Vitamine C-tekort: symptomen, oorzaak en behandeling

Vitamine C-tekort kan allerlei vervelende klachten veroorzaken, zoals bloedend tandvlees of gezwollen en pijnlijke gewrichten. Vitamine C wordt ook wel ascorbinezuur genoemd. Vitamine C is de meest bekende vitamine. Vitamine C is onontbeerlijk voor veel belangrijke chemische processen in het menselijk lichaam. Normaal gesproken krijgt een mens bij gevarieerde voeding voldoende vitamine C binnen. Scheurbuik was de allereerste door een vitaminetekort veroorzaakte ziekte die men ontdekte. Het was een gevreesde zeemansziekte. Het werd de pest van de zee genoemd. Scheurbuik is de ziekte die ontstaat bij een ernstig vitamine C-tekort. In ontwikkelde landen behoort scheurbuik tot het verleden, maar lichte vormen van vitamine C-tekort komen nog steeds voor. Vitamine C-tekort kan men bijvoorbeeld aantreffen bij alleenstaande ouderen met slechte voedingsgewoonten of bij alcoholisten. Een vitamine C-tekort kun je aanvullen met supplementen en voeding die veel van deze vitamine bevat.

• Wat is de functie van vitamine C?
• Groei en herstel van weefsels
• Vitamine C goed voor de weerstand
• Vitamine C verlaagt kans op hersenbloeding
• In welke voeding zit vitamine C?
• Een teveel aan vitamine C of een overdosis vitamine C
• Oorzaken vitamine C-tekort
• Vitamine C-tekort symptomen
• Ernstige vitamine C-tekort
• Scheurbuik, de schrik van zeelieden
• Langzame, pijnlijke dood
• Risicogroepen
• Behandeling van vitamine C-gebrek
• Prognose
• Preventie en voorkomen
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH) vitamine C
• Recept met veel vitamine C

Wat is de functie van vitamine C?

Voordat de oorzaken en symptomen van een vitamine C-tekort of vitamine C-deficiëntie aan bod komen, gaan we eerst kort in op wat vitamine C nu precies is en welke functies het heeft in het menselijk lichaam. Vitamine C is een in water oplosbare vitamine die noodzakelijk is voor normale groei en ontwikkeling. In water oplosbare vitamines lossen op in water. Een teveel aan deze vitamine verlaat het lichaam via de urine. Dat betekent dat de dagelijkse behoefte aan aan vitamine C continue aangevuld moet worden via de voeding.

Groei en herstel van weefsels

Vitamine C is nodig voor de groei en het herstel van weefsels in alle delen van het lichaam. Het is noodzakelijk voor het vormen van collageen, een belangrijk lijmvormend eiwit dat als belangrijkste functie de ondersteuning van de huid heeft. Collageen is belangrijk voor de huid en voor herstel van weefsels en botten. Het wordt gebruikt om huid, littekenweefsel, pezen, ligamenten (een band van bindweefsel om een gewricht) en bloedvaten te maken. Vitamine C is essentieel voor de genezing van wonden en voor de reparatie en het onderhoud van kraakbeen, botten en tanden.

Vitamine C goed voor de weerstand

Voorts zorgt vitamine C ervoor dat ijzer uit de voeding beter wordt opgenomen en speelt het een kardinale rol bij het in stand houden van de weerstand. Vitamine C is namelijk één van de vele antioxidanten en is daarmee in staat om schadelijke vrije radicalen te neutraliseren. Hiermee fungeert het als belangrijke beschermer voor de algemene gezondheid. Vitamine E en bètacaroteen zijn twee andere bekende antioxidanten. Antioxidanten zijn in staat een deel van de schade die wordt veroorzaakt door vrije radicalen te blokkeren. Vrije radicalen zijn bijproducten die ontstaan wanneer het menselijk lichaam voedsel omzet in energie. Maar er zijn ook omgevingsfactoren die een negatief effect hebben op de antioxidantenhuishouding, zoals alcohol, geneesmiddelen, luchtverontreiniging, stralingsbelasting, lichamelijke en psychische stress en roken. Zo bevat één trek van een sigaret honderd miljard vrije radicalen. Rokers hebben dan ook een verhoogde behoefte aan vitamine C en ze hebben dus ook meer kans op een vitamine C-tekort.

Vrije radicalen zijn grotendeels verantwoordelijk voor het verouderingsproces en kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van diverse gezondheidsaandoeningen zoals kanker, hart- en vaatziekten, en inflammatoire aandoeningen zoals artritis.

In welke voeding zit vitamine C?

Het lichaam kan niet zelf vitamine C produceren, noch kan het vitamine C opslaan. Het is daarom belangrijk om veel vitamine C-bevattende voedingsmiddelen in je dagelijkse dieet op te nemen.

Alle groenten, fruit en aardappelen bevatten een zekere hoeveelheid vitamine C. Voedsel met de meeste hoeveelheid vitamine C is groene paprika, citrusfruit, aardbeien, tomaten, broccoli, raapstelen en andere bladgroenten, koolsoorten, zoete en witte aardappelen, cantaloupe, kiwi's en bessen (bosbessen, veenbessen). Andere uitstekende bronnen van vitamine C zijn papaja, mango, watermeloen, spruitjes, bloemkool, pompoen, rode paprika, frambozen en ananas.

Een teveel aan vitamine C of een overdosis vitamine C

Vitamine C toxiciteit is zeer zeldzaam, omdat het lichaam de vitamine niet op kan slaan maar een teveel ervan wordt uitplast. Hoeveelheden van meer dan 2.000 mg / 2 gram per dag wordt niet aanbevolen, omdat zulke hoge doses kunnen leiden tot maag- en darmklachten en diarree kan veroorzaken. Het Voedingscentrum vermeldt tevens dat hoge inneming aan vitamine C gepaard kan gaan met een verhoogde uitscheiding van oxaalzuur met de urine. Nierstenen worden gevormd uit oxaalzuur. Er is echter geen bewijs dat hierdoor het risico op de vorming van nierstenen groter is, zoals vroeger vaak werd gedacht.

Oorzaken vitamine C-tekort

Door onvoldoende gevarieerde voeding (met weinig tot geen groente en fruit), kan vitamine C-tekort optreden. Vooral tijdens de zwangerschap en borstvoeding geven, na een operatie en bij brandwonden, neemt de behoefte aan vitamine C neemt toe. Er is dan een verhoogd risico dat je een vitamine C-tekort oploopt. Maar ook bij koorts, ontstekingen, een te snel werkende schildklier (hyperthyreoïdie) en roken kan vitamine C-tekort ontstaan.

Vitamine C-tekort symptomen

Te weinig vitamine C kan leiden tot de volgende klachten en symptomen:

• Droog haar en gespleten haarpunten
• Gingivitis (ontsteking van het tandvlees)
• Bloedend tandvlees, loszittende tanden
• Ecchymose (een kleinvlekkige bloeding in de huid of in een slijmvlies) en petechiën (puntbloedingen)
• Ruwe, droge, schilferige huid
• Vertraagde wondgenezing / slecht genezende wonden
• Gemakkelijk blauwe plekken krijgen
• Bloedneuzen
• Verzwakt tandglazuur
• Gezwollen en pijnlijke gewrichten
• Verminderd vermogen om infecties te bestrijden / verminderde weerstand
• Mogelijke gewichtstoename als gevolg van vertraagde stofwisseling
• Gevoel van slapte / moeheid
• Prikkelbaarheid / agitatie
• Hartklachten

Een ernstige vorm van vitamine C-tekort staat bekend als scheurbuik.

Ernstige vitamine C-tekort

Scheurbuik, de schrik van zeelieden

Scheurbuik wordt ook wel scorbuut of ascorbinezuurdeficiëntie genoemd. Het is de benaming voor een ziekte ten gevolge van een langdurig vitamine C-tekort. Scheurbuik is een ernstige vorm van vitamine C-deficiëntie. Scheurbuik was de allereerste door een vitaminetekort veroorzaakte ziekte die men ontdekte. Het was een gevreesde zeemansziekte. Het werd de pest van de zee genoemd. Een zeeman die erdoor werd getroffen, kon er gevoeglijk vanuit gaan dat zijn laatste uur geslagen was. Het is een afschuwelijke ziekte met vreselijke gevolgen. Men schat dat in het tijdperk van de zeilvaart meer dan twee miljoen zeelieden een helse dood zijn gestorven aan scheurbuik. Historici schatten dat scheurbuik voor meer doden op zee zorgde dan scheepsrampen, stormen, zeeslagen en alle andere ziekten bij elkaar.¹

Langzame, pijnlijke dood

Scheurbuik is een ziekte waarbij het bindweefsel degenereert, met bloedend tandvlees als gevolg, loszittende tanden, een naar verrotting ruikende adem, puntvormige huidbloedingen, slapte, stijve en pijnlijke ledematen en inwendige bloedingen als gevolg. Onbehandeld leidt de ziekte onherroepelijk tot een langzame en uiterst pijnlijke dood. Het was de Britse marine-arts James Lind (1716-1794) die als eerste een verband legde tussen de symptomen van scheurbuik en het eten van citrusvruchten. Maar het duurde nog tot 1920 voordat men de werkzame stof vitamine C kon identificeren. En begin 1943 lukte het om de stof synthetisch te vervaardigen.²

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen meer risico op vitamine C-deficiëntie:

• Zuigelingen die tijdens het eerste levensjaar alleen gevoed worden met gekookte melk.
• Alcoholisten als gevolg van onder meer slechte eetgewoonten en een chronisch ontstoken maag-darmslijmvlies waardoor er een slechte opname is van voedingsstoffen.
• Rokers: roken vermindert de absorptie van vitamine C uit voedsel en daarnaast verbruikt het lichaam meer vitamine C als je rookt.
• Een eenzijdig voedingspatroon met weinig tot geen groente of fruit.
• Ouderen: mensen die ouder zijn gaan in het algemeen minder eten, met het risico dat de voeding niet langer kan voorzien in de benodigde hoeveelheden vitaminen en mineralen.
• Lage inkomensgroepen: Zij hebben de neiging om minder gezond voedsel te kopen.
• Verhoogde behoefte aan vitamine C door verhoogd gebruik bij zwangere en borstvoedende vrouwen, een overmatige productie van schildklierhormoon (hyperthyreoïdie), operatie en brandwonden.
• Mensen met diabetes type 1 en bij hemodialyse (een behandeling die het bloed zuivert en overtollig vocht verwijdert) of peritonealdialyse (ook wel buikspoeling genoemd), door de verhoogde vitamine C-behoefte.
• Anorexia nervosa of bij eetstoornissen als gevolg van andere aandoeningen zoals aids of kanker.
• Chronische diarree, waardoor minder voedingsstoffen door het lichaam worden opgenomen. Het risico is verhoogd bij mensen met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, door verminderde vitamine C-absorptie.
• Mensen die op een crashdieet gaan.

Behandeling van vitamine C-gebrek

Behandeling van een vitamine C-tekort bestaat uit ascorbinezuurvervangende therapie (vitamine C-supplementen). Zuigelingen en kinderen worden meestal behandeld met 100-300 mg vitamine C per dag en volwassenen 500-1000 mg vitamine C per dag, gedurende een maand of tot volledig herstel van klinische symptomen optreedt. De inname van supplementen moeten worden gecombineerd met voedsel die veel vitamine C bevat. Eventuele andere voedingsgebreken moeten ook worden behandeld.

Prognose

Scheurbuik kan fataal zijn als het onbehandeld blijft. Patiënten reageren snel op orale therapie. Zodra het tekort aan vitamine C is opgeheven, verbeteren de klachten meestal binnen enkele dagen tot weken. Meestal treedt volledig herstel op.

Preventie en voorkomen

Een adequate inname van vitamine C via de voeding is essentieel. Ongeveer 90% van vitamine C in het dieet komt uit groenten en fruit. Koken vermindert het vitamine C-gehalte met grofweg 30-40%. De aanbevolen dagelijkse inname van vitamine C in het dieet hangt af van leeftijd en geslacht (zie onder). Voor een gemiddelde volwassene geldt de dat het eten van één grote sinaasappel per dag, het vitamine C-gehalte in het lichaam op peil houdt.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH) vitamine C

In de onderstaande tabel staat wat de ADH van vitamine C is. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen.

• 1-4 jaar: 40 milligram
• 4-7 jaar: 45 milligram
• 7-10 jaar: 50 milligram
• 10-13 jaar: 55 milligram
• 13-19 jaar: 65 milligram
• 19-65 jaar: 70 milligram
• > 65 jaar: 70 milligram
• Zwanger: 90 milligram
• Borstvoedend: 110 milligram

(Bron: www.voedingscentrum.nl)

Recept met veel vitamine C

Een recept dat rijk is aan vitamine C is een quinoasalade met rood fruit en groene groenten:

Ingrediënten:

• 1 kop quinoa
• 2 koppen water
• 1 kop blauwe bessen
• 1 kop aardbeien, in stukjes gesneden
• 1 kop rode druiven, gehalveerd
• 1 kop spinazie, fijngehakt
• 1 kleine rode ui, in stukjes gesneden
• 3 eetlepels citroensap
• 2 eetlepels balsamicoazijn
• 2 eetlepels honing
• 4 eetlepels olijfolie
• Zout en peper naar smaak

Bereidingswijze:

• Kook de quinoa in het water volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking. Laat het daarna afkoelen.
• Voeg in een grote kom de blauwe bessen, aardbeien, rode druiven, spinazie en rode ui toe aan de quinoa.
• In een aparte kom: meng het citroensap, de balsamicoazijn, honing, olijfolie, zout en peper tot een dressing.
• Giet de dressing over de salade en meng alles goed door elkaar.
• Serveer de salade op kamertemperatuur of bewaar het in de koelkast.

Deze salade is niet alleen rijk aan vitamine C, maar ook aan andere voedingsstoffen zoals antioxidanten en gezonde vetten. Geniet ervan!

Noten:

1. Stephen R. Bown: Scheurbuik - Hoe een chirurg, een zeeman en een gentleman een oplossing vonden voor het grootste medische raadsel van het tijdperk van de zeilvaart; Ad. Donker, Rotterdam, 2004.
2. Ulrich Rückert: Vitaal met vitaminen - Hoe natuurlijke vitaminen en mineralen uw gezondheid verbeteren en u volop energie geven; UGN te Elburg, 1993, p. 52.

Lees verder

• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest
• Vitamine A-tekort: symptomen, gevolgen en functie vitamine A
• Vitamine B12 in voeding: vlees, vis en vleesvervangers
• Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3
• Te veel vitamine C: symptomen van een vitamine C-overdosis