Anus: functie, anatomie van de aars en anusaandoeningen

De anus en het rectum (of de endeldarm) vormen het laatste stuk van het spijsverteringssysteem. In de endeldarm worden onverteerbare voedselresten tijdelijk opgeslagen en via de anus verlaten de uitwerpselen het lichaam. De anus bestaat uit een kringspier (sluitspier) die het rectum afsluit en deze kringspier is opgebouwd uit een inwendige en een uitwendige kringspier. Aambeien behoren tot de meest voorkomende ziekten van de anus, maar anale jeuk komt ook vaak voor en kan verscheidene oorzaken hebben.

• Wat is de anus?
• Anatomie van de aars
• Anale kanaal
• Sluitspieren
• De darm en omliggende structuren
• Functie van de anus
• Twee taken
• Interne en externe sluitspier
• Anusaandoeningen
• Veel voorkomende aandoeningen
• Aambeien
• Anuskloofje

Wat is de anus?

De anus wordt ook wel 'aars' genoemd. Het is het uiteinde van de darm en heeft als belangrijkste taak het naar buiten laten van ontlasting en lucht. Ontlasting of feces zijn de onverteerde resten van het voedsel die met geregelde tussenpozen als uitwerpselen via de anus uit de darm en daarmee uit het menselijk lichaam worden verwijderd. Dit heeft 'defecatie' en in normale mensentaal 'poepen'. De anus is ook een zeer gevoelig deel van het lichaam doordat in de buurt van de anus veel zenuwuiteinden aanwezig zijn.

Anatomie van de aars

Anale kanaal

Het anale kanaal is tussen twee en vier centimeter lang en is medisch verdeeld in drie delen. Vanaf het rectum begint de zogenaamde zona columnis. Hierin zitten de anale crypten, die zijn bekleed met slijmvliezen en waar de anale klieren in uitmonden.
De daaropvolgende zona-intermedia is de overgang naar de zona cutanea, die op zijn beurt zweet en talgklieren heeft. Het vormt het einde van de anus en dus de overgang naar de buitenste huid waarop ook haar groeit.

Sluitspieren

De sluiting van de anus, die ook zorgt voor controle van de ontlasting, wordt mogelijk gemaakt door twee krachtige kringspieren: de binnenste (interne sphincter) en buitenste sluitspier (externe sphincter). Deze omringen het anale kanaal. De interne anale sluitspier, die onvrijwillig en dus autonoom reageert, en de externe anale sluitspier, die willekeurig kan worden beïnvloed, reguleren de stoelgang.

De darm en omliggende structuren

Bij een vrouw wordt het laatste deel van de darm aan de voorzijde gescheiden door de vaginawand en bij de man door de urethra, ook wel urinebuis of pisbuis genoemd. Van achteren is het verbonden met de coccygeale wervelkolom door het ligamentum anococcygeum, een band van bindweefsel.

Functie van de anus

Twee taken

De taak van de anus is de voltooiing van de spijsvertering en dus de initiatie van ontlasting, ofwel het lozen van ontlasting maar ook het naar buiten laten van lucht in de vorm van windjes. Een andere belangrijk taak van de anus is voorkomen dat onder meer bacteriën en schimmels de endeldarm inkruipen en voor klachten zorgen.

Interne en externe sluitspier

In zijn functie vervult de aars dus een belangrijke rol in de spijsvertering. Uiteindelijk komt de darminhoud in het rectum of de endeldarm terecht, waardoor de interne sfincter onder spanning komt te staan en je de aandrang krijgt om te poepen. De inwendige sluitspier ontspant zich als de endeldarm zich vult met ontlasting. Je kunt deze dus niet bewust aan- of ontspannen. Met behulp van de externe sluitspier wordt voorkomen dat uitwerpselen onmiddellijk ontsnappen.

Als de inwendige sluitspier zich ontspant, zal de uitwendige sluitspier zich juist spannen waarmee je je ontlasting ophoudt. De zwellichamen vullen zich met dit bloed en zorgen voor extra afdichting en wanneer de zwellichamen tegen elkaar aanliggen, sluiten ze de anus lekdicht af. Als je naar het toilet gaat om te poepen, ontspant de uitwendige sluitspier, zodat de ontlasting naar buiten komt.

De buikspieren spelen hier ook een belangrijke rol. Met hun hulp wordt het proces versneld omdat ze extra druk uitoefenen op het rectum, waardoor de ontlasting sneller uit het lichaam kan worden geduwd.

Omdat de externe anale sluitspier bewust kan worden gecontroleerd, kun je het poepen uitstellen totdat je op het toilet zit. Bovendien helpt het om te voorkomen dat geproduceerde darmgassen ontsnappen en je te pas en te onpas scheten laat. De interne anale sluitspier voorkomt dat uitwerpselen onbedoeld naar buiten komen.

Anusaandoeningen

Veel voorkomende aandoeningen

De meest voorkomen anusaandoeningen zijn:

• aambeien
• anale jeuk
• peri-anaal eczeem
• mariske (huidflapje rond de anus)
• anale kloof
• anuskanker
• anaal abces
• anale fistel

Aambeien

Aambeien zijn opgezette aders in de endeldarm en rond de anus. De meeste mensen vinden aambeien erg gênant, maar dit is niet nodig. Heel veel mensen hebben last van aambeien. Naar schatting krijgen ongeveer acht van de tien mensen vroeg of laat te maken met aambeien. Je kunt de klachten vaak verlichten door het nemen van een aantal maatregelen wat betreft voeding en toiletgewoonten. Wanneer de klachten desondanks aanhouden, kun je het beste de huisarts raadplegen. De huisarts kan bijvoorbeeld aambeienzalf voorschrijven of een andere behandeling voorstellen.

Anuskloofje

Een anale kloof is pijnlijke en betreft een scheur in het slijmvlies of de huid van de anus. Dit kan gebeuren wanneer je ontlasting ongewoon hard is door obstipatie en ontlasting de huid beschadigt. Anusscheurtjes kun je vaak zelf aanpakken door voldoende (water) te drinken, te zorgen voor voldoende lichaamsbeweging (een halfuur per dag of meer door te wandelen, te tuinieren, te zwemmen, etc.). Daarnaast is vezelrijke voeding belangrijk, omdat vezels vocht aantrekken en zorgen voor volumineuze en zachte ontlasting. Voorts is het verstandig om je ontlasting niet op te houden, maar direct naar het toilet te gaan zodra je aandrang voelt om te voorkomen dat je ontlasting hard wordt.

Lees verder

• Anus: anusaandoeningen of anale klachten met jeuk en pijn
• Anusabces: symptomen, oorzaken en behandeling abces bij anus
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Anuskramp: oorzaak en symptomen van krampende pijn anus
• Anusontsteking: symptomen en behandeling ontsteking van anus