Opgezette lymfeklieren: oorzaak vergrote & pijnlijke klieren

Last van opgezette lymfeklieren of pijnlijke klieren? Opgezette lymfeklieren is een veel voorkomende klacht. Lymfe is een kleurloze tot geelachtige lichaamsvloeistof, die door het lymfevatenstelsel stroomt. Lymfe heeft als taak om bacteriën en bepaalde soorten eiwitten te verwijderen uit weefsels, om vet uit de dunne darm te transporteren, en de bloedstroom te voorzien van de rijpe witte bloedcellen (lymfocyten) die in het beenmerg zijn gemaakt. Witte bloedcellen en het lymfestelsel zijn belangrijke onderdelen van het immuunsysteem, om het lichaam te ontdoen van bacteriën, cellen of vreemd materiaal die ziekte kunnen veroorzaken. Waar meerdere lymfevaten elkaar kruisen, liggen de zogenaamde lymfeklieren. Deze kunnen opzwellen bij een infectie of ontsteking.

• Lymfeklieren
• Oorzaak opgezette lymfeklieren
• Lokale zwelling
• Gegeneraliseerd zwelling
• Ernstige oorzaken
• Symptomen opgezette lymfeklieren
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek en anamnese
• Vervolgonderzoek
• Behandeling van gezwollen lymfeklieren
• Prognose
• Complicaties
• Infectie van de lymfeklieren (lymfadenitis)
• Abcesvorming
• Chronische zwelling
• Uitzaaiingen van kanker
• Lymfoedeem
• Preventie

Lymfeklieren

Lymfeklieren zijn kleine, boonvormige structuren, die worden aangetroffen in de buurt van de lymfevaten. Er zijn ongeveer 600 lymfeknopen in het lichaam, sommige liggen in het diepe weefsel en andere weer dichter bij de huid. Clusters van knopen bevinden zich in de hals, oksels, buik en lies. Andere knooppunten zijn gelegen in de borstkas, armen en benen. Die in de hals, onder de oksels en in de lies, kunnen worden gevoeld als ze vergoot zijn en soms ook als ze een normale omvang hebben.

Lymfeklieren zijn filterstations voor de lymfe
In de knooppunten zijn immuuncellen opgeslagen. Vloeistof uit de omliggende weefsels komt in de lymfeklieren terecht via de lymfevaten of de kleine bloedvaten van de knooppunten zelf. De vloeistof wordt gefilterd door de knooppunten, waarbij besmettelijke bacteriën, cellen of vreemde stoffen worden verwijderd. Verse lymfocyten worden aangevoerd en de vloeistof wordt naar de bloedbaan vervoerd zodat lymfocyten zich door het lichaam kunnen verspreiden.

Oorzaak opgezette lymfeklieren

Gezwollen of opgezette lymfeklieren komen vaak voor als het aantal witte bloedcellen in deze klieren flink is toegenomen, in reactie op een infectie of andere ziekte. Het aantal ziektebestrijdende cellen bouwt zich snel op, waardoor druk en zwelling in de lymfeklieren ontstaat. In veel gevallen zullen de lymfeklieren zwellen dichtbij de plaats van een ontsteking, dus als reactie op ontstekingen in hun drainagegebied. Zo kan iemand met een keelontsteking last krijgen van een lymfeklierzwelling in de hals. Opgezette lymfeklieren in de hals zijn vaak een reactie op een ontsteking van keel, neus, oor, kaak of huid. Lymfeklieren in de oksel kunnen zwellen als gevolg van huidinfecties van de arm en (huid)infecties van het been of geslachtsdelen kunnen ervoor zorgen dat de klieren in de lies opzwellen. Bij een virusinfecties zoals de ziekte van Pfeiffer, waarbij het hele lichaam betrokken is, kun je last krijgen van gezwollen lymfeklieren in verschillende delen van het lichaam, bijvoorbeeld de hals, oksel en liezen.

Lokale zwelling

Voorbeelden van aandoeningen die verband houden met gelokaliseerde lymfeklierzwelling, dat wil zeggen een zwelling of opgezette lymfeklieren op één plek (of twee plekken):

• Conjunctivitis (ontsteking van het membraan van het binnenste ooglid);
• Bovenste luchtweginfectie (verkoudheid, keelontsteking, etc.);
  Pityriasis rosea op onderbeen / Bron: Aceofhearts1968, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Ringworm (tinea corporis);
• Tonsillitis of amandelontsteking;
• Klierkoorts-achtige ziektebeelden (virale infectie veroorzaakt koorts, keelpijn en algemene vermoeidheid);
• Kattenkrabziekte (infectie van een kat beet of kras door een kat).
• Faryngitis (keelontsteking);
• Lymphogranuloma venereum (een seksueel overdraagbare aandoening, een agressie chlamydia-variant).
• Ulcus molle (weke sjanker, een soa);
• Sarcoidose (hierbij ontstaan ontstekingen met ophopingen van afweercellen);
• Tularemie of hazenpest, ook bekend als de konijnen-koorts;
• Pest (zeer besmettelijke, vaak fatale, epidemische ziekte).

Gegeneraliseerd zwelling

Voorbeelden van aandoeningen die verband houden met gegeneraliseerde lymfadenopathie, dus opgezette lymfeklieren op twee, drie of meer plaatsen:

• Epstein-Barr virus (EBV), veroorzaakt een aantal ziekten, waaronder mononucleosis infectiosa (ziekte van Pfeiffer);
• Toxoplasmose (parasitaire ziekte verworven van contact met katten of hun uitwerpselen of met rauw of onvoldoende verhit vlees);
• Cytomegalovirus (CMV, herpes virusinfectie, vaak in de speekselklieren).
• Hiv of aids;
• Bacteriële lymfadenitis of lymfeklierontsteking;
• Secundaire syfilis (tweede fase van de seksueel overdraagbare aandoening syfilis);
• Hepatitis B;
• Lupus erythematodes (LE, een ziekte die valt onder de reumatische aandoeningen);
• Reumatoïde artritis (ontsteking van de gewrichten);
• Lymfoom (lymfeklierkanker);
• Leukemie (kanker van het beenmerg);
• Serumziekte (treedt op als allergische reactie op lichaamsvreemde eiwitten);
• Ziekte van Kawasaki (kinderziekte met vergrote lymfeklieren in de hals en heldere rode uitslag op de tong en handen);
• Ziekte van Lyme (bacteriële ontsteking overgebracht door tekenbeten);
• Mazelen (virale infectie, vooral bij kinderen, resulterend in koorts en huiduitslag);
• Rubella (virale infectie, ook wel rodehond);
• Brucellose (bacteriële infectie van zieke dieren of besmet vlees of melkproducten);
• Buiktyfus (bacteriële infectie veroorzaakt koorts, depressie, huiduitslag op de borst en de buik, en diarree).
• Juveniele artritis;
• Dermatomyositis (een zeldzame auto-immuun aandoening die gekenmerkt wordt door ontsteking van de huid en spieren); en
• Amyloïdose (harde wasachtige afzettingen in verschillende organen en weefsels).

Ernstige oorzaken

In meer zeldzame gevallen kunnen gezwollen lymfeklieren het gevolg zijn van letsel, lymfoom (lymfeklierkanker), aids, of een kanker die is uitgezaaid naar de lymfeklieren uit een ander deel van het lichaam.

Symptomen opgezette lymfeklieren

In het algemeen geldt dat lymfklieren als abnormaal worden beschouwd, als ze groter zijn dan 1 cm in diameter. Gezwollen lymfeklieren kunnen niet alleen zwellen en in omvang toenemen, al dan niet zichtbaar, maar ze kunnen ook pijnlijk zijn om aan te raken. Een arts moet worden geraadpleegd wanneer bepaalde symptomen aanwezig zijn. Deze symptomen zijn onder meer:

• Opgezwollen klieren: langer dan twee weken;
• Gewichtsverlies;
• Nachtzweten;
• Langdurige koorts;
• Vermoeidheid;
• Knooppunten die hard zijn, aan de huid vastzitten of zeer snel groeien;
• Gezwollen knooppunten dichtbij het sleutelbeen of onderste gedeelte van de hals. Gezwollen knooppunten in deze gebieden kunnen wijzen op een kankerachtige aandoening;
• Rode of ontstoken huid ter plaatse van de gezwollen klieren; en
• Ademhalingsproblemen.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek en anamnese

Gezwollen of opgezette lymfeklieren zijn geen op zichzelf staande ziekte, maar een symptoom van een onderliggende aandoening, meestal van een beheersbare ontsteking of infectie, maar soms ook van een meer ernstige aandoening. Vergrote lymfeklieren in twee of meer afzonderlijke delen van het lichaam, wijzen bijna altijd op de aanwezigheid van een ernstige systemische ziekte. Bepalen of de aandoening is gelokaliseerd of gegeneraliseerd, is voor de arts een belangrijk onderdeel van het onderzoek. Aan de hand hiervan kan hij proberen te achterhalen wat de oorzaak is van opgezette lymfeklieren. Om een ​​diagnose te stellen, zal de arts de opgezette klieren onderzoeken op grootte, pijn of gevoeligheid bij aanraking, consistentie (hard of rubberachtig). Ook zal hij onderzoeken of knooppunten aan elkaar verbonden zijn en zich verplaatsen als een eenheid. Voorts zal hij de locatie bepalen. Specifieke ziekten kunnen worden gekoppeld aan de locatie van de verdikte klieren. De arts zal ook een uitgebreid vraaggesprek voeren (anamnese) over je klachten. Daarnaast neemt hij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw en bekijkt hij welke medicijnen je gebruikt. Sommige geneesmiddelen zoals fenytoïne, welke kan worden toegepast bij partiële epilepsie, kan zorgen voor gezwollen lymfeknopen. De arts zal mogelijke risicofactoren zoals promiscuïteit, intraveneus drugsgebruik, recente vakantie (in het buitenland) en je beroep, in zijn overwegingen meenemen.

Vervolgonderzoek

Bloedonderzoek, andere laboratoriumtests of beeldvormend onderzoek, kunnen nodig zijn om de oorzaak te achterhalen. Biopsie (weefselmonster) in de de grootste of het meest abnormale knooppunt, kan ook worden gedaan.

Behandeling van gezwollen lymfeklieren

De behandeling van opgezette lymfeklieren hangt af van de onderliggende oorzaak. Een antibioticum of antiviraal middel kan door de arts worden voorgeschreven bij een bacteriële respectievelijk virale infectie. Maar dit is niet altijd nodig, want een eenvoudige, ongecompliceerde infectie van de huid of weefsels, zal vaak uit zichzelf genezen. De lymfeklierzwelling neemt dan ook geleidelijk af totdat de klier zijn normale grootte heeft. Bij ernstige systemische infecties, immuunziekten of kanker, zal een meer agressieve behandeling gedurende langere tijd nodig zijn.

Prognose

Opgezette lymfeklieren komen vaak voor en kunnen je behoorlijk ongerust maken, maar gelukkig is de prognose meestal positief. De zwelling ontstaat vaak als reactie op een infectie, zoals een verkoudheid, keelontsteking of griep, en trekt vanzelf weer weg zodra je lichaam de infectie heeft verslagen. Dit kan een paar dagen tot een paar weken duren.

Als je lymfeklieren gezwollen blijven of groter worden, kan verder onderzoek nodig zijn. Soms duidt het op iets ernstigers, zoals een langdurige infectie of, in zeldzamere gevallen, kanker. Maar de meeste gevallen zijn onschuldig en verdwijnen zonder veel gedoe.

Bij kinderen zwellen lymfeklieren vaker op en genezen ze meestal snel. Bij volwassenen is het wat belangrijker om langdurige zwelling in de gaten te houden, maar ook hier is de prognose vaak gunstig.

Kortom: in de meeste gevallen herstelt je lichaam vanzelf, en zijn opgezette lymfeklieren niets om je druk over te maken.

Complicaties

Opgezette lymfeklieren gaan in de meeste gevallen vanzelf over, maar soms kunnen er complicaties ontstaan. Hier zijn de belangrijkste complicaties die je in de gaten moet houden:

Infectie van de lymfeklieren (lymfadenitis)

Als de zwelling niet vermindert, kan er een infectie in de lymfeklier ontstaan. De klieren kunnen dan rood, warm en pijnlijk worden. Soms komt er koorts bij kijken. In dit geval kan een antibioticakuur nodig zijn om de infectie te bestrijden.

Abcesvorming

Bij een ernstige infectie kan er zich een abces vormen in de lymfeklier. Dit is een ophoping van pus en veroorzaakt veel pijn. Een abces moet vaak worden gedraineerd door een arts om verdere verspreiding van de infectie te voorkomen (abcesdrainage).

Chronische zwelling

Soms blijven lymfeklieren gezwollen, zelfs nadat de infectie is verdwenen. Dit kan duiden op een onderliggend probleem, zoals een chronische ontsteking of een auto-immuunziekte. Regelmatige controles zijn dan nodig om te kijken wat er precies speelt.

Uitzaaiingen van kanker

Hoewel zeldzaam, kunnen opgezette lymfeklieren soms wijzen op kanker, zoals lymfeklierkanker of uitzaaiingen van een andere vorm van kanker. In dit geval is verdere medische behandeling, zoals chemotherapie of bestraling, noodzakelijk.

Lymfoedeem

Als de lymfeklieren langdurig beschadigd zijn, bijvoorbeeld door bestraling of een operatie, kan er lymfoedeem ontstaan. Dit is een ophoping van vocht in het weefsel omdat de lymfevaten hun functie niet meer goed kunnen vervullen. Dit zorgt voor zwelling, vooral in de armen of benen, en vereist vaak langdurige behandeling.

Preventie

Zorgen voor een goede gezondheid door gezonde leef- en eetgewoonten, is de belangrijkste preventieve maatregel. Daarnaast is het verstandig om drugs en riskant seksueel gedrag te vermijden, evenals voor de hand liggende oorzaken van bacteriële infecties. Dit helpt allemaal bij het voorkomen van gezwollen lymfeklieren. Er is geen manier om te garanderen dat je nooit last zult krijgen van gezwollen lymfeklieren, omdat er zo veel verschillende oorzaken zijn.

Lees verder

• Opgezette klieren in de hals: oorzaken gezwollen halsklieren
• Gezwollen lymfeklieren in lies: oorzaken opgezette klieren
• Opgezette klieren in oksel: symptomen, oorzaak & behandeling
• Opgezette lymfeklieren achter oor: oorzaak opgezette klieren
• Gezwollen lymfeklieren: klieren in hals, nek, lies & oksel