Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
Anuskanker wordt ook wel anale kanker, kanker van de anus, anuskanker of anuscarcinoom genoemd. Anuskanker is een relatief zeldzaam voorkomende kwaadaardige tumor. Anuskanker is kanker in het gebied van de anus of de huid daar vlak omheen. De anus is gelegen aan het einde van het maagdarmstelsel. Door de anus verlaat de ontlasting het lichaam. De anus bestaat deels uit twee ringachtige spieren: sluitspieren. Er is een uitwendige sluitspier, die willekeurig kan worden bediend, en een inwendige sluitspier die onwillekeurig is. Kanker van de anus komt slechts sporadisch voor. Bloeden uit de anus, jeuk in de anusstreek, frequente aandrang zich te ontlasten (poepen) en een knobbel, bobbel of een gezwel in de buurt van de anus, zijn de symptomen van anuskanker. Een klein knobbeltje bij anus kan echter ook wijzen op een andere oorzaak, zoals een aambei of een anale trombose.
Wat is anuskanker of anale kanker?
Marja (56) voelde zich al weken niet lekker. Ze dacht eerst aan aambeien toen ze bloed bij de ontlasting zag en een vreemde druk rond haar anus voelde. "Ik smeerde wat zalfjes en dacht dat het vanzelf wel over zou gaan," vertelt ze. Maar de klachten bleven, en uiteindelijk ging ze met lood in haar schoenen naar de huisarts. De diagnose sloeg in als een bom: anuskanker. "Ik had er nog nooit van gehoord en voelde me meteen enorm alleen." Tijdens haar behandeling ontdekte ze echter dat kleine aanpassingen – zoals het gebruiken van een zacht kussen en lauwwarm water na het toilet – haar dagelijks leven een stuk draaglijker maakten. "Zelfzorg gaf me weer grip op een situatie die ik eerst als hopeloos zag."
Anuskanker is een ziekte waarbij kwaadaardige (kanker)cellen in het weefsel van de
anus –of in het anale kanaal, dat is de verbinding tussen endeldarm en anus– groeien. De huid rond de buitenkant van de
anus wordt het perianale gebied genoemd. Tumoren op dit gebied zijn huidtumoren en geen anale kanker. Anuskanker mag ook niet verward worden met
rectumkanker (kanker in de endeldarm), alhoewel de symptomen erg op elkaar kunnen lijken. Anuskanker komt niet vaak voor. De incidentie is 4-7 op 1.000.000. De incidentie bij vrouwen en jonge homoseksuele mannen neemt toe.[1]
Anuscarcinoom en andere benamingen
De medische benaming van anuskanker is
anuscarcinoom. Andere benamingen van anuskanker zijn:
- anale kanker;
- anaal gezwel;
- anusgezwel;
- anale tumor;
- anustumor;
- gezwel van de anus;
- gezwel van de aars;
- kanker van de aars;
- kanker van de anus; en
- tumor van de anus.
Het onderhavige artikel spreekt van 'anuskanker'.
Vóórkomen anuskanker
Over de periode 1989-2006 is er in Nederland een verdubbeling van de incidentie van anuskanker te zien van 71 naar 149 nieuwe patiënten per jaar.[2] Dat blijkt uit cijfers van de landelijke kankerregistratie. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde noemen medici de snelle toename, die zich bij zowel mannen als vrouwen voordoet, indrukwekkend. Uit onderzoek van het AMC in Amsterdam blijkt dat het aantal gevallen van anuskanker vooral onder
homoseksuele mannen met hiv is gestegen. Anuskanker is een gevolg van een besmetting met het seksueel overdraagbare humaan papillomavirus en uit onderzoek blijkt dat een meerderheid van de mannen die seks hebben met mannen (MSM) en besmet zijn met hiv, een voorstadium van anuskanker heeft. Dit kan op een gegeven ogenblik leiden tot anuskanker en behandeling ervan wordt dan ook aanbevolen. Volgens onderzoek is het aantal gevallen van anuskanker toegenomen sinds hiv een chronische ziekte is geworden. Een infectie met het humaan papillomavirus wordt meestal door het immuunsysteem van het lichaam bestreden, maar bij mensen met hiv is de afweer verzwakt.[3]
Risicofactoren anuskanker
De factoren die in de literatuur genoemd worden die de kans op het ontwikkelen van anuskanker vergroten, zijn:
- >50 jaar met een piek tussen 58-64 jaar;
- besmetting met het humaan papillomavirus (HPV);
- veel wisselende seksuele partners;
- anale seks;[4]
- frequente anale irritatie, roodheid, zwelling en pijn;
- anale fistels;
- roken; en
- verzwakt immuunsysteem.
N.B.: Ten minste 90% van alle gevallen van anuskanker wordt in verband gebracht met het
humaan papillomavirus. De belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van anuskanker is een persisterende infectie met het humaan papillomavirus
Klachten en symptomen van anuskanker
De mogelijke
symptomen van anuskanker zijn:
- bloeden uit de anus - (helderrood) bloed op het wc-papier en de ontlasting;
- een knobbel, bobbel of een gezwel in de buurt van de anus (niet te verwarren met aambeien);
- pijn of irritatie of een vervelend gevoel in of bij de anus;
- jeuk of afscheiding uit de anus;
- verandering in het ontlastingspatroon, verandering van de stoelgang: frequente aandrang zich te ontlasten en soms afwisselend verstopping (obstipatie/constipatie) en diarree;
- een opgeblazen gevoel;
- fecale incontinentie (ongewild verlies van ontlasting of winden);
- gezwollen lymfeklieren in het anale gebied of de liesstreek.
Knobbel of gezwel bij anus en aambeien
De symptomen van anuskanker worden nogal eens toegeschreven aan
aambeien, aangezien deze aandoening min of meer dezelfde symptomen kan geven.

CT-scan /
Bron: IStock.com/Pavel LosevskyOnderzoek en diagnose
Verschillende onderzoeken
Met een gehandschoende vinger die is voorzien van een glijmiddel, zal de huisarts de anus en het onderste deel van de endeldarm onderzoeken op onregelmatigheden. Dit onderzoek wordt 'rectaal toucher' genoemd. Als de arts iets afwijkends meent te constateren, dan wordt de persoon doorverwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek. Er kan
biopsie worden verricht, dat is microscopisch onderzoek van een (verdacht) stukje weefsel uit de anus. In geval anuskanker wordt vastgesteld, zal nader onderzoek plaatsvinden naar eventuele verspreiding van de kanker in het lichaam. Dit kan plaatsvinden door
bloedonderzoek en/of een CT- of MRI-scan.
Differentiële diagnose
Meestal zijn eerdergenoemde symptomen het gevolg van goedaardige aandoeningen, zoals aambeien,
anale kloven of
anale wratten. Tijdens het onderzoek van de arts zullen deze diagnoses moeten worden uitgesloten.
Stadiëring anuskanker
De volgende stadia worden gebruikt voor anuskanker:
Fase | Beschrijving |
0 | In deze fase zijn er abnormale cellen aanwezig in de binnenste bekleding van de anus. Dit is het voorstadium van anuskanker. Het vooruitzicht (prognose) is goed. |
I | Wanneer een tumor klein is (kleiner of gelijk aan 2 cm) en er geen sprake is van uitzaaiing. De vooruitzichten zijn goed. Wanneer anuskanker in dit stadium wordt ontdekt is de kans op genezing groot. |
II | De tumor is groter dan 2 centimeter. |
IIIa | De tumor kan elke afmeting hebben en heeft zich verspreid naar lymfklieren in de buurt van de endeldarm, of nabijgelegen organen, zoals de vagina, urethra (plasbuis) en blaas. |
IIIb | De tumor kan elk formaat hebben en heeft zich verspreid naar nabijgelegen organen en regionale lymfklieren. |
IV | De kanker heeft zich verspreid naar andere (meer afgelegen) delen van het lichaam. |
Complicaties
Anale kanker verspreidt zich zelden naar afgelegen delen van het lichaam. Slechts een klein percentage van deze tumoren zaaien zich uit naar de
lever en de
longen.
Behandeling van anuskanker
Afwegingen
Welke behandeling zal worden ingezet, zal voornamelijk afhangen van de volgende drie factoren:
- het stadium van de kanker (zijn er uitzaaiingen?).
- de plaats van de tumor.
- of er sprake is van een recidief.

Radiotherapie (bestraling) /
Bron: Adriaticfoto/Shutterstock.comBestraling, chemotherapie en operatie
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk voor patiënten met anuskanker. De standaardbehandelingen zijn radiotherapie (bestraling van kankercellen), chemotherapie en een operatie. Bij een chirurgische ingreep zal de tumor uit de anus worden weggesneden samen met een deel van het gezonde weefsel eromheen.
Bij de meerderheid van de patiënten vindt behandeling plaats met
radiotherapie. Als de tumor groot is, wordt de bestraling vaak gecombineerd met chemotherapie. Chemotherapie en radiotherapie versterken elkaar in hun werking tegen kanker. In ongeveer tweederde van de gevallen slinkt (verdwijnt) de tumor en is een operatieve ingreep niet nodig. Wanneer de tumor na deze behandeling niet volledig verdwenen is, of wanneer er sprake is van een recidief, dan zal men overgaan tot een operatie. Bij een chirurgische ingreep waarbij de anus en (een deel van) de endeldarm worden verwijderd, zal een stoma worden aangebracht.
Palliatieve behandeling
Bij uitzaaiing naar andere delen van het lichaam, is de prognose ongunstig en zal ingezet worden op palliatieve behandeling, dat wil zeggen het verlichten van de symptomen en het verbeteren of in stand houden van de kwaliteit van leven.
Zelfzorg bij anuskanker: Tips voor verlichting en herstel
Anuskanker. Het is geen onderwerp waar je graag over praat, maar als je ermee te maken krijgt, wil je alles weten over wat je zélf kunt doen. Zelfzorg kan een wereld van verschil maken, zowel tijdens als na de behandeling. Zoals de Fransen zeggen: "À chaque jour suffit sa peine" – iedere dag heeft genoeg aan zijn eigen zorgen. Laten we samen een arsenaal aan praktische tips en innovatieve maatregelen verkennen, zodat je jezelf optimaal ondersteunt.
Zorg voor een comfortabele stoelgang
Bij anuskanker kan de stoelgang pijnlijk en problematisch zijn. Met een paar aanpassingen kun je ongemak verminderen:
- Voedingsvezels: Voeg extra vezels toe aan je dieet met havermout, lijnzaad, en groenten zoals broccoli. Dit maakt je ontlasting zachter. Vermijd pittig eten als je last hebt van irritatie.
- Hydratatie: Drink minimaal 2 liter water per dag. Water helpt de stoelgang soepel te houden en voorkomt verstopping.
- Squatty Potty: Een simpele voetenbank bij het toilet kan wonderen doen. Het helpt je in een natuurlijke houding te zitten, wat de druk op de anus vermindert.
Zorg voor een zachte zit
Pijn bij het zitten? Dat kun je aanpakken met slimme oplossingen:
- Speciale zitkussens: Gebruik een donutvormig kussen of een gelkussen om de druk van je anus te verlichten.
- Wissel van houding: Zit niet te lang in dezelfde positie. Sta regelmatig op, rek je uit, en loop even rond.
Huidverzorging: kalmeren en herstellen
De huid rondom de anus kan geïrriteerd raken door behandelingen zoals bestraling. Hier zijn wat tips:
- Aloë vera-gel: Gebruik pure aloë Vera om de huid te kalmeren. Kies een variant zonder parfum.
- Zinkzalf: Zink beschermt en kalmeert de huid, vooral als er sprake is van roodheid of schraalheid.
- Spoelen met lauwwarm water: Na elke stoelgang spoelen met lauwwarm water (bijvoorbeeld met een handdouche of een bidet) voorkomt verdere irritatie. Dit houdt de huid schoon, kalmeert ongemak en helpt infecties te voorkomen. Vermijd ruw toiletpapier; gebruik liever hypoallergene vochtige doekjes of een zachte doek.
Voeding als bondgenoot
Wat je eet, heeft direct invloed op je herstel en hoe je je voelt. Voeg de volgende voedingsmiddelen toe:

Kurkuma /
Bron: Ajale, Pixabay
- Antioxidantenrijk voedsel: Bosbessen, spinazie, en noten helpen je immuunsysteem.
- Curcumine: Dit stofje, uit kurkuma, heeft ontstekingsremmende eigenschappen. Combineer met zwarte peper voor een betere opname.
- Omega-3 vetzuren: Te vinden in vette vis (zoals zalm) of supplementen. Ze ondersteunen je algehele gezondheid en kunnen ontstekingen verminderen.
- Probiotica: Verrijk je dieet met yoghurt, kefir of andere gefermenteerde producten om je darmflora te ondersteunen.
Innovatieve zelfzorgmethoden
Durf verder te kijken dan de standaardoplossingen:
- Rode lichttherapie: Dit wordt steeds populairder vanwege de huidherstellende en pijnstillende effecten. Overleg met je arts of dit iets voor jou is.
- Medische honing: Honing, zoals Manuka, kan helpen bij het herstellen van wondjes en irritaties rond de anus.
- Siliconenverband: Dit type verband kan helpen bij huidbeschadigingen door wrijving of straling. Vraag je arts naar de mogelijkheden.
Blijf bewegen
Lichamelijke beweging is niet alleen goed voor je algehele gezondheid, maar helpt ook tegen vermoeidheid die door de behandeling kan ontstaan.
- Rustige pilates: Probeer zachte pilates-oefeningen die rustig voor je lichaam zijn.
- Wandelen: Een dagelijkse wandeling van 20 minuten geeft je energie en verbetert je stemming.
- Bekkenbodemspieroefeningen: Deze oefeningen versterken de spieren rondom je anus en kunnen ongemak verminderen.
- Stretching: Zachte rek- en strekoefeningen kunnen spanning in je lichaam verminderen en je flexibiliteit verbeteren.
Luister naar je lichaam
Je lichaam geeft signalen af. Voel je je moe? Neem rust. Heb je trek in bepaald voedsel? Misschien heeft je lichaam dat nodig. Maar blijf alert op de volgende tekenen om je arts in te schakelen:
- Nieuwe of verergerende pijn.
- Koorts of aanhoudende vermoeidheid.
- Ongewone veranderingen in de stoelgang.
- Bloeding of afscheiding die niet afneemt.
Psychologische ondersteuning
De diagnose anuskanker kan emotioneel zwaar zijn. Je geestelijke welzijn is net zo belangrijk als je lichamelijke gezondheid:
- Mindfulness: Een paar minuten per dag focussen op je ademhaling kan stress verminderen.
- Praat erover: Zoek een vertrouwenspersoon of sluit je aan bij een lotgenotengroep. Soms is het delen van je ervaring al een opluchting.
- Creatieve therapie: Overweeg schilderen, schrijven of muziek maken als manier om je emoties te verwerken.
Houd een zelfzorg-dagboek bij
Schrijf dagelijks op hoe je je voelt, wat je eet, en welke activiteiten je doet. Dit helpt je patronen te herkennen en betere keuzes te maken.
Vraag om hulp
Zelfzorg betekent niet dat je alles alleen moet doen. Schakel familie en vrienden in voor praktische hulp, zoals koken of boodschappen doen. Overleg ook met je zorgteam over aanvullende behandelingen en ondersteuning. Gebruik de wijsheid van hen die je liefhebt; een gedeelde last is een halve last. Je bent niet alleen, en samen sta je sterker.
Prognose en levensverwachting anuskanker
De prognose van anuskanker is afhankelijk van wanneer de diagnose wordt gesteld, dus in welke stadium de anuskanker is. Anuskanker is goed te behandelen als het vroegtijdig wordt vastgesteld. De
algehele vijfjaarsoverleving na de diagnose van anuskanker is 66%. Voor mensen die zijn gediagnosticeerd met fase 1 en 2 anuskanker is de vijfjaarsoverleving meer dan 80%. Als de kanker is
uitgezaaid naar de lymfeklieren of nabijgelegen lichaamsstructuren, zoals de blaas (fase 3), dan is de vijfjaarsoverleving 60 tot 80%. Helaas zijn de vooruitzichten veel slechter als de kanker zich heeft verspreid naar verder gelegen organen (fase 4). In deze situatie is de vijfjaarsoverleving slechts 10%.[5] Bedenk wel dat deze cijfers zijn gebaseerd op patiënten die jaren geleden een behandeling ondergingen. de ontwikkelingen staan niet stil. Behandelingen op het gebied van kanker verbeteren mettertijd en dat is uiteraard ook van invloed op de
prognose en levensverwachting.

Stoppen met roken /
Bron: Dmytro Zinkevych/Shutterstock.comPreventie van kanker aan de anus
Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om het risico op anale kanker te verlagen:
- HPV-vaccinatie. Er zijn vaccins beschikbaar die beschermen tegen bepaalde HPV-infecties.
- Vermijd anale seks, want dit vergroot het risico van HPV en hiv-infectie.
- Beperk het aantal seksuele partners. Seks met vele partners verhoogt het risico HPV en hiv-infectie. Een duurzame, monogame relatie is aan te bevelen.
- Gebruik een condoom. Hoewel condooms beschermen tegen hiv, bieden ze geen volledige bescherming tegen HPV.
- Stop met roken. Roken is een bekende risicofactor voor anale kanker. Stoppen met roken vermindert het risico van anuskanker en vele andere vormen van kanker.
Anuskanker treft meer homoseksuele mannen
Toename aantal gevallen
Het aantal gevallen van
anuskanker is de afgelopen twee decennia flink toegenomen. De ziekte neemt vooral toe onder homoseksuele mannen met
hiv. Dat blijkt uit onderzoek van het AMC in Amsterdam. De resultaten hiervan kwamen werden op 7 maart 2014 naar buiten gebracht. De ziekte is een gevolg van een besmetting met het seksueel overdraagbare humaan papillomavirus (HPV) dat bij vrouwen baarmoederhalskanker veroorzaakt.
Voorstadium anuskanker
Uit het onderzoek blijkt dat een meerderheid van de mannen die seks hebben met mannen die besmet zijn met hiv, een voorstadium van anuskanker heeft. Bij 30 tot 50 procent van deze groep mannen gaat het om een matig tot ernstig voorstadium. Een voorstadium kan leiden tot anuskanker; behandeling ervan wordt wel aanbevolen. Het aantal gevallen van anuskanker is toegenomen sinds hiv een chronische ziekte is geworden. Een HPV-infectie wordt meestal door het immuunsysteem van het lichaam bestreden. Bij hiv-patiënten is de afweer verzwakt, waardoor ze een groter risico lopen anuskanker of een voorstadium ervan te ontwikkelen.
HPV
Anuskanker ontstaat, net al bij
baarmoederhalskanker, door een besmetting met het humaan papillomavirus (HPV). Daaraan gaat een voorstadium vooraf waarbij slijmvlies- of huidafwijkingen optreden bij de anus: artsen spreken dan van anale intraepitheliale neoplasie of AIN. De meerderheid van de homoseksuele mannen met HIV heeft AIN. Tussen de 30 tot 50 procent heeft het matig tot ernstige type. Er gaan steeds vaker stemmen op om homoseksuele mannen met HIV te screenen op AIN om anuskanker te voorkomen. De beste behandeling van het voorstadium van AIN is het wegbranden van het aangetaste weefsel. Dat heeft meer succes dan het gebruik van crèmes. (Bron: AMC Magazine, 07-03-2014.)
Casus: Anuskanker
Patiënt
Tom, 52 jaar, homoseksuele man, in een lange-termijnrelatie.
Klachten
Tom had de laatste maanden een ongemakkelijk gevoel bij zijn anus, vooral als hij lang zat. Wat eerst aanvoelde als een lichte irritatie, veranderde geleidelijk in scherpe, stekende pijn tijdens het passeren van ontlasting. Soms ontdekte hij wat bloed op het toiletpapier. Aanvankelijk negeerde hij het, maar nu maken de klachten hem ongerust. Naast de pijn en het bloedverlies ervaart Tom ook jeuk en een ruw gevoel rond zijn anus, alsof de huid daar is veranderd.
Onderzoek
- Anamnese: Tom is verder gezond en rookt niet. Hij heeft een geschiedenis van HPV, een virus dat hij jaren geleden heeft opgelopen maar dat succesvol is behandeld. In zijn familie komt geen kanker voor, maar de recente verergering van de symptomen – bloedverlies, pijn en jeuk – doet de alarmbellen afgaan.
- Fysiek onderzoek: Bij onderzoek voelt de arts een kleine, harde knobbeltje aan de rand van Tom’s anus. De huid is rood en enigszins verdikt. Verder rectaal onderzoek laat een onregelmatige verdikking zien net binnen het anale kanaal. Tom voelt zich oncomfortabel tijdens het onderzoek.
Diagnose
De symptomen en het knobbeltje wijzen op mogelijke anuskanker, zeker gezien Tom’s voorgeschiedenis met HPV, een bekend risicofactor voor deze vorm van kanker. Dit vraagt om verder onderzoek.
Behandeling
De volgende stappen zijn noodzakelijk om de diagnose te bevestigen:
- Biopsie: Een stukje weefsel van het knobbeltje wordt afgenomen voor onderzoek op kankercellen.
- Beeldvorming: Een MRI of CT-scan om te bepalen of de tumor zich heeft verspreid naar omliggende weefsels of lymfeklieren.
Bij bevestiging van anuskanker zal de behandeling afhangen van het stadium:
- Chirurgie: In vroege stadia kan een operatie om de tumor te verwijderen voldoende zijn.
- Chemotherapie en bestraling: Voor meer gevorderde gevallen wordt een combinatie van chemo en bestraling ingezet om de tumor te verkleinen en de ziekte in toom te houden.
Zelfzorg en advies
Tom wordt aangemoedigd om, zodra de diagnose is bevestigd, direct met de behandeling te starten. Verder krijgt hij het advies om gebruik te maken van een ondersteunend netwerk van vrienden en familie. Dit kan mentaal enorm helpen tijdens het behandeltraject. Om het dagelijkse ongemak te verminderen, kan hij gebruik maken van een zacht kussen bij het zitten en zorgen voor een zachte, huidvriendelijke hygiëneroutine.
Prognose
Als de kanker vroeg wordt ontdekt, zijn de vooruitzichten goed. Met een vroege diagnose en tijdige behandeling is er vaak een kans op volledig herstel. Tom zal regelmatige controles moeten ondergaan om de vooruitgang in de gaten te houden, maar met de juiste aanpak en zorg is er hoop op een succesvolle uitkomst.
Noten:
- http://www.oncoline.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&richtlijn_id=246
- Lieke de Kwant. 'Screen homo’s met hiv op anuskanker'. 7 maart 2014, http://medischcontact.artsennet.nl/Actueel/Nieuws/Nieuwsartikel/142768/Screen-homos-met-hiv-op-anuskanker.htm
- Anneke van Lieshout en Apollo Pronk. Steeds meer anuscarcinoom in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1163
- Onderzoek uit 1998 laat zien dat anuskanker tien keer zoveel meer voorkomt onder homoseksuele mannen dan onder heteroseksuele mannen. James Goedert, et al., for the AIDS-Cancer Match Study Group, "Spectrum of AIDS-associated malignant disorders," The Lancet, 351: 1833-1839, p. 1836 (June 20, 1998). Besmetting met HIV vergroot het risico nog eens. Het gebruik van een condoom kan infectie met HPV niet volledig voorkomen.
- What is anal cancer? www.webmd.com/cancer/what-is-anal-cancer (voor de laatste keer geraadpleegd op 28-03-2015)
Lees verder