: 10.1056/NEJMoa1201735

Lees verder

• Diabetes type 1 en 2: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hoge bloeddruk verlagen zonder medicijnen: voeding en dieet
• Ongezond eten en drinken: suiker, rood vlees en witte rijst
• Metabool syndroom: symptomen, oorzaak en behandeling
• Atherosclerose (aderverkalking): symptomen en behandeling