Keratosis pilaris: een veelvoorkomende huidaandoening

Keratosis pilaris is een huidaandoening, waarbij kleine bultjes rond de haarzakjes ontstaan. De huid is rood en voelt erg ruw aan. Bij keratosis pilaris hoopt het hoorn, dat in de buitenste laag van de huid zit, zich op rond de poriën van de haarzakjes. Hierdoor ontstaan de kleine bultjes. De huidaandoening komt vooral voor op de achterzijde van de bovenarmen. Maar ook het gezicht, de billen en de benen kunnen aangedaan zijn. Naar schatting lijdt ruim 25% van de mensen aan keratosis pilaris. Keratosis pilaris (anservel) komt zo vaak voor, dat de aandoening steeds meer gezien wordt als een variant van de normale huid dan een echte afwijking. Keratosis pilaris komt zowel bij vrouwen als bij mannen voor en kan op alle leeftijden ontstaan. De aandoening wordt echter vooral gezien bij jonge mensen. Meestal begint de huiduitslag in de kinderleeftijd en blijft de rest van het leven aanwezig. Vaak nemen de bultjes en de ruwheid van de huid in de loop der tijd wel wat af, hoewel een verergering van de klachten ook regelmatig voorkomt. In de zomer is de aandoening doorgaans minder opvallend aanwezig. Dit komt onder andere omdat de vochtigheidsgraad van de lucht dan hoger is, zodat de huid wat minder snel uitdroogt en de huidconditie beter is.

De hoornlaag van onze huid

De bovenste laag van de opperhuid, de hoornlaag, is de eerste barrière van onze huid tegen ziekteverwekkers als bacteriën en schimmels. De hoorncellen worden voordurend door de opperhuid vernieuwd. Ze worden dieper in de opperhuid aangemaakt en verschuiven beetje bij beetje verder naar de oppervlakte. Het hoorn in de hoorncellen bestaat hoofdzakelijk uit keratine; taaie, onoplosbare eiwitten. Ook onze nagels bestaan uit hoorn. In de huid worden de hoorncellen door huidvetten bij elkaar gehouden. Hierdoor ontstaat een stevige, ondoordringbare huidlaag. De huidvetten zorgen er ook voor dat de huid voldoende vocht kan vasthouden en niet uitdroogt.

Verstoorde rijping van hoorncellen in de haarzakjes

Bij keratosis pilaris is de rijping van de hoorncellen bij de haarzakjes verstoord. Het hoorn verdeelt zich niet gelijkmatig over de huid, maar hoopt zich op in de haarzakjes. De taaie keratine in het hoorn zorgt vervolgens voor een verstopping van het haarzakje. Hierdoor ontstaan bij de haarzakjes kleine, vaak rode bultjes. Deze bultjes doen aan kippenvel denken en worden daarom ook wel 'goose bumps' genoemd. Rond de haarzakjes is de huid rood en erg ruw. Ook groeien de haartjes ter plekke niet goed uit. De huiduitslag gaat soms gepaard met wat jeuk of irritatie. Omdat de beschermende laag van de huid niet langer in tact is, kunnen zich gemakkelijk bacteriën nestelen in de slecht uitgegroeide haarzakjes. Daarnaast kunnen bacteriën die (altijd) in het haarzakje aanwezig zijn, door de verstopping niet naar buiten worden gewerkt. Het gevolg is een plaatselijke ontsteking of infectie, waardoor bultjes met kleine puskopjes ontstaan.

Keratosis pilaris komt het vaakst voor op de achterzijde van de bovenarmen. De aandoening wordt echter ook regelmatig gezien op de billen, dijbenen en kuiten. Bij sommige mensen is de huiduitslag erg uitgebreid. In dat geval is vaak ook het gezicht aangedaan, waarbij vooral op de wangen en bij de wenkbrauwen de typische rode huid en kleine bultjes ontstaan.

Atopie verhoogt de kans op keratosis pilaris

De precieze oorzaak van keratosis pilaris is onbekend. Genetische factoren spelen zeer waarschijnlijk een belangrijke rol. De aandoening wordt vaak bij meerdere personen uit dezelfde familie waargenomen. Ook bij mensen met atopie, een erfelijke aanleg voor het ontwikkelen van immuunreacties, komt keratosis pilaris relatief vaak voor. Bij atopie reageert het immuunsysteem van het lichaam overdreven op onschuldige stoffen, zoals graspollen of huisstofmijt. Vrijwel iedereen met astma, eczeem of hooikoorts heeft een atopische aanleg. De kans op atopie is bij de geboorte ongeveer 7%. Lijden één of beide ouders echter aan astma, eczeem of hooikoorts, dan neemt de kans op atopie aanzienlijk toe. Het is overigens niet zo dat iedereen met atopie ook automatisch astma, eczeem of hooikoorts krijgt.

Een droge huid verergert de klachten

Personen met een erg droge huid (xerosis cutis) zijn gevoeliger voor het ontwikkelen van keratosis pilaris. Een droge huid ontstaat wanneer er onvoldoende huidvetten in de hoornlaag van de huid aanwezig zijn. De huid wordt dan makkelijker doorlaatbaar voor water en kan onvoldoende vocht vasthouden. Door het vochttekort droogt de huid uit. De eerste symptomen zijn vaak een lichte schilfering op de onderbenen en jeuk die vooral optreedt na het baden of douchen. De huid lijkt ook wat wittig en glimt niet. Na verloop van tijd wordt een steeds groter deel van de huid rood, ruw en schilferig. Een droge huid kan erg jeuken en pijnlijk zijn. De belangrijkste oorzaken van een droge huid zijn het (veelvuldig) wassen met zeep of andere reinigingsmiddelen en een lage(re) luchtvochtigheid. Bij het wassen van de huid met zeep, worden de huidvetten letterlijk weggespoeld. In de winterperiode verhogen de centrale verwarming en droge atmosfeer in huis en de koude vrieskou en gure wind buiten de kans op een droge huid.

Een extreem droge huid doet zich voor bij de erfelijke huidaandoening ichthyosis. Hierbij ontstaat er door een afwijking in bepaalde genen een abnormale verhoorning van de opperhuid. De afwijking uit zich in verdikte plakken of schubben op de huid, waardoor de huid zijn normale functies niet meer kan uitoefenen. De huid verliest vocht en droogt uit. Er ontstaat een ruwe huid met dikke grijsachtige schilfers, kloofjes en spleten. De huid van iemand met ichthyosis lijkt wel wat op die van een vis. De ziekte wordt daarom ook wel 'visschubziekte' genoemd. De aandoening openbaart zich meestal als een kind een paar maanden oud is. In relatief veel gevallen ontwikkelen mensen die lijden aan ichthyosis ook keratosis pilaris.

De behandeling van keratosis pilaris

Keratosis pilaris is niet te genezen. De aandoening blijft dan ook vrijwel altijd je hele leven aanwezig. Meestal wisselen periodes van vermindering en verergering van de klachten elkaar af. Bij erge klachten zal de huisarts je doorverwijzen naar de dermatoloog. Deze zal meestal snel, zonder aanvullend onderzoek, de diagnose 'keratosis pilaris' stellen. De arts kan een speciale crème voorschrijven, waarin stoffen zitten die de hoornlaag oplossen. Voorbeelden hiervan zijn ureum, salicylzuur of vitamine A zuur. De crème lost het hoorn in de haarzakjes op, waardoor de huid zachter aanvoelt. De dermatoloog kan eventueel een chemische peeling, lasertherapie of fotodynamische therapie uitvoeren of voorschrijven om de klachten te verminderen. Deze therapieën hebben echter niet altijd het gewenste resultaat.

Ook bij de apotheek zijn hoornoplossende crèmes beschikbaar, die je vaak zonder doktersrecept kunt kopen. Daarnaast is het belangrijk dat je – vooral in de winter - je huid goed vet houdt. Gebruik hierbij ongeparfumeerde producten en smeer je huid direct na het wassen goed in. Kleine verstoppingen kun je eventueel voorkomen door een peeling te gebruiken, waarmee je overtollige, dode huidcellen verwijdert. Gebruik hierbij een peeling die werkt op basis van zuur (bijvoorbeeld salicylzuur) en niet op basis van korreltjes (scrubcrème). Door je huid te scrubben, kan hij uitdrogen. Je klachten worden hierdoor alleen maar erger.