Vleesboom (myoom): symptomen, oorzaak en behandeling

Vleesbomen zijn goedaardige gezwellen van de baarmoeder. Vleesbomen komen vaak voor tijdens de vruchtbare jaren van de vrouw. Vleesbomen worden ook wel leiomyoom, myoom of fiboom genoemd. Myomen veroorzaken normaal gesproken geen klachten. Veelvoorkomende symptomen die kunnen optreden bij een vleesboom zijn zware, langdurige menstruaties en ongewone maandelijkse bloedingen, soms pijnlijk. Een dikke buik, een zwaar, drukkend gevoel onder in de buik, plotseling heftige buikpijn en lage rugpijn kunnen ook voorkomen. De kans dat vleesbomen kwaadaardig worden is zeer klein. Er zijn meerdere behandelmogelijkheden bij vleesbomen die klachten geven. Als medicatie onvoldoende helpt, kan men vleesbomen verwijderen middels verschillende technieken. Sinds 2016 kan men in Nederland opereren zonder snijden met MR-HIFU. Deze behandeling maakt gebruik van geluidsgolven, waardoor de vleesboom verhit wordt en afsterft. De resultaten van deze behandeling zijn veelbelovend.

• Wat zijn vleesbomen?
• Goedaardige gezwellen van de baarmoeder
• Behandeling zelden nodig
• Waar kan een vleesboom voorkomen?
• Is een vleesboom kwaadaardig?
• Oorzaken van vleesbomen
• Genetische veranderingen
• Hormonen
• Risicofactoren
• Klachten en symptomen vleesbomen
• Complicaties vleesbomen
• Onderzoek en diagnose
• Diagnostisch onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van vleesbomen
• Passende behandeling
• Medicijnen of operatie?
• Behandeling met medicijnen
• Medicijnen zonder hormonen
• Medicijnen met hormonen
• Vleesboom verwijderen door mini-shavertechniek
• Vleesbomen verwijderen door uterus embolisatie
• Opereren zonder snijden met MR-HIFU
• Wat is MR-HIFU?
• Duur van de behandeling
• Sinds 2016 in Nederland
• Preventie

Wat zijn vleesbomen?

Goedaardige gezwellen van de baarmoeder

Vleesbomen zijn goedaardige gezwellen van de baarmoeder (uterus), die vaak voorkomen tijdens de vruchtbare jaren van de vrouw. Vleesbomen worden ook wel leiomyoom, myoom of fiboom genoemd. Ongeveer drie op de vier vrouwen ontwikkelen vleesbomen in hun leven, maar de meeste zijn zich daar niet bewust van omdat ze vaak geen klachten veroorzaken. Een arts kan ze ontdekken tijdens een bekkenonderzoek of prenatale echografie.

Behandeling zelden nodig

Over het algemeen veroorzaken vleesbomen geen problemen en is een behandeling zelden vereist. In zeldzame gevallen kan een vleesboom aanleiding geven tot een spoedbehandeling, als er sprake is van een plotselinge, scherpe pijn in het bekken of bij hevige en pijnlijke menstruaties.

Waar kan een vleesboom voorkomen?

Myomen kunnen op verschillende plaatsen voorkomen:

• aan de buitenzijde van de baarmoeder - het subsereus myoom;
• in de baarmoederwand - het intramuraal myoom; of
• in de baarmoederholte- het submuceus myoom.

Het is niet bekend hoe vleesbomen ontstaan. Vleesbomen kunnen een paar millimeter groot zijn, maar er zijn ook gevallen bekend waarin ze een paar kilo wegen.

Is een vleesboom kwaadaardig?

Vleesbomen worden niet in verband gebracht met een verhoogd risico op baarmoederkanker. De kans dat vleesbomen kwaadaardig worden is 1 op 10.000. Indien een vleesboom erg snel groeit, kan dit duiden op een kwaadaardige tumor. Vleesbomen zijn goedaardige knobbels in de spierlaag van de baarmoeder. Ze bestaan vooral uit spierweefsel.

Oorzaken van vleesbomen

Artsen weten niet precies de oorzaak van vleesbomen, maar onderzoek en klinische ervaring wijst op onder meer de volgende factoren:

Genetische veranderingen

Veel vleesbomen bevatten veranderingen in genetisch materiaal die verschilt van die van normale baarmoederspiercellen.

Hormonen

Oestrogeen en progesteron, twee hormonen die de ontwikkeling van het baarmoederslijmvlies stimuleren tijdens elke menstruatiecyclus als voorbereiding op de zwangerschap, blijken de groei van vleesbomen bevorderen. Vleesbomen bevatten meer oestrogeen- en progesteronreceptoren dan normale baarmoederspiercellen. Vleesbomen neigen te krimpen na de menopauze door een daling van de hormoonproductie.

Risicofactoren

Welke vrouwen zijn vatbaarder voor het ontwikkelen van vleesbomen? Bij negroïde vrouwen komen vleesbomen vaker voor. Ook vrouwen die (nog) geen kinderen hebben gehad of die reeds op vroege leeftijd maandstonden kregen, krijgen vaker te maken met myomen. Ze ontstaan onder invloed van de hormonen oestrogeen en progesteron, in de vruchtbare fase van het leven. Myomen komen derhalve niet vóór de eerste menstruatie voor. Na de laatste menstruatie verschrompelen ze en verdwijnen uiteindelijk helemaal. Door hormonale veranderingen kunnen ze tijdens de zwangerschap soms groeien, maar na de zwangerschap nemen ze weer in omvang af. Ook bij sommige hormoonbehandelingen bij overgangsklachten, kunnen vleesbomen in omvang groeien. Voorts hebben vrouwen met overgewicht meer kans op vleesbomen. Daarnaast kan het gebruik van anticonceptie bijdragen aan het risico op vleesbomen, evenals een vitamine D-tekort, te veel rood vlees eten en te weinig (groene) groenten en fruit, en een te hoge alcoholinname. Ook speelt erfelijkheid een rol bij het ontstaan van een vleesboom. Als je moeder vleesbomen had, is de kans dat jij ze krijgt drie keer hoger dan gemiddeld.

Klachten en symptomen vleesbomen

Myomen veroorzaken normaal gesproken geen klachten. De meest voorkomende symptomen die kunnen optreden bij een vleesboom, zijn onder meer:

• overvloedig menstrueel bloedverlies (hypermenorroe), al of niet met grote stolsels - hetgeen soms leidt tot bloedarmoede waardoor de vrouw zich moe en kortademig voelt;
• menstruatiepijn (dysmenorroe);
• langdurige menstruatiecyclus van zeven of meer dagen;
• druk op het bekken of pijn (bekkenpijn);
• zwelling in het bekkengebied;
  Buikpijn door een vleesboom / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
• buikpijn - een drukkend gevoel in de buik;
• het voelen van een druk voelen op de blaas (a.g.v. de vleesboom) en/of moeite hebben met het ophouden van je plas;
• een vergrote buik;
• frequent urineren, d.w.z. vaak moeten plassen (in geval een vleesboom op de blaas drukt);
• moeite om de blaas te legen;
• obstipatie (verstopping), wanneer de myoom zich bevindt aan de achterzijde van de baarmoeder, waardoor deze af en toe op de endeldarm kan drukken;
• lage rugpijn of pijn in de onderrug;
• klachten van pijn bij het vrijen en/of bloedverlies bij het vrijen.

De plaats waar het myoom zich bevindt, heeft meer invloed op de klachten dan de omvang.

Heel soms kan een vleesboom aanleiding geven tot acute (buik)pijnklachten, als gevolg van te weinig bloedtoevoer (myoomnecrose).

Complicaties vleesbomen

De meeste vrouwen met vleesbomen doorlopen een normale zwangerschap en bevalling, maar in sommige gevallen kunnen er enige complicaties ontstaan. Submucosale fibromen kunnen een zwangerschap in de weg zitten. Vleesbomen kunnen soms problemen veroorzaken, zoals een miskraam, vroeggeboorte en bloedingen, maar dit is zeldzaam.

Zoals reeds hierboven aangegeven, is de kans dat myomen kwaadaardig worden zeer klein.

Onderzoek en diagnose

Diagnostisch onderzoek

De meeste vrouwen met vleesbomen hebben geen symptomen, waardoor de fibromen onopgemerkt blijven. Soms worden ze gevonden tijdens een onderzoek. Als iemand last heeft van klachten, zoals pijn of zware, langdurige menstruaties, kan -indien de arts een myoom vermoedt- gynaecologisch onderzoek plaatsvinden. Bij overmatig bloedverlies en/of ernstige vermoeidheid, kan de arts het ijzergehalte van het bloed (Hb of hemoglobine) controleren teneinde vast te stellen of er sprake is van bloedarmoede.

Met behulp van (inwendige) echoscopie kunnen myomen die groter zijn dan een halve centimeter worden gezien. Eventueel aanvullend onderzoek kan bestaan uit watercontrastechoscopie (SIS of saline infusion sonohysterography), hysteroscopie en/of laparoscopie of een MRI-scan.

Differentiële diagnose

Diagnostisch onderzoek moet eventuele andere aandoeningen met een gelijkaardig klinisch beeld uitsluiten, zoals:

• adenomyose, een vorm van endometriose;
• baarmoederkanker;
• baarmoederpoliep;
• bekkenabces;
• blaaskanker;
• (buitenbaarmoederlijke) zwangerschap;
  Normale en buitenbaarmoederlijke zwangerschap / Bron: BruceBlaus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
• dikkedarmkanker;
• eierstokkanker;
• hydrosalpinx (een eileider met vocht erin);
• ovariële cyste (cyste op de eierstokken);
• pyosalpinx (de aanwezigheid van pus in de eileiders);
• tumoren van het maag-darmkanaal en de urinewegen, lymfomen en bottumoren;
• vergrote baarmoeder.

Behandeling van vleesbomen

Passende behandeling

Als de vrouw geen klachten heeft, hoeft er niets aan de vleesboom gedaan te worden en is verdere controle niet nodig. Bestaan er daarentegen wel klachten dan kiest de gynaecoloog samen met de patiënt een passende behandeling, waarbij rekening gehouden wordt met de volgende factoren:

• het aantal vleesbomen;
• de plaats van de vleesbomen;
• de grootte van de vleesbomen;
• de leeftijd van de vrouw; en
• de eventuele wens (nog) zwanger te worden.

Er zijn verschillende behandelingen mogelijk, variërend van medicijnen tot een operatie met behoud van de baarmoeder
of waarbij de baarmoeder verwijderd wordt. Het resultaat van de behandelingen wisselt.

Medicijnen of operatie?

Normaal gesproken wordt geprobeerd om eerst met medicijnen de klachten te verminderen. Bij onvoldoende effect wordt een operatie overwogen. Vaak kan met een kleine ingreep, een zogeheten kijkbuisoperatie, worden volstaan. Tegenwoordig wordt steeds vaker gebruik gemaakt van de mini-shavertechniek om kleine vleesbomen en baarmoederpoliepen te verwijderen.

Behandeling met medicijnen

Een van de mogelijke behandelingen van een vleesboom, is met medicijnen. Hierbij wordt geprobeerd de hoeveelheid bloedverlies en/of de menstruatiepijn te verminderen. De vleesbomen blijven bestaan, alhoewel ze soms enigszins krimpen. de volgende medicijnbehandelingen zijn beschikbaar:

Medicijnen zonder hormonen

De volgende medicijnen kunnen ingenomen worden tijdens de dagen van hevige menstruatie:

• NSAID’s (Niet-Steroide Anti-imflammatoire-Drugs), zoals diclofenac, ibuprofen en naproxen. Deze middelen zijn zonder recept verkrijgbaar en geven verlichting van de pijn en van de hoeveelheid bloedverlies bij de menstruatie. Deze middelen helpen niet tegen tussentijds bloedverlies.
• Tranexaminezuur (Cyclokapron), wat de stolling van het bloed in onder meer de bloedvaatjes van de baarmoeder bevordert. Dit zorgt veelal voor vermindering van het bloedverlies. Dit middel is alleen op doktersrecept verkrijgbaar.

Medicijnen met hormonen

Er bestaan diverse medicijnen met hormonen:

• Anticonceptiemiddelen, welke vaak vermindering van bloedverlies geven. Bij vleesbomen is dat bij ongeveer een kwart van de vrouwen. Er bestaan verschillende vormen van anticonceptiemiddelen:
• anticonceptiepil;
• anticonceptiepleister;
• anticonceptiering (Nuvaring).
• Progesteronpreparaten, waardoor de menstruatie kan wegblijven. Het kunnen zijn:
• tabletten;
• een staafje in de arm (Implanon);
• een spiraaltje in de baarmoeder (Mirenaspiraal).
• GNRH-analogen, waarbij de aanmaak van hormonen in de eierstokken onderdrukt wordt en de menstruatie kan wegblijven, en de vleesbomen vaak kleiner worden.
• Esmya, wat de klachten van vleesbomen remt en ze kleiner laat worden. Dit 'anti-progesteron'-tablet kan maximaal drie maanden voorafgaand aan een operatie worden voorgeschreven. Het bloedverlies neemt af en stopt op een gegeven ogenblik. De vleesbomen nemen in grootte af, waardoor de operatie mogelijk vlotter verloopt.

Vleesboom verwijderen door mini-shavertechniek

Via een kleine kijkbuis (hysteroscoop) wordt de baarmoederholte gevuld met een zoutoplossing, waardoor alle afwijkingen zoals vleesbomen, poliepen, evenals placentaresten goed zichtbaar worden. Met de verfijnde apparatuur is de arts in staat het afwijkende weefsel heel verfijnd en secuur 'af te scheren' en vervolgens weg te zuigen. Het weggenomen weefsel zal daarna voor onderzoek naar het laboratorium worden gebracht. Dit om te bepalen of het kwaadaardig is. De apparatuur is zeer smal en heeft slechts een diameter van 5,6 mm. Het verwijderen van het weefsel doet weinig tot geen pijn. Hierdoor is voor de behandeling geen narcose of ruggenprik meer nodig. Kijkoperaties worden poliklinisch en hooguit onder plaatselijke verdoving uitgevoerd.

Vleesbomen verwijderen door uterus embolisatie

In sommige gevallen is de mini-shavertechniek technisch niet mogelijk. Tot voor kort werd dan geadviseerd de baarmoeder te laten verwijderen. Voor sommige vrouwen is sinds kort 'uterus embolisatie' een alternatief. Hierbij blijft de baarmoeder behouden. Meestal wordt deze behandeling uitgevoerd door het inspuiten van kunststof partikeltjes in de baarmoederslagader, waardoor de bloedstroom naar de vleesboom wordt geblokkeerd. Het woord ‘emboliseren’ betekent dan ook het ‘blokkeren’ van de bloedstroom naar een orgaan(gedeelte).

Opereren zonder snijden met MR-HIFU

Wat is MR-HIFU?

Naast een operatie of medicatie is er nog een andere behandeloptie voor vleesbomen, waarbij niet gesneden hoeft te worden en één behandeling vaak voldoende is. Deze behandeling heet MR-HIFU wat een afkorting is voor MRI-gestuurde High Intensity Focused Ultrasound. Deze behandeling maakt gebruik van geluidsgolven, die bijvoorbeeld ook worden gebruikt voor het maken van een echo van een ongeboren baby. Bij MR-HIFU worden echter sterkere geluidsgolven gebruikt. Door deze geluidsgolven te bundelen wordt de vleesboom verhit. Dit is vergelijkbaar met het bundelen van zonnestralen met een vergrootglas om zo een vuurtje te maken. Door de vleesboom te verhitten, sterven de cellen waaruit een vleesboom bestaat af. Hierdoor krimpt de vleesboom en geeft deze minder klachten. De geluidsgolven kunnen door de huid en andere weefsels heen. Je hebt dus geen operatie nodig en krijgt dus geen litteken.

Duur van de behandeling

De behandeling duurt ongeveer drie tot vier uur. Gedurende deze tijd krijg je een slaapmiddel waardoor je niets merkt van de behandeling. Aan het einde van de dag mag je weer naar huis en in de meeste gevallen kun je na enkele dagen je normale dagelijkse bezigheden weer oppakken. Er zijn al vele gevallen beschreven waarbij vrouwen zwanger worden na een MR-HIFU behandeling.

Sinds 2016 in Nederland

Deze behandeling is nog relatief nieuw en wordt sinds 2004 uitgevoerd in Amerika. Inmiddels zijn er wereldwijd duizenden patiënten behandeld. Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) is in 2016 nog het enige ziekenhuis in Nederland dat deze behandeling aanbiedt. In het UMCU zijn anno 2016 al meer dan honderd patiënten behandeld. Alleen vrouwen die nog niet in de overgang zijn komen in aanmerking voor MR-HIFU.

Preventie

Er is weinig wetenschappelijk bewijs beschikbaar over hoe je vleesbomen kunt voorkomen. Het voorkomen van vleesbomen is niet altijd mogelijk. Door het maken van goede keuzes op het gebied van gezondheid, zoals het behoud van een normaal gewicht en het eten van fruit en groenten, kun je het risico op het ontstaan van een vleesboom verkleinen. Onderzoek suggereert een verband tussen een hoge suikerconsumptie en een vergroot risico op vleesbomen bij sommige vrouwen. Een andere studie wees uit dat het eten van vers fruit en kruisbloemige groenten zoals rucola, broccoli, kool, bloemkool, boerenkool en raapstelen, de kans op vleesbomen kan verlagen. Kruisbloemige groenten zijn rijk aan bèta-caroteen, foliumzuur, vitamine C, E en K, en andere nutriënten. Ze zitten ook vol vezels.

Lees verder

• Vleesbomen verwijderen met de MR-HIFU: voor wie (niet)?
• Dysmenorroe: hevige menstruatiepijn of pijnlijke menstruatie
• Baarmoederkanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Baarmoederontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Baarmoederhalskanker: symptomen, oorzaak en behandeling