Eierstokpijn: Oorzaken van pijn aan eierstok of eierstokken

De eierstokken zijn twee kleine klieren die zich in het bekkengebied aan weerszijden van de baarmoeder bevinden. Ze zijn cruciaal voor de voortplanting, de menstruatiecyclus en de ontwikkeling van seksuele kenmerken bij vrouwen. Pijn aan de eierstokken is een veelvoorkomend probleem dat varieert van mild tot ernstig. Vrouwen met ongebruikelijke pijn in het bekkengebied moeten een arts raadplegen voor een gynaecologisch onderzoek of andere diagnostische tests om de oorzaak van de pijn te achterhalen. Meestal kan de arts de onderliggende oorzaak behandelen, waardoor de pijn vermindert of verdwijnt.

• Anatomie eierstokken en relatie tot eierstokpijn
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van eierstokpijn
• Bekkenontsteking
• Eierstokkanker
• Endometriose
• Ovarieel rest syndroom
• Ovariumcyste
• Ovulatiepijn
• Ovariële torsie
• Uitstralingspijn
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen bij pijn aan eierstokken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Anatomie eierstokken en relatie tot eierstokpijn

De eierstokken zijn twee belangrijke organen in het vrouwelijke voortplantingssysteem die verantwoordelijk zijn voor de productie van eicellen en de afgifte van hormonen zoals oestrogeen en progesteron. Ze liggen aan de beide zijden van de baarmoeder, net onder de eileiders. Eierstokpijn kan voortkomen uit verschillende oorzaken, variërend van fysiologische processen zoals ovulatie tot pathologische aandoeningen zoals cysten of infecties. Het begrijpen van de anatomie van de eierstokken en de relatie tot pijn helpt bij het stellen van de juiste diagnose en behandeling.

Structuur en locatie van de eierstokken
Elke eierstok heeft een amandelvormige structuur en is ongeveer 3 tot 5 cm groot. De eierstokken bevinden zich in de buikholte aan de zijkanten van de baarmoeder, bevestigd door een ligament. Ze zijn omgeven door een dunne beschermende laag van weefsel. Aan de binnenkant van de eierstok bevinden zich de eicellen, die elke maand rijpen en klaar zijn voor ovulatie.

Hormonale functies van de eierstokken
De eierstokken spelen een cruciale rol in de hormonale balans van het vrouwelijke lichaam. Ze produceren niet alleen eicellen, maar ook de hormonen oestrogeen en progesteron. Oestrogeen is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken en de regulering van de menstruatiecyclus, terwijl progesteron een belangrijke rol speelt in het voorbereiden van de baarmoeder op een mogelijke zwangerschap.

Relatie tussen eierstokken en eierstokpijn
Eierstokpijn kan veroorzaakt worden door verschillende fysiologische en pathologische factoren. Tijdens de menstruatiecyclus kan de eierstokpijn optreden als gevolg van ovulatie, wanneer een rijpe eicel wordt vrijgegeven. Dit proces kan gepaard gaan met lichte pijn of ongemak. Echter, wanneer de pijn aanhoudt of intensiever wordt, kan dit wijzen op onderliggende aandoeningen zoals eierstokcysten, endometriose, of infecties van de eierstokken.

Epidemiologie

Eierstokpijn komt vaak voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. De prevalentie van pijn varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de fase van de menstruatiecyclus.

Prevalentie van eierstokpijn
Eierstokpijn komt vaak voor in de vruchtbare jaren, met een hoog percentage van vrouwen die pijn ervaren tijdens de ovulatie of als gevolg van menstruatie. De prevalentie varieert echter afhankelijk van andere onderliggende aandoeningen, zoals het optreden van cysten of andere gynaecologische aandoeningen. Studies tonen aan dat ongeveer 20-30% van de vrouwen in hun vruchtbare jaren eierstokpijn ervaart.

Leeftijdsgroep en risicofactoren
De meeste gevallen van eierstokpijn komen voor bij vrouwen tussen de 20 en 40 jaar, hoewel ook oudere vrouwen, vooral in de premenopauzale fase, symptomen kunnen ervaren. Vrouwen met een geschiedenis van gynaecologische aandoeningen, zoals endometriose of polycysteus ovarium syndroom (PCOS), hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van eierstokpijn.

Mechanisme

Het mechanisme van eierstokpijn kan complex zijn, met verschillende onderliggende oorzaken. Het kan veroorzaakt worden door zowel fysiologische als pathologische processen.

Fysiologische oorzaken van eierstokpijn
Eierstokpijn kan zich voordoen als onderdeel van de normale menstruatiecyclus. Dit gebeurt meestal tijdens de ovulatie, wanneer de eierstok een eicel vrijgeeft. De pijn kan ook gepaard gaan met lichte bloedingen en wordt vaak omschreven als een scherpe of stekende pijn aan de zijkant van de buik. Dit staat bekend als "mittelschmerz", wat het Duitse woord is voor "midden pijn" en verwijst naar de pijn die optreedt tijdens de ovulatie.

Pathologische oorzaken van eierstokpijn
Naast fysiologische oorzaken kunnen onderliggende gynaecologische aandoeningen ook eierstokpijn veroorzaken. Eierstokcysten, bijvoorbeeld, kunnen de eierstok zelf of het omliggende weefsel irriteren, wat resulteert in pijn. Endometriose, waarbij weefsel dat normaal in de baarmoeder groeit zich buiten de baarmoeder bevindt, kan ook leiden tot aanzienlijke pijn in de onderbuik.

Oorzaken van eierstokpijn

Bekkenontsteking

Een bekkenontsteking (infectie van de vrouwelijke voortplantingsorganen) is een infectie die opstijgt vanuit de baarmoeder, de eierstokken of de eileiders. Vaak is een seksueel overdraagbare aandoening zoals gonorree of chlamydia de oorzaak. Andere oorzaken kunnen een infectie na de bevalling, het plaatsen van een spiraaltje, een miskraam, een abortus of andere invasieve procedures zijn.

Symptomen van een bekkenontsteking zijn onder andere:

• braken
• diarree
• een (stinkende) vaginale afscheiding
• koorts
• onregelmatige menstruatiebloedingen
• pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• plasproblemen
• vermoeidheid

De arts voert een gynaecologisch onderzoek uit en kan een bloedonderzoek en urineonderzoek aanbevelen. Verder kunnen een echografie of een laparoscopie worden ingezet om de ontsteking in het bekkengebied te diagnosticeren. Antibiotica zijn noodzakelijk voor het behandelen van de infectie. Dit kan via een injectie (bij milde symptomen) of intraveneus (bij ernstigere symptomen). Een onbehandelde bekkenontsteking kan leiden tot onvruchtbaarheid.

Eierstokkanker

Eén of beide eierstokken kunnen getroffen worden door eierstokkanker. Symptomen verschijnen vaak pas in een laat stadium en omvatten:

• diarree
• dringende behoefte om te urineren
• een zwaar gevoel in het bekken
• eierstokpijn
• gewichtsverlies
• obstipatie
• pijn in de onderbuik
• tussentijds bloedverlies
• weinig eetlust

De diagnose wordt gesteld met behulp van beeldvormende onderzoeken zoals een PET-scan, CT-scan en/of MRI-scan.

Endometriose

Endometriose is een aandoening waarbij abnormaal menstrueel weefsel buiten de baarmoeder groeit, mogelijk overal in de buik of het bekkengebied, inclusief op de eierstokken. Dit weefsel gedraagt zich zoals tijdens een menstruatiecyclus, wat leidt tot inwendige bloedingen, littekenweefsel en ernstige (chronische) buik- of bekkenpijn, menstruatiepijn, pijn bij de geslachtsgemeenschap en vermoeidheid. Andere klachten kunnen darm- en blaasproblemen zijn zoals darmkrampen, diarree, branderig gevoel bij het plassen (dysurie) en obstipatie. De diagnose wordt gesteld met een echografie, MRI-scan en/of laparoscopie. Behandeling kan zowel medicamenteus als chirurgisch zijn. Behandeling is belangrijk om complicaties zoals onvruchtbaarheid te voorkomen.

Ovarieel rest syndroom

Het ovarieel rest syndroom komt voor bij vrouwen waarbij de eierstokken en eileiders chirurgisch verwijderd zijn. Als er een beetje eierstokweefsel in het bekkengebied achterblijft, kan dit nog actief zijn en hormonen blijven produceren, wat leidt tot constante of intermitterende pijn. Symptomen kunnen ook pijn tijdens het vrijen, urineren of ontlasting omvatten. Behandeling kan bestaan uit medicatie of radiotherapie om het resterende weefsel te vernietigen en de hormonale productie te stoppen.

Ovariumcyste

Een ovariumcyste (eierstokcyste) is een met vocht gevuld zakje dat op de eierstok groeit. Ze komen vaak voor en veroorzaken meestal geen symptomen. Grotere of gescheurde cysten kunnen echter leiden tot:

• algemeen ongemak
• doffe of scherpe pijn in de onderbuik
• een opgeblazen gevoel
• een pijnlijke stoelgang
• veelvuldige plasaandrang (urinaire urgentie)
• een zwaar gevoel in de onderbuik
• misselijkheid of braken
• pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• veranderingen in de menstruatie

Hoewel de meeste cysten goedaardig zijn, kunnen ze in zeldzame gevallen een voorloper van eierstokkanker zijn. Diagnose wordt gesteld via CT-scan, echografie en/of gynaecologisch onderzoek. Kleine cysten verdwijnen vaak vanzelf. Sommige artsen schrijven een anticonceptiepil voor om de cyste te helpen slinken. Grotere cysten worden vaak chirurgisch verwijderd. Een gescheurde cyste kan leiden tot een infectie of littekenvorming en is onbehandeld levensbedreigend. Symptomen van een gescheurde cyste zijn onder andere stekende buikpijn, misselijkheid, koorts, hevig bloedverlies en een onregelmatige menstruatie.

Ovulatiepijn

Ovulatiepijn (Mittelschmerz) is pijn die optreedt rond de eisprong. Sommige vrouwen voelen niets tijdens de ovulatie, maar anderen ervaren enkele minuten of uren ongemak. Mittelschmerz kan aan één of beide zijden van het lichaam optreden en soms gepaard gaan met misselijkheid, een vaginale bloeding of verhoogde vaginale afscheiding. Sommige vrouwen gebruiken anticonceptiepillen om ovulatiepijn te voorkomen.

Ovariële torsie

De eierstokken zijn verbonden met de buikwand via een dun ligament, waardoor bloedvaten en zenuwen passeren. Soms raakt dit ligament verdraaid, vooral als de eierstok zwaarder of groter is door bijvoorbeeld een cyste. Een ovariële torsie veroorzaakt ernstige eierstokpijn en is een medische noodsituatie. Zonder snelle behandeling kan de eierstok afsterven door een gebrek aan bloedtoevoer, wat leidt tot onvruchtbaarheid, ernstige infectie of de dood.

Uitstralingspijn

Sommige vrouwen ervaren eierstokpijn terwijl de pijn niet afkomstig is van de eierstokken zelf. Aandoeningen die kunnen leiden tot uitstralingspijn naar de eierstokken zijn onder andere:

• appendicitis (blindedarmontsteking)
• constipatie
• blaasontsteking
• buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• galblaasontsteking
• urineweginfectie
• vroege zwangerschap
• nierstenen
• obstipatie
• vleesbomen (goedaardige gezwellen in de baarmoeder)

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op eierstokpijn kunnen verhogen. Deze risicofactoren variëren van genetische aanleg tot hormonale veranderingen.

Hormonale disbalans
Vrouwen met hormonale onbalansen, zoals die met polycysteus ovarium syndroom (PCOS), lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van eierstokpijn. Bij PCOS kunnen meerdere cysten zich in de eierstokken vormen, wat leidt tot pijnlijke symptomen. Andere hormonale aandoeningen kunnen ook de kans op eierstokpijn vergroten.

Geschiedenis van gynaecologische aandoeningen
Vrouwen die een voorgeschiedenis hebben van gynaecologische aandoeningen zoals endometriose of eerder geopereerde eierstokken kunnen ook een verhoogd risico lopen op eierstokpijn. Het onderliggende weefsel van deze aandoeningen kan de eierstokken of omliggende weefsels irriteren, wat pijn veroorzaakt.

Risicogroepen

Bepaalde groepen vrouwen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van eierstokpijn dan andere. Dit kan te maken hebben met leeftijd, medische geschiedenis en genetische factoren.

Jonge vrouwen en vruchtbaarheid
Jonge vrouwen in hun vruchtbare jaren, vooral diegenen die nog geen kinderen hebben gehad, hebben een hoger risico op het ervaren van eierstokpijn als gevolg van ovulatie en menstruatie. In sommige gevallen kunnen de pijnsymptomen van eierstokken wijzen op de noodzaak voor verder onderzoek naar vruchtbaarheidsproblemen.

Vrouwen met een familiegeschiedenis van gynaecologische aandoeningen
Vrouwen met een familiegeschiedenis van eierstokkanker of andere gynaecologische aandoeningen lopen mogelijk een verhoogd risico op eierstokpijn. Erfelijkheid kan een belangrijke rol spelen bij het ontwikkelen van bepaalde aandoeningen die eierstokpijn veroorzaken.

Geassocieerde symptomen

Eierstokpijn wordt vaak geassocieerd met andere symptomen die kunnen helpen bij het identificeren van de onderliggende oorzaak. Het herkennen van deze symptomen is belangrijk voor een juiste diagnose en behandeling.

Pijn bij menstruatie
Een van de meest voorkomende geassocieerde symptomen van eierstokpijn is pijn tijdens de menstruatie. Deze pijn kan variëren van mild ongemak tot intense krampen en pijn aan de zijkanten van de onderbuik, vaak als gevolg van ovulatie of hormonale veranderingen.

Veranderingen in de menstruatiecyclus
Veranderingen in de menstruatiecyclus, zoals onregelmatige periodes of zware menstruaties, kunnen geassocieerd worden met eierstokpijn. Dit kan wijzen op hormonale disbalans of een aandoening zoals polycysteus ovarium syndroom (PCOS).

Pijn bij seksuele activiteit
Vrouwen die lijden aan eierstokpijn kunnen ook pijn ervaren tijdens of na seksuele activiteit. Dit kan te wijten zijn aan ontstekingen, cysten of endometriose die de eierstokken of omliggende weefsels beïnvloeden.

Alarmsymptomen bij pijn aan eierstokken

Het is belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken als de pijn plotseling ernstig wordt of gepaard gaat met andere symptomen zoals:

• braken
• duizeligheid
• snelle ademhaling (tachypneu)
• ernstige buikpijn die snel opkomt
• koorts
• misselijkheid
• vaginale bloedingen
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van eierstokproblemen begint meestal met een gynaecologisch onderzoek, waarbij de arts de inwendige en uitwendige geslachtsorganen onderzoekt. Daarnaast worden de volgende onderzoeken vaak uitgevoerd:

• Bloedonderzoek: Om infecties, hormonale afwijkingen of tumormarkers te detecteren.
• Urineonderzoek: Voor het uitsluiten van urineweginfecties en andere aandoeningen.
• Echografie: Dit is een beeldvormend onderzoek dat gebruikmaakt van geluidsgolven om de eierstokken en omliggende structuren in beeld te brengen.
• CT-scan en MRI-scan: Deze geavanceerde beeldvormende technieken geven gedetailleerde beelden van de eierstokken en het bekkengebied, wat helpt bij de diagnose van tumoren, cysten en andere afwijkingen.
• Laparoscopie: Een minimaal invasieve chirurgische procedure waarbij een kleine camera via een insnede in de buik wordt ingebracht om de eierstokken en andere bekkenorganen te onderzoeken.

Behandeling

De behandeling van eierstokproblemen varieert afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening:

• Antibiotica: Voorgeschreven bij infecties zoals bekkenontsteking.
• Chirurgie: Voor het verwijderen van cysten, tumoren of andere afwijkingen. Dit kan via traditionele chirurgie of minimaal invasieve technieken zoals laparoscopie of robotchirurgie.
• Medicamenteuze behandeling: Hormoontherapie of anticonceptiepillen kunnen worden voorgeschreven om hormonale onevenwichtigheden te behandelen of cysten te verminderen.
• Beeldvormende behandelingen: Zoals radiotherapie bij kanker.
• Pijnbestrijding: Gebruik van pijnstillers of andere medicatie om symptomen te verlichten.

Prognose

De prognose voor eierstokproblemen hangt af van de specifieke aandoening en de tijdige behandeling:

• Bekkenontsteking: Met vroege diagnose en behandeling is de prognose goed, hoewel er risico's zijn op complicaties zoals onvruchtbaarheid bij vertraagde behandeling.
• Eierstokkanker: De prognose varieert sterk afhankelijk van het stadium waarin de kanker wordt ontdekt. Vroege detectie verbetert de overlevingskansen aanzienlijk.
• Ovariumcysten: Deze zijn meestal goedaardig en verdwijnen vaak vanzelf. Grotere of symptomatische cysten kunnen effectief worden behandeld met medicatie of chirurgie.
• Endometriose: Dit is een chronische aandoening die niet volledig kan worden genezen, maar symptomen kunnen worden beheerd met behandeling.

Complicaties

Complicaties kunnen optreden als eierstokproblemen niet tijdig worden behandeld:

• Onvruchtbaarheid: Vooral bij onbehandelde bekkenontstekingen en ernstige endometriose.
• Gescheurde cysten: Kunnen leiden tot inwendige bloedingen en infecties.
• Ovariële torsie: Kan zonder behandeling leiden tot afsterven van de eierstok, onvruchtbaarheid en ernstige infecties.
• Kankercomplicaties: Verspreiding van kanker naar andere delen van het lichaam (metastase).
• Chronische pijn: Voortdurende pijn kan de kwaliteit van leven ernstig beïnvloeden.

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen helpen het risico op eierstokproblemen te verminderen:

• Regelmatige gynaecologische onderzoeken: Voor vroege detectie en behandeling van problemen.
• Gezonde levensstijl: Een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik.
• Veilig vrijen: Gebruik van condooms en regelmatige screening op seksueel overdraagbare aandoeningen om bekkenontstekingen te voorkomen.
• Hormoontherapie: Kan helpen bij het reguleren van de menstruatiecyclus en het verminderen van de kans op cysten.
• Vaccinatie: Tegen HPV om het risico op baarmoederhalskanker te verminderen, wat ook van invloed kan zijn op de gezondheid van de eierstokken.

Lees verder

• Eierstokkanker: Kanker in eierstokken met weinig symptomen
• Polycysteus ovarium syndroom: Hormonale onevenwichtigheden
• Ovulatiepijn (Mittelschmerz): Pijn rond eisprong (ovulatie)
• Eierstokcysten (cysten in eierstok): Soorten en symptomen
• Eierstoktumoren: Typen en symptomen van tumor op eierstokken