Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk
Jeuk of een jeukende huid is een vervelende klacht met veel mogelijke oorzaken. Jeuk kan overal optreden, dus over het hele lichaam of plaatselijk (lokaal). Wat zijn de oorzaken van jeuk? De medische benaming van jeuk is pruritus. Jeuk wordt omschreven als een sensatie of gewaarwording die leidt tot krabben of tot de wens om te krabben. Jeuk kan samenhangen met een duidelijk zichtbare huidafwijking of aanwezig zijn zonder dat er iets te zien is - behalve de krabeffecten - en een symptoom zijn van een interne ziekte. Er zijn veel oorzaken van jeuk. Jeukende huid kan ontstaan door warmte, maar er kan ook een onderliggende aandoening in het spel zijn. De meest voorkomende oorzaken van een jeukende huid zijn huidaandoeningen zoals eczeem of een droge huid. Bij aanhoudende klachten van jeuk is het verstandig een afspraak te maken met je huisarts. Deze kan bekijken wat er aan de hand is en een behandeling instellen om een jeukende huid te verhelpen. De prognose is vaak gunstig.- Jeukende huid
- Soorten jeuk: overal of lokaal
- Oorzaken van jeuk aan de huid
- Vóórkomen
- Jeuk door huidaandoeningen en huidziekten
- Droge huid of xerosis
- Constitutioneel eczeem of atopisch eczeem
- Galbulten, netelroos of urticaria
- Lichen planus
- Psoriasis
- Miliaria of warmtebultjes
- Zonnebrand
- Jeuk door overgevoeligheid
- Jeuk door een parasiet of insectenbeet
- Insectenbeten
- Hoofdluis, schaamluis en lichaamsluis
- Schurftmijt
- Jeuk als gevolg van infecties
- Jeukende huid door systeemziekten
- Diabetes
- Schildklieraandoeningen
- Leveraandoeningen
- Nierfalen of nierinsufficiëntie
- Ziekte van Hodgkin
- Hormonale veranderingen tijdens zwangerschap of menopauze
- Overige oorzaken van jeuk
- Alarmsymptomen jeukende huid
Een jeukende huid / Bron: Syda Productions/Shutterstock.comJeukende huid
De medische benaming van jeuk is pruritus. Jeuk wordt omschreven als een sensatie of gewaarwording die leidt tot krabben of tot de wens om te krabben. Jeuk kan samenhangen met een duidelijk zichtbare huidafwijking of aanwezig zijn zonder dat er iets te zien is - behalve de krabeffecten - en een symptoom zijn van een interne ziekte.Soorten jeuk: overal of lokaal
Vaak wordt jeuk onderverdeeld in:- gelokaliseerde jeuk (dat is jeuk in een bepaald gebied), of
- gegeneraliseerde jeuk (dat is jeuk over het hele lichaam verspreid, dus op meerdere plekken of 'overal' jeuk).
Jeuk kan verder als volgt worden onderverdeeld:
- in pruritus sine materia, dat wil zeggen jeuk en krabeffecten zonder aanwezigheid van specifieke dermatologische afwijkingen die de jeuk kunnen verklaren;
- pruritus cum materia, dat wil zeggen jeuk in het kader van specifieke dermatosen (huidziekten).
Oorzaken van jeuk aan de huid
Er zijn veel oorzaken van jeuk oftewel pruritus. Sommige oorzaken komen algemeen voor en weer andere zijn juist zeer zeldzaam. Bij de meeste vormen van jeuk is de oorzaak duidelijk en is het inschakelen van medische hulp niet nodig. Jeuk wordt vrijwel altijd als hinderlijk ervaren. Jeuk kan kortdurend en langdurend zijn. Bij kortdurende en veel voorkomende oorzaken kunnen we denken aan bijvoorbeeld muggenbeten en brandnetelprikken. Langdurig bestaande jeuk die niet verklaard kan worden door de aanwezigheid van een huidziekte, wordt vaak veroorzaakt door een droge huid - een veel voorkomende klacht op oudere leeftijd. Andere veelvoorkomende oorzaken, die langduriger jeuk opleveren zijn bijvoorbeeld eczeem, psoriasis of galbulten.De belangrijkste oorzaken van een jeukende huid zijn:
- allergieën en huidreacties
- hormonale veranderingen
Jeukende huid als bijwerking van medicatie / Bron: Stevepb, Pixabay - huidaandoeningen of huidziekten
- infectie
- medicatie (bijwerking)
- overgevoeligheid
- een parasiet of insectenbeet
- een infectie
- een systeemziekte
- hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap of de menopauze;
- psychogeen (= door psychische oorzaken of invloeden ontstaan)
- bepaalde medische behandelingen
- zenuwproblemen
Vóórkomen
Het blijkt dat 27 van de 1000 patiënten de huisarts bezoeken in verband met de klacht jeuk. Uit cijfers komt naar voren dat vrouwen iets meer met deze klacht komen dan mannen. Jeuk is een veel voorkomende klacht op oudere leeftijd: bij patiënten van 75 jaar en ouder is de incidentie van jeukklachten 46 per 1000 per jaar.(1)Jeuk door huidaandoeningen en huidziekten
Jeuk is een veelvoorkomend symptoom bij huidziekten en dan vooral bij urticaria, constitutioneel eczeem en contacteczeem. Huidaandoeningen of ziekten die jeuk veroorzaken zijn onder andere:- droge huid;
- constitutioneel eczeem of atopisch eczeem;
- netelroos (urticaria);
- lichen planus;
- psoriasis;
- miliaria; en
- zonnebrand.
Droge huid of xerosis
Een droge huid is een veelvoorkomende aandoening, vooral bij ouderen. Een droge huid ontstaat als de huid te weinig talg (vet) aanmaakt. Vooral op oudere leeftijd neemt de talgproductie af. Door een droge huid kan schilfering en jeuk ontstaan en tevens rode plekken en kloven; de huid voelt ruw en droog aan. Een droge huid komt vooral voor op de schenen, dijen en bovenarmen. Een droge huid is een lange-termijnprobleem dat vaak terugkeert, vooral 's winters, bij schraal weer en in huizen met centrale verwarming. In een droge omgeving verdampt de huid meer vocht en daardoor is de kans op uitdroging groter. Te veel of te lang contact met (heet) water (baden, douchen), kan een droge huid in de hand werken.
Atopisch eczeem bij een kind met krabeffecten (door een jeukende huid) / Bron: Eisfelder, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Constitutioneel eczeem of atopisch eczeem
Eczeem is een chronische ontsteking van de huid die zich kenmerkt door schilferende en jeukende huiduitslag. Constitutioneel eczeem, ook wel atopisch eczeem genoemd, is de meest voorkomende vorm en het manifesteert zich vooral bij kinderen. Constitutioneel eczeem kenmerkt zich onder andere door:- Roodheid als gevolg van een versterkte doorbloeding van de huid;
- Jeuk;
- Droge en schilferige huid;
- Lichenificatie: als gevolg van krabben ontstaat op een gegeven ogenblik een verdikking van de huid en vergroving van de huidstructuren;
- Infectie: bacteriën kunnen zich op huid dat is aangedaan door eczeem beter vestigen dan op een gezonde huid. Bovendien ontstaan er door krabben vaak wondjes waar bacteriën zich kunnen nestelen en uitbreiden. Vervolgens ontstaan er rode, oppervlakkige wondjes, waar geel wondvocht uitkomt wat na verloop van tijd uitdroogt waarna zich gele korstjes vormen. Doordat de huid van mensen met atopisch eczeem extra gevoelig is voor infecties, kunnen er ook puistjes ontstaan en schimmelinfecties optreden.
Galbulten op de rug / Bron: DLdoubleE, Wikimedia Commons (Publiek domein) - Blaren: er kunnen ook met helder vocht gevulde blaasjes of zelfs blaren ontstaan in de acute fase.
Constitutioneel eczeem kan op iedere leeftijd beginnen, maar het ontstaat meestal in het eerste levensjaar. Als atopisch eczeem bij een baby ontstaat, dan wordt het dauwworm genoemd.
Galbulten, netelroos of urticaria
Galbulten zijn heftig jeukende kleine of grote bultjes die overal op de huid kunnen voorkomen en zich kunnen samensmelten tot grotere plakkaten met vaak met een witte ring eromheen. Galbulten ontwikkelen zich zeer snel: vaak binnen een half uur. Ze trekken daarna binnen 12-24 uur weer weg. Het blijkt dat in driekwart van de gevallen nooit een oorzaak wordt gevonden en voor de overige 25% wordt de aandoening vooral veroorzaakt door allergische reactie op voedsel of medicijnen. Fysische prikkels zoals druk op de huid, of kou of juist warmte kunnen ook netelroos veroorzaken.
Lichen planus op de benen / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Lichen planus
Lichen planus is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen, die zowel mannen als vrouwen van meestal omstreeks middelbare leeftijd kan treffen. De oorzaak is niet duidelijk, maar de meeste gegevens wijzen erop dat het een auto-immuunziekte is.Lichen planus wordt gekenmerkt door de volgende verschijnselen:
- Jeukende huiduitslag van paarsrode bultjes die aan de bovenkant afgeplat zijn en over het gehele lichaam voorkomen, zoals Op de onderrug, de nek, onderarmen, geslachtsdelen en op de binnenkant van de polsen en de enkels.
- de huiduitslag doen zich voor in groepen kleine, paars-rode plekjes, waarbij het soms lijkt alsof het oppervlak bedekt is met een net van ragdunne witte lijntjes.
- De jeuk manifesteert zich vooral 's nachts.
Psoriasis
Psoriasis, ook wel schubziekte genoemd, is een veelvoorkomende chronische huidaandoening, die zich kenmerkt door rode, verdikte plekken op verschillende lichaamsdelen, vooral op de knieën en ellebogen. Bij psoriasis is de aanmaak van huidcellen versneld en worden de teveel gemaakte cellagen niet afgestoten, waardoor er dikke lagen overtollige huidcellen ontstaan. Er bestaan verschillende vormen van psoriasis.Miliaria of warmtebultjes
Miliaria, ook wel warmte-bultjes genoemd, is een jeukende huiduitslag met blaasje en pukkels, die verschijnt in heet, vochtig weer, bij sterk transpireren, wanneer de zweetklieren verstopt raken door bacteriën en dode huidcellen. Het transpiratievocht of zweet kan niet goed wegvloeien en dit veroorzaakt een ontsteking, met als gevolg jeukende rode blaasjes of pukkels met een prikkend of brandend gevoel, vooral op handen, voeten, in de oksels en op de borst. Vooral zwaarlijvige mensen hebben er last van, maar ook baby's en kinderen lopen een vergrote kans; in hun geval ontstaat de huiduitslag op de billen, het gezicht, de borst of de rug. In veel gevallen verdwijnt de uitslag binnen een aantal uren vanzelf.
Zonnebrand / Bron: Istock.com/moflesZonnebrand
Zonnebrand is roodheid van de huid die optreedt nadat iemand te lang blootgesteld is aan de zon of ander ultraviolet licht. Mogelijke symptomen van verbranding zijn:- rode, tere huid die warm aanvoelt en pijnlijk is bij aanraking;
- in ernstige gevallen rillingen, blaren, misselijkheid en koorts;
- er kunnen zich uren of zelfs dagen later blaren ontwikkelen;
- op de verbrande gebieden treedt enkele dagen na de zonnebrand huidschilfering op.
Ofschoon de symptomen van zonnebrand meestal tijdelijk zijn (zoals rode huid), kan de huid wel permanent beschadigd zijn. Zonnebrand kan ernstige gezondheidseffecten op lange termijn met inbegrip van huidkanker teweegbrengen. De huid kan op als gevolg van zonnebrand haar elasticiteit verliezen en versneld verouderen, met inbegrip van pigmentvlekken, rimpels en een leerachtige droge huid.
Jeuk door overgevoeligheid
Jeuk kan worden veroorzaakt door blootstelling aan een externe factor, zoals:- cosmetica;
- verf of coatings op weefsels;
- contact met bepaalde metalen (zoals nikkel);
- voedingsmiddelen;
- geneesmiddelen of medicijnen.
Wanneer stoffen van buitenaf na in contact te zijn gekomen met de huid een allergische reactie teweeg hebben gebracht, spreekt men van contactallergie. Contactallergie gaat meestal gepaard met jeuk, roodheid, kleine bobbeltjes (papels), blaasjes, natten en schilfering. Jeuk over het hele lichaam wijst vaak op een allergie of voedsel- of medicijnintolerantie (sommige geneesmiddelen kunnen als bijwerking jeuk veroorzaken). Bij contactallergie zien we vaak dat de klachten lokaal zijn en terug te leiden zijn tot de stof die de allergie veroorzaakt. Bijvoorbeeld bij nikkelallergie zijn de oorlellen aangedaan bij het dragen van oorbellen met nikkel. Of bij nikkel in de broeksknoop, kan de streek rond de navel geïrriteerd raken.
Jeuk door een parasiet of insectenbeet
Bij jeuk door een parasiet of insectenbeet, kan men denken aan:- de schurftmijt;
- hoofdluis, schaamluis of lichaamsluis;
- insecten die bijten of steken.
Insectenbeten
Beten of steken kunnen leiden tot gelokaliseerde jeuk en irritatie van de huid, bijvoorbeeld van de bedwants. Deze lastpak verstopt zich in en rondom je bed om, wanneer je 's nachts ligt te slapen, uit zijn schuilplaats te komen en je bloed te drinken.
Jeuk door hoofdluis / Bron: Gilles San Martin, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)Hoofdluis, schaamluis en lichaamsluis
Luizen bewegen zich voort door te kruipen en komen alleen bij de mens voor. Ze leven van mensenbloed. Er worden drie soorten luizen onderscheiden:- de hoofdluis komt meestal voor op de hoofdhuid, maar soms ook in de wimpers en wenkbrauwen;
- de schaam-, plat- of krabluis in de schaamstreek, ook wel 'platjes' genoemd;
- de kleer- of lichaamsluis, die in de naden en zomen van kleding voorkomen.
Schurftmijt
Schurft is een sterk jeukende huidafwijking die wordt veroorzaakt door Sarcoptes scabiei, de schurftmijt. De kleine mijt graaft kleine gangetjes in de huid die met het blote oog waarneembaar zijn. Schurft komt vooral voor op de volgende plekken: tussen de vingers; polsen; oksels; billen; penis. Bij kleine kinderen is er vaker sprake van rode bultjes die over het hele lichaam voorkomen, dan kleine gangetjes. Een schurftinfectie kan bij hen daarom worden aangezien voor eczeem of galbulten.Schurft is een parasieteninfectie. Er zijn ook andere infecties die jeuk kunnen veroorzaken.
Ringworm / Bron: ProjectManhattan, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Jeuk als gevolg van infecties
Jeuk kan ook een symptoom zijn van een infectie, zoals:- waterpokken, of een andere virale infectie;
- een schimmelinfectie van de huid.
Een schimmelinfectie van de huid
Er zijn enkele schimmels leven in en op de huid. Veel schimmelinfecties hebben een karakteristieke, schilferende ringvorm. Vandaar dat ze ook wel ringworm worden genoemd. De klachten bestaan hoofdzakelijk uit flinke jeuk. Schimmelinfecties kunnen soms leiden tot rode, pijnlijke bulten en ontstekingen van de huid. Verder komen schimmelinfecties in de liezen vrij veel voor, bij mannen meer dan bij vrouwen. Kenmerkend is het rode, licht schilferende, huidgebied dat vanuit de liezen ontstaat, met een duidelijke rand, vaak fel rood van kleur, die de afgrenzing vormt met de normale huid.
Voetschimmel / Bron: Ellington, Wikimedia Commons (Publiek domein)Jeukende huid door systeemziekten
Een jeukende huid kan een symptoom zijn van een groot aantal systeemziekten, waaronder:- diabetes (suikerziekte);
- schildklieraandoeningen;
- leveraandoeningen;
- nierfalen;
- leukemie;
- ziekte van Hodgkin (met symptomen als vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid); en
- bloedarmoede door ijzertekort.
Diabetes
Suikerziekte of diabetes is een aandoening waarbij het lichaam de bloedsuiker niet meer zelf in evenwicht kan houden. Veelvoorkomende klachten en verschijnselen bij diabetes zijn:- sufheid, moeheid;
- frequent plassen;
Steenpuist / Bron: El Pantera, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0) - hevige dorst en droge mond;
- hongergevoel;
- huidinfecties, zoals steenpuisten en schimmelinfecties;
- wondjes die niet of langzaam helen;
- droge huid en jeuk;
- wazig zien.
Schildklieraandoeningen
Schildklieraandoeningen, zoals een overactieve of een traag werkende schildklier, kunnen ook aanleiding geven tot jeuk.Leveraandoeningen
Leveraandoeningen, zoals cirrose, leverkanker en hepatitis kunnen naast allerlei andere symptomen ook jeuk veroorzaken.
Vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczykNierfalen of nierinsufficiëntie
Een verminderde nierfunctie geeft aanvankelijk geen klachten, maar in een later stadium kunnen er klachten optreden als afvalstoffen zich ophopen. De klachten kunnen onder andere bestaan uit:- vermoeidheid;
- gevoelens van algeheel ziek zijn, algehele malaise;
- jeuk;
- (spier)krampen;
- vergeetachtigheid;
- slapeloosheid;
- misselijkheid;
- verminderde eetlust;
- vergrote vatbaarheid voor infecties;
Slapeloosheid / Bron: PrinceOfLove/Shutterstock.com - uitdroging en vochtophoping, met dikke enkels en een gezwollen gezicht, zijn mogelijk;
- verhoogde bloeddruk;
- bloedarmoede;
- spierzwakte;
- hoofdpijn;
- botontkalking.
Ziekte van Hodgkin
De ziekte van Hogdkin kan ook aanleiding geven tot jeuk. Ander mogelijke symptomen zijn:- de eerste klacht is dikwijls een pijnloze lymfeklierzwelling in de hals, oksels, liezen of in de buik, die na enkele weken nog niet over is;
- hevig nachtelijk transpireren (zweten);
- onbegrepen gewichtsverlies (meer dan 10% in de laatste 6 maanden);
- koorts gedurende meer dan 3 dagen in de afgelopen maand die onverklaarbaar is (= onbegrepen koorts);
- extreme vermoeidheid zonder aanwijsbare oorzaak.
Hormonale veranderingen tijdens zwangerschap of menopauze
Tijdens de zwangerschap kunnen verschillende soorten jeuk ontstaan op een bepaalde plaats zoals de buik of over het hele lichaam. De jeuk wordt veroorzaakt door een lichte stuwing van de lever onder invloed van hormonen. Hormonale veranderingen tijdens de menopauze kunnen er voor zorgen dat de vrouw jeuk krijgt, soms op de hele huid en soms op een bepaalde plek.Overige oorzaken van jeuk
Jeuk kan een signaal zijn van wondgenezing en dat is in feite een positieve oorzaak van jeuk. Jeuk kan ook psychogeen zijn, dat wil zeggen door psychische oorzaken of invloeden ontstaan. Emotionele stress kan jeuk of zelfs een jeukende uitslag veroorzaken, die op de meeste lichaamsdelen kan voorkomen, doch vooral op de achterkant van de nek en de onderarmen.
Arts onderzoekt een hand van een patiënt / Bron: Michaeljung/Shutterstock.comAlarmsymptomen jeukende huid
Vaak is jeuk een tijdelijke klacht die vrij snel weer overgaat. Het is echter belangrijk om naar je huisarts te gaan als de jeuk niet verbetert, ernstig is, steeds komt en gaat of gepaard gaat met ademhalingsproblemen, een huidontsteking (dermatitis) of geelzucht. Ook wanneer de kwaliteit van je leven is aangetast, is het raadzaam om een arts te raadplegen. Jeuk over het hele lichaam zonder bekende oorzaak is eveneens een alarmteken, dat mogelijk wijst op een ernstige aandoening.Noot:
[OLIST]Pingen F.G.: Jeuk. Huisarts en Wetenschap, jaargang 2004, nummer 5:239-242.[/OLIST]
