Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker

Anuskanker wordt ook wel anale kanker, kanker van de anus, anuskanker of anuscarcinoom genoemd. Anuskanker is een relatief zeldzaam voorkomende kwaadaardige tumor. Anuskanker is kanker in het gebied van de anus of de huid daar vlak omheen. De anus is gelegen aan het einde van het maagdarmstelsel. Door de anus verlaat de ontlasting het lichaam. De anus bestaat deels uit twee ringachtige spieren: sluitspieren. Er is een uitwendige sluitspier, die willekeurig kan worden bediend, en een inwendige sluitspier die onwillekeurig is. Kanker van de anus komt slechts sporadisch voor. Bloeden uit de anus, jeuk in de anusstreek, frequente aandrang zich te ontlasten (poepen) en een knobbel, bobbel of een gezwel in de buurt van de anus, zijn de symptomen van anuskanker. Een klein knobbeltje bij anus kan echter ook wijzen op een andere oorzaak, zoals een aambei of een anale trombose.

• Wat is anuskanker of anale kanker?
• Anuscarcinoom en andere benamingen
• Vóórkomen anuskanker
• Risicofactoren anuskanker
• Klachten en symptomen van anuskanker
• Knobbel of gezwel bij anus en aambeien
• Onderzoek en diagnose
• Verschillende onderzoeken
• Differentiële diagnose
• Stadiëring anuskanker
• Complicaties
• Behandeling van anuskanker
• Afwegingen
• Bestraling, chemotherapie en operatie
• Palliatieve behandeling
• Prognose en levensverwachting anuskanker
• Preventie van kanker aan de anus
• Anuskanker treft meer homoseksuele mannen
• Toename aantal gevallen
• Voorstadium anuskanker
• HPV
• Casus: Anuskanker
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Zelfzorg en advies
• Prognose

Wat is anuskanker of anale kanker?

Anuskanker is een ziekte waarbij kwaadaardige (kanker)cellen in het weefsel van de anus –of in het anale kanaal, dat is de verbinding tussen endeldarm en anus– groeien. De huid rond de buitenkant van de anus wordt het perianale gebied genoemd. Tumoren op dit gebied zijn huidtumoren en geen anale kanker. Anuskanker mag ook niet verward worden met rectumkanker (kanker in de endeldarm), alhoewel de symptomen erg op elkaar kunnen lijken. Anuskanker komt niet vaak voor. De incidentie is 4-7 op 1.000.000. De incidentie bij vrouwen en jonge homoseksuele mannen neemt toe.[1]

Anuscarcinoom en andere benamingen

De medische benaming van anuskanker is anuscarcinoom. Andere benamingen van anuskanker zijn:

• anale kanker;
• anaal gezwel;
• anusgezwel;
• anale tumor;
• anustumor;
• gezwel van de anus;
• gezwel van de aars;
• kanker van de aars;
• kanker van de anus; en
• tumor van de anus.

Het onderhavige artikel spreekt van 'anuskanker'.

Vóórkomen anuskanker

Over de periode 1989-2006 is er in Nederland een verdubbeling van de incidentie van anuskanker te zien van 71 naar 149 nieuwe patiënten per jaar.[2] Dat blijkt uit cijfers van de landelijke kankerregistratie. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde noemen medici de snelle toename, die zich bij zowel mannen als vrouwen voordoet, indrukwekkend. Uit onderzoek van het AMC in Amsterdam blijkt dat het aantal gevallen van anuskanker vooral onder homoseksuele mannen met hiv is gestegen. Anuskanker is een gevolg van een besmetting met het seksueel overdraagbare humaan papillomavirus en uit onderzoek blijkt dat een meerderheid van de mannen die seks hebben met mannen (MSM) en besmet zijn met hiv, een voorstadium van anuskanker heeft. Dit kan op een gegeven ogenblik leiden tot anuskanker en behandeling ervan wordt dan ook aanbevolen. Volgens onderzoek is het aantal gevallen van anuskanker toegenomen sinds hiv een chronische ziekte is geworden. Een infectie met het humaan papillomavirus wordt meestal door het immuunsysteem van het lichaam bestreden, maar bij mensen met hiv is de afweer verzwakt.[3]

Risicofactoren anuskanker

De factoren die in de literatuur genoemd worden die de kans op het ontwikkelen van anuskanker vergroten, zijn:

• >50 jaar met een piek tussen 58-64 jaar;
• besmetting met het humaan papillomavirus (HPV);
• veel wisselende seksuele partners;
• anale seks;[4]
• frequente anale irritatie, roodheid, zwelling en pijn;
• anale fistels;
• roken; en
• verzwakt immuunsysteem.

N.B.: Ten minste 90% van alle gevallen van anuskanker wordt in verband gebracht met het humaan papillomavirus. De belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van anuskanker is een persisterende infectie met het humaan papillomavirus

Klachten en symptomen van anuskanker

De mogelijke symptomen van anuskanker zijn:

• bloeden uit de anus - (helderrood) bloed op het wc-papier en de ontlasting;
• een knobbel, bobbel of een gezwel in de buurt van de anus (niet te verwarren met aambeien);
• pijn of irritatie of een vervelend gevoel in of bij de anus;
• jeuk of afscheiding uit de anus;
• verandering in het ontlastingspatroon, verandering van de stoelgang: frequente aandrang zich te ontlasten en soms afwisselend verstopping (obstipatie/constipatie) en diarree;
• een opgeblazen gevoel;
• fecale incontinentie (ongewild verlies van ontlasting of winden);
• gezwollen lymfeklieren in het anale gebied of de liesstreek.

Knobbel of gezwel bij anus en aambeien

De symptomen van anuskanker worden nogal eens toegeschreven aan aambeien, aangezien deze aandoening min of meer dezelfde symptomen kan geven.

Onderzoek en diagnose

Verschillende onderzoeken

Met een gehandschoende vinger die is voorzien van een glijmiddel, zal de huisarts de anus en het onderste deel van de endeldarm onderzoeken op onregelmatigheden. Dit onderzoek wordt 'rectaal toucher' genoemd. Als de arts iets afwijkends meent te constateren, dan wordt de persoon doorverwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek. Er kan biopsie worden verricht, dat is microscopisch onderzoek van een (verdacht) stukje weefsel uit de anus. In geval anuskanker wordt vastgesteld, zal nader onderzoek plaatsvinden naar eventuele verspreiding van de kanker in het lichaam. Dit kan plaatsvinden door bloedonderzoek en/of een CT- of MRI-scan.

Differentiële diagnose

Meestal zijn eerdergenoemde symptomen het gevolg van goedaardige aandoeningen, zoals aambeien, anale kloven of anale wratten. Tijdens het onderzoek van de arts zullen deze diagnoses moeten worden uitgesloten.

Stadiëring anuskanker

De volgende stadia worden gebruikt voor anuskanker:

Complicaties

Anale kanker verspreidt zich zelden naar afgelegen delen van het lichaam. Slechts een klein percentage van deze tumoren zaaien zich uit naar de lever en de longen.

Behandeling van anuskanker

Afwegingen

Welke behandeling zal worden ingezet, zal voornamelijk afhangen van de volgende drie factoren:

• het stadium van de kanker (zijn er uitzaaiingen?).
• de plaats van de tumor.
• of er sprake is van een recidief.

Bestraling, chemotherapie en operatie

Er zijn verschillende behandelingen mogelijk voor patiënten met anuskanker. De standaardbehandelingen zijn radiotherapie (bestraling van kankercellen), chemotherapie en een operatie. Bij een chirurgische ingreep zal de tumor uit de anus worden weggesneden samen met een deel van het gezonde weefsel eromheen.

Bij de meerderheid van de patiënten vindt behandeling plaats met radiotherapie. Als de tumor groot is, wordt de bestraling vaak gecombineerd met chemotherapie. Chemotherapie en radiotherapie versterken elkaar in hun werking tegen kanker. In ongeveer tweederde van de gevallen slinkt (verdwijnt) de tumor en is een operatieve ingreep niet nodig. Wanneer de tumor na deze behandeling niet volledig verdwenen is, of wanneer er sprake is van een recidief, dan zal men overgaan tot een operatie. Bij een chirurgische ingreep waarbij de anus en (een deel van) de endeldarm worden verwijderd, zal een stoma worden aangebracht.

Palliatieve behandeling

Bij uitzaaiing naar andere delen van het lichaam, is de prognose ongunstig en zal ingezet worden op palliatieve behandeling, dat wil zeggen het verlichten van de symptomen en het verbeteren of in stand houden van de kwaliteit van leven.

Prognose en levensverwachting anuskanker

De prognose van anuskanker is afhankelijk van wanneer de diagnose wordt gesteld, dus in welke stadium de anuskanker is. Anuskanker is goed te behandelen als het vroegtijdig wordt vastgesteld. De algehele vijfjaarsoverleving na de diagnose van anuskanker is 66%. Voor mensen die zijn gediagnosticeerd met fase 1 en 2 anuskanker is de vijfjaarsoverleving meer dan 80%. Als de kanker is uitgezaaid naar de lymfeklieren of nabijgelegen lichaamsstructuren, zoals de blaas (fase 3), dan is de vijfjaarsoverleving 60 tot 80%. Helaas zijn de vooruitzichten veel slechter als de kanker zich heeft verspreid naar verder gelegen organen (fase 4). In deze situatie is de vijfjaarsoverleving slechts 10%.[5] Bedenk wel dat deze cijfers zijn gebaseerd op patiënten die jaren geleden een behandeling ondergingen. de ontwikkelingen staan niet stil. Behandelingen op het gebied van kanker verbeteren mettertijd en dat is uiteraard ook van invloed op de prognose en levensverwachting.

Preventie van kanker aan de anus

Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om het risico op anale kanker te verlagen:

• HPV-vaccinatie. Er zijn vaccins beschikbaar die beschermen tegen bepaalde HPV-infecties.
• Vermijd anale seks, want dit vergroot het risico van HPV en hiv-infectie.
• Beperk het aantal seksuele partners. Seks met vele partners verhoogt het risico HPV en hiv-infectie. Een duurzame, monogame relatie is aan te bevelen.
• Gebruik een condoom. Hoewel condooms beschermen tegen hiv, bieden ze geen volledige bescherming tegen HPV.
• Stop met roken. Roken is een bekende risicofactor voor anale kanker. Stoppen met roken vermindert het risico van anuskanker en vele andere vormen van kanker.

Casus: Anuskanker

Patiënt

Tom, 52 jaar, homoseksuele man, in een lange-termijnrelatie.

Klachten

Tom had de laatste maanden een ongemakkelijk gevoel bij zijn anus, vooral als hij lang zat. Wat eerst aanvoelde als een lichte irritatie, veranderde geleidelijk in scherpe, stekende pijn tijdens het passeren van ontlasting. Soms ontdekte hij wat bloed op het toiletpapier. Aanvankelijk negeerde hij het, maar nu maken de klachten hem ongerust. Naast de pijn en het bloedverlies ervaart Tom ook jeuk en een ruw gevoel rond zijn anus, alsof de huid daar is veranderd.

Onderzoek

• Anamnese: Tom is verder gezond en rookt niet. Hij heeft een geschiedenis van HPV, een virus dat hij jaren geleden heeft opgelopen maar dat succesvol is behandeld. In zijn familie komt geen kanker voor, maar de recente verergering van de symptomen – bloedverlies, pijn en jeuk – doet de alarmbellen afgaan.
• Fysiek onderzoek: Bij onderzoek voelt de arts een kleine, harde knobbeltje aan de rand van Tom’s anus. De huid is rood en enigszins verdikt. Verder rectaal onderzoek laat een onregelmatige verdikking zien net binnen het anale kanaal. Tom voelt zich oncomfortabel tijdens het onderzoek.

Diagnose

De symptomen en het knobbeltje wijzen op mogelijke anuskanker, zeker gezien Tom’s voorgeschiedenis met HPV, een bekend risicofactor voor deze vorm van kanker. Dit vraagt om verder onderzoek.

Behandeling

De volgende stappen zijn noodzakelijk om de diagnose te bevestigen:

• Biopsie: Een stukje weefsel van het knobbeltje wordt afgenomen voor onderzoek op kankercellen.
• Beeldvorming: Een MRI of CT-scan om te bepalen of de tumor zich heeft verspreid naar omliggende weefsels of lymfeklieren.

Bij bevestiging van anuskanker zal de behandeling afhangen van het stadium:

• Chirurgie: In vroege stadia kan een operatie om de tumor te verwijderen voldoende zijn.
• Chemotherapie en bestraling: Voor meer gevorderde gevallen wordt een combinatie van chemo en bestraling ingezet om de tumor te verkleinen en de ziekte in toom te houden.

Zelfzorg en advies

Tom wordt aangemoedigd om, zodra de diagnose is bevestigd, direct met de behandeling te starten. Verder krijgt hij het advies om gebruik te maken van een ondersteunend netwerk van vrienden en familie. Dit kan mentaal enorm helpen tijdens het behandeltraject. Om het dagelijkse ongemak te verminderen, kan hij gebruik maken van een zacht kussen bij het zitten en zorgen voor een zachte, huidvriendelijke hygiëneroutine.

Prognose

Als de kanker vroeg wordt ontdekt, zijn de vooruitzichten goed. Met een vroege diagnose en tijdige behandeling is er vaak een kans op volledig herstel. Tom zal regelmatige controles moeten ondergaan om de vooruitgang in de gaten te houden, maar met de juiste aanpak en zorg is er hoop op een succesvolle uitkomst.

Noten:

1. http://www.oncoline.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&richtlijn_id=246
2. Lieke de Kwant. 'Screen homo’s met hiv op anuskanker'. 7 maart 2014, http://medischcontact.artsennet.nl/Actueel/Nieuws/Nieuwsartikel/142768/Screen-homos-met-hiv-op-anuskanker.htm
3. Anneke van Lieshout en Apollo Pronk. Steeds meer anuscarcinoom in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1163
4. Onderzoek uit 1998 laat zien dat anuskanker tien keer zoveel meer voorkomt onder homoseksuele mannen dan onder heteroseksuele mannen. James Goedert, et al., for the AIDS-Cancer Match Study Group, "Spectrum of AIDS-associated malignant disorders," The Lancet, 351: 1833-1839, p. 1836 (June 20, 1998). Besmetting met HIV vergroot het risico nog eens. Het gebruik van een condoom kan infectie met HPV niet volledig voorkomen.
5. What is anal cancer? www.webmd.com/cancer/what-is-anal-cancer (voor de laatste keer geraadpleegd op 28-03-2015)

Lees verder

• Bultje bij anus: oorzaken van bult of knobbeltje bij de anus
• Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling
• Anuskanker (anuscarcinoom): symptomen, oorzaak & behandeling
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Anus: anusaandoeningen of anale klachten met jeuk en pijn