Osteoporose, botontkalking: symptomen, oorzaak & behandeling

Botontkalking: symptomen, behandeling, voorkomen. Osteoporose of botontkalking wordt gekenmerkt door botten die zo zwak (poreus) worden, dat de patiënt zomaar iets kan breken. De symptomen van osteoporose bij mannen zijn vergelijkbaar met de symptomen van osteoporose bij vrouwen. Vaak blijft het vele jaren onopgemerkt, totdat de persoon een botbreuk oploopt bij een geringe val. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer vier op de vijf mensen met osteoporose (botontkalking) last heeft van pijn. Een gezonde levensstijl, voedingssupplementen, medicijnen en operatieve ingrepen, zijn de belangrijkste behandelingen voor osteoporose. Het risico op het ontwikkelen van botontkalking kan verminderd worden middels enkele maatregelen.

• Wat is osteoporose of botontkalking?
• Poreuze botten
• Botten verliezen botmassa
• De stille ziekte
• Symptomen van osteoporose of botontkalking
• Zomaar een bot breken
• Wervelinzakkingen en hevige pijn
• Fracturen
• Complicaties
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Röntgenonderzoek
• Botmineraaldichtheid
• Indicaties voor een BMD-meting
• Behandeling van botontkalking
• Leefregels
• Medicatie
• Preventie
• Prognose

Wat is osteoporose of botontkalking?

Poreuze botten

Osteoporose wordt in de volksmond botontkalking genoemd. Osteoporose is een aandoening die zowel bij vrouwen als bij mannen voorkomt en vaker bij oudere dan bij jongere mensen. De aandoening wordt gekenmerkt door botten die zo zwak (poreus) worden, dat de patiënt zomaar iets kan breken. Veelvoorkomende breuken als gevolg van osteoporose zijn de heup-, pols- en wervelbreuken.

Botten verliezen botmassa

Normaal bot is samengesteld uit eiwitten, collageen en calcium, die tezamen het bot zijn stevigheid en kracht geven. Bij osteoporose verliezen de botten 'botmassa' (calcium en andere mineralen) en structuur, waardoor ze broos en fragiel worden. Beenderen die worden getroffen door osteoporose, kunnen al breken bij een relatief gering letsel hetgeen normaal gesproken niet zou leiden tot een botbreuk of fractuur.

De stille ziekte

Het probleem met osteoporose is dat de persoon er niets van merkt zolang er geen botbreuk optreedt. Het wordt daarom ook wel 'de stille ziekte' genoemd. De aandoening begint geleidelijk, zonder klachten en iemand kan al een derde van zijn botmassa hebben verloren voordat hij een bot breekt.

Symptomen van osteoporose of botontkalking

Zomaar een bot breken

Osteoporose kan tientallen jaren aanwezig zijn zonder symptomen en klachten, totdat de persoon 'zomaar' een bot breekt. Bovendien kunnen sommige osteoporotische fracturen jarenlang aan de aandacht ontsnappen, omdat zij geen symptomen veroorzaken. Daarom zijn veel patiënten zich niet bewust van hun osteoporose, totdat ze een pijnlijke breuk oplopen. Het symptoom in verband met osteoporotische fracturen is meestal pijn; de locatie van de pijn hangt af van de locatie van de breuk. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer vier op de vijf mensen met osteoporose pijnklachten hebben, van wie de helft zelfs dagelijks.

Wervelinzakkingen en hevige pijn

Spontane wervelinzakkingen (fracturen van de wervelkolom) kunnen hevige pijn veroorzaken. Deze pijn kan uitstralen van de achterkant naar de zijkanten van het lichaam. Meestal neemt de pijn af als de wervels zich na een tijdje op de nieuwe situatie hebben ingesteld. Herhaalde wervelfracturen kunnen in de loop der jaren leiden tot chronische lage rugpijn, evenals het kleiner en krommer worden als gevolg van de ineenstorting van de wervels. Het lengteverlies en een verkromming van de rug die ontstaan als gevolg van de wervelinzakkingen, zijn duidelijk te zien op de afbeelding.

Fracturen

De meest kenmerkende fracturen zijn: wervelkolom, heup en dijbee. Minder frequent zijn: onderarm, pols, ribben en schouder. Polsbreuken zijn courant bij vrouwen tussen de 50 en 60 jaar. Heupfracturen komen veel voor bij oudere mensen als gevolg van triviale ongevallen. Heupfracturen genezen meestal langzaam.

Complicaties

Osteoporose is een potentieel invaliderende aandoening. Vooral heupfracturen komen regelmatig voor bij ouderen met botontkalking. Heupfracturen worden zelfs geassocieerd met een verhoogd risico op overlijden binnen het eerste jaar nadat je de breuk hebt opgelopen. Ook een fractuur aan de wervels is een ernstige complicatie van botontkalking.

Risicofactoren

De volgende risicofactoren kunnen een belangrijke rol spelen in het krijgen van osteoporose:

• bij vrouwen komt botontkalking twee keer zo vaak voor als bij mannen en de meer ernstige vorm (wervelinzakkingen) komt bij vrouwen zelfs ongeveer drie keer vaker voor;
• een te laag lichaamsgewicht (te mager);
• heupfractuur bij een eerstegraads familielid (bijvoorbeeld het hebben van een moeder met een osteoporotische heupfractuur verdubbelt het risico op een heupfractuur);
• doorgemaakte wervelfractuur;
  Beweging goed voor kwaliteit botten / Bron: Istock.com/FamVeld
• fractuur doorgemaakt na het vijftigste levensjaar;
• ernstige immobiliteit;
• gebrek aan lichaamsbeweging, waardoor de botten te weinig worden belast (een gebrek aan lichaamsbeweging verhoogt de afbraak van bot en vermindert de aanmaak ervan);
• het roken van sigaretten;
• overmatig alcoholgebruik;
• slechte voeding (hetgeen kan leiden tot een tekort aan essentiële voedingsstoffen als calcium en vitamine D) en een slechte algemene gezondheid:
• vitamine D is een vitamine die bevordert dat het lichaam de mineralen calcium en fosfor absorbeert, en door vitamine D-deficiëntie kan het lichaam niet voldoende hoeveelheden calcium uit de voeding opnemen om osteoporose te voorkomen;
• dieet met te weinig calcium, noodzakelijk voor de aanmaak van botten.
• malabsorptie (voedingsstoffen die niet goed worden geabsorbeerd uit het gastro-intestinale systeem) als gevolg van aandoeningen zoals coeliakie sprue (een ziekte van de dunne darm);
• lage oestrogeenspiegels bij vrouwen (na de overgang);
• laag testosteron bij mannen / te lage spiegels van geslachtshormonen (hypogonadisme);
• chemotherapie;
• amenorroe (uitblijvende menstruatie) bij bijvoorbeeld intensief sportende vrouwen kan botontkalking tot gevolg hebben;
• chronische ontsteking, als gevolg van chronische ziekten zoals reumatoïde artritis of leverziekten;
• hyperthyreoïdie, een aandoening waarbij te veel schildklierhormoon wordt geproduceerd door de schildklier;
• hyperparathyroïdie (een ziekte van de bijschildklieren waarbij te veel hormoon geproduceerd wordt) hetgeen een decalcificatie (of botontkalking) en een stijging van het calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie) veroorzaakt;
• bepaalde geneesmiddelen kunnen leiden tot osteoporose, zoals langdurig gebruik van een hoge dosis corticosteroïden(zoals prednison).

Onderzoek en diagnose

Röntgenonderzoek

Na een botbreuk kan op basis van de röntgenfoto worden vastgesteld dat er sprake is van een botbreuk als gevolg van osteoporose. Zeker wanneer iemand wat breekt na het 50e levensjaar, is het verstandig te informeren of er sprake is van osteoporose. Naast een botbreuk, kan met behulp van een röntgenfoto ook een ingezakte wervel goed zichtbaar gemaakt worden.

Botmineraaldichtheid

De diagnose osteoporose wordt in veel gevallen gesteld op grond van een meting van de botmineraaldichtheid(BMD). De BMD kan betrouwbaar gemeten worden met behulp van dual energy X-ray absorptiometry (DXA). Een verlaagde BMD hoeft op zichzelf geen klachten te gevebn, maar is wel een belangrijke voorspeller voor toekomstige fracturen.Hoe lager de BMD, hoe groter de kans op een botbreuk. Een BMD-meting vindt plaats in het ziekenhuis, na verwijzing door een huisarts.

Indicaties voor een BMD-meting

Volgens de Nederlandse richtlijn osteoporose, wordt een BMD-meting aanbevolgen bij:

• vrouwen van 50 jaar en ouder, die na hin 50e een fractuur hebben gehad;
• vrouwen van 60 jaar en ouder bij wie de volgende drie risicofactoren aanwezig zijn:
• fracturen in de familie (positieve familieanamnese);
• een te laag lichaamsgewicht;
• ernstige immobiliteit.
• vrouwen van 70 jaar en ouder bij wie twee van deze risicofactoren aanwezig zijn;
• vrouwen (ongeacht de leeftijd) met een wervelfractuur;
• vrouwen die jonger zijn dan 50 jaar en mannen die jonger zijn dan 65 jaar met een wervel- of heupfractuur door botontkalking, moeten altijd naar een specialist worden doorverwezen voor nader onderzoek van de onderliggende oorzaak.

Behandeling van botontkalking

Het doel van de behandeling van botontkalking is het voorkomen van botbreuken door het tegengaan van verder botverlies en waar nodig pijnbestrijding. Vroege opsporing en tijdige behandeling van osteoporose kan het risico op toekomstige fracturen aanzienlijk verminderen.

Leefregels

Leefregels zijn belangrijk teneinde verder verlies van botmassa tegen te gaan en nieuwe botbreuken te voorkomen. Hierbij kunnen we denken aan de volgende leefregels:

• goede evenwichtige en gevarieerde voeding met voldoende calcium en vitamine D;
• voldoende buitenlicht (zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D);
  Beperk je alcoholgebruik / Bron: Istock.com/karelnoppe
• suppletie van vitamine D wordt aanbevolen bij personen zonder blootstelling aan zonlicht;
• voldoende lichaamsbeweging
• stoppen met het roken van sigaretten;
• beperkt alcoholgebruik;
• probeer een gezond streefgewicht te bereiken (BMI tussen 20 en 25);
• zorg voor voldoende nachtrust;
• doe aan ongelukpreventie: voorkom ongelukken door de loper op de trap goed vast te maken, de onregelmatige vloertegel te effenen, niet te veel tegelijk te doen, enz.

Medicatie

Bij een ernstige osteoporose zal een behandeling met medicijnen geïndiceerd zijn, teneinde verder botverlies tegen te gaan. Niet alle middelen hebben dezelfde werking. Een aantal middelen hebben een bewezen werking ter voorkoming van heupbreuken, wervelbreuken en niet-wervelbreuken (bijvoorbeeld pols en ribben enz.).

Preventie

Hieronder staan een aantal maatregel en veranderingen in leefstijl om botontkalking te voorkomen:

• groente en fruit zijn belangrijk voor het voorkomen van botontkalking;
• vermijd voorbewerkte etenswaren, aangezien deze rijk zijn aan vet en suiker en arm aan mineralen;
• gebruik voldoende calcium en vitamine D die nodig is om het calcium door het lichaam op te laten nemen;
• kalkhoudende producten zijn melk, yoghurt, kaas, kwark, groene bladgroente, enz.;
• eet twee keer per week vette vis, zoals zalm, tonijn, forel, haring, sardine en makreel (vette vis bevat veel vitamine D);
• noten en peulvruchten bevatten waardevolle eiwitten, vitaminen en andere mineralen;
• beperk het drinken van cola, aangezien deze frisdrank de opname van calcium en mineralen uit de voeding vermindert;
  Makreel / Bron: Istock.com/Lilechka75
• alcohol versnelt het verlies van calcium en belemmert de energiebalans, waardoor de opname van voedingsstoffen vermindert;
• nicotine heeft een negatieve werking op de bloedsomloop, waardoor mineralen de botten minder goed bereiken (roken remt de botopbouw);
• blootstelling aan de zon (buitenlucht) is goed voor de vitamine D-aanmaak in het lichaam;
• neem voldoende lichaamsbeweging, want beweging draagt bij tot versteviging van de botten.

Prognose

Met adequate behandeling kan de voortgang van osteoporose vertraagd, gestopt of omgekeerd worden. Niettemin worden sommige mensen ernstig gehandicapt als gevolg van verzwakte botten. Sommige mensen breken hun heup, bekken, wervels, pols, of andere botten. Vooral heupfracturen komen vaak voor. Vrouwen die een heupfractuur hebben, hebben een viermaal groter risico voor een tweede heupfractuur. Er is een significante algemene toename van sterfte in het jaar na een heupfractuur. Op 80-jarige leeftijd hebben 15% van de vrouwen en 5% van de mannen een heupfractuur gehad.

Leestip:

• ir. Rien Vervoort & drs. Coby Gofferjé-Vervoort: Beter leven - Botontkalking, Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2007.

Lees verder

• Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3
• Lage rugpijn: oorzaken en behandeling acute lage rugklachten
• Osteoporose behandeling: medicatie, injecties en voeding
• Pijn tussen schouderbladen: symptomen, oorzaak & behandeling
• Pijn aan de ribben: oorzaken van ribpijn of pijnlijke ribben