Nierstuwing (hydronefrose): symptomen, oorzaak & behandeling

Nierstuwing, wat is dat precies? Nierstuwing, ook wel hydronefrose of waternier genoemd, verwijst naar ophoping van urine in de nier, hetgeen leidt tot verwijding van het nierbekken en de nierkelken. Nierstuwing wordt veroorzaakt door belemmering van de afvloed van urine uit de nier. Er kan eenzijdige nierstuwing (unilaterale hydronefrose) optreden, maar dubbelzijdige nierstuwing (bilaterale hydronefrose) komt ook voor, bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap. Behandeling van hydronefrose is gericht op herstel van de urinestroom.

• Wat is nierstuwing of hydronefrose?
• Nierstuwing oorzaken
• Oorzaken van nierstuwing binnen het urinesysteem
• Urineleider (ureter)
• Blaas
• Urinebuis (urethra)
• Oorzaken van nierstuwing buiten het urinesysteem
• Urineleider
• Urinebuis
• Andere oorzaken van hydronefrose
• Nierstuwing symptomen
• Verschijnselen
• Urineweginfecties
• Nierfalen
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek
• Blaaskatheterisatie
• Echografie
• Intraveneuze urografie
• Een endoscoop
• Urineonderzoek
• Behandeling nierstuwing
• Acute nierstuwing
• Chronische nierstuwing

Wat is nierstuwing of hydronefrose?

Nierstuwing verwijst naar het opzwellen van een nier als gevolg van ophoping van urine. Bij unilaterale hydronefrose is één nier aangedaan en bij bilaterale hydronefrose zijn beide nieren getroffen. Normaal gesproken filteren de nieren, welke onderdeel uitmaken van het urinesysteem, afvalstoffen uit het bloed. Alle afvalstoffen en overtollig water worden omgezet naar een product dat 'urine' wordt genoemd. Elke nier heeft een nierbekken. Dit is een soort trechter waarin de urine zich verzamelt. Vanuit het nierbekken loopt de urine via de urineleider naar de urineblaas, waar de urine tijdelijk wordt opgeslagen. Als je blaas vol is, krijg je aandrang om te plassen. Via de plasbuis verlaat de urine je lichaam. Wanneer de afvloed van urine echter wordt belemmerd, dan hoopt de urine zich op in de kleine kanaaltjes van de nier en het nierbekken. Het gevolg is dat de nier opzwelt en inwendige structuren onder druk komen te staan. De nier kan hierdoor uiteindelijk beschadigd raken. Hierdoor kan er nierfunctie verloren gaan.

Nierstuwing oorzaken

Er zijn vele oorzaken van nierstuwing die kunnen worden onderverdeeld op basis van de locatie van de zwelling en of de oorzaak is gelegen binnen het urinesysteem, buiten het urinesysteem of door een verandering in functie.

Oorzaken van nierstuwing binnen het urinesysteem

Urineleider (ureter)

• Niersteen. Waarschijnlijk is een niersteen die obstructie van de ureter veroorzaakt, de meest voorkomende reden van unilaterale hydronefrose. De steen verplaatst zich geleidelijk van de nieren naar de blaas. Als de steen groot is, werkt deze als een soort dam die de urine tegenhoudt, waardoor de nier opzwelt.
• Bloedstolsel in de urineleider.
• Tumoren in de urineleider.
• Vernauwing van de urineleider door een aangeboren afwijking, letsel, infectie, bestraling of operatie
• Vorming van bindweefsel in of rond de urineleider door een operatie, röntgenstraling of bepaalde geneesmiddelen.
• Een ureterokèle: een zakvormige verwijding aan het uiteinde van de urineleider.

Blaas

• Blaastumor. In de blaas kunnen zich kwaadaardige en goedaardige tumoren ontwikkelen, wat van invloed kan zijn op de urinestroom. Een kwaadaardige tumor wordt blaaskanker genoemd.
• Blaasstenen. Blaasstenen duiden meestal kleine samenklonteringen van chemische afvalproducten die zich geleidelijk in de blaas vormen. Mannen hebben meer kans op het ontwikkelen van blaasstenen.
• Blaashals contractuur. Dit verwijst naar een vernauwing van de hals van de blaas, wat resulteert in een belemmering van de urinestroom. Dit gebeurt meestal tussen de zes tot twaalf weken na een prostatectomie (operatieve verwijdering van de prostaat) in verband met prostaatkanker.

Urinebuis (urethra)

• Urineretentie: het onvermogen om je blaas te ledigen. Hierdoor ontstaat een ophoping van urine in de blaas. Urineretentie komt het meest voor bij mannen die in de 50 of 60 zijn als gevolg van een prostaatvergroting. Bij een vrouw kan urineretentie onder meer optreden bij een blaasverzakking of wanneer deze zich buiten haar normale positie bevindt, een aandoening die bekent staat als 'cystocele'.
• Een strictuur, ofwel een afsluiting door littekenweefsel. Een plasbuisvernauwing of urethrastrictuur ontstaat door beschadiging van het slijmvlies waarmee de plasbuis is bedekt. Allerlei oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen, bijvoorbeeld als je als kind op de stang van de fiets bent gevallen.
• Urethrakleppen. Aangeboren vernauwing van de plasbuis (komt alleen voor bij jongens).

Oorzaken van nierstuwing buiten het urinesysteem

Urineleider

Een ureterale obstructie (verstopping in de urineleider) kan ook worden veroorzaakt door druk van buiten de urineleider, wat onder meer veroorzaakt kan worden door tumoren in de naastgelegen organen, zoals de baarmoederhals, prostaat, endeldarm en dikke darm. Andere oorzaken zijn zwangerschap, baarmoederverzakking en littekens als gevolg van radiotherapie. Nierstuwing kan optreden gedurende de laatste maanden van de zwangerschap, wanneer het ongeboren kind met vruchtwater dermate veel ruimte in beslag genomen heeft dat het omringende weefsel onder druk komt te staan. Ook de nieren en urineleider kunnen afgekneld raken. Vooral vrouwen met een te harde buikspier kunnen hier last van hebben. De pijn kan enkele dagen tot zelfs enkele maanden aanhouden. Tijdens de zwangerschap is er vaak sprake van hydronefrose van beide nieren. De groter wordende baarmoeder drukt vaak op beide urineleiders.

Urinebuis

Een goedaardige prostaatvergroting is een veel voorkomende oorzaak van urineretentie en de daaropvolgende hydronefrose bij mannen.

Andere oorzaken van hydronefrose

Hierbij kan onder meer gedacht worden aan de volgende oorzaken:

• Een neurogene blaas, hetgeen duidt op een niet goed werkende blaas als gevolg van beschadiging van een gedeelte van het zenuwstelsel.
• Vesico-ureterale reflux (VUR), hetgeen verwijst naar het terugvloeien van urine uit de blaas naar de nieren. VUR komt voor bij ongeveer 1-3% van de kinderen. Primaire VUR is aangeboren en secundaire of verworven reflux ontstaat veelal door verkeerd gebruik van de blaasspier.

Nierstuwing symptomen

Verschijnselen

De symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak van nierstuwing, alsmede de locatie en de duur van de afsluiting. Acute nierstuwing zorgt vaak voor nierkolieken aan de aangedane kant, te herkennen aan ondraaglijke pijn die met tussenpozen in de flank te voelen is. Chronische nierstuwing hoeft niet gepaard te gaan met symptomen. Als je klachten hebt, voel je vaak aanvallen van een doffe pijn in de flank aan de aangedane kant. Nierstuwing kan tot vage maag-darmklachten leiden, zoals:

• misselijkheid;
• braken; en
• buikpijn.

Urineweginfecties

Urineweginfecties komen vrij veel voor en is te herkennen aan:

• pus in de urine;
• koorts; en
• een onaangenaam gevoel rond de blaas of de nieren.

Nierfalen

Wanneer beide nieren zijn afgesloten, kan nierinsufficiëntie of nierfalen ontstaan.

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt gesteld op basis van:

Lichamelijk onderzoek

Een gezwollen nier is soms in de flank te voelen, vooral als de nier vergroot is en je te maken hebt met kinderen of magere volwassenen.

Blaaskatheterisatie

Het via de plasbuis in de blaas inbrengen van een hol flexibel buisje. In geval een grote hoeveelheid urine via de katheter uit de blaas stroomt, dan bevindt de afsluiting zich bij de uitgang van de blaas of in de plasbuis.

Echografie

Hierbij kan vaak heel goed de oorzaak van de afsluiting worden aangetoond.

Intraveneuze urografie

Het maken van röntgenopnamen van de nieren nadat een (röntgenologisch zichtbare) contrastvloeistof in het bloed is ingespoten. Er kunnen tevens röntgenopnamen van de blaas en de plasbuis worden gemaakt.

Een endoscoop

inwendig onderzoek door middel van een buigzame kijkbuis, teneinde mogelijke plaatsen van de afsluiting van zeer dichtbij te inspecteren.

Urineonderzoek

Urineonderzoek: de urine kan witte en rode bloedcellen bevatten wanneer er een steen of een tumor in het spel is of wanneer er sprake is van een (bijkomende) infectie.

Behandeling nierstuwing

Acute nierstuwing

Bij acute nierstuwing is het vaak nodig de urine tijdelijk kunstmatig af te voeren om de nierfunctie in stand te houden. Bij een spoedbehandeling zal de arts met een naald door de huid heen in de nier steken. Er kan ook een katheter via de urethra in de blaas worden ingebracht om de achtergebleven urine te laten afvloeien. Daarna zal de afsluiting snel moeten worden opgeheven. Bij de meeste afsluitingen is een of andere vorm van operatief ingrijpen nodig. Mogelijke complicaties van acute nierstuwing, zoals urineweginfecties en nierfalen, worden ook direct behandeld.

Chronische nierstuwing

Bij chronische nierstwuing zal een spoedbehandeling vaak niet nodig zijn en kan het euvel worden verholpen door de urine boven de afsluiting af te voeren. De oorzaak van de afsluiting wordt waar mogelijk gecorrigeerd. Een vernauwd of afwijkend gedeelte van een urineleider kan bijvoorbeeld via een operatie worden verwijderd, waarna de uiteinden met elkaar worden verbonden. Of er wordt middels een operatie bindweefsel uit de urineleider verwijderd. Als door een vergrote prostaat of prostaatkanker de plasbuis is afgesloten, kan de behandeling bestaan uit geneesmiddelen, een operatie of verwijding van de plasbuis. Bij nier- of blaasstenen die de afvloed van urine belemmeren, worden weer andere behandelingen ingezet.

Lees verder

• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren
• Nierpijn: oorzaken pijn aan de nieren, nierstreek en rugpijn
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
• Nierfalen: symptomen en oorzaken van nierinsufficiëntie