PCOS: symptomen, oorzaak, behandeling en zwanger worden

Bij het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS), ook wel bekend als 'polycysteus ovarieel syndroom', produceren de eierstokken te veel mannelijk hormoon. Het is anno 2024 niet duidelijk waardoor PCOS precies wordt veroorzaakt. Wel is bekend dat PCOS vaker voorkomt bij meisjes en vrouwen met overgewicht. Afvallen kan soms helpen. PCOS komt bij ongeveer 5 tot 10 procent van alle vrouwen voor. Bij PCOS wordt de eisprong onregelmatig of deze blijft uit. Andere symptomen van PCOS zijn overbeharing en puistjes. Bij vrouwen met PCOS lijken stemmingsstoornissen vaak voor te komen. Overgewicht lijkt daarbij een rol te spelen, evenals de verstoorde hormoonbalans. Behandeling van PCOS bestaat uit afvallen. Voorts kunnen hormonen helpen de eisprong op te wekken.

• Wat is het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)?
• Synoniemen
• Oorzaak van PCOS
• Symptomen van PCOS
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van PCOS
• Kunstmatige bloeding opwekken
• Leefstijlveranderingen
• Menstruatiecyclus reguleren met medicijnen
• Acne en overbeharing
• PCOS en zwager worden
• PCOS en dieet of voeding
• Prognose

Wat is het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)?

PCOS staat voor polycysteus ovarium syndroom. Bij meisjes en vrouwen met PCOS produceren de eierstokken te veel mannelijk hormoon. Daarnaast hebben vrouwen met PCOS vaak iets vergrote eierstokken doordat er cysten in de eierstokken aanwezig zijn. Hoe deze cysten ontstaan is niet duidelijk, maar ze zijn in ieder geval goedaardig.

Synoniemen

Andere namen voor het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) zijn polycystische ovariumziekte, functioneel ovarium hyperandrogenisme, ovarium hyperthecosis, sclerocystisch ovarium syndroom en Stein-Leventhal syndroom, maar deze laatste is een wat verouderde benaming.

Oorzaak van PCOS

Normaal gesproken ontwikkelen zich in de eerste helft van de menstruatiecyclus enkele eiblaasjes of follikels in de eierstokken. Meestal groeit er maar één verder, welke tot ovulatie (eisprong) komt. Als je PCOS hebt, worden in de eierstok echter meerdere kleine follikels gevormd, die zich moeilijk ontwikkelen en tot ovulatie komen. Het gevolg is onderontwikkelde vochtblaasjes die cysten worden genoemd.

Ontstaan van PCOS
Hoe PCOS precies ontstaat is anno 2024 niet bekend, maar men vermoedt dat er niet één oorzaak is en dat er meerdere hormonen bij zijn betrokken. Vaak zie je het volgende beeld:

• veelal een verhoogde waarde van het LH (luteïniserend hormoon), welke de eisprong opwekt;
• mogelijk een verhoging van de testosteronwaarde;
• soms ook een verhoging van het insuline (het hormoon dat de waarden van de bloedsuikers regelt);
• een onvoldoende waarde van het FSH (follikel stimulerend hormoon), welke de rijping van de eiblaasjes stimuleert.

Als gevolg van onvoldoende waarde van het FSH, is de rijping van de eiblaasjes verstoord, waardoor de eisprong vaak uitblijft en er onregelmatigheid ontstaat in de menstruatiecyclus:

• de periode tussen de menstruaties is langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe); of
• de menstruatie blijft gedurende een half jaar of langer uit (amenorroe).

Verminderde vruchtbaarheid met PCOS
Vrouwen met PCOS zijn minder vruchtbaar, doordat als gevolg van de verstoorde hormoonspiegels de eicellen niet of onregelmatig groeien.

Symptomen van PCOS

Bij PCOS merken meisjes meestal in de puberteit dat er iets aan de hand is, doordat zij niet ongesteld worden of juist heel onregelmatig met hevige bloedingen. Andere mogelijke verschijnselen van PCOS zijn:

• mannelijke beharing met soms haren op de kin, de borsten of de onderbuik;
• hyperpigmentatie van de huid.;
• diabetes;
• overgewicht; en
• acne, veel puistjes.

Doordat het niet te voorspellen is of en wanneer er een eicel vrijkomt, is het onduidelijk of en wanneer je vruchtbaar bent.

Complicaties

Complicaties van PCOS kunnen bestaan uit:

• Onvruchtbaarheid;
• Zwangerschapsdiabetes;
• Zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap)
• Miskraam of vroegtijdige geboorte;
  Hoge bloeddruk als complicatie van PCOS / Bron: Bacho/Shutterstock
• Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) oftewel niet-alcoholische vetlever;
• Metabool syndroom, een combinatie van vier veel voorkomende aandoeningen, te weten:
• Hoge bloeddruk (hypertensie);
• Verhoogd cholesterol;
• Verhoogde bloedsuikerwaarden; en
• Obesitas/overgewicht.
• Diabetes type 2 of prediabetes;
• Slaapapneu;
• Psychische klachten:
• Depressie;
• Angst; en
• Eetstoornissen.
• Abnormale baarmoederbloeding;
• Baarmoederkanker (endometriumkanker).

Obesitas is geassocieerd met PCOS en kan complicaties van de aandoening verergeren.

Onderzoek en diagnose

Een arts kan door middel van bloedonderzoek en met behulp van een echo vaststellen of je PCOS hebt. Door inwendig echoscopisch onderzoek kan bekeken worden of er meerdere eiblaasjes in de eileiders voorkomen. Met bloedonderzoek kan bepaald worden hoe hoog de waarden van het FSH, LH, testosteron, oestrogeen en progesteron is.

Differentiële diagnose
Bij de diagnostiek zal de arts andere aandoeningen willen uitsluiten die onregelmatige of afwezige maandstonden met zich meebrengen, zoals:

• Congenitale adrenale hyperplasie (CAH);
• De ziekte van Cushing;
• Een schildklieraandoening;
• Hyperprolactinemie (een stoornis waarbij in het lichaam te veel prolactine wordt aangemaakt en afgegeven).

Behandeling van PCOS

Kunstmatige bloeding opwekken

Wanneer de menstruatie lang uitblijft, kan het verstandig zijn om ten minste vier keer per jaar kunstmatig een bloeding op te wekken zodat het slijmvlies van de baarmoeder afgestoten wordt. Vaak kan dit met behulp van de anticonceptiepil. Deze behandeling verkleint de kans op baarmoederslijmvlieskanker.

Leefstijlveranderingen

Bij overgewicht is afvallen de behandeling van eerste keus. Het blijkt dat de cyclus zich spontaan kan herstellen na gewichtsverlies. Het is vaak geen sinecure om af te vallen. Je kunt daarbij hulp en ondersteuning krijgen van een diëtiste. Naast gezonde en gevarieerde voeding, is dagelijks voldoende lichaamsbeweging zeer belangrijk.

Menstruatiecyclus reguleren met medicijnen

Om je menstruatiecyclus te reguleren, kan de arts medicijnen aanbevelen. De arts kan bijvoorbeeld combinatiepillen voorschrijven, dat wil zeggen pillen die oestrogeen en progestine bevatten. Deze verminderen de androgeenproductie en reguleren het oestrogeen.

Acne en overbeharing

Bij acne of overbeharing zal de ernst van de klachten van invloed zijn op de vraag of behandeling nodig is. Om overmatige haargroei te verminderen, kan de arts een anticonceptiepil voorschrijven. Deze vermindert de androgeenproductie die overmatige haargroei kan veroorzaken. Andere medicijnen zijn ook mogelijk, zoals crème dat de groei van het gezichtshaar bij vrouwen vertraagt. Er kunnen ook behandelingen worden uitgevoerd om ongewenste haargroei in het gezicht tegen te gaan. Elektrische epilatie is bijvoorbeeld een effectieve methode om ongewenste haargroei in het gezicht permanent te verwijderen.

PCOS en zwager worden

Behandeling met tabletten (clomifeencitraat, 6-12 cycli) of injecties (gonadotrofine, 12 cycli) kan de kans op zwangerschap vergroten. Hiermee wordt geprobeerd een eisprong te wekken. Bovenvermelde injecties worden soms gecombineerd met Intra-uteriene inseminatie (afgekort: IUI), een behandeling waarbij bewerkt zaad van de eigen partner in de baarmoederholte wordt gebracht. Ook kan overwogen worden een laparoscopische operatie aan de eierstokken uit te voeren middels een techniek die Elektrocoagulatie wordt genoemd. Door kleine gaatjes in de eierstok te branden, kan er een verandering van hormonen optreden, wat soms leidt tot het herstel van de eisprong. Tot slot zijn er methodes als Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie (ICSI), waarbij een (geselecteerde) zaadcel in het plasma van de eicel wordt geïnjecteerd, en In Vitro Fertilisatie (IVF), een vruchtbaarheidsbehandeling waarbij de bevruchting buiten het lichaam tot stand komt.

PCOS en dieet of voeding

In die gevallen waarbij PCOS wordt geassocieerd met overgewicht of obesitas, is gewichtsverlies de meest effectieve methode om een normale ovulatie/menstruatie te krijgen, maar veel vrouwen vinden het erg moeilijk om substantieel af te vallen en als ze al afvallen, vliegen de kilo's er vaak later weer aan. Een koolhydraatarm dieet, waarbij een significant deel van de totale koolhydraten wordt verkregen uit fruit, groenten en volle graanproducten, geeft over het algemeen een betere regelmaat in de menstruaties.

Vitamine D-tekort
Een vitamine D-tekort kan een rol spelen in de ontwikkeling van het metabool syndroom, zodat de behandeling van een eventueel tekort zeer zeker geïndiceerd is. Onderzoek toont echter geen aanwijzingen dat vitamine D-suppletie metabolische en hormonale ontregelingen bij PCOS vermindert of verzacht.

Prognose

Vroege diagnose en behandeling kunnen het risico op sommige van de complicaties, zoals diabetes type 2 en hartziekten, verminderen.

Lees verder

• Hirsutisme: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Cyste op eierstok (eierstokcyste): symptomen en behandeling
• Acanthosis nigricans: symptomen, oorzaak en behandeling
• Eierstokcyste (cyste op de eierstok): symptomen & oorzaken
• Eierstokkanker: symptomen, oorzaken en behandeling