Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en overleving

Symptomen van dikkedarmkanker zijn divers. Darmkanker symptomen zijn onder meer een gewijzigd ontlastingspatroon (diarree, obstipatie), rectale bloedingen, een aanhoudende, soms pijnlijke drang tot stoelgang, gewichtsverlies en symptomen van bloedarmoede (anemie). Dikkedarmkanker duidt op een kwaadaardige tumor in de wand van de dikke darm. Bij een kwaadaardige tumor spreken we van kanker. Een kwaadaardig gezwel is infiltratief, dat wil zeggen dat de tumorcellen binnendringen in weefsels en organen buiten het gebied waar ze zijn gevormd. Kankercellen kunnen zich ook via de bloedbaan verplaatsen. Dit proces heet uitzaaiing. De groeisnelheid van een kwaadaardig gezwel is relatief hoog. Bij grofweg 80% van de mensen met dikkedarmkanker krijgt een operatie waarbij de arts (een deel van) het colon verwijdert. De prognose van darmkanker varieert en is afhankelijk van het stadium van de ziekte ten tijde van de diagnose.

• Darmkanker: wat je echt moet weten
• FAQ darmkanker: Alles wat je wilt (en moet) weten
• Epidemiologie van darmkanker: wie, waar, waarom en wat kun je eraan doen?
• Oorzaken darmkanker: leefstijl en erfelijkheid
• Voeding
• 'Te veel rood vlees verhoogt kans darmkanker'
• Erfelijke vorm van kanker
• Ontstaan dikkedarmkanker verder ontrafeld
• Insuline-gelijkende groeifactorsysteem
• Ontstaanspatroon
• Verder onderzoek is nodig
• Risicofactoren darmkanker
• Symptomen van darmkanker
• Verschijnselen
• Andere oorzaak van de klachten
• Onderzoek en diagnose
• Stadiumindeling darmkanker
• Behandeling van darmkanker: van snijden tot slimme medicijnen en alles daartussenin
• Operatie: het mes erin en weghalen die handel
• Chemotherapie: vergif dat levens redt
• Bestraling: gericht aanvallen met stralen
• Radiofrequente ablatie (RFA): tumoren wegbranden
• Immunotherapie: je eigen afweersysteem als wapen
• Gerichte therapieën: high-tech medicijnen tegen kanker
• Innovatieve en experimentele behandelingen
• Conclusie: de oorlog tegen darmkanker is nog niet voorbij
• Vooruitzichten (prognose) en overleving
• Vermoeidheid bij partners van darmkankerpatiënten
• Preventie
• Bevolkingsonderzoek darmkanker
• Zorg voor een gezond gewicht
• Niet roken of stoppen met roken
• Wees lichamelijk actief
• Drink matig of geen alcohol
• Beperk rood vlees, vooral bewerkt vlees
• Voldoende inname van calcium en vitamine D
• Overweeg een multivitamine met foliumzuur
• Een gezond weekmenu
• Zondag
• Maandag
• Dinsdag
• Woensdag
• Donderdag
• Vrijdag
• Zaterdag

Darmkanker: wat je echt moet weten

Hans had nooit iets bijzonders met zijn darmen. Ja, af en toe een opgeblazen gevoel na een te uitbundige maaltijd – maar wie niet? Toen hij wat vaker bloed bij zijn ontlasting zag, wuifde hij het weg. “Waarschijnlijk een kloofje of iets onschuldigs,” dacht hij. De huisarts stuurde hem door voor een kijkonderzoek, meer als formaliteit dan iets anders. Maar die formaliteit werd al snel bittere ernst: darmkanker. Pats-boem. “Had ik maar eerder…” begon hij, maar wat heb je daaraan?

Darmkanker is een van de meest voorkomende kankersoorten in Nederland en België, maar het is ook een van die sluipmoordenaars. Het begint vaak onopvallend: een beetje wisselende stoelgang, soms wat bloed, een vage buikpijn die komt en gaat. En laten we eerlijk zijn, niemand rent bij de eerste verstopping meteen naar de dokter. Toch is dat precies waar het misgaat: tegen de tijd dat de symptomen echt duidelijk worden, zit de ziekte soms al in een gevorderd stadium. Et voilà, een simpel onderzoek had het misschien jaren eerder kunnen opsporen.

Er zijn verschillende oorzaken die meespelen. Genetica? Zeker, een familiaire aanleg kan de kans flink vergroten. Leefstijl? Absoluut. Een dieet vol bewerkt voedsel, weinig vezels, veel rood vlees en alcohol werkt niet bepaald in je voordeel. En dan is er nog de factor ‘pech’, die willekeurige spelbreker waar niemand grip op heeft. Maar weet je wat het verraderlijkst is? De tijd. De meeste mensen met darmkanker voelen zich aanvankelijk kiplekker, tot de klachten ineens onmiskenbaar worden. En dan is het cinq minutes tard.

Gelukkig is er hoop, en niet zo’n beetje ook. Darmkanker is namelijk goed te behandelen als je er op tijd bij bent. Screening kan letterlijk levens redden – daarom is dat bevolkingsonderzoek geen overbodige luxe. En mocht het onverhoopt misgaan, dan zijn er steeds betere behandelingen. Operaties, immunotherapie, doelgerichte medicijnen: de vooruitgang is indrukwekkend. Hans? Die heeft zijn tumor laten verwijderen, ondergaat nu een preventieve behandeling en is vastbesloten om zijn lichaam de beste kans te geven. “Had ik maar eerder…” is vervangen door “Gelukkig was ik er nog op tijd bij.”

FAQ darmkanker: Alles wat je wilt (en moet) weten

Darmkanker. Het is niet het gezelligste gespreksonderwerp op een verjaardag, maar wel eentje die ertoe doet. Elk jaar krijgen duizenden mensen in Nederland en België deze diagnose. En het verraderlijke? Het sluipt erin zonder dat je het doorhebt. Vaak geeft je lichaam pas signalen als de ziekte al een flinke voorsprong heeft genomen. Daarom is het belangrijk om te weten waar je op moet letten, welke risico’s er zijn en wat je kunt doen om de kans te verkleinen.

Veel mensen hebben vragen over darmkanker. Logisch, want niemand staat er dagelijks bij stil hoe zijn of haar darmen ervoor staan. Wat zijn nou de eerste symptomen? Hoe groot is de kans dat je het krijgt? Is het erfelijk? En misschien wel de belangrijkste vraag: kun je er iets tegen doen? Dit zijn geen vragen om onbeantwoord te laten sudderen. Want hoe eerder je iets weet, hoe groter de kans dat je op tijd ingrijpt.

In deze FAQ vind je de meest gestelde vragen – en vooral de antwoorden die je nodig hebt. Geen droge medische kost, maar duidelijke, eerlijke info waar je echt iets aan hebt. Van de allereerste signalen tot de nieuwste behandelingen, van preventietips tot de vraag of een stoma echt zo erg is als het lijkt. Darmkanker is een serieus onderwerp, maar laten we het niet ingewikkelder maken dan nodig.

Dus: twijfel je ergens over? Heb je iets vreemds opgemerkt? Of wil je gewoon goed geïnformeerd zijn? Neem even de tijd om deze lijst door te lezen. Want als het om je gezondheid gaat, is een beetje extra kennis nooit weg. Voilà, hier komt alles wat je moet weten!

Epidemiologie van darmkanker: wie, waar, waarom en wat kun je eraan doen?

Darmkanker is zo’n aandoening waar je liever niet te lang bij stilstaat—totdat het ineens dichtbij komt. Een vriend, een collega, of misschien jijzelf met vage buikklachten die nét te lang blijven hangen. En dan slaat de realiteit in als een mokerslag: elk jaar krijgen zo’n 12.000 mensen in Nederland de diagnose darmkanker, en in België zijn dat er ongeveer 8.500. Wereldwijd gaat het om miljoenen gevallen per jaar. Dat is geen klein bier. Maar wie krijgt het eigenlijk? Is het puur pech, of kun je de kans verkleinen? Tijd om de cijfers en factoren eens goed onder de loep te nemen.

Mannen versus vrouwen: wie heeft meer pech?
Darmkanker is niet bepaald een galante ziekte. Mannen en vrouwen worden allebei getroffen, maar de verdeling is niet helemaal gelijk. In Nederland krijgen iets meer mannen dan vrouwen de diagnose: ongeveer 6.500 mannen versus 5.500 vrouwen per jaar. In België is de verhouding ongeveer 60% mannen, 40% vrouwen. Waarom? Testosteron speelt mogelijk een rol, net als leefstijlverschillen. Mannen eten gemiddeld meer rood vlees, drinken vaker alcohol en slaan vaker dat bordje groenten over. Tel daar een tikkie eigenwijsheid bij op (“Ik ga echt niet voor elk wissewasje naar de dokter”) en je hebt een verklaring waarom ze vaker pas in een later stadium gediagnosticeerd worden.

Toch zijn vrouwen ook niet immuun. Vóór de overgang lijkt hun natuurlijke hormoonhuishouding een beetje beschermend te werken, maar na de menopauze verdwijnt dat voordeel. Oestrogeenlevels dalen, en plotseling stijgt ook hun risico. Dus dames, ook jullie moeten opletten op signalen als bloed bij de ontlasting en veranderende stoelgang.

Kind of volwassene: is darmkanker een ouderdomsziekte?
Darmkanker is in de meeste gevallen een trage sluipmoordenaar die jaren nodig heeft om zich te ontwikkelen. Daarom wordt het vooral bij mensen boven de 50 vastgesteld. De gemiddelde leeftijd bij diagnose ligt rond de 69 jaar in Nederland en België. Dat betekent echter niet dat jongeren volledig buiten schot blijven.

In de laatste decennia is er een zorgwekkende trend: darmkanker komt steeds vaker voor bij mensen onder de 50. In de VS is het aantal gevallen in deze leeftijdsgroep met maar liefst 50% gestegen sinds de jaren '90. Ook in Europa wordt deze toename gezien. Waarom? Dat is nog niet helemaal duidelijk, maar vermoedens gaan richting voeding, overgewicht, minder beweging en een veranderde darmflora door bijvoorbeeld ultrabewerkte voeding. Jongeren worden minder vaak getest, dus diagnoses komen vaak pas laat.

Bij kinderen is darmkanker extreem zeldzaam. Als het voorkomt, is er meestal sprake van een erfelijke mutatie, zoals het Lynch-syndroom of familiaire adenomateuze polyposis (FAP), waarbij er al op jonge leeftijd honderden poliepen in de darmen ontstaan.

Invloed van klimaat en regio: waar komt darmkanker het meest voor?
Darmkanker komt wereldwijd voor, maar het ene land is het andere niet. Westerse landen staan bovenaan de lijst: Nederland, België, de VS, Australië en Denemarken behoren tot de landen met de hoogste incidentie. In sommige Aziatische en Afrikaanse landen komt darmkanker juist veel minder voor. Toeval? Nee hoor.

Het dieet en de leefstijl spelen een gigantische rol. In landen waar veel vezelrijke voeding (denk: groenten, fruit, peulvruchten) en minder bewerkt voedsel wordt gegeten, komt darmkanker minder vaak voor. Japan had vroeger bijvoorbeeld een laag percentage darmkanker, maar sinds het dieet daar meer op het Westen is gaan lijken (hallo fastfood!), zijn de cijfers flink gestegen.

En dan nog iets interessants: darmkanker komt vaker voor in koude klimaten. Waarom? Vitamine D-tekort wordt genoemd als een mogelijke factor. In landen met weinig zonlicht, zoals Nederland en België, hebben veel mensen een tekort aan deze vitamine, en dat kan de darmgezondheid beïnvloeden.

Nederland versus de overzeese gebieden: verschillen binnen ons koninkrijk
Weinig mensen denken eraan, maar Nederland heeft natuurlijk ook overzeese gebiedsdelen: Curaçao, Aruba, Sint-Maarten, Bonaire, Saba en Sint-Eustatius. En daar zijn de darmkankercijfers aanzienlijk lager dan in Nederland zelf. Dat heeft meerdere redenen: de bevolking daar eet traditioneel meer vezelrijke voeding zoals bonen en vers fruit, en er wordt over het algemeen minder bewerkt voedsel geconsumeerd dan in Europa.

Daarnaast speelt het klimaat mee. De hoge zonintensiteit zorgt voor meer vitamine D-productie, wat mogelijk een beschermend effect heeft. Maar let op: met de opkomst van Westerse eetpatronen (meer fastfood, minder vezels) kunnen de cijfers daar in de toekomst veranderen.

Genetica: zit het in de familie?
Soms is darmkanker gewoon domme pech. Maar in ongeveer 5 tot 10% van de gevallen speelt erfelijkheid een directe rol. Mensen met het Lynch-syndroom hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico en ontwikkelen vaak al op jonge leeftijd darmkanker. Bij familiaire adenomateuze polyposis (FAP) ontstaan honderden tot duizenden poliepen in de darmen, en zonder behandeling is darmkanker op jonge leeftijd zo goed als zeker.

Maar zelfs als je geen erfelijke aandoening hebt, kan familiegeschiedenis nog steeds een rol spelen. Hebben je ouders, broers of zussen darmkanker (gehad)? Dan loop jij een verhoogd risico, ook zonder specifieke genetische mutatie. In dat geval is het slim om eerder te beginnen met controleonderzoeken, vaak al vanaf je 40e of 45e in plaats van 55.

Conclusie: Darmkanker is deels vermijdbaar
De cijfers liegen er niet om: darmkanker is wereldwijd een groot probleem en treft vooral oudere volwassenen, met een groeiend aantal jongere patiënten. Mannen hebben net iets meer risico dan vrouwen, en Westerse landen lopen voorop in de statistieken. Leefstijl is een cruciale factor—voeding, beweging en preventie kunnen een groot verschil maken.

Dus, wat kun je zelf doen? Eet vezelrijk, beweeg regelmatig, vermijd overmatig alcoholgebruik en doe mee aan het bevolkingsonderzoek. En vergeet niet: als je darmen ineens raar beginnen te doen, stel een bezoek aan de dokter dan niet uit. Je darmen sturen je niet voor niets een signaal. Luister naar ze!

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van darmkanker: hoe een paar ontspoorde cellen de boel kunnen overnemen
Je darmen zijn een wonderlijk stukje biologie. Ze verwerken je eten, halen eruit wat je nodig hebt en zorgen ervoor dat de rest netjes wordt afgevoerd. Maar diep vanbinnen, in dat lange kronkelende kanaal, kan er iets misgaan. Iets heel kleins. Een foutje in een cel dat zich op een dag niet meer netjes aan de regels houdt. En dat foutje? Dat kan uitgroeien tot darmkanker. Maar hoe gebeurt dat precies? Tijd om in te zoomen op het ontstaansmechanisme van deze sluipmoordenaar.

Van normale cel naar rebelse mutant
Je darmwand vernieuwt zich continu. Dag in, dag uit worden cellen oud en vervangen door nieuwe. Dat gebeurt dankzij celgroei en celdeling, een proces dat strak gereguleerd wordt door een reeks genen die bepalen wanneer een cel mag delen en wanneer het tijd is om ermee op te houden. En precies daar kan het fout gaan.

Soms sluipt er een DNA-mutatie in een cel. Dat kan puur pech zijn, een minieme fout bij het kopiëren van DNA, maar er zijn ook beruchte boosdoeners: ongezonde voeding, roken, alcohol, een inactieve leefstijl, chronische ontstekingen – allemaal factoren die je darmcellen in de problemen kunnen brengen.

De meeste foutjes worden door je lichaam opgemerkt en gerepareerd. Maar als een mutatie blijft zitten in een cruciaal gen, zoals een tumorsuppressorgen (die normaal de celdeling afremt) of een oncogen (dat de groei juist stimuleert), dan wordt de cel eigenwijs. Hij negeert de stoplichten, blijft zich delen en... voilà, het begin van een poliep.

Poliepen: de voorbode van ellende
Een poliep is in feite een wildgroei van cellen in de darmwand. Op zichzelf is een poliep nog geen kanker, maar sommige typen – vooral de adenomateuze poliepen – hebben de potentie om dat wel te worden. Ze groeien langzaam, soms jarenlang, zonder dat je iets merkt.

Denk aan een poliep als een ongenode gast op een feestje. In het begin doet ‘ie nog redelijk normaal. Maar na verloop van tijd wordt hij brutaler, neemt meer ruimte in, begint zich met alles te bemoeien en verstoort de balans. Op een bepaald moment worden de celdelingen zo chaotisch en ongecontroleerd dat de poliep overgaat in een kwaadaardige tumor. En dan is de boel écht mis.

Niet alle poliepen veranderen in kanker. Maar als een poliep groeit, zijn grenzen begint te overschrijden en het DNA steeds verder beschadigd raakt, dan ontstaat een invasieve tumor. En die tumor? Die is niet van plan om zich netjes te gedragen.

Wanneer de tumor zijn grenzen verlegt
In de vroege fase zit de tumor nog netjes in de darmwand. Maar een agressieve tumor blijft niet keurig binnen de lijntjes. Hij dringt dieper door in het weefsel, breekt door de darmwand heen en begint zich een weg te banen naar lymfeklieren, bloedvaten en omliggende organen.

Eens de tumor in de bloedbaan zit, wordt het pas echt link. Via het bloed kunnen kankercellen zich verspreiden naar andere delen van het lichaam – vooral de lever, longen en soms zelfs de botten. Dit zijn de uitzaaiingen (metastasen), en die maken de ziekte een stuk moeilijker te behandelen.

Wat veel mensen niet weten, is dat de groei van een tumor niet alleen afhangt van de cellen zelf, maar ook van de micro-omgeving. Tumorcellen kapen als het ware het omliggende weefsel en laten het lichaam extra bloedvaten aanleggen om zichzelf van zuurstof en voedingsstoffen te voorzien. Het is een sluwe strategie: de tumor zet het lichaam in om zijn eigen groei te ondersteunen.

Waarom sommige mensen eerder getroffen worden
Waarom krijgt de een darmkanker en de ander niet? Daar is geen eenduidig antwoord op, maar de combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren speelt een sleutelrol.

• Genetische pech: Sommige mensen worden geboren met een verhoogd risico, bijvoorbeeld door een erfelijke aandoening zoals het Lynch-syndroom of familiaire adenomateuze polyposis (FAP). Bij deze aandoeningen is het risico op darmkanker extreem hoog en kan de ziekte zich al op jonge leeftijd ontwikkelen.
• Leefstijl en voeding: Eet je veel rood en bewerkt vlees, weinig vezels en veel suikers, dan verstoor je je darmmicrobioom en verhoog je het risico. Vezels houden de darm gezond en helpen schadelijke stoffen afvoeren. Een Westers dieet met veel fastfood en weinig groente? Geen goede deal voor je darmen.
• Chronische ontstekingen: Mensen met ziekte van Crohn of colitis ulcerosa hebben door de voortdurende ontstekingen een verhoogd risico. De voortdurende beschadiging van de darmwand zorgt ervoor dat cellen vaker moeten vernieuwen – en elke deling is een kans op een fout.
• Beweging en obesitas: Te weinig beweging en overgewicht verstoren de hormoonbalans, verhogen ontstekingswaarden in het lichaam en dragen bij aan een verhoogd risico op darmkanker. Een actieve levensstijl helpt je darmen soepel te houden en verkleint de kans op ongewenste celwoekering.
• Alcohol en roken: Twee klassiekers die een slechte invloed hebben op zo’n beetje elk orgaan, inclusief je darmen. Alcohol beschadigt het darmslijmvlies, en roken verhoogt de kans op mutaties. Samen? Een ramp voor je darmgezondheid.

Kun je het proces stoppen?
Het goede nieuws? Darmkanker ontstaat meestal niet van de ene op de andere dag. Het duurt vaak 10 tot 15 jaar voordat een poliep zich ontwikkelt tot een kwaadaardige tumor. Dat betekent dat er tijd is om in te grijpen.

• Vroege opsporing redt levens. Via het bevolkingsonderzoek (de bekende poeptest) kunnen poliepen of vroege stadia van kanker worden ontdekt. Een poliep die verwijderd wordt, krijgt nooit de kans om kwaadaardig te worden.
• Gezonde darmen = minder kans. Vezelrijke voeding, voldoende beweging en een gezonde leefstijl helpen je darmen in topconditie te houden. Het is geen garantie, maar het verkleint je risico aanzienlijk.
• Familiegeschiedenis? Wees extra alert. Als darmkanker in de familie voorkomt, is het slim om eerder te beginnen met preventief onderzoek. Soms wordt een preventieve coloscopie aangeraden, zodat poliepen tijdig kunnen worden opgespoord en verwijderd.

Conclusie: de vijand in je eigen lijf
Darmkanker begint klein: een verdwaalde cel die niet luistert naar de regels. Maar als die cel zijn gang kan gaan, kan het een groot probleem worden. Het proces van normale cel → poliep → tumor → uitzaaiingen kan jaren duren, maar als de kanker eenmaal gevorderd is, is hij moeilijker te bestrijden.

Dus, luister naar je darmen. Neem signalen als bloed in de ontlasting of een veranderde stoelgang serieus. En als je een oproep krijgt voor het bevolkingsonderzoek, denk dan niet “dat doe ik later wel”. Want darmkanker geeft je geen tweede kans als je te laat bent.

Oorzaken darmkanker: leefstijl en erfelijkheid

Voeding

Het schijnt dat in minder ontwikkelde landen darmkanker slechts sporadisch voorkomt. Dit heeft te maken met het voedingspatroon van mensen: een vezelrijk dieet dat bestaat uit granen, fruit en groenten, zal de ontwikkeling van darmkanker minder waarschijnlijk maken. Het typische westerse voedingspatroon is: vezelarm, veel vlees en dierlijke, verzadigde vetten. Dit vergroot het risico op deze vorm van kanker. Ander risicofactoren zijn overmatig alcoholgebruik, overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging. Ook zijn poliepen een risicofactor. Kwaadaardige gezwellen in de dikke darm ontstaan in veel gevallen uit goedaardige poliepen: 5% van de poliepen wordt kwaadaardig. Ook lopen mensen met chronische darmontstekingen een groter kans darmkanker te ontwikkelen.

'Te veel rood vlees verhoogt kans darmkanker'

Uit een onderzoek van de Belgische Hoge Gezondheidsraad blijkt dat het consumeren van te veel rood vlees de kans op dikke darmkanker verhoogt. In rood vlees zit het pigment heemijzer en dat stimuleert de aanmaak van schadelijke verbindingen, als gevolg waarvan darmkanker zich gemakkelijker kan ontwikkelen.

Op grond van deze bevindingen adviseert de Gezondheidsraad derhalve om niet meer dan 500 gram vlees of vleeswaren per week te eten. Gemiddeld eten Belgen 640 gram vlees per week. Volgens het onderzoek kan het eten van minder vlees de kans op kanker met tien tot twintig procent terugdringen. De uitkomsten gelden niet voor gevogelte, aangezien kip of kalkoen wel zonder verhoogd risico kan worden gegeten. (Bron: Hoge Gezondheidsraad, 13-01-2014.)

Erfelijke vorm van kanker

Bij circa één op de twintig patiënten is er sprake van aanleg voor een erfelijke vorm van kanker. Bij erfelijke aanleg heeft iemand door een afwijking aan zijn genen - het erfelijke materiaal - een sterk verhoogd risico op dikke darmkanker. De twee meest voorkomende erfelijke vormen van darmkanker zijn:

• Hereditair NonPolyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC), thans Lynch Syndroom genoemd; en
• Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP).

Circa 3 tot 5% van de mensen met dikke darmkanker heeft HNPCC. Bij HNPCC of het Lynch syndroom ontstaat dikke darmkanker meestal op vrij jonge leeftijd, onder het vijftigste levensjaar. Des te meer van onderstaande kenmerken voorkomen in één familie, des te groter de kans dat er sprake is van erfelijkheid. We noemen:

• In geval er tenminste drie familieleden, in twee opeenvolgende generaties, darmkanker hebben of hebben gehad. Daarbij moet ten minste één van hen een eerstegraads familielid zijn.
• Komt er naast darmkanker ook baarmoederkanker in de familie voor?
• Wordt darmkanker (en/of baarmoederkanker) vastgesteld voor het vijftigste levensjaar, bij de persoon zelf of een naast familielid.

Ontstaan dikkedarmkanker verder ontrafeld

De puzzel rond het ontstaan van kanker in de dikke darm en de endeldarm is weer iets verder ontrafeld door onderzoekers van het Maastricht UMC+. Promovenda Colinda Simons ontdekte dat mannen met overgewicht een grotere kans maken op deze kankersoort als de regulering van groei is aangedaan. Hiervoor keek zij naar een ongunstige genetische aanleg en naar mogelijke stillegging van genen. Bij vrouwen lijkt juist een grotere lengte een hoger risico met zich mee te brengen.

Insuline-gelijkende groeifactorsysteem

Het is al langer bekend dat overgewicht en een gebrek aan beweging het risico op colorectaalkanker (dikkedarmkanker en endeldarmkanker) vergroten. Het is nog niet duidelijk of deze verbanden verschillen voor mannen en vrouwen en naar gelang de plaats in de darm. In dit onderzoek zijn de verschillen en mogelijke mechanismen onderzocht. Er is ingezoomd op het insuline-gelijkende groeifactorsysteem (IGF) dat groei in het lichaam reguleert en mogelijk ook kanker. Vooral in het laatste deel van de dikke darm was de kans op kanker groter bij mannen naarmate ze meer overgewicht hadden en minder bewogen. De kans op kanker in het eerste deel was verhoogd als mannen ook een bepaalde ongunstige genetische aanleg hadden in IGF-genen. Bij vrouwen bleek lengte bepalender voor het risico op dikke darmkanker dan overgewicht. Het hebben van een ongunstige genetische aanleg speelde minder een rol. Verder onderzoek bevestigde het belang van het IGF-systeem als onderliggend mechanisme door te kijken naar moleculaire veranderingen aan IGF-genen in tumoren.

Ontstaanspatroon

Het onderzoek maakte gebruik van data van een grote epidemiologische studie onder ruim 120.000 Nederlanders die in 1986 werd gestart, de Nederlandse Cohortstudie naar voeding en kanker (NLCS). In dat onderzoek werden o.a. teennagels verzameld. In de teennagels van deze toen 55-69-jarige deelnemers is het met de hedendaagse technologie mogelijk genetische varianten te bepalen. Zodoende kon Simons achttien varianten in beeld brengen die invloed kunnen hebben op het ontstaan van dikkedarm- en endeldarmkanker. Dit onderzoek bevordert het inzicht in het ontstaanspatroon van deze kankers.

Verder onderzoek is nodig

Het proefschrift toont aan dat het IGF-systeem een belangrijke route is waarlangs een verstoorde energiebalans tot darmkanker kan leiden bij mannen. Waarom dit systeem bij vrouwen een minder grote rol speelt is nog onduidelijk. “In dit onderzoek hebben we gekeken naar verbanden, maar een verband is niet hetzelfde als een goede voorspelling”, waarschuwt de onderzoekster. “Iedereen nu genetisch screenen op een ongunstige genencombinatie of stillegging van genen in dit systeem is nog een brug te ver. Op gewicht blijven en voldoende bewegen is voor iedereen belangrijk. Verder onderzoek naar andere mogelijke routes en naar verschillen tussen mannen en vrouwen is nodig om subgroepen te vinden die in het bijzonder profijt kunnen hebben bij leefstijladviezen, zogenoemde adviezen op maat," aldus Colinda Simons. (Bron: Maastricht UMC+, 18-12-2013)

Risicofactoren darmkanker

Factoren die het risico op dikkedarmkanker kunnen verhogen, zijn onder meer:

• Oudere leeftijd: de grote meerderheid van de mensen doe zijn gediagnosticeerd met darmkanker zijn ouder dan 50 jaat;
• Een persoonlijke geschiedenis van darmkanker of poliepen: als je reeds darmkanker of adenomateuze poliepen hebt gehad, loop je een groter risico op darmkanker in de toekomst;
• Inflammatoire darmaandoeningen: chronische ontstekingsziekten van de darm, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, kunnen het risico op darmkanker vergroten;
  Overgewicht is een risicofactor bij darmkanker / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• Bepaalde erfelijke syndromen, zoals familiaire adenomateuze polyposis (FAP) en het Lynch syndroom;
• Familiegeschiedenis van darmkanker: je hebt meer kans om darmkanker te ontwikkelen als je een ouder, broer, zus of kind hebt met darmkanker.
• Vezelarm en vetrijk dieet;
• Een sedentaire levensstijl: als je niet actief bent, heb je meer kans om darmkanker te ontwikkelen. Regelmatige beweging vermindert de kans op darmkanker.
• Diabetes: mensen met diabetes en insulineresistentie hebben een verhoogd risico op darmkanker;
• Zwaarlijvigheid: mensen die lijden aan obesitas hebben een verhoogd risico op darmkanker en een verhoogd risico om eraan te overlijden in vergelijking met mensen als normaal gewicht.
• Roken: mensen die roken kunnen een verhoogd risico op darmkanker;
• Alcohol: duchtig de fles aanspreken verhoogt het risico op darmkanker;
• Radiotherapie voor kanker: eerdere behandeling met radiotherapie gericht op de buik, kan het risico van darmkanker vergroten.

Symptomen van darmkanker

Verschijnselen

Afhankelijk van de plaats van de tumor variëren de klachten. Symptomen van darmkanker zijn:

• blijvende veranderingen in de frequentie van de stoelgang c.q. het voor het individu normale ontlastingspatroon of veranderingen in soort ontlasting;
• buikpijn of andere aanhoudende ongemakken in de buik, zoals krampen en een opgeblazen gevoel;
  Vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• bloed en/of slijm bij de ontlasting;
• een aanhoudende, soms pijnlijke drang tot stoelgang;
• onverklaarbaar gewichtsverlies;
• verstopping en 'potloodontlasting': kanker kan als een ring de dikke darm afknijpen, hetgeen kan leiden tot verstopping en krampen en de ontlasting kan door de vernauwing de vorm van een potlood krijgen;
• permanente vermoeidheid.

Andere oorzaak van de klachten

Bovenstaande klachten kunnen wijzen op darmkanker, maar het kan echter ook een andere oorzaak hebben. Raadpleeg je huisarts, zeker als je bloed opmerkt in je ontlasting. De klachten kunnen net zo goed wijzen op een minder ernstige aandoening zoals aambeien.

Onderzoek en diagnose

Bij het vermoeden van darmkanker kan de huisarts een rectaal toucher uitvoeren: de huisarts voelt met een gehandschoende vinger via de anus of de endeldarm afwijkingen vertoont. Dit wordt doorgaans ervaren als onprettig, doch niet pijnlijk. Eventueel wordt de ontlasting in een laboratorium onderzocht worden op bloedsporen. Dit onderzoek wordt faeces occult blood test (FOBT) genoemd. De huisarts kan de persoon verwijzen naar het ziekenhuis voor een colonoscopie, waarbij een flexibele slang met camera naar binnen wordt gebracht om de darm te kunnen bekijken. Eventueel worden er biopten genomen voor verder onderzoek. In sommige gevallen worden röntgencontrastfoto's gemaakt. Indien er een kwaadaardige tumor is ontdekt, volgt vaak een echografie of een CT-scan. Mensen met erfelijke aanleg voor darmkanker, krijgen om de zoveel jaar een colonoscopie aangeboden.

Stadiumindeling darmkanker

Afhankelijk van de stadiëring, dat wil zeggen de mate waarin de kanker zich ontwikkeld heeft, wordt bepaald welke behandeling geïndiceerd is. De verschillende stadia volgens de meest gebruikte indeling, het zogenaamde TNM systeem of de TNM classificatie, zijn de volgende.²

Behandeling van darmkanker: van snijden tot slimme medicijnen en alles daartussenin

Darmkanker. Als je die diagnose krijgt, kom je in een medische achtbaan terecht. Van operaties tot chemo, en van gerichte therapieën tot experimentele behandelingen waar je huisarts misschien nog nooit van heeft gehoord. Tijd om alles op een rij te zetten, inclusief de minder bekende en innovatieve methoden die de toekomst van darmkankerbehandeling steeds hoopvoller maken.

Operatie: het mes erin en weghalen die handel

Als de kanker zich nog niet heeft verspreid, is een operatie vaak de eerste stap. Simpel gezegd: de chirurg snijdt de tumor eruit, samen met een stukje gezonde darm eromheen, om zeker te weten dat alles weg is.

• Poliep verwijderen (poliepectomie): Zit de kanker nog in een vroege fase? Dan kan een coloscopie met een klein instrument voldoende zijn om de poliep te verwijderen.
• Laparoscopische operatie (kijkoperatie): Een minimaal invasieve operatie met kleine sneetjes in de buik. Minder pijn, sneller herstel.
• Standaard darmoperatie (colectomie): Een deel van de dikke darm wordt weggehaald en de resterende stukken worden weer aan elkaar gezet. Soms is een stoma nodig.
• Lever- of longoperatie bij uitzaaiingen: In sommige gevallen kunnen uitzaaiingen operatief verwijderd worden, wat de levensverwachting aanzienlijk kan verbeteren.

Chemotherapie: vergif dat levens redt

Chemo wordt vaak als aanvullend wapen ingezet.

• Voor de operatie (neoadjuvant): Om de tumor te verkleinen.
• Na de operatie (adjuvant): Om achtergebleven kankercellen op te ruimen.
• Bij uitgezaaide kanker: Om de groei te remmen en de levensverwachting te verlengen.

Veelgebruikte chemo’s bij darmkanker zijn 5-FU, capecitabine, oxaliplatine en irinotecan. De bijwerkingen? Misselijkheid, vermoeidheid en haaruitval komen voor, maar zijn beter behandelbaar dan vroeger.

Bestraling: gericht aanvallen met stralen

Radiotherapie wordt vooral ingezet bij endeldarmkanker.

• Voor een operatie: Om de tumor te verkleinen en de kans op terugkeer te verkleinen.
• In plaats van een operatie: Soms de enige optie bij patiënten die niet geopereerd kunnen worden.
• Bij uitzaaiingen: Om pijn en klachten te verminderen.

Er bestaan tegenwoordig precisie-bestralingen zoals stereotactische radiotherapie, waarmee alleen de tumor wordt geraakt en het omliggende weefsel zoveel mogelijk gespaard blijft.

Radiofrequente ablatie (RFA): tumoren wegbranden

RFA is een techniek waarbij kankercellen worden weggebrand met hitte. Dit wordt vaak gebruikt bij uitgezaaide darmkanker in de lever of longen.

• Hoe werkt het? Een dunne naald wordt in de tumor geplaatst en verhit met radiogolven. De tumorcellen sterven af, terwijl gezond weefsel zoveel mogelijk wordt gespaard.
• Voor wie? Patiënten met kleine, geïsoleerde uitzaaiingen die niet operatief verwijderd kunnen worden.
• Voordelen? Minder belastend dan een operatie, sneller herstel.

In sommige gevallen wordt RFA gecombineerd met microwave-ablatie (MWA), een vergelijkbare techniek die nog krachtiger werkt.

Immunotherapie: je eigen afweersysteem als wapen

Dít is waar de toekomst ligt. Immunotherapie zet het immuunsysteem aan om kankercellen te herkennen en vernietigen.

• Checkpointremmers (zoals pembrolizumab en nivolumab) halen het ‘masker’ van kankercellen af, zodat het afweersysteem ze kan aanvallen.
• Vaccins tegen kanker zijn in ontwikkeling en kunnen in de toekomst helpen bij preventie.

Niet alle darmkankerpatiënten komen ervoor in aanmerking, maar bij tumoren met microsatelliet-instabiliteit (MSI-H) kan het baanbrekend werken.

Gerichte therapieën: high-tech medicijnen tegen kanker

Sommige darmkankers bevatten specifieke genetische mutaties die gericht behandeld kunnen worden:

• EGFR-remmers (zoals cetuximab en panitumumab) blokkeren de groeiprikkels van de tumor.
• BRAF-remmers worden gebruikt bij agressieve darmkankers met een BRAF-mutatie.
• VEGF-remmers (zoals bevacizumab) blokkeren de aanmaak van nieuwe bloedvaten, zodat de tumor ‘uithongert’.

Dit zijn geen standaardbehandelingen, maar kunnen de overleving bij uitgezaaide darmkanker verlengen.

Innovatieve en experimentele behandelingen

Naast de klassieke methoden wordt er volop geëxperimenteerd met nieuwe technieken.

• HIPEC (Hypertherme Intraperitoneale Chemotherapie): Warme chemo wordt direct in de buikholte gespoeld na een operatie om losse kankercellen te doden.
• Cryotherapie: Tumoren worden bevroren met vloeibare stikstof.
• Nanodeeltjes-therapie: Minuscule deeltjes worden ontworpen om specifiek kankercellen te vernietigen zonder gezond weefsel te beschadigen.
• Microbioomtherapie: Het aanpassen van de darmflora met probiotica of fecale transplantaties wordt onderzocht als manier om darmkanker te voorkomen en behandelen.

Conclusie: de oorlog tegen darmkanker is nog niet voorbij

Darmkanker is een serieuze tegenstander, maar de behandelingen worden steeds beter. Van klassieke operaties tot de nieuwste immunotherapieën en slimme medicijnen: de vooruitzichten verbeteren jaar na jaar.

Belangrijkste les? Vroege opsporing is cruciaal. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter de kansen. Dus doe mee aan het bevolkingsonderzoek, wees alert op veranderingen in je stoelgang en stel een bezoek aan de dokter niet uit. Want je darmen zijn geen luxeprobleem – ze verdienen aandacht.

Vooruitzichten (prognose) en overleving

Darmkanker overlevingskansen, per stadium. Onderstaande cijfers zijn afkomstig uit het National Cancer Institute SEER-database, onder mensen met de diagnose darmkanker tussen 2004 en 2010. De vijfjaars relatieve overleving voor mensen met fase I darmkanker is ongeveer 95%. Voor mensen met een stadium IIA darmkanker, is de vijfjaars relatieve overleving ongeveer 87%. Voor fase IIB darmkanker, is de overlevingskans ongeveer 63%. De vijfaars relatieve overleving voor fase IIIA dikkedarmkanker is ongeveer 89%. Voor fase IIIB kanker is de overlevingskans ongeveer 69%, en voor fase IIIC kanker is de overlevingskans ongeveer 53%. Darmkanker die zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam zijn vaak moeilijker te behandelen en hebben vaak een slechtere prognose. Metastatische of stadium IV darmkanker, heeft een vijfjaars overleving van ongeveer 11%. Toch zijn er vaak vele behandelingsmogelijkheden beschikbaar voor mensen met dit stadium van kanker.

Vermoeidheid bij partners van darmkankerpatiënten

Partners van patiënten met darmkanker zijn in de loop van het eerste jaar nadat hun partner is geopereerd, gemiddeld genomen niet vermoeider dan een normpopulatie. De mate van vermoeidheid van partners hangt vooral samen met hun eigen aanleg, zoals gevoeligheid voor angst en somberheid. Er is geen verband met de behandeling of met de vermoeidheid van de patiënten. Dat blijkt uit een analyse van gegevens uit een eerdere studie naar seksuele en andere gevolgen van coloncarcinoom in een consortium van Brabantse ziekenhuizen (Support Care Cancer. 2016; online 4 mei)

Preventie

De volgende maatregelen kunnen darmkanker helpen voorkomen:

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Het bevolkingsonderzoek darmkanker is voor mannen en vrouwen van 55 tot en met 75 jaar en maakt het mogelijk om darmkanker vroegtijdig op te sporen. Wanneer het vroegtijdig wordt ontdekt, in stadium 1, is de kans op genezing zeer groot.

Zorg voor een gezond gewicht

Na roken, verhoogt niets anders het algehele risico op kanker meer dan overgewicht. Ten minste 11 verschillende vormen van kanker zijn in verband gebracht met gewichtstoename en obesitas, waaronder darmkanker. Probeer daarom te streven naar een gezond gewicht.

Niet roken of stoppen met roken

Het hoeft anno 2025 nauwelijks meer gezegd te worden, maar niet roken is het beste wat je voor je gezondheid kunt doen. Roken verhoogt niet alleen het risico op ernstige ziekten zoals hartaandoeningen, beroertes en COPD, maar is ook een belangrijke oorzaak van ten minste 14 verschillende vormen van kanker, waaronder darmkanker. Als je rookt, is stoppen met roken het beste wat je kunt doen om je algehele gezondheid te verbeteren en het risico op darmkanker te verkleinen.

Wees lichamelijk actief

Lichamelijk beweging is goed voor je algehele gezondheid. Het verlaagt het risico op veel ernstige ziekten, waaronder darmkanker, en geeft je een mentale boost. Bewegen is goed, meer bewegen is beter. Doe ten minste 150 minuten per week aan matig intensieve inspanning, verspreid over diverse dagen. Langer, vaker en/ of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel.

Drink matig of geen alcohol

Alcohol kan het risico op darmkanker en andere kankers verhogen, zelfs bij lage niveaus. De Gezondheidsraad stelt: 'Drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag'. Als je echter niet drinkt, is er geen reden om te beginnen. Zware drinkers moeten proberen te minderen of te stoppen.

Beperk rood vlees, vooral bewerkt vlees

Het eten van te veel rood vlees verhoogt het risico op darmkanker. Elke 100 gram rood vlees meer per dag hangt samen met een 17% hoger risico op darmkanker, aldus het Voedingscentrum. Ook bewerkt vlees is een boosdoener. Bewerkt betekent dat het langer houdbaar is omdat het gerookt, gezout of gedroogd is. Vlees is tevens bewerkt wanneer er conserveringsmiddelen aan zijn toegevoegd. Voorbeelden van bewerkt vlees zijn ham, salami, bacon, rookworst en knakworst.

Voldoende inname van calcium en vitamine D

Er zijn goede aanwijzingen dat voldoende calcium en vitamine D kunnen helpen beschermen tegen darmkanker. Zorg er daarom voor dat je voldoende van deze vitaminen binnenkrijgt.

Overweeg een multivitamine met foliumzuur

Een dagelijkse multivitamine is een goede voedingsverzekering die ook kan helpen beschermen tegen darmkanker. Naast calcium en vitamine D bevatten multivitaminen ook foliumzuur, wat aantoonbaar het risico op darmkankerverlaagt. Vermijd megadosis vitamines. Een standaard multivitamine is alles wat je nodig hebt.

Een gezond weekmenu

Voeding is een van de factoren die van invloed zijn ter preventie van darmkanker. Hieronder staat een voorbeeld van een gezond weekmenu ter bevordering van je darmgezondheid:

Zondag

Ontbijt: Volkoren pannenkoeken met vers fruit en een scheutje ahornsiroop, een zoete stroop gemaakt van het sap van de esdoornboom
Lunch: Mexicaanse tomaten-bonensoep met een volkoren (stok)broodje.
Diner: Geroosterde kipfilet met zoete aardappelen en gestoomde broccoli.

Maandag

• Ontbijt: Volkoren toast met avocado en tomatenschijfjes.
• Lunch: Quinoasalade met tonijn, cherrytomaatjes en olijven.
• Diner: Gegrilde kalkoenburgers met een zijdezachte spinaziesalade.

Dinsdag

• Ontbijt: Griekse yoghurt met plakjes banaan en een lepel chiazaad .
• Lunch: Volkoren wrap met hummus, verse groenten en geroosterde kalkoen.
• Diner: Linzensoep met een overheerlijk en frisse tomatensalade.

Woensdag

• Ontbijt: Havermout met bessen en een handjevol noten.
• Lunch: Gegrilde kipfilet met quinoa (een geweldig alternatief voor rijst of couscous) en geroosterde groenten.
• Diner: Gestoomde zalmfilet, gestoomde broccoli en zoete aardappelpuree.

Donderdag

• Ontbijt: Smoothie met spinazie, banaan, bosbessen en amandelmelk. (In blauwe bessen zit onder andere de natuurlijke kleurstof quercetine, wat wordt beschouwd als een krachtige antioxidant die je lichaam helpt ontstekingen te bestrijden.)
• Lunch: Volkoren pasta met gegrilde groenten en tomatensaus.
• Diner: Gestoomde heekfilet met gestoomde asperges en quinoa. (Heekfilet is zeer gezond. Dit komt doordat deze vis weinig vet en veel licht verteerbare eiwitten bevat.)

Vrijdag

• Ontbijt: Volkoren ontbijtgranen met magere melk en plakjes aardbei.
• Lunch: Quinoasushirolletjes met avocado en gerookte zalm.
• Diner: Kippenstoofpotje met wortelen, uien en selderij.

Zaterdag

• Ontbijt: Roerei met tomaten, paprika en champignons.
• Lunch: Geroosterde groenten en kikkererwtenwrap met hummus.
• Diner: Gegrilde zalm met quinoapilaf en gestoomde sperziebonen.

Zorg ervoor dat je voldoende water drinkt gedurende de dag en dat je je portiegroottes in de gaten houdt. Eet niet te veel. Overdaad schaadt. Het is ook belangrijk om voedingsmiddelen met veel voedingsvezels, zoals groenten, fruit en volkoren granen, op te nemen in je dieet. Vezels zijn goed door je spijsvertering en darmen.

Noten:

1. Dikke darmkanker: http://www.darmkanker.info/darmkankerinfo/pages/view.php?page_id=23 (voor de laatste keer geraadpleegd op 29 juni 2009)
2. TNM staat voor Tumour (de tumor zelf) Nodes (lymfeklieren rondom de tumor) Metastases (uitzaaiingen elders in het lichaam).

Lees verder

• Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid
• Prikkelbare darm syndroom (PDS) behandeling: dieet, voeding
• Ontlasting: oorzaken bloed en slijm in poep en kleur en geur
• Pijn bij het poepen: stekende of brandende pijn stoelgang