Cyste op eierstok (eierstokcyste): symptomen en behandeling

Een eierstokcyste is een cyste op de eierstok. Een eierstokcyste hoeft niet gepaard te gaan met symptomen. Een ovariumcyste of eierstokcyste is een met vocht gevulde holte die zich ontwikkelt in een eierstok. Er bestaan vele soorten eierstokcysten. De meeste cysten zijn goedaardig en veroorzaken geen symptomen. Sommige cysten veroorzaken wel klachten, zoals pijn en onregelmatige vaginaal bloedverlies. Sommige eierstokcysten verdwijnen vanzelf en behoeven niet behandeld te worden. Bij andere cysten zal een operatie worden uitgevoerd om de cyste te verwijderen. Soms wordt daarbij de hele eierstok verwijderd. Cysten kunnen niet worden voorkomen. Het is belangrijk om tijdig aan de bel te trekken als je last hebt van gynaecologische klachten.

• Eierstokken
• Wat is een eierstokcyste?
• Hoe vaak komt het voor?
• Oorzaken en soorten eierstokcysten
• Functionele eierstokcysten
• Dermoïdcysten
• Cystadenomen
• Endometrium cyste
• Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS)
• Risicofactoren
• Hormonale problemen
• Zwangerschap
• Endometriose
• Een ernstige bekkeninfectie
• Een eerdere cyste op de eierstokken
• Symptomen van een eierstokcyste
• Complicaties van een cyste op de eierstok
• Kwaadaardige cyste (kanker)
• Ovariumtorsie (gedraaide cyste)
• Gescheurde cysten
• Druk op organen
• Onvruchtbaarheid
• Diagnose en onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Differentiaal diagnose
• Behandeling van een eierstokcyste
• Preventie
• Prognose

Eierstokken

De eierstokken, ovaria, bevinden zich aan weerszijden van de baarmoeder en zijn ongeveer 3-4 cm lang, ongeveer 2 cm breed en ongeveer 1,5 cm dik. De eierstokken produceren vrouwelijke geslachtshormonen (oestrogeen en progesteron), die in het bloed worden uitgescheiden. Ook produceren de eierstokken eicellen en bij de geboorte zijn reeds alle ontwikkeld. Bij elke eisprong (ovulatie) wordt één van deze eitjes vrijgegeven in de baarmoeder. Dit eicelletje kan vervolgens door het sperma bevrucht worden.

Wat is een eierstokcyste?

Een ovariumcyste is een met vocht gevulde holte die zich ontwikkelt in een eierstok, waardoor de eierstok vergroot raakt. Afhankelijk van het type cyste verschilt het vocht in de cyste van dun en waterig tot dik en stroperig. Eierstokcysten komen vaak voor. De meeste cysten zijn goedaardig en slechts een enkele keer is een cyste kwaadaardig. In dat geval spreekt men van kanker. Eierstokkanker of ovariumkanker komt vooral voor bij vrouwen ouder dan veertig jaar. Eierstokcysten kunnen variëren in grootte - van kleiner dan een erwt tot de grootte van een flinke meloen en soms zelfs groter. Er zijn verscheidene soorten eierstokcysten.

Hoe vaak komt het voor?

Schattingen van de prevalentie van cysten in de eierstokken lopen sterk uiteen, maar de meeste bronnen rapporteren tussen 8% en 18% van zowel vrouwen voor de overgang als na de overgang. Bij de de overgrote meerderheid van de vrouwen zijn ovariumcysten geen precancereuze of kwaadaardige afwijkingen en verhogen ze niet het risico op het ontstaan van eierstokkanker in een later stadium. Het verwijderen van goedaardige cysten vermindert de kans op sterfte door eierstokkanker niet.

Oorzaken en soorten eierstokcysten

Er worden verschillende soorten ovariumcysten onderscheiden. De belangrijkste zijn:

Functionele eierstokcysten

Dit type eierstokcyste komt het meeste voor. Ze vormen zich bij sommige vrouwen in de vruchtbare leeftijd, wanneer er een ‘functionele’ fout in de ovulatie optreedt. Er worden twee soorten onderscheiden:

• Follikelcysten. Een follikel is het blaasje waarin de eicel zich ontwikkelt en rijpt. Bij dit type wordt na de eisprong één van de follikels groter in plaats van dat deze verdwijnt. Een dergelijke cyste kan tot 7cm doorsnede worden. Dit type komt vaak voon bij vrouwen die vruchtbaarheidsbehandelingen krijgen.
• Corpus luteumcysten. Een corpus luteum cyste is een cyste die ontstaat uit het corpus luteum (gele lichaam), welke ontstaat bij de eisprong.

Beide soorten verdwijnen meestal vanzelf binnen een paar maanden.

Dermoïdcysten

Deze cysten kunnen tot 15 cm in doorsnee worden en komen vooral voor bij jongere vrouwen. Deze cysten worden ook wel 'wondergezwel' genoemd, doordat deze gevuld is met allerlei weefselsoorten die normaal gesproken elders in het lichaam horen, zoals huid- en haarcellen, vetweefsel, enz. Deze cysten ontwikkelen zich vanuit cellen die eitjes maken in de eierstok. Aangezien een eitje de mogelijkheid heeft om zich te ontwikkelen in elk type cel, kunnen deze cysten verschillende soorten weefsel maken. In meer dan de helft van de gevallen verdwijnen deze cysten binnen een paar maanden vanzelf.

Cystadenomen

Cystadenomen (in principe goedaardige tumoren) ontstaan vanuit cellen die de buitenkant van de eierstok bedekken en zitten meestal stevig verankerd aan een eierstok middels een steeltje. Ze komen vrijwel nooit binnenin de eierstok voor. Soms worden ze heel groot. Sommige cystadenomen zijn gevuld met een dikke substantie wat op slijm lijkt, terwijl anderen een waterige vloeistof bevatten.

Endometrium cyste

Bij endometriose verspreidt het slijmvies van de binnenkant van de baarmoederholte, naar andere gebieden in het lichaam, zoals de eierstok. Dit baarmoederslijmvlies in de eierstok bloedt bij iedere menstruatie mee. Op deze manier ontwikkelt zich in de eierstok een steeds groter wordende cyste, gevuld met oud bloed. Dit bloed is donkerbruin van kleur en heeft een chocolade-aspect, vandaar dat ze ook wel 'chocoladecyste' worden genoemd. Ze zijn goedaardig.

Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS)

Polycysteus betekent ‘meerdere cysten’. Vrouwen met PCOS hebben vaak iets vergrote eierstokken, doordat er (kleine) cysten in de eierstokken aanwezig zijn. Deze cysten ontstaan door een hormonale onbalans en zijn goedaardig.

Risicofactoren

Het risico op het ontwikkelen van een eierstokcyste of ovariumcyste wordt verhoogd door:

Hormonale problemen

Hormonale problemen bestaan uit het nemen van het medicijn clomifeen, een middel dat bevordert dat eicellen in de eierstokken rijpen en de eisprong in gang zet. Het wordt gebruikt bij verminderde vruchtbaarheid.

Zwangerschap

Soms blijft de cyste die zich vormt wanneer je ovuleert, tijdens de zwangerschap op je eierstok aanwezig.

Endometriose

Endometriose zorgt ervoor het endometrium ofwel baarmoederslijmvlies zich buiten de baarmoederholte bevindt. Een deel van het weefsel kan zich hechten aan de eierstok en gaan groeien. Een dergelijke cyste doet mogelijk pijn tijdens de geslachtsgemeenschap tijdens de menstruatie.

Een ernstige bekkeninfectie

Als een ernstige bekkeninfectie zich verspreidt naar de eierstokken, kan dit cysten veroorzaken.

Een eerdere cyste op de eierstokken

Als je eenmaal een eierstokcyste hebt gehad, heb je meer kans om er nog een te ontwikkelen.

Symptomen van een eierstokcyste

De meeste cysten zijn klein, goedaardig en veroorzaken geen symptomen. Sommige eierstokcysten veroorzaken klachten, zoals:

• Pijn in de onderbuik (soms gaat de pijn richting de lies) of een zwaar of drukkend gevoel in de buik (pijn aan de eierstokken). Constant of met tussenpozen.
• Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap.
• Er ontstaat een hevige, stekende pijn in de buik wanneer een cyste draait of scheurt (knapt). Dit kan gepaard gaan met misselijkheid en koorts.
• Onregelmatige menstruatie, soms met fors bloedverlies.
• Een er grote cyste kan op andere organen drukken zoals de darmen of de blaas, hetgeen kan leiden tot obstipatie of frequente aandrang om te plassen.

Complicaties van een cyste op de eierstok

Kwaadaardige cyste (kanker)

De meeste cysten zijn goedaardig en gaan vanzelf weg zonder behandeling. Deze cysten veroorzaken weinig of geen symptomen. Maar in een zeldzaam geval, kan de arts een kwaadaardige cyste detecteren.

Ovariumtorsie (gedraaide cyste)

Ovariumtorsie is een zeldzame complicatie van eierstokcysten. Dit is wanneer een grote cyste ervoor zorgt dat een eierstok zich verdraait, of verplaatst van zijn oorspronkelijke positie. Hierdoor wordt de bloedtoevoer naar de eierstokken afgesneden en als het niet wordt behandeld kan dit schade of sterfte van het eierstokweefsel veroorzaken.

Gescheurde cysten

Gesprongen of gescheurde cysten zijn net als een ovariumtorsie zeldzaam. Een cyste die scheurt kan aanleiding geven tot intense pijn en bloedingen. Deze complicatie verhoogt het risico op een infectie en kan zonder adequate behandeling levensbedreigend zijn.

Druk op organen

Soms drukt een cyste op een omliggend orgaan, zoals de blaas of darmen. Je kunt dan last krijgen van een constante aandrang om te plassen of obstipatie.

Onvruchtbaarheid

De meeste cysten in de eierstok leiden niet tot vruchtbaarheidsproblemen, maar bij sommige cysten geeft het zwanger worden problemen. Dit kan het geval zijn bij endometriose en het polycysteus ovariumsyndroom.

Diagnose en onderzoek

Beeldvormend onderzoek

Aangezien de meeste cysten geen symptomen veroorzaken, worden ze zaak bij toeval ontdekt. Bij klachten die wijzen op een eierstokcyste, wordt een inwendig onderzoek uitgevoerd. Met computertomografie (CT-scan) of echografie kan de diagnose worden bevestigd. Als de mogelijkheid bestaat dat de cyste kwaadaardig is, kan door middel van laparoscopisch onderzoek de cyste nader worden onderzocht. Zo nodig wordt een hapje weefsel (biopt) weggenomen voor nader onderzoek. Het verdere beleid hangt af van de bevindingen.

Een bloedonderzoek kan ook worden gedaan ter bepaling van het hormoonniveau, wat nodig is voor het opsporen van hormonale problemen. Een bloedtest kan ook de hoeveelheid CA 125 (kanker antigeen 125) in het bloed bepalen. Deze waarde is verhoogd bij de aanwezigheid van eierstokkanker. CA 125 is echter een zeer aspecifieke tumormarker, die ook verhoogd is bij myomen (vleesbomen), ontstekingen van de eileiders, goedaardige eierstokcystes en zwangerschap.

Differentiaal diagnose

de volgende aandoeningen kunnen qua klachtenpatroon erg veel gelijkenis vertonen met eierstokcyste. Bij het stellen van de diagnose moeten ze dan ook worden uitgesloten als oorzaak van de symptomen.

• hydronefrose (ook waternier of nierstuwing genoemd);
• hydrosalpinx (een eileider met vocht erin);
• paraovariële cyste (cyste naast of dichtbij de eierstoken);
• gesteelde leiomyoom of vleesboom;
• peritoneale cyste;
• psoas abces (etterbuil in het gebied van de lendenspier door een tuberculeuse ontsteking);
• tubo-ovarieel abces (TOA);
• eileideraandoening;
• buikabces of abdominaal abces;
• buitenbaarmoederlijke zwangerschap;
  Normale en buitenbaarmoederlijke zwangerschap / Bron: BruceBlaus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
• ovariumtorsie;
• polycysteus ovarium syndroom (PCOS);
• nierstenen;
• salpingitis of eileiderontsteking;
• urethradivertikel (een abnormale uitstulping van een deel van de urinebuis);
• abortus;
• acute appendicitis of blindedarmontsteking;
• divertikelaandoeningen
• endometriose
• inflammatory bowel disease (IBD), de verzamelnaam voor colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn;
• Meckel divertikel (een uitstulping in de wand van de dunne darm);
• darmobstructie: obstructie van de dikke darm of dunne darm;
• eierstokkanker.

Behandeling van een eierstokcyste

Bij een aantal cysten kan worden afgewacht en verdwijnt deze spontaan. Dit kan worden gecontroleerd door middel van echoscopisch onderzoek. Geeft de cyste klachten, dan kan hij worden verwijderd door middel van een laparoscopie (kijkbuisoperatie) of door middel van een grotere snede (laparotomie). Normaal gesproken worden cysten groter dan zeven centimeter verwijderd. Afhankelijk van de grootte en de kans op kwaadaardigheid kan besloten worden om de hele eierstok weg te nemen.

Preventie

Cysten kunnen niet worden voorkomen. Regelmatige gynaecologische onderzoeken kunnen cysten op de eierstok echter vroegtijdig opsporen. Goedaardige cysten kunnen niet kwaadaardig worden. Symptomen van eierstokkanker kunnen evenwel de symptomen van een eierstokcyste nabootsen. Het is daarom belangrijk om tijdig je huisarts te bezoeken bij symptomen die op een probleem kunnen wijzen, zoals:

• veranderingen in je menstruatiecyclus;
• aanhoudende pijn in het bekken (bekkenpijn);
• verlies van eetlust;
• onverklaarbaar gewichtsverlies;
• een opgeblazen en vol gevoel in de buik.

Prognose

De vooruitzichten voor premenopauzale vrouwen met eierstokcysten zijn goed. De meeste cysten verdwijnen binnen een paar maanden. Terugkerende cysten kunnen echter voorkomen bij premenopauzale vrouwen en vrouwen met een hormonale disbalans. Als er geen behandeling volgt, kunnen sommige cysten de vruchtbaarheid verminderen. Dit komt vooral voor bij een endometrioom (chocoladecyste) en polycysteus ovariumsyndroom (PCOS). Bij PCOS maken de eierstokken te veel mannelijk hormoon. Om de vruchtbaarheid te verbeteren, kan je arts de cyste verwijderen of laren krimpen. Functionele cysten (deze komen het meeste voor), cystadenomen, en dermoïd cysten hebben geen invloed op de vruchtbaarheid.

Lees verder

• Eileiderontsteking: buikpijn onderbuik en afscheiding
• Eierstokcyste (cyste op de eierstok): symptomen & oorzaken
• Endometriose: oorzaken van menstruatiepijn en bekkenpijn
• Pijn in onderbuik: links & rechts, oorzaken en behandeling
• Baarmoederhalskanker: symptomen, oorzaak en behandeling