Eierstokkanker: symptomen, oorzaken en behandeling

Eierstokkanker, ovariumkanker of ovariumcarcinoom is kanker aan één van de eierstokken. Jaarlijks krijgen 1.100 vrouwen te horen dat ze eierstokkanker hebben. In de meeste gevallen is de oorzaak onbekend. Eierstokkanker verloopt vaak lang onopgemerkt en geeft weinig tot geen verschijnselen. Waarschuwingssignalen zijn onder meer voortdurende vage pijn of krampen in de buik of rug, onregelmatig vaginaal bloedverlies, misselijkheid en een opgeblazen gevoel. In het begin beperkt eierstokkanker zich tot één of beide eierstokken. Op een gegeven ogenblik zaait eierstokkanker zich uit, vaak direct de buikholte in, alsook via de lymfebaan. De behandeling van eierstokkanker bestaat vaak uit een operatie en chemotherapie. Er zijn in Nederland diverse expertisecentra op het gebied van gynaecologische kanker, waar een vrouw naartoe zal worden verwezen wanneer een bepaalde complexe operatie onvermijdelijk is.

• Wat is eierstokkanker?
• Eierstokken
• Vage klachten
• Oorzaken eierstokkanker
• Zonder aanwijsbare oorzaak
• 'Eierstokkanker komt uit de baarmoeder'
• Risicofactoren
• Algemeen
• Hormoonsuppletie menopauze verhoogt risico eierstokkanker
• Overgewicht verhoogt het risico op eierstokkanker
• 'Buikvet voedt eierstokkanker'
• Lagere risico’s bij BRCA-mutaties
• Erfelijke eierstokkanker
• Soorten eierstokkanker
• Symptomen en klachten eierstokkanker
• Uitzaaiingen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van eierstokkanker
• Prognose en overlevingskansen eierstokkanker
• Afhankelijk van het stadium
• Nieuwe ontwikkelingen
• Expertisecentra gynaecologische kanker

Wat is eierstokkanker?

Eierstokkanker of ovariumkanker is een vorm van kanker die uitgaat van de eierstokken.

Eierstokken

Vrouwen hebben twee eierstokken, aan weerszijden van de baarmoeder. De eierstokken zijn klein en rond en beide ongeveer zo groot als een walnoot en zijn de voorraadkamer van alle eicellen. Iedere maand rijpen er zo'n 10 eicellen. Wanneer de eicel springt, gaat deze naar de eierstok. Hier vindt ook de bevruchting plaats. Een bevrucht eitje verplaatst zich gedurende in ongeveer drie tot vier dagen tijd van de eierstokken naar de baarmoeder. Hier vindt de innesteling plaats.

Vage klachten

Bij eierstokkanker heeft een vrouw vaak gedurende langere tijd vage klachten, zoals pijn in de buik of problemen met de ontlasting. Eierstokkanker blijft daarom vaak onopgemerkt, totdat het zich heeft uitgezaaid binnen het bekken en de buik. In dit late stadium, is eierstokkanker vaak moeilijk te behandelen.

Oorzaken eierstokkanker

Zonder aanwijsbare oorzaak

In veel gevallen ontstaat ovariumkanker zonder aanwijsbare of bekende oorzaak. Het kan op alle leeftijden voorkomen, maar het wordt het meest gezien na het vijftigste levensjaar. Eierstokkanker komt vaker voor bij vrouwen die geen of weinig kinderen hebben gekregen. Het lijkt er op dat een groot aantal zwangerschappen en het gebruik van anticonceptiepil (de combinatiepil voor orale anticonceptie) het risico verminderen op het krijgen van eierstokkanker. In verreweg de meeste gevallen speelt erfelijkheid geen rol. Hier te lande wordt jaarlijks bij ongeveer 1.100 vrouwen eierstokkanker vastgesteld.

'Eierstokkanker komt uit de baarmoeder'

Onderzoekers van het UMC St Radboud hebben sterke aanwijzingen gevonden, dat eierstokkanker niet in de eierstok zelf ontstaat. Dit maakten ze op 20 januari 2012 wereldkundig. Eerder waren er al voorstadia van eierstokkanker ontdekt in de eileiders; nu ook in de baarmoeder. De onderzoekers publiceren hun bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift International Journal of Gynecological Cancer.

Risicofactoren

Algemeen

Bepaalde factoren kunnen het risico op eierstokkanker verhogen:

• Leeftijd: eierstokkanker kan zich op elke leeftijd voordoen, maar komt het meeste voor bij vrouwen in de leeftijd van 50 tot 60 jaar.
• Mutatie in het erfelijk materiaal: een klein percentage van eierstokkanker wordt veroorzaakt door een erfelijke genmutatie (BRCA1) en BRCA2). Het Lynch syndroom, een erfelijke aandoening die wordt geassocieerd met darmkanker, geeft ook een groter risico op eierstokkanker;
  Roken is een risicofactor voor eierstokkanker / Bron: WerbeFabrik, Pixabay
• Hormoonvervangende therapie (HVT), meestal toegepast om overgangssymptomen tegen te gaan, kan het risico op eierstokkanker vergroten, vooral bij langdurig gebruik en in grote hoeveelheden;
• Leeftijd waarop de menstruatie begon en eindigde. Als je voor je 12e levensjaar begon te menstrueren en/of een late start van de menopauze, kan het risico op eierstokkanker vergroten;
• Nooit zwanger geweest zijn of pas na 34e levensjaar zwanger zijn geworden[1];
• Weinig of geen borstvoeding hebben gegeven[2];
• Vruchtbaarheidsbehandeling;
• Roken;
• Overgewicht;
• Gebruik van een spiraaltje;
• Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS): hierbij maken de eierstokken te veel mannelijk hormoon.

Hormoonsuppletie menopauze verhoogt risico eierstokkanker

Behandeling met hormonen wordt hormoonsuppletie-therapie (HST) genoemd. Dit kan overwogen worden als een vrouw door de overgangsklachten niet meer normaal kan functioneren. Behandeling met hormonen vermindert opvliegers en nachtelijke zweetaanvallen. Uit een mega-meta-analyse blijkt dat hormoonvervangende therapie hoogstwaarschijnlijk leiden tot meer gevallen van eierstokkanker (Lancet. 2015; epub 12 februari).

Overgewicht verhoogt het risico op eierstokkanker

Overgewicht verhoogt het risico op eierstokkanker. Dat blijkt uit een nieuw rapport dat het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft gepubliceerd. Tot op heden werd het risico op eierstokkanker in verband gebracht met factoren waar we weinig of geen invloed op hebben, zoals erfelijkheid en leeftijd. Maar nu is bekend dat een gezond gewicht van belang is voor de preventie van eierstokkanker. Uit wetenschappelijk onderzoek van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is al eerder gebleken dat overgewicht het risico op de volgende kankersoorten verhoogt: darm-, slokdarm-, alvleesklier-, nier-, baarmoeder-, borst- (bij vrouwen na de menopauze) en galblaaskanker. Eierstokkanker kan worden toegevoegd aan deze lijst. (Bron: Wereld Kanker Onderzoek Fonds, 12-03-2014.)

'Buikvet voedt eierstokkanker'

Het vet rondom de buikorganen levert voedingsstoffen die de groei en spreiding van eierstokkanker bevorderen. Tot deze conclusie komt een onderzoeksteam van de University of Chicago. Eierstokkanker heeft vaak de neiging om uit te zaaien in de buikholte. "Vetweefsel bevat extreem veel energierijke lipiden en vormt daardoor een voedingsbron voor de kanker", legt onderzoeker Ernst Lengyel uit. "Hierdoor kunnen de kankercellen zich sneller vermenigvuldigen." (Bron: nu.nl, 31-10-2011)

Lagere risico’s bij BRCA-mutaties

De kans op eierstokkanker (en borstkanker) bij draagsters van mutaties in BRCA1 en BRCA2 lijkt lager dan voorheen werd aangenomen. Dat blijkt uit onderzoek naar de risico’s van een groot aantal Nederlandse families die belast zijn met de mutaties. De uitkomsten hiervan zijn gepubliceerd in Journal of Medical Genetics (2013; epub 27 november).

Erfelijke eierstokkanker

In grofweg 10% van alle gevallen is eierstokkanker een erfelijk aandoening. Erfelijkheid wordt vermoed als:

• de eierstokkanker (of borstkanker) op heel jonge leeftijd wordt vastgesteld;
• het veel in de familie voorkomt; en
• patiënten meerdere keren kanker krijgen.

In veel families is door DNA-diagnostiek de erfelijke aanleg vastgesteld. Er is in dat geval sprake van een foutje in het BRCA1- of BRCA2-gen, geërfd van één van de ouders. Vrouwen die draagster zijn van zo’n erfelijke aanleg komen in aanmerking voor intensieve controles en/of preventieve ingrepen, teneinde de kans op (sterfte aan) kanker te reduceren.

Soorten eierstokkanker

Er kan een onderverdeling gemaakt worden naar het soort cellen waaruit de kanker is ontstaan:

• Epitheliale eierstoktumor: een tumor die ontstaat uit de buitenste laag cellen van de eierstok, ofwel het epitheel. Deze wordt ook wel 'adenocarcinoom' genoemd. Meer dan 80% van de tumoren is een epitheliale eierstoktumor.
• Gonadale stromaceltumor: deze gaat uit van het weefsel waar de eicellen in liggen.
• Kiemceltumor: deze gaat uit van de kiemcellen. Deze vorm wordt veel bij jonge vrouwen gezien.

Symptomen en klachten eierstokkanker

Hoe eerder eierstokkanker wordt ontdekt en behandeld, hoe beter de kans op herstel. Doordat de eierstokken vrij diep in het bekken liggen, ontstaat er bij eierstokkanker vaak in een laat stadium pas klachten. Deze verschijnselen zijn dan meestal ook nog vrij vaag. De symptomen die kunnen optreden, zijn:

• zwaar gevoel in het bekken of bekkenpijn;
• (vage) pijn in de onderbuik (pijn aan de eierstokken);
  Gewichtsverlies bij eierstokkanker / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• tussentijds bloedverlies;
• veranderd gevoel bij plassen (vaker dan normaal plassen);
• veranderd gevoel bij ontlasting (verstopping);
• misselijkheid;
• rugpijn;
• onverklaarbare vermoeidheid;
• dikker worden door vochtophoping in de buik of juist gewichtsverlies.

Al deze klachten kunnen echter ook een andere oorzaak hebben.

Uitzaaiingen

Aanvankelijk beperkt eierstokkanker zich tot één of beide eierstokken. Op een gegeven ogenblik zaait eierstokkanker zich uit, vaak direct de buikholte in, alsook via de lymfebaan. Uitzaaiingen via het bloed komen bij eierstokkanker slechts zelden voor. De medische term voor uitzaaiingen is metastasen.

Onderzoek en diagnose

Het gezwel zal vaak met een inwendig onderzoek kunnen worden vastgesteld. Ander kan echoscopie worden uitgevoerd. De aard van de tumor en de (mate van) uitbreiding kan worden vastgesteld door verschillende soorten scans, vaginale echografie en laparoscopie (een kijkoperatie in de buik waarbij stukjes weefsel worden weggenomen voor nader onderzoek). Daarna volgt de behandeling.

Behandeling van eierstokkanker

Meestal vindt bij eierstokkanker een gecombineerde behandeling plaats: een operatie in combinatie met chemotherapie. Bestraling (radiotherapie) wordt bij eierstokkanker slechts zelden toegepast. Bij een operatie verwijdert de gynaecoloog meestal de beide eierstokken en de baarmoeder met de lymfeklieren in de buikholte en het 'buiknet'. Na herstel van de operatie, wordt aangevangen met een chemokuur. Soms vindt nabestraling plaats.

Prognose en overlevingskansen eierstokkanker

Afhankelijk van het stadium

De prognose is afhankelijk van het stadium. Des te eerder eierstokkanker wordt gediagnosticeerd en behandeld, des te beter is de prognose. Eierstokkanker wordt meestal niet in een vroegtijdig ontdekt, doordat vaak pas klachten ontstaan als de kanker gegroeid is of zich heeft uitgezaaid. Is dat het geval is de prognose minder gunstig. In de regel geldt dat des te verder het stadium van de kanker is en des te hoger de graad van de kankercellen, des te ongunstiger de vooruitzichten. Ook wanneer genezing niet (meer)mogelijk is, kan behandeling wel vaak de voortgang van de kanker afremmen. Als de kanker wordt behandeld, is de vijfjaarsoverleving (dat ia het percentage patiënten dat 5 jaar na diagnose nog in leven is) als volgt:

Nieuwe ontwikkelingen

Nieuwe medisch-oncologische ontwikkelingen in de behandeling van eierstokkanker, zullen deze prognosecijfers gunstig beïnvloeden.

Expertisecentra gynaecologische kanker

Er zijn in Nederland diverse expertisecentra op het gebied van eierstokkanker. Zo is bijvoorbeeld complexe gynaecologische kankerzorg in Brabant geconcentreerd in het Catharina Kanker Instituut te Eindhoven. Vrouwen met gynaecologische kanker kunnen in de regio voor hun behandeling altijd terecht in het eigen ziekenhuis, maar wanneer een bepaalde complexe operatie onvermijdelijk is, worden zij voor de operatie verwezen naar een expertisecentrum.

Noten:

1. Vrouwen die na de leeftijd van 35 jaar hun eerste volledige zwangerschap hebben of nooit zwanger zijn geworden, hebben een hoger risico op eierstokkanker. Zie: American Cancer Society. Ovarian Cancer Risk Factors. https://www.cancer.org/cancer/ovarian-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html (ingezien op 8-3-2020)
2. Li DP, Du C, Zhang ZM, Li GX, Yu ZF, Wang X, Li PF, Cheng C, Liu YP, Zhao YS. Breastfeeding and ovarian cancer risk: a systematic review and meta-analysis of 40 epidemiological studies. Asian Pac J Cancer Prev. 2014;15(12):4829-37.

Lees verder

• Eileiderontsteking: buikpijn onderbuik en afscheiding
• Eileiderontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Baarmoederhalskanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Baarmoederontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Cyste op eierstok (eierstokcyste): symptomen en behandeling