Acanthosis nigricans: symptomen, oorzaak en behandeling

Acanthosis nigricans is een zeldzame huidaandoening of huidziekte. Acanthosis Nigricans wordt gekenmerkt door hyperpigmentatie met een versterkt huidreliëf. Bij deze aandoening staan donkere huidverkleuringen en een dikke, fluweelachtige huiduitslag in de oksels, nek, geslachtsdelen, je achterste, onder de borsten en lies voorop. Ook kan sprake zijn van een verdikte huid op de handpalm en voetzolen. In de westerse wereld komt de aandoening het frequentst voor in associatie met obesitas en insulineresistentie. Behandeling van acanthosis nigricansis is vooral gericht op het verminderen van de symptomen en het aanpakken van de onderliggende oorzaak. Acanthosis nigricans kan voorkomen worden door het nastreven van een gezonde levensstijl en een goed gewicht.

• Wat is acanthosis nigricans?
• Vóórkomen
• Symptomen: donkere verkleuring en verdikking huid
• Verschijnselen
• Voorkeursplekken
• Oorzaak van acanthosis nigricans
• Paraneoplastische syndromen
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van acanthosis nigricans
• Leefstijlveranderingen
• Onderliggende oorzaak
• Lokale behandeling
• Complicaties
• Prognose

Wat is acanthosis nigricans?

Acanthosis nigricans is een huidaandoening met hyperpigmentatie en hyperkeratose (verdikking) van de huid. De huidlaesies zijn grijs-roze tot bruinzwart van kleur en hebben een fluweelachtig tot papillomateus oppervlak, dat wil zeggen dat er wratachtige bultjes kunnen ontstaan.

Vóórkomen

Acanthosis nigricans kan zowel mannen als vrouwen treffen, evenals zuigelingen, kinderen en volwassenen. Hoewel de prevalentiecijfers van deze stoornis verschillen tussen de onderzoeken, is het duidelijk dat een aanzienlijk deel van de obese en diabetische personen deze huidaandoening vertoont en dat de prevalentie van deze aandoening kan verschillen tussen etnische groepen. In de Verenigde Staten lijkt acanthosis nigricans vaker voor te komen bij mensen van Indiaanse, Afro-Amerikaanse en Latijns-Amerikaanse afkomst dan bij blanke of Aziatische individuen

Symptomen: donkere verkleuring en verdikking huid

Verschijnselen

Bij acanthosis nigricans ontstaat meestal in de huidplooien een licht tot donkerbruine pigmentatie, en een versterkt huidreliëf, een verdikking van de huid. Het gaat om een grijze tot bruinzwarte verkleuring van de huid met een fluweelachtig tot wratachtig oppervlak. Bijna altijd zijn de huidafwijkingen symmetrisch verdeeld over het lichaam. In zweterige plooien kunnen de afwijkingen gaan jeuken en stinken.

Voorkeursplekken

Acanthose betekent 'verdikking van de opperhuid' en nigricans duidt op 'verzwartend'. Dit huidbeeld doet zich vooral voor in de oksels (zie foto bovenaan het artikel), liezen, bilnaad, onder de borsten, nek en rond de navel. Tevens kan de huid op de handpalm en voetzolen verdikt zijn. Ook kunnen er veranderingen van de ogen en nagels optreden, zoals wratachtige verdikkingen rond de ogen en ongewone broze nagels. Normaal gesproken geven de afwijkingen geen klachten, maar soms kan er jeuk optreden. Het is een zeldzame ziekte, die zowel bij kinderen als volwassenen kan voorkomen.

Oorzaak van acanthosis nigricans

De oorzaak van acanthosis nigricans is anno 2024 nog niet volledig opgehelderd. Er lijkt een relatie te zijn met insulineresistentie. Huidcellen kunnen door groeifactoren worden aangezet tot groei, bijvoorbeeld insuline-like growth factor (IGF). Dergelijke groeifactoren zijn in verhoogde mate in het bloed aanwezig in geval van onder meer overgewicht en bij ziekten zoals diabetes en stofwisselingsziekten. De aandoening kan derhalve een verband hebben met diverse aandoeningen en afwijkingen, zoals:

• obesitas of overgewicht;
  Overgewicht / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• als uiting van een kanker (paraneoplastisch);
• bepaalde endocriene (glandulaire) stoornissen, zoals diabetes;
• hormonale afwijkingen;
• als onderdeel van syndromen, zoals syndroom van Cushing, Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS);
• als reactie op sommige geneesmiddelen.

In sommige families komt deze aandoening vaker voor.

Paraneoplastische syndromen

Paraneoplastische syndromen (PNS) of verschijnselen zijn verschijnselen, die niet direct door ingroei of massawerking van de tumor worden veroorzaakt, maar die de tumor begeleiden. Het ontstaat meestal door humorale factoren en veel van deze syndromen worden niet volledig begrepen. Acanthosis nigricans als uiting van een kanker, wordt vooral gezien bij adenocarcinoom van het maag-darmstelsel. Deze uiting van acanthosis nigricans wordt wel 'maligne acanthosis nigricans' genoemd. Maligne betekent 'kwaadaardig'. De volgende soorten kanker kunnen gepaard gaan met acanthosis nigricans:

• alvleesklierkanker;
• blaaskanker;
• borstkanker;
• darmkanker;
• eierstokkanker;
• endeldarmkanker
• endometriumkanker'of baarmoederkanker;
• feochromocytoom, een gezwel van de bijnieren;
• galblaaskanker;
• galwegkanker;
• leverkanker;
• longkanker;
• lymfeklierkanker:
• Hodgkinlymfoom; en
• non-Hodgkinlymfoom (NHL).
• maagkanker;
• mycose fungoides (MF);
• nierkanker;
• prostaatkanker;
• schildklierkanker;
• slokdarmkanker;
• teelbalkanker; en
• Wilms' tumor, een vorm van nierkanker die alleen bij kinderen voorkomt.

Risicofactoren

De risicofactoren om acanthosis nigricans te ontwikkelen, zijn:

• Obesitas. Des te zwaarder je bent, des te groter je risico op acanthosis nigricans.
• Familiegeschiedenis. Sommige soorten acanthosis nigricans lijken erfelijk bepaald te zijn.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De aandoening kan door een arts worden gediagnosticeerd door middel van een anamnese en een lichamelijk onderzoek. Ook kan bloedonderzoek, celonderzoek, en een huidbiopsie worden uitgevoerd, vooral om onderliggende afwijkingen aan te tonen.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen (aanvankelijk) een soortgelijk beeld geven:

• atopisch eczeem;
• candidiasis;
• chronische oppervlakkige schilferende dermatitis;
• erythrasma;
• giant melanocytaire nevi;
• hemochromatose;
• hypertrofische ouderdomswrat;
• ichthyosis hystrix;
• Inflammatoire lineaire verruceuze epidermale naevus (ILVEN);
• naevus van Becker;
• parapsoriasis en plaque (ziekte van Brocq);
• pellagra, een vitaminedeficiëntieziekte;
• pemphigus vegetans, een variant van pemphigus vulgaris (auto-immuun blaarziekte);
• syndroom van Gougerot Carteaud (GC);
• tinea corporis of ringworm;
• ziekte van Addison;
• ziekte van Dowling-Degos.

Behandeling van acanthosis nigricans

Leefstijlveranderingen

In de westerse wereld komt de aandoening het frequentst voor in associatie met obesitas en insulineresistentie. Door meer te bewegen en slechte eetgewoonten om te buigen naar een gezond dieet en leefpatroon, kan de aandoening bestreden worden. Leefstijlverandering en vermindering van lichaamsgewicht, kan leiden tot een snelle verbetering van de acanthosis nigricans.

Onderliggende oorzaak

Het verhelpen van de onderliggende oorzaak, is in het algemeen de therapie. Wanneer acanthosis nigricans veroorzaakt wordt door een geneesmiddel, dan moet er samen met de arts naar een nieuw middel worden gezocht. De afwijkingen zullen verdwijnen, zodra de medicatie wordt gestopt. De arts past zo nodig hormoonvervangende therapie toe voor patiënten met bepaalde endocriene stoornissen.

Lokale behandeling

Lokale behandelingen kunnen bestaan uit dermabrasie en laser. Toepassing van zalf met tretinoïne of salicylzuur kan ook enig effect hebben.

Complicaties

Mensen met acanthosis nigricans ontwikkelen veel vaker diabetes type 2.

Prognose

Acanthosis nigricans zal waarschijnlijk verbeteren als de oorzaak is verwijderd. Obesitas-gerelateerde acanthosis nigricans zal bijvoorbeeld verbeteren met gewichtsverlies, en door geneesmiddelen geïnduceerde acanthosis nigricans zal waarschijnlijk verdwijnen wanneer je stopt met de inname van het medicijn. Erfelijke varianten kunnen al dan niet vervagen met het ouder worden, en maligniteit-geassocieerde varianten kunnen, nadat de maligniteit is verwijderd, vervagen.

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk
• Bruine vlekken op de huid: nek, hand, gezicht, schouder, arm