Penis: functie, anatomie en aandoeningen van de penis

De penis is het mannelijke geslachtsorgaan en bereikt zijn volledige lengte tijdens de puberteit. Naast zijn seksuele functie, fungeert de penis als een verlengstuk van de plasbuis waardoor urine het lichaam kan verlaten. Problemen met de penis kunnen pijn veroorzaken en de seksuele functie en vruchtbaarheid van een man beïnvloeden. Er zijn verschillende aandoeningen aan de penis, waaronder erectiestoornissen (het onvermogen om een erectie te krijgen of te behouden); priapisme (een pijnlijke erectie die niet weggaat); de ziekte van Peyronie (het buigen van de penis tijdens een erectie als gevolg van een harde knobbel die een plaque wordt genoemd); balanitis (ontsteking van de voorhuid, meestal bij mannen en jongens die niet besneden zijn); peniskanker (een zeldzame vorm van kanker en zeer goed te genezen als het vroeg wordt opgemerkt). Raadpleeg bij problemen met je penis tijdig je huisarts. Deze kan je onderzoeken, een diagnose stellen en een passend behandelplan opstellen.

• Anatomie van de penis
• Structuren van de penis
• Eikel en voorhuid
• Erectie
• Functie van de penis
• De grootte van de penis
• Normale variaties
• Pearly penile papules
• Fordyce spots
• Voorhuidsvernauwing
• Kromme penis
• Peniskanker
• Oorzaak en risicofactoren
• Symptomen
• Behandeling
• Plekjes van Fordyce
• Symptomen
• Behandeling
• Andere aandoeningen van de penis
• Micropenis
• Ziekte van Peyronie
• Priapisme
• Erectiestoornissen of impotentie
• Spaanse kraag (parafimose)
• Fimosis
• Lymfangiosclerose
• Urinestenen
• Diphallus of peniele duplicatie
• Retrograde ejaculatie
• Penisbreuk
• Psoriasis van de penis
• Hypospadie
• Balanitis
• Syfilis
• Genitale wratten
• Genitale herpes
• Schimmelinfectie aan de penis
• Behandelingen van penisaandoeningen

Anatomie van de penis

Structuren van de penis

De penis wordt ook wel piemel of mannelijk lid genoemd. De penis bestaat uit drie structuren, te weten de plasbuis en twee zwellichamen. De plasbuis bevindt zich aan de onderkant van de penis en heeft tot functie om urine af te voeren naar buiten. Alleen als er urine door stroomt is dit een buis. Na de urinelozing zorgt het elastiek in de wand van de buis ervoor dat hij dichtvalt. De urinebuis mondt uit op de eikel (glanspenis) van de penis.

Eikel en voorhuid

De huid van de eikel is zeer gevoelig en wordt bij onbesneden mannen beschermd door de voorhuid, die gemakkelijk naar achteren te schuiven is. In de kinderleeftijd kan dit soms moeilijk zijn. Het schuiven wordt vergemakkelijkt doordat kleine kliertjes een kleine hoeveelheid talg afgescheiden. Indien dat zich bij matige hygiëne ophoopt, wordt dit samen met epitheelcellen zichtbaar als smegma (een witte substantie tussen de voorhuid en de eikel van de penis). Aan de onderzijde van de voorhuid bevindt het frenulum, voorhuidsbandje of toompje, een klein dun peesje of riempje dat in verticale richting over de eikel loopt en aan de voorhuid verbonden is.

Erectie

De twee zwellichamen zijn lange cilindervormige structuren, waar zich bloed in bevindt. Als je piemel stijf wordt, neemt de bloedtoevoer toe, en de afvoer af. Hierdoor raken de cilinders gespannen en richten deze zich op. Een netwerk van kleine zenuwtjes zorgt ervoor dat tijdens een erectie de juiste bloedvaten open en dicht gaan. De penis is met behulp van bindweefsel vastgemaakt aan het schaambeen. Hierdoor is een stijve penis meestal iets omhoog gericht en enigszins stabiel.

Functie van de penis

De penis heeft twee functies: plassen en penetratie. Tijdens seksuele activiteit richt de penis zich op, zodat bij geslachtsgemeenschap penetratie (inbrenging van de penis in de vagina) mogelijk wordt. Een erectie is het gevolg van een complex samenspel tussen gebeurtenissen van neurologische, vasculaire (er moet een goede bloedtoevoer en -afvoer naar de penis zijn), hormonale en psychische aard (libido of lustgevoel).

Erectie, penetratie en ejaculatie (zaadlozing) is een goede manier om het zaad van de man bij de eicel van de vrouw te krijgen. Op het moment van een zaadlozing wordt ter hoogte van de prostaat een hoeveelheid sperma (dat is prostaatvocht met inbegrip van zaadcellen) in de plasbuis gespoten. Door samentrekking van de spieren rond de plasbuis wordt het sperma verder de penis uitgestuwd richting eicel. Het zaad moet natuurlijk wel de juiste route nemen en daar is in het ontwerp van de penis rekening mee gehouden doordat op hetzelfde moment de blaashals zich samentrekt. Dit voorkomt dat het sperma in de blaas stroomt. De penis maakt tijdens de geslachtsgemeenschap gemiddeld 100 tot 500 stoten in de vagina voor ejaculatie plaatsvindt.

De grootte van de penis

De lengte van een niet-stijve penis is bij volwassen 7,6 tot 10,2 cm en de omtrek wijkt daar niet veel van af, alhoewel dit van dag tot dag nog wel eens kan wisselen. Onder invloed van koude kan de penis zich voor een groot deel in het vetweefsel van de buikhuid terugtrekken. Een volledig geërecteerde penis (een stijve piemel) heeft een gemiddelde lengte van tussen de 12,7 tot 15,2 centimeter. De omtrek van de penis kan ook variëren. Gemiddeld ligt de omtrek in erecte toestand tussen de 10 en 12 centimeter.¹

Er is veel variatie in penislengte en omtrek, welke binnen de normale range valt. Sommige mannen hebben een grotere penis dan het gemiddelde.Weer andere mannen hebben een kleinere penis dan gemiddeld. Dat is normaal en niet ites om je zorgen over te maken. De penislengte heeft geen directe relatie met seksuele prestaties of tevredenheid. Het momt vaak voor dat mannen zich zorgen maken over de grootte van hun penis. Onthoud echter dat het vermogen om een bevredigend seksueel leven te hebben niet uitsluitend afhangd van je penislengte.

In sommige gevallen kunnen medische aandoeningen zoals micropenis (zeer kleine penis) of de ziekte van Peyronie (kromstand van de penis) van invloesd zijn op de grootte en vorm van de penis.

Normale variaties

De volgende normale variaties zijn bekend:

Pearly penile papules

Pearly penile papules (parelketting): een veel voorkomende anatomische variant van goedaardige en fysiologisch normale kleine slijmvliesbultjes aan de penis. Het gaat hierbij om verheven bultjes van een iets bleker kleur rond de basis van de eikel die zich typisch ontwikkelen bij mannen van 20 tot 40 jaar. Veel mannen hebben deze bultjes. Ze kunnen worden aangezien voor wratten, maar zijn niet schadelijk of besmettelijk en vereisen geen behandeling.

Fordyce spots

Plekjes van Fordyce of Fordyce spots zijn kleine, verhoogde, geelachtige tot witte vlekken met een diameter van 1-2 mm die op de penis kunnen verschijnen, die weer veel voorkomend en niet infectieus zijn (zie onder).

Voorhuidsvernauwing

Fimosis (vernauwde voorhuid of voorhuidsvernauwing) is een onvermogen om de voorhuid volledig terug te trekken. Het is normaal en ongevaarlijk bij baby's. Het voorhuidje van de zuigeling is als het ware nog verkleefd met het eikeltje en bij jonge kinderen is het volstrekt niet nodig hier iets aan te doen.

Kromme penis

Enkele penissen zijn volledig recht, maar de meest penissen hebben een kromming die in alle richtingen worden gezien (omhoog, omlaag, links, rechts). Soms is de curve erg prominent, maar het is zelden negatief van invloed op geslachtsgemeenschap. Een kromming tot 30°wordt als normaal beschouwd en medische behandeling wordt zelden overwogen, tenzij de hoek groter is dan 45°. Veranderingen in de kromming van een penis kunnen worden veroorzaakt door de ziekte van Peyronie.

Peniskanker

Peniskanker is kanker van de huidcellen van de penis. Peniskanker is een zeldzame ziekte, die vaak op oudere leeftijd voorkomt. In Nederland zijn er jaarlijks zo’n 160 nieuwe patiënten die behandeld worden voor peniskanker. Vaak begint de kanker op de eikel of op de voorhuid als een soort wratje. Daarna kan de tumor zich uitbreiden naar de rest van de penis of zich uitzaaien naar andere plaatsen in het lichaam. Door wetenschappelijk onderzoek is duidelijk geworden dat na het verwijderen van de voorhuid (preputium) bij kinderen (wat besnijdenis of circumcisie wordt genoemd), peniskanker vrijwel nooit ontstaat.

Oorzaak en risicofactoren

Hoe peniskanker precies ontstaat is anno 2024 niet duidelijk, maar er kunnen wel risicofactoren worden onderscheiden:

• Leeftijd: het risico op het ontstaan van peniskanker neemt toe naarmate een man ouder wordt. Het wordt vooral gezien bij mannen van 60 jaar en ouder.
• Fimosis of voorhuidsvernauwing: een aangeboren of (door infectie) verkregen vernauwing van de voorhuid, waarbij de voorhuid van de penis niet over de eikel kan worden geschoven.
• Het hebben van een slechte persoonlijke hygiëne (van de voorhuid).
• Het hebben van vele seksuele partners.
• Besmetting met het Humaan Papilloma virus (HPV-infectie, welke seksueel overdraagbaar is en genitale wratten kan veroorzaken)
• Roken.
• UV-straling (zonlicht).

Symptomen

Wanneer je peniskanker hebt, kunt je last hebben van zichtbare en voelbare afwijkingen en afscheiding. Veelal ontwikkelt de kanker zich op de eikel van de penis of -als je niet besneden bent- aan de onderkant van de voorhuid. Op de schacht van de penis komt het bijna nooit voor. Het kan dus zijn dat je pas ziet dat je kanker hebt als je je voorhuid terugtrekt. Door fimosis kan het echter aan het zicht ontrokken zijn. In dat geval krijg je vaak klachten in de vorm van bloederige afscheiding en pijn.

Vaak is het eerste symptoom een verandering van de kleur van de huid op de aangedane plek. Er verschijnen dan zweren of gezwellen op de penis die lijken op genitale wratten. Indien behandeling uitblijft, breidt de kanker zich in de meeste gevallen uit tot de gehele eikel en/of voorhuid. De tumor kan verder doorgroeien en zich verspreiden naar diepere delen van de penis en andere delen van het lichaam, waar het verschillende andere klachten en symptomen kan veroorzaken:

Als de kanker is doorgegroeid, kunnen er klachten bij het plassen ontstaan, zoals moeilijk kunnen plassen en/of pijn en branderig gevoel bij het plassen. Ook kun je last krijgen van veranderingen in zaadlozing en orgasme. Bij uitzaaiingen kun je last krijgen van pijn in de heup of botpijnen en gewichtsverlies.

Behandeling

De behandeling van peniskanker hangt af van een aantal factoren, zoals de plek en de omvang van het gezwel, of er wel of geen uitzaaiingen zijn en je algemene gezondheidstoestand. Als je peniskanker hebt, kan de tumor vaak operatief verwijderd worden. Het hangt af van de grootte van de tumor, of een penis-sparende behandeling mogelijk is. Veelal kan het verwijderde deel gereconstrueerd worden met bijvoorbeeld een huidtransplantaat. Op deze manier worden de gevolgen zo veel mogelijk beperkt en blijven de plasfunctie en de seksuele functie behouden. Bij een te grote tumor, is een sparende operatie niet mogelijk en moet de penis in het ergste geval in zijn geheel verwijderd worden. De plasbuis blijft wel behouden en wordt net voor de anus in de huid vastgezet, waardoor je voortaan zittend moet plassen. Er ontstaat geen incontinentie omdat de sluitspieren van de plasbuis volledig normaal blijven werken.

Plekjes van Fordyce

Plekjes van Fordyce of Fordyce spots zijn kleine (1-5 mm), lichtverheven geelachtige of witte papels, puntjes of bultjes die op de eikel of schacht van de penis, of op de vrouwelijke vulva, aan de binnenzijde van de kleine schaamlippen, aanwezig zijn. Ze komen ook wel voor aan de binnenzijde van de wangen en de vermiljoen rand van de lippen, dat is het rode deel van de lip.

Plekjes van Fordyce zijn een variant van de talgklieren, de klieren die talg aanmaken en meestal en meestal verbonden zijn aan haarfollikels (haarzakjes). Fordyce plekken zijn talgklieren zonder haarfollikels. In feite zijn het vergrote talgklieren van de huid van de geslachtsdelen. Ze zijn bij 80-95% van de volwassenen aanwezig. Ze zijn waarschijnlijk aanwezig bij de geboorte, maar worden groter worden en meer zichtbaar vanaf de puberteit. Zij kunnen voorkomen als solitair plekjes of in groepjes van wel 50-100. Ze zijn gemakkelijker om te zien wanneer je de huid wat oprekt met je vingers. Soms veroorzaken plekjes van Fordyce angst, maar ze zijn volledig onschadelijk, of ze nu in de mond, de schaamlippen of op je piemel aanwezig zijn. Het is geen seksueel overdraagbare aandoening (soa) en besmettelijk zijn ze evenmin. Ook hoef je je niet te schamen voor deze vergrote talgkliertjes: het is een volstrekt normaal verschijnsel die de meerderheid van de mensen heeft.

Symptomen

De plekjes van Fordyce zien eruit als kleine rond tot ovale geel witte bultjes. Je kunt ze tegenkomen op het slijmvlies van de binnenkant van de wang of van de lip, en op de penis of schaamlippen. Ze veroorzaken geen klachten. Je ondervindt er totaal geen hinder van.

Behandeling

Plekjes van Fordyce zijn natuurlijke verschijnselen en behoeven vanuit medisch oogpunt niet behandeld te worden. Sommige mensen vinden ze cosmetisch storend. De plekjes kunnen in dat geval behandeld worden door middel van elektrochirurgie en laserbehandeling (CO2 laser). Deze behandelmethoden zijn met succes aangewend om de plekjes te verwijderen. Andere mogelijke behandelingen voor plekjes van Fordyce zijn bichloracetic zuur, fotodynamische therapie (PDT, een vorm van lichttherapie), punch excisie en orale isotretinoïne.

Andere aandoeningen van de penis

Micropenis

Een micropenis is een penis die kleiner is dan 5,2 cm in slappe toestand of minder dan 8,5 cm bij een erectie. Het komt voor bij ongeveer 0,14 % van de mannen. Een micropenis wordt vaak veroorzaakt door een hormonaal probleem, zoals ongevoeligheid voor mannelijke hormonen, zoals testosteron. Ook kan een probleem in het centrale zenuwstelsel aan de basis liggen van een micropenis. Mannen met een micropenis kunnen gewoon een erectie en een normaal orgasme krijgen.

Ziekte van Peyronie

De ziekte van Peyronie betreft de extreme kromming van de penis wanneer deze rechtop staat en dit wordt veroorzaakt door hard, fibreus littekenweefsel, plaques genaamd, in de schacht van de penis. De ziekte van Peyronie kan vrij snel of in de loop van verschillende maanden ontstaan ​​en kan erecties pijnlijk maken en geslachtsgemeenschap bemoeilijken.

Priapisme

Priapisme is een ernstige aandoening waarbij de stijve penis niet terugkeert naar zijn slappe toestand. Het kan zeer pijnlijk zijn, uren of zelfs dagen duren en in het slechtst mogelijke scenario kan amputatie nodig zijn.

Erectiestoornissen of impotentie

Erectiestoornissen of impotentie is het onvermogen om een ​​erectie te krijgen en te behouden die stevig genoeg is ten behoeve van geslachtsgemeenschap.

Spaanse kraag (parafimose)

Spaanse kraag of parafimose treedt op als de voorhuid over de eikel schiet en daarna niet meer terug wil omdat die te nauw is.

Fimosis

Fimosis duidt op een aangeboren of (door infectie) verkregen vernauwing van de voorhuid

Lymfangiosclerose

Lymfangiosclerose is de verharding van een lymfevat in de penis wat pijn kan veroorzaken tijdens masturbatie en seksuele gemeenschap.

Urinestenen

Urinestenen zijn harde minerale massa's die overal in de urinewegen kunnen komen, waaronder de urethra of urinebuis en die veel pijn kunnen veroorzaken.

Diphallus of peniele duplicatie

Diphallus of peniele duplicatie is de buitengewoon zeldzame toestand van het geboren worden met twee penissen.

Retrograde ejaculatie

Retrograde ejaculatie vindt plaats wanneer sperma de blaas binnenkomt in plaats van uit het puntje van de penis te komen tijdens een orgasme. Dit leidt tot een een zogeheten 'droog orgasme' en is onschadelijk, maar kan mannelijke onvruchtbaarheid veroorzaken.

Penisbreuk

Penisfractuur of penisbreuk treedt op wanneer een penis in erectie overmatig gebogen is, waardoor deze breekt, wat meestal gebeurt onder begeleiding van een knallend of krakend geluid. Penisbreuk is het gevolg van de ruptuur van de bekleding van de corpora cavernosa, de cilindrische structuren in de penis die tijdens een erectie vol zitten met bloed.

Psoriasis van de penis

Psoriasis van de penis wordt weergegeven als dikke rode vlekken met een goed gedefinieerde, scherpe rand. Dit kan erfelijk zijn, maar is zelden een ernstige aandoening.

Hypospadie

Hypospadie is een aangeboren, onschuldige afwijking waarbij de plasbuis niet helemaal bij de uiterste punt van de penis uitkomt.

Balanitis

Balantis presenteert zich als een irriterende, brandende, rood tot oranje uitslag en is een ontsteking die de eikel en/of de voorhuid aantast en die al dan niet seksueel overdraagbaar is.

Syfilis

Syfilis is een soa veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. De initiële infectie veroorzaakt meestal een eenvoudige, ronde en pijnloze zweer op de penis of het scrotum, maar mettertijd verspreidt het zich naar andere delen van het lichaam en beschadigt het vele organen.

Genitale wratten

Genitale wratten zijn roze-witte, roze-bruine of huidkleurige bloemkoolvormige gezwellen en bultjes met een vochtig oppervlak, die meestal op de top van de penis worden gevonden, maar ze kunnen ook voorkomen op de schacht, het scrotum, rond de anus en in de mond en keel. Deze soa wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus.

Genitale herpes

Herpes is een soa die zich presenteert als kleine rode bulten die zich ontwikkelen tot blaasjes die openbarsten om pijnlijke open zweertjes te vormen.

Schimmelinfectie aan de penis

Een schimmelinfectie aan de penis wordt vaak seksueel overgedragen. De roodachtige, jeukende en brandende uitslag aan de punt van de penis kan worden behandeld met vrij verkrijgbare antischimmelzalf.

Behandelingen van penisaandoeningen

Behandelingen van penisaandoeningen zijn onder meer:

• Fosfodiesteraseremmers: deze geneesmiddelen (zoals sildenafil of Viagra) verbeteren de bloedstroom naar de penis, waardoor de erectie verbeterd wordt.
• Antibiotica: gonorroe, chlamydia, syfilis en andere bacteriële infecties van de penis kunnen worden genezen met antibiotica.
• Antivirale geneesmiddelen: om herpes te behandelen.
• Penisoperatie: een operatie kan hypospadie corrigeren en kan noodzakelijk zijn voor peniskanker.
• Testosteron: laag testosteron of testosterontekort alleen veroorzaakt zelden erectiestoornissen. Testosteronsupplementen kunnen de erectiestoornis bij sommige mannen verbeteren (bijvoorbeeld Androgel).

Noten:

1. Desmond Morris. De naakte man - Een studie van het mannelijk lichaam. Het Spectrum, Houten, 2008. p.191.

Lees verder

• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Jeuk aan de penis: oorzaken en symptomen van jeukende penis
• Begraven penis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Bultjes op de penis: symptomen, oorzaak en behandeling
• Droge penis: schrale plekken & schilfering penishuid/eikel