Metabool syndroom: symptomen, oorzaak en behandeling

Wat is het metabool syndroom, wat zijn de criteria en symptomen en hoe wordt het metabool syndroom behandeld? Een syndroom is een verzameling van tegelijk voorkomende verschijnselen en symptomen, een combinatie of complex van verschillende klachten / symptomen die gezamenlijk één ziektebeeld vormen. Het metabool syndroom is een combinatie van vier veel voorkomende aandoeningen, te weten: hoge bloeddruk (hypertensie); verhoogd cholesterol; verhoogde bloedsuikerwaarden; en obesitas/overgewicht. Het metabool syndroom wordt wel insulineresistentiesyndroom of syndroom X genoemd. Het metabool syndroom geeft onder meer een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

• Het metabool syndroom: als een wolf in schaapskleren
• Criteria metabool syndroom
• Vóórkomen
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Leeftijd
• Etnische achtergrond
• Obesitas
• Diabetes
• Andere ziekten
• Complicaties
• Diabetes
• Hart- en vaatziekten
• Metabool syndroom symptomen
• Het metabolisch syndroom is een sluipmoordenaar
• Ontstekingsreacties in het lichaam
• Symptomen blijven vaak lang onopgemerkt
• Toenemend aantal mensen met overgewicht
• Behandeling van het metabool syndroom
• Gewichtsverlies en eetgewoonten
• Alcohol en roken
• Medicatie
• Prognose
• Risico op metabool syndroom lager bij matig alcoholgebruik

Het metabool syndroom: als een wolf in schaapskleren

Stel je voor: Peter, een vrolijke veertiger, genoot altijd van zijn wekelijkse biefstuk met friet en een biertje erbij. "Ik ben wat voller," grapte hij vaak, "maar hé, dat hoort bij de Bourgondiër in mij." Totdat hij tijdens een routinecontrole bij de huisarts hoorde dat zijn bloeddruk de pan uit rees en zijn cholesterol "schrikbarend hoog" was. Een paar bloedprikken verder kwam de diagnose: metabool syndroom. "Wat is dat nou weer?" vroeg Peter verbaasd. "Klinkt als iets wat je auto heeft, niet ik!" Toch is het een aandoening die veel vaker voorkomt dan je denkt, en Peter is zeker niet de enige.

Het metabool syndroom, ook wel bekend als het syndroom van insulineresistentie, is geen specifieke ziekte, maar een verzameling van risicofactoren die samen de kans op hart- en vaatziekten en diabetes type 2 flink verhogen. Het gaat om een hoge bloeddruk, verhoogde bloedsuikerwaarden, een teveel aan vet rond de buik en abnormale cholesterol- of triglyceridenwaarden. Het verraderlijke? Veel mensen hebben het zonder het te weten. Net als Peter voelen ze zich "prima" terwijl hun lichaam onderhuids alarmbellen laat rinkelen.

Hoe komt dat eigenlijk? Onze moderne levensstijl speelt hierin een grote rol. Denk aan weinig bewegen, veel bewerkt voedsel en een overvloed aan suikers en vetten. Combineer dat met genetische aanleg en stress, en je hebt de perfecte storm voor het ontwikkelen van het metabool syndroom. Het sluipt er langzaam in; je merkt het vaak pas als je al symptomen of klachten hebt. Maar het goede nieuws is dat je het tij kunt keren, mits je op tijd ingrijpt.

En ja, er is werk aan de winkel, maar het is geen onmogelijke opgave. Het aanpakken van je voeding, meer bewegen en afvallen staan centraal. Voor mensen zoals Peter, die het eerst bagatelliseerden, kan een wake-up call zoals een waarschuwing van de huisarts het verschil maken. Het is dus zaak om je bewust te worden van de risicofactoren en actie te ondernemen. Want laten we eerlijk zijn: wie wil nou liever een bypass-operatie dan een blokje om? Peter heeft zijn Bourgondische levensstijl inmiddels ingeruild voor wandelingen en verse salades, en hij voelt zich beter dan ooit. Het metabool syndroom hoeft geen eindstation te zijn—het kan juist een nieuw begin betekenen.

Criteria metabool syndroom

Er sprake van het metabool syndroom als ten minste 3 van de 5 criteria aanwezig zijn:

1. Abdominale obesitas, gekenmerkt door vetophoping in de buik. Overmaat buikvet met taille omvang:
• >88 cm bij vrouwen;
• >102 cm bij mannen.
2. Triglyceriden:
• ≥150 mg/dl (1,7 mmol/l); of
• medicamenteuze behandeling van hypertriglyceridemie (de hoeveelheid VLDL-cholesterol (triglyceriden) in het bloed is verhoogd).
3. HDL-cholesterol:
• <50 mg/dl (1,3 mmol/l) bij vrouwen;
• <40 mg/dl (1,0 mmol/l) bij mannen; of
• medicamenteuze behandeling van een laag HDL-cholesterol.
4. Bloeddruk:
• systolisch ≥130 mm Hg; en/of
• diastolisch ≥85 mm Hg; of
• medicamenteuze behandeling van hypertensie (hoge bloeddruk).
5. Nuchtere bloedglucosespiegel:
• ≥100 mg/dl (5,5 mmol/l); of
• medicamenteuze behandeling van diabetes type 2.

Triglyceriden zijn vetten in het bloed die door het lichaam als energiebron gebruikt worden. Wanneer je triglyceriden verhoogd zijn, kan dit het proces van aderverkalking versnellen en uiteindelijk zelfs hart- en vaatziekten veroorzaken.

Vóórkomen

Zo'n 10-15% van de Nederlanders is belast met het metabool syndroom. De kans op metabool syndroom neemt toe met het ouder worden. Grofweg meer dan 1 miljoen Nederlandse volwassenen hebben te kampen met metabool syndroom.

Oorzaken

Het metabool syndroom is nauw verbonden met overgewicht of obesitas en inactiviteit. Het wordt ook geassocieerd met insulineresistentie. Normaal gesproken breekt je spijsverteringsstelsel het voedsel dat je eet af in suiker (glucose). Insuline is een hormoon dat door je alvleesklier wordt gemaakt en het zorgt ervoor dat de glucose uit je voeding via het bloed in je cellen terechtkomt. Bij mensen met insulineresistentie reageren cellen niet normaal op insuline en kan glucose de cel niet zo gemakkelijk binnendringen. Als gevolg hiervan stijgen de glucosespiegels in je bloed, ondanks verwoede pogingen van je lichaam om de glucose in je cellen te krijgen door steeds meer insuline te produceren.

Risicofactoren

De volgende factoren vergroten de kans op het ontwikkelen van het metabool syndroom:

Leeftijd

Je risico op het metabool syndroom neemt toe met het voortschrijden der jaren.

Etnische achtergrond

In Nederland lijkt het erop dat mensen met een Turkse achtergrond het grootste risico lopen om het metabool syndroom te ontwikkelen.

Obesitas

Fors overgewicht, vooral rond de buik, verhoogt het risico op het metabool syndroom.

Diabetes

Je hebt meer kans op het metabool syndroom als je diabetes hebt tijdens de zwangerschap (zwangerschapsdiabetes) of als je een familiegeschiedenis hebt van diabetes type 2.

Andere ziekten

Je risico op het metabool syndroom is hoger als je ooit hart- en vaatziekten, niet-alcoholische leververvetting of polycystisch ovariumsyndroom (PCOS) gehad.

Complicaties

Het metabool syndroom kan het risico op de volgende aandoeningen doen toenemen:

Diabetes

Als je geen leefstijlwijzigingen aanbrengt om je overgewicht onder controle te houden, wat kan leiden tot insulineresistentie, blijven je glucosewaarden of bloedsuikerwaarden stijgen. Je zou dan diabetes kunnen ontwikkelen.

Hart- en vaatziekten

Hoog cholesterol en hoge bloeddruk kunnen bijdragen aan de opbouw van plaques in je bloedvaten. Deze plaques kunnen je slagaders vernauwen en verharden, wat kan leiden tot een hartaanval of een beroerte.

Metabool syndroom symptomen

De belangrijkste symptomen die worden geassocieerd met het metabool syndroom:

• diabetes type 2;
• hart- en vaatziekten;
• obesitas/overgewicht;
• osteoporose (botontkalking);
• osteoartritis (degeneratieve artritis);
• jicht;
• cognitieve achteruitgang;
• ziekte van Alzheimer;
• sub- en infertiliteit (onvruchtbaarheid);
• seksuele disfunctie (erectiestoornis, laag libido);
• chronische vermoeidheid;
• chronische stress;
• depressie;
  Chronische vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• kanker:
• borstkanker;
• dikkedarmkanker;
• alvleesklierkanker;
• prostaatkanker;
• baarmoederkanker.
• slaapapneu;
• galstenen;
• chronische nierziekten;
• polycysteus ovariumsyndroom;
• niet-alcoholische leververvetting; en
• steatohepatitis (NASH).

Door deze combinatie van aandoeningen raakt de stofwisseling ernstig verstoord, met als gevolg negatieve effecten op de gezondheid, zoals een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en diabetes (suikerziekte). Het metabool syndroom wordt tevens geassocieerd met niet-alcoholische leververvetting. Bij deze aandoening hoopt vet zich in de levercellen op. Bij ongeveer 20-30% van de patiënten leidt deze vervetting tot een leverontsteking en op den duur kan dit overgaan in levercirrose.

Het metabolisch syndroom is een sluipmoordenaar

Ontstekingsreacties in het lichaam

Op welke wijze de verschillende factoren bij het metabool syndroom precies met elkaar samenhangen is vooralsnog (anno 2025) onbekend. Bij mensen met dit syndroom blijken er ontstekingsreacties in het lichaam op te treden zonder dat er een virus of bacterie aan te pas komt.¹ Nader wetenschappelijk onderzoek zal meer duidelijkheid moeten geven over de rol van deze ontstekingen bij het ontstaan van ziektes die met het metabool syndroom samenhangen.

Symptomen blijven vaak lang onopgemerkt

Vaak blijven de ziekteverschijnselen en symptomen van het metabool syndroom lange tijd onopgemerkt. Het metabool syndroom ontstaat in de meeste gevallen sluipenderwijs. Zo kunnen mensen kunnen jarenlang ongemerkt rondlopen met licht verhoogde glucosewaarden, een enigszins verhoogde bloeddruk of een ietwat verhoogd cholesterolgehalte in het bloed. De diagnose wordt in de meeste gevallen pas gesteld als iemand hartklachten heeft ontwikkeld of diabetes krijgt. Ten einde deze ernstige aandoeningen te voorkomen is vroege herkenning en diagnostisering van eminent belang.

Toenemend aantal mensen met overgewicht

De grootste oorzaak van de toename van het metabool syndroom in Nederland, is het feit dat meer mensen kampen met overgewicht. Met name abdominale vetophoping verhoogt het risico op ziekteverschijnselen, daar buikvet insulineresistentie in de hand werkt. Mannen met een taille omvang van >102 cm en vrouwen met een taille omvang van >88 cm behoren tot de risicogroep.

Behandeling van het metabool syndroom

Gewichtsverlies en eetgewoonten

Ofschoon erfelijke aanleg een rol speelt, wordt het metabool syndroom voor een groot deel veroorzaakt door een slechte levensstijl. Het draait vooral om een gebrek aan beweging in combinatie met obesitas ofwel overgewicht. Door meer te bewegen en slechte eetgewoonten om te buigen naar een gezond dieet en leefpatroon, kunnen de risico’s weggenomen worden. Vaak doet een klein gewichtsverlies van enkele kilo’s het risico op chronische ziekten al drastisch verminderen. Vooral vermindering van diep buikvet is belangrijk, dat is namelijk gevaarlijker voor de gezondheid dan onderhuids vet.

Alcohol en roken

Naast gezonde voeding en voldoende beweging, is een regelmatig dag- en nachtritme aanhouden is van belang. Maar ook matig alcoholgebruik, stoppen met roken, weinig tussendoortjes, regelmatig en gevarieerd eten (goed ontbijten!), voldoende slaap en vermindering van stress en spanning., zijn maatregelen die helpen om het metabool syndroom terug te dringen.

Medicatie

De huisarts kan medicatie voorschrijven, zoals bloeddrukverlagers, bloedsuikerverlagers en cholesterolverlagers.

Prognose

De prognose van patiënten met het metabool syndroom met betrekking tot hart- en vaatziekten en de ontwikkeling of progressie van diabetes type 2 is aanzienlijk verbeterd met multifactoriële interventie. Dit bestaat uit het aanpassen van de levensstijl (gezonde voeding en lichaamsbeweging), het verbeteren van de insulineresistentie en hyperglycemie oftewel een te hoge bloedsuikerspiegel (gewichtsverlies en/of insulinesensibilisatoren), het verlagen van triglyceriden- en LDL-cholesterolwaarden met een verhoging van HDL-cholesterol en het goed regelen van de bloeddruk binnen de aanbevolen bloeddrukwaarden.


Noten:

1. http://www.biomedisch.nl/tekst/metabool_syndroom_vette_lever.php
2. http://alcoholengezondheid.nl/news/item/risico_op_metabool_syndroom_lager_bij_matige_alcoholconsumptie/52?previous_page

Lees verder

• Leververvetting: symptomen vette lever of vervette lever
• Hartaanval of hartinfarct: symptomen, oorzaak en behandeling
• Diabetes type 1 en 2: symptomen, oorzaak en behandeling
• Leveraandoening door alcohol: pijn in de rechter bovenbuik
• Leverontsteking: symptomen en behandeling hepatitis A,B,C,D