Opvliegers overgang: symptomen, oorzaken en voorkomen

Opvliegers of vapeurs komen tijdens de overgang heel vaak voor. Opvliegers of hot flushes zijn het meest karakteristieke symptoom van de overgangsjaren van de vrouw. Ongeveer een kwart van de vrouwen in de overgang heeft er last van. Opvliegers zijn plotselinge, relatief kortdurende warmte-aanvallen, hetgeen gepaard gaat met overmatig transpireren en waarbij het gezicht, de nek, de hals en/of de borst rood worden. De meest effectieve behandeling voor opvliegers zijn oestrogenen, ofschoon dit ook ongunstige effecten heeft. Uit onderzoek blijkt dat de helft van de vrouwen met frequente vasomotorische symptomen (zoals opvliegers en hartkloppingen), na 7 jaar nog steeds last heeft van opvliegers. Opvliegers is wat dat betreft een hardnekkige overgangsklacht.

• Wat zijn opvliegers?
• Definitie
• Duur van een opvlieger
• Niet alle vrouwen hebben last van opvliegers
• Synoniemen
• Symptomen opvliegers
• Klachten
• Duur en frequentie
• Oorzaken van opvliegers
• Dalende oestrogeenspiegels
• Medische aandoeningen
• Risicofactoren opvliegers
• Behandeling opvliegers
• Geen behandeling
• Oestrogenen
• SSRI's en clondine
• Soja en rode klaver bij opvliegers
• Complicaties
• Prognose
• Frequente opvliegers rond de overgang houden vaak jarenlang aan

Wat zijn opvliegers?

Definitie

Opvliegers zijn plotselinge, relatief kortdurende warmte-aanvallen, hetgeen gepaard gaat met overmatig transpireren en waarbij het gezicht, de nek, de hals en/of borst rood worden, alsof de persoon bloost. Tevens stijgt de hartfrequentie. Meestal zijn opvliegers het gevolg van de overgang.

Duur van een opvlieger

Opvliegers treden op willekeurige momenten op en zijn meestal van korte duur; ergens tussen de 30 seconden en 3 minuten. Afhankelijk van de persoon, kunnen opvliegers een paar keer per week of meerdere keren per dag optreden. Opvliegers die 's nachts optreden, kunnen de slaap verstoren. Als opvliegers hinderlijk worden, zijn er diverse behandelingen beschikbaar om ze te bestrijden.

Niet alle vrouwen hebben last van opvliegers

Opvliegers zijn een veel voorkomend symptoom van de overgang bij vrouwen, maar niet alle vrouwen hebben er last van. Ongeveer 75% van de vrouwen hebben in meer of mindere mate last van opvliegers tijdens de overgang. Opvliegers kunnen ook optreden als gevolg van een aantal ongewone medische aandoeningen.

Synoniemen

Opvliegers worden ook wel opstijgingen, vapeurs, hot flushes of hot flashes genoemd.

Symptomen opvliegers

Klachten

Opvliegers manifesteren zich vooral gedurende de perimenopauze, dat is de periode vanaf het moment dat de menstruaties onregelmatiger worden tot een jaar na de menopauze. Opvliegers veroorzaken altijd plotselinge, korte, hevige warmte-aanvallen, waarbij gezicht, hals en/of borst rood kunnen worden en de vrouw hevig kan transpireren (ook nachtzweten). Soms heeft de vrouw ook last van hartkloppingen. Soms kunnen rillingen en bevingen optreden na een opvlieger.

Duur en frequentie

Een opvlieger treedt plotseling, dat wil zeggen zonder enige vooraankondiging, op. Een opvlieger duurt een halve minuut tot drie minuten, maar soms ook langer. Opvliegers variëren in frequentie - sommige vrouwen hebben meerdere opvliegers per dag en weer anderen een paar per week. De meeste vrouwen hebben minstens een jaar last van dit euvel.

Oorzaken van opvliegers

Dalende oestrogeenspiegels

De precieze oorzaak van opvliegers is anno 2024 niet bekend, maar de dalende oestrogeenspiegels die zich voordoen als de vrouw de menopauze nadert wordt in verband gebracht met opvliegers. Deze schommelingen van oestrogeenspiegels geven veranderingen in neurotransmitters, wat leidt tot een verstoring van het thermo-regulatie-setpoint in de hypothalamus. Dit gebied aan de basis van de hersenen reguleert de lichaamstemperatuur en andere elementaire processen. Het lichaam van de vrouw denkt dat het oververhit is en probeert vervolgens af te koelen. In feite is de thermostaat die de lichaamstemperatuur nauwkeurig reguleert, tijdelijk van slag.

Medische aandoeningen

Terwijl opvliegers doorgaans worden geassocieerd met de menopauze bij vrouwen, kunnen bepaalde ongewone medische aandoeningen ook leiden tot opvliegers. Erop lijkende verschijnselen kunnen optreden bij:

• hyperthyreoïdie (een te snel werkende schildklier);
• paniekstoornissen;
• alcoholverslaving;
• bijwerkingen van medicijnen (nitraten en antidepressiva);
• carcinoïd-syndroom (een syndroom waarbij kleine, kwaadaardige tumoren op verschillende plekken in het lichaam kunnen ontstaan);
• feochromocytoom (een zeldzame tumor van de chromaffiene cellen in het bijniermerg of chromaffiene cellen elders in het lichaam).

Risicofactoren opvliegers

Niet alle vrouwen krijgen last van opvliegers. Hoewel het niet duidelijk waarom sommige vrouwen opvliegers krijgen en anderen niet, dragen de volgende factoren bij aan de kans om opvliegers te krijgen:

• Roken. Vrouwen die roken hebben eerder, meer en langer last van opvliegers.
• Obesitas. Overgewicht is geassocieerd met een hogere frequentie opvliegers.
• Lichamelijke inactiviteit. Vrouwen die een inactief bestaan leiden, hebben meer kans om last van opvliegers te krijgen tijdens de menopauze.

Vrouwen met een voorgeschiedenis van zwangerschapshypertensie ontwikkelen mogelijk vaker en langduriger vasomotorische overgangsklachten.[3]

Behandeling opvliegers

Geen behandeling

Opvliegers zijn een normaal fysiologisch verschijnsel die na verloop van tijd vanzelf overgaan en op zich geen behandeling behoeven. Wanneer een vrouw behandeling overweegt, zal de huisarts de voordelen en de nadelen van alle behandelmogelijkheden met haar bespreken.

Oestrogenen

De meest effectieve behandeling voor opvliegers zijn oestrogenen, ofschoon dit ook ongunstige effecten heeft. Oestrogenen geven een verhoogd risico op ernstige aandoeningen als borstkanker of mammacarcinoom, trombo-embolische aandoeningen en CVA (Cerebro Vasculair Accident). Binnen drie maanden geeft oestrogeentoediening een vermindering van maar liefst 90% van de klachten in frequentie en intensiteit.[1] Tibolon, een steroïd met oestrogene, progestagene en androgene activiteit, is even effectief als oestrogenen. Ook dit middel wordt geassocieerd met borstkanker en cardiovasculaire aandoeningen.

SSRI's en clondine

Wanneer de vrouw de voorkeur geeft voor niet-hormonale therapie, dan kan gekozen worden voor SSRI's en clonidine. Deze alternatieven zijn beide effectief, maar wel in mindere mate dan dat van oestrogenen. Bij 10-20% van de gebruikers van SSRI's treedt een ongunstig effect op, zoals droge mond, verminderde eetlust, misselijkheid, slaperigheid en obstipatie.[2]

Soja en rode klaver bij opvliegers

Vrouwen die last hebben van opvliegers en vaginale droogheid kunnen tijdens de overgang baat hebben bij het eten van sojarijke voeding en rode klaver. Ook extracten van deze middelen in supplementen verminderen de frequentie van deze klachten in lichte mate. Onderzoekers van het Erasmus MC komen tot die conclusie na een analyse van zestig wetenschappelijke studies naar het effect van bepaalde plantaardige voedingsmiddelen op klachten tijdens de menopauze. Het is wel van belang dat je je huisarts raadpleegt als je deze middelen wilt innemen, vooral wanneer je ook andere medicijnen gebruikt.[4]

Complicaties

Nachtelijke opvliegers (nachtelijk zweten) kunnen je slaap danig verstoren en kunnen na verloop van tijd chronische slapeloosheid veroorzaken, wat leidt tot slaapgebrek en slechter functioneren overdag. Er is enige associatie met opvliegers en een verhoogd risico op hartziekten en botverlies.

Prognose

De overgang is een fysiologische gebeurtenis en de timing ervan kan genetisch bepaald zijn. De endocriene veranderingen zijn permanent, maar opvliegers verdwijnen bij de meeste vrouwen binnen 5 tot 10 jaar.


Noten

1. Nelson HD, Vesco KK, Haney E, Fu R, Nedrow A, Miller J, et al. Nonhormonal Therapies for menopausal hot flashes. JAMA 2006;295:2057-71.
2. Ibid.
3. Eva van Horen en Maurice Wouters. Zwangerschapshypertensie voorspelt de kans op vasomotorische overgangsklachten. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A6474
4. Erasmus MC. Soja, rode klaver tegen overgangsklachten. https://www.erasmusmc.nl/corp_home/corp_news-center/2016/2016-06/soja.rode.klaver.tegen.overgangsklachten/ (ingezien op 2-4-2018)
5. Esther van Osselen. Frequente opvliegers rond de overgang houden vaak jarenlang aan. Ned Tijdschr Geneesk. 2015;159:C2504

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Blozen: oorzaken van rood worden van gezicht en hals
• Rosacea symptomen: rode kleur wangen, neus & vlekken gezicht
• Geen wetenschappelijk bewijs dat homeopathie werkt (KCE)