Anus: anusaandoeningen of anale klachten met jeuk en pijn

Anusaandoeningen of anale klachten bestaan uit jeuk anus, anale jeuk, anus kloof (of aarskloof), anuskanker, abces - Het spijsverteringskanaal loopt van mond tot anus (aars) en is een lang en bochtig kanaal van spieren dat voedsel afbreekt. Bruikbare deeltjes of voedingsstoffen worden in de bloedbaan opgenomen en de rest wordt via de endeldarm afgevoerd. Het lichaam gebruikt de voedingsstoffen als bron van energie en om alle processen zoals de groei en herstel van weefsels mogelijk te maken. Het spijsverteringssysteem eindigt bij de anus.

Aandoeningen anus: anale jeuk (jeuk aan aars / jeuk anus), anale kloof, anale kanker (anuskanker), abces

In dit artikel worden een aantal aandoeningen besproken die kunnen optreden op de plek waar het spijsverteringssysteem eindigt: de anus (zie afbeelding).

• Aandoeningen anus: anale jeuk (jeuk aan aars / jeuk anus), anale kloof, anale kanker (anuskanker), abces
• Aambeien (hemorroïden): uitgezakte zwellichamen in de endeldarm en rond de anus
• De klachten en symptomen van aambeien
• Wat kan ik zelf doen tegen aambeien?
• Marisken (huidflapje rond de anus)
• Peri-anaal abces: ontstoken slijmklier bij de anus (ontsteking)
• Anale kloof (anale fissuur): een scheur, scheurtje of scheurtjes ter hoogte van de anale huid en slijmvlies
• Anale jeuk (pruritus ani)
• Anuskanker/anuscarcinoom/anale kanker
• Verschijnselen, tekenen, signalen en symptomen van anuskanker
• Genitale wratten: jeuk penis, vagina, anus, bilspleet
• Proctalgia fugax (anuskrampen)

Aambeien (hemorroïden): uitgezakte zwellichamen in de endeldarm en rond de anus

Het blijkt dat ongeveer de helft van alle mensen op een gegeven ogenblik last krijgt van aambeien. Bij aambeien zetten aders in het zachte weefsel bij de anus - de opening tussen de billen alwaar de ontlasting het lichaam verlaat, ook wel plat 'kontgat' of 'poepgaatje' genoemd - en de endeldarm - het laatste deel van de dikke darm, ook wel rectum genoemd - zich op. Het is geen ernstige aandoening, maar het is wel heel vervelend en lastig want ze veroorzaken bloedingen en jeuk, kriebel. Dikwijls worden aambeien veroorzaakt door obstipatie (verstopping). Door het persen raken de bloedvaatjes opgezet.

Obstipatie is vaak het gevolg van een vezelarm dieet. Vezels houden vocht vast waardoor de ontlasting niet zo hard, maar juist zacht en week wordt. Ook vergroot overgewicht het risico op aambeien. Daarnaast zijn veel zitten en onvoldoende lichaamsbeweging boosdoeners. Soms worden aambeien veroorzaakt door zwangerschap.

De klachten en symptomen van aambeien

De symptomen van aambeien zijn:

• bloed bij de ontlasting;
• toenemende irritatie bij de stoelgang;
• afscheiding van slijm uit de anus, wat jeuk tot gevolg kan hebben;
• gevoel dat de darmen niet helemaal leeg zijn.

Gewoonlijk hoeven kleine aambeien niet behandeld te worden. Aambeien ten gevolge van de zwangerschap verdwijnen normaliter vanzelf. Er zijn meerdere behandelmogelijkheden. Zo is er sclerotherapie: Bij deze techniek wordt een detergent (sclerosans) in de ader ingespoten waardoor er een chemische beschadiging van de binnenste cellaag ontstaat. Hierdoor verschrompelt en slinkt de ader. Pijnlijke en aanhoudende aambeien kunnen operatief verwijderd worden door het afbinden van aambeien.

Wat kan ik zelf doen tegen aambeien?

U kunt zelf de volgende maatregelen en leefregels in acht nemen om aambeien te bestrijden of te voorkomen:

• zorg ervoor dat uw stoelgang zacht blijft door het eten van voldoende plantenvezels (vezels zitten in groente, peulvruchten, fruit, noten en granen);
• u kunt extra tarwezemelen (dat zijn vezelstoffen) tot u nemen door een glas magere yoghurt te nemen met water (3:1) en daaraan toegevoegd tarwezemelen van bij voorbeeld Zonnatura - doe dit twee tot driemaal per dag;
• drink veel water;
• ga bij aandrang zo snel mogelijk naar het toilet en houd uw ontlasting niet te lang op;
• pers zo min mogelijk om uitzakkende aambeien te voorkomen;
• zorg voor voldoende beweging;
• bij overgewicht doet u er verstandig aan af te vallen;
• gebruik zo min mogelijk koffie, thee, koolzuurhoudende dranken en suiker, aangezien deze de anus prikkelen;
• gebruik na de stoelgang een toilet-douche of douche-wc om uw anale zone te reinigen.

Marisken (huidflapje rond de anus)

Een mariske is een goedaardige, volkomen onschuldige, zacht aanvoelend huidflapje bij de anus. Marisken zijn uitgerekte huidplooien en men vermoed dat het een restant is van een aambei die er heeft gezeten. Marisken kunnen jeukklachten veroorzaken, vooral wanneer er restjes ontlasting rond het flapje achterblijven. Dit kan aanleiding geven tot jeuk, irritatie en eczeemklachten. Een mariske is goedaardig en behoeft in principe niet verwijderd te worden. Vanwege hygiënische of cosmetische redenen kan behandeling worden overwogen.

Peri-anaal abces: ontstoken slijmklier bij de anus (ontsteking)

Een peri-anaal abces is een verdikking die bestaat uit een geïnfecteerde holte met pus. Het is dikwijls pijnlijk, warm en rood en door de pijn kan de persoon niet meer rechtop zitten. Onderzoek moet uitwijzen of er sprake is van een peri-anaal abces. Een operatie kan het abces en de klachten wegnemen. Dit gebeurt door het abces leeg te laten lopen door er een klein sneetje in te maken. Daarna volgt een antibioticakuur. Het kan enkele weken duren voordat een abces genezen is.

Een goede wondverzorging en de wond openhouden is belangrijk. De persoon die behandeld is aan een peri-anaal abces zal drie keer per dag moeten spoelen, door de douchekop van de douche of toilet-douche op de wond te zetten en deze gedurende twee minuten schoon te spoelen met water. Ook nadat de persoon ontlasting heeft gehad, zal hij de wond moeten schoonspoelen met water. Daarna moet de wond met een schoon verbandgaas of maandverband worden afgedekt.

Anale kloof (anale fissuur): een scheur, scheurtje of scheurtjes ter hoogte van de anale huid en slijmvlies

Deze scheur of dit scheurtje in de anuswand is gewoonlijk het gevolg van obstipatie. Het scheurtje geneest niet goed door een slechte bloedvoorziening ter hoogte van de anale huid en doordat het steeds weer open scheurt bij de stoelgang, zeker als er harde ontlasting passeert. Doordat de anuswand is gescheurd, doet ontlasting pijn en wordt er helderrood bloed aangetroffen in de ontlasting of op het wc-papier. De kloof kan door de huisarts vastgesteld worden bij een lichamelijk onderzoek.

Het is belangrijk dat de persoon een vezelrijk dieet heeft om obstipatie te voorkomen. Het gebruik van laxeermiddelen kan ook behulpzaam zijn. De huisarts kan ook een spierverslappende zalf voorschrijven die de genezing van deze kloof zal bevorderen (isosorbidedinitraatzalf). Soms veroorzaakt deze zalf hoofdpijn. Raadpleeg in dat geval uw arts. In sommige gevallen is een operatieve ingreep geïndiceerd.

Anale jeuk (pruritus ani)

Anale jeuk is een veel voorkomend probleem dat veel last en irritatie kan veroorzaken. Het is zelden een ernstige aandoening. Er worden acht groepen van oorzaken onderscheiden:

1. Irritatie eczeem als gevolg van ontlasting: indien er na het toiletbezoek een klein beetje ontlasting achterblijft, kan dit irritatie aan de huis veroorzaken. Neem voldoende lichaamshygiëne in acht door bij voorbeeld de huis na ieder wc-bezoek goed te reinigen met een doekje met schoon water.
2. Overmatige slijmproductie van het anusslijmvlies door bij voorbeeld aambeien, een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) of kruidig eten. Dit probleem kan opgelost worden door de oorzaak weg te nemen.
3. Transpiratie in de plooien van de anus hetgeen kan leiden tot eczeem. Vermindering van overgewicht is in dat geval geïndiceerd. Er kan ook een gistinfectie bij komen kijken. De huid wordt door het vocht week en kan tegen elkaar gaan schuren en kapot gaan. Dit komt bij voorbeeld vaak voor tussen de bilplooi. Irritatie en jeuk in de plooi tussen de billen is dan het gevolg.
4. Het gebruik van zeep of ontsmettingsmiddelen kunnen leiden tot uitdroging van de huid en eczeem, waardoor deze geïrriteerd raakt. Was niet met zeep is het advies, maar reinig uw anus en omstreken met lauw schoon water.
Buikpijn bij draadwormen / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
5. Besmetting met draadwormen (worminfecties) kunnen leiden tot irritatie en jeuk aan de anus. Veel parasitaire wormen zijn in de darmen te vinden. Vooral gezinnen met kinderen krijgen hiermee te maken. Met goede hygiënische maatregelen een een zelfzorgmiddel tegen wormen kan het probleem snel verholpen worden. Zo komen aarsmaden veel voor bij schoolgaande kinderen. Aarsmaden zijn kleine wormpjes die parasitair de darmen kunnen infecteren en 's nachts eitjes leggen rond de anus, hetgeen hevige jeuk en een intens kriebelend gevoel rond de anus en in het anale gebied kan veroorzaken. Ook kan er door voortdurend krabben een ontsteking van de anus ontstaan. In sommige gevallen kunnen de klachten gepaard gaan met vage of lichte buikpijn en misselijkheid. Ook volwassenen kunnen last hebben van aarsmaden.
6. Allergisch contacteczeem, deze vorm van eczeem treedt op ten gevolge van een allergische reactie door overgevoeligheid voor bepaald stoffen in bij voorbeeld vochtig toiletpapier.
7. Seborrhoïsch eczeem: dit is een chronische, goedaardige, niet-besmettelijke huidaandoening die wordt gekenmerkt door roodhuid en schilfering. De huidige behandelmethoden zijn gericht op symptoom-behandeling door onder andere zalf.
8. Er kan ook een combinatie van bovengenoemde oorzaken aan het probleem ten grondslag liggen.(1)

Anuskanker/anuscarcinoom/anale kanker

Bij anuskanker gaat het om een kanker die in de anus of anale kanaal (de verbinding tussen endeldarm en anus) is ontstaan en pijn en bloedingen kan veroorzaken. Het is een zeldzaam voorkomende aandoening. Anuskanker mag niet verward worden met rectumkanker (kanker in de endeldarm), ofschoon de symptomen op elkaar lijken is de behandeling zeer verschillend. De oorzaak is niet bekend, maar er lijkt een samenhang te zijn tussen anaal-genitaal contact (anale seks waarbij de penis in de anus gebracht wordt) en anuskanker.(2) Dit hangt samen met besmetting van het kankerverwekkende Humaan Papillomavirus (HPV). Onderzoek uit 1998 laat zien dat anuskanker tien keer zoveel meer voorkomt onder homoseksuele mannen dan onder heteroseksuele mannen.(3) Besmetting met HIV vergroot het risico nog eens. Het gebruik van een condoom kan infectie met HPV niet volledig voorkomen.

Verschijnselen, tekenen, signalen en symptomen van anuskanker

De symptomen van anuskanker kunnen de volgende zijn:

• bloeden uit de anus;
• jeuk, irritatie of een vervelend en naar gevoel in de anusstreek;
• een gezwel in of bij de anus.

Radiotherapie (bestraling) is bij deze kankersoort de behandeling bij uitstek, met daarna zo nodig chemotherapie. Soms is het nodig om de anus en een deel van de endeldarm operatief te verwijderen. De prognose is ongunstig als de kanker zich heeft uitgezaaid.

Genitale wratten: jeuk penis, vagina, anus, bilspleet

Genitale wratten zijn zachte, wratachtige gezwellen op de geslachtsdelen en rond de anus die worden veroorzaakt door het Humaan Papilloma Virus (HPV). Genitale wratten zijn een seksueel overdraagbare aandoening (soa). De symptomen van genitale wratten symptomen zijn onder meer: jeuk of een branderig gevoel en soms pijn. Bij vrouwen treden er vooral op of rond de schaamlippen, bij de ingang van de vagina of rond de anus wratten op. Het is ook mogelijk dat wratten ontstaan in de vagina of op de baarmoedermond. Bij mannen komen wratten vooral voor op en rond de penis, de balzak (scrotum), en in het gebied rond de anus - het zogeheten rectale gebied.

Er zijn ook andere SOA's die voor jeuk rond de anus kunnen zorgen. Bij genitale herpes kunnen zich één of meer blaren voordoen op of rond de geslachtsdelen of rectum.

Proctalgia fugax (anuskrampen)

Proctalgia fugax werd meer dan 2000 jaar geleden voor de eerste keer beschreven door de Romeinen. De aandoening wordt gekenmerkt door tijdelijke, vaak nachtelijke, hevige pijn rond het rectum.(4) Bij personen van 15 jaar en ouder blijkt 8% deze aandoening te hebben. Slechts een klein deel van hen heeft hiervoor een arts geraadpleegd. Het komt in alle leeftijdsgroepen voor, bij mannen als bij vrouwen in gelijke mate. 72% van de patiënten heeft minder dan 6 aanvallen per jaar. Patiënten beschrijven vaak dat ze ontwaken uit een diepe slaap met een scherpe pijn, die wordt omschreven als een intens stekende pijn die wordt ervaren als een messteek diep in het rectum. De pijn is meestal van korte duur, dat wil zeggen minder dan 20 minuten en verdwijnt net zo geheimzinnig als het komt.

Noten

1. Anale jeuk: http://www.huidinfo.nl/anale%20jeuk.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 18 juni 2009)
2. Anne Rompalo, "Sexually Transmitted Causes of Gastrointestinal Symptoms in Homosexual Men," Medical Clinics of North America, 74(6): 1633-1645 (November 1990); "Anal Health for Men and Women," LGBTHealthChannel, www.gayhealthchannel.com/analhealth/; "Safer Sex (MSM) for Men who Have Sex with Men," LGBTHealthChannel, www.gayhealthchannel.com/stdmsm/.
3. James Goedert, et al., for the AIDS-Cancer Match Study Group, "Spectrum of AIDS-associated malignant disorders," The Lancet, 351: 1833-1839, p. 1836 (June 20, 1998).
4. Kleine kwaal, Proctalgia fugax, in: Huisarts en Wetenschap, jaargang 2008, nummer 8:403-404.

Lees verder

• Anus aandoeningen: Pijn in anus, jeuk aan anus, anale jeuk en anale fissuur (special)
• Aarsmaden: klein witte wormpjes rond aars of anus
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Toilet-douche, douche-wc voor billen + spatoilet (aambeien)
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Aambeien (hemorroïden): symptomen, oorzaak en behandeing