Verwardheid (desoriëntatie): symptomen en oorzaken

Verwardheid kent meerdere mogelijke oorzaken. Een plotseling optredende verwardheid staat ook bekend als 'delirium' of 'delier'. Verwardheid komt, net als koorts, regelmatig voor bij mensen met een lichamelijke ziekte. Verwardheid komt vooral voor bij ouderen en kan worden veroorzaakt door infecties van longen of urinewegen, zoals bijvoorbeeld een blaasontsteking. Verwardheid kan ook optreden bij een beroerte, hartaanval, een inwendige bloeding, vitaminetekort, medicijngebruik, ernstige temperatuurdaling, een laag bloedsuikergehalte of een depressie. Het optreden van acute verwardheid hoeft evenwel niet altijd te wijzen op een ernstige ziekte of aandoening. Zo kunnen oudere mensen soms al verward raken door een overvolle blaas. Verwardheid kan gepaard gaan met andere symptomen, zoals koorts, duizeligheid en andere klachten. De behandeling van verwardheid hangt af van de oorzaak.

• Verwardheid betekenis
• Verwardheid symptomen
• Oorzaken van verwardheid
• Dementie
• Andere oorzaken
• Obstipatie en verwardheid
• Onderzoek en diagnose
• Arts inschakelen
• Vraaggesprek
• Lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Verwardheid behandeling
• Oorzaak behandelen
• Medicatie
• Zorg voor een verwarde persoon

Verwardheid betekenis

De termen 'acute verwardheid' en 'delirium' worden vaak door elkaar gebruikt. Volgens de DSM-5, het wereldwijd gehanteerde classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen, is delirium een stoornis in het bewustzijn (verminderd besef van de omgeving) en de aandacht (een verminderd vermogen om de aandacht te sturen, te richten, vast te houden en te verplaatsen).¹ De stoornis ontwikkelt zich in korte tijd en er treedt een bijkomende stoornis op in de cognitieve functies, bijvoorbeeld in geheugen, oriëntatie, taal, visuospatiële functies of waarneming.

Verwardheid symptomen

Pathologisch gezien verwijst verwardheid naar desoriëntatie in tijd, plaats en persoon. In sommige gevallen zal verwardheid ertoe leiden dat een persoon zich recente gebeurtenissen die zich rondom hem hebben voorgedaan niet kan herinneren en iets wat net is verteld, kan even later weer vergeten zijn. Dit gebrek aan focus en de verwardheid hebben beide invloed op het oordeel van een persoon, en deze omstandigheden duiden op een gebrek of beperking van de normale functies van de hersenen. In mildere vorm is verwarring moeilijk te diagnosticeren zonder gegevens over iemands gebruikelijke 'baseline' of normale niveau van mentaal functioneren. Ernstigere verwarring duidt op een gebrek aan oriëntatie, waardoor je soms niet meer weet hoe laat het is, welke dag het is of waar je bent. Ook is het mogelijk dat je familieleden of bekende personen niet meer herkent. Er kan ook een stemmingsverandering optreden. Zo kun je (heel) angstig en verdrietig zijn, of juist overdreven vrolijk of agressief. Daarnaast zijn verwarde mensen vaak zeer onrustig. Tevens kun je dingen zien die er in werkelijkheid niet zijn. Oudere mensen zijn meer vatbaar voor verwardheid, vooral tijdens een periode van hospitalisatie (opname in een ziekenhuis).

Oorzaken van verwardheid

Dementie

Acute verwardheid of delier komt bij ouderen met dementie regelmatig voor. Het onderscheid tussen delirium en dementie kan moeilijk zijn, omdat de symptomen sterk op elkaar kunnen lijken. De vijf verschillen zijn:

• Dementie ontwikkelt zich vaak heel langzaam, terwijl verwardheid vrij acuut en plotseling ontstaat.
• Bij een delirium kan het beloop gedurende een etmaal sterk variëren, terwijl bij dementie het beloop meestal veel geleidelijker is.
• Bij een delirium is er sprake van een wisselend bewustzijn, terwijl bij een (beginnende) dementie het bewustzijn juist helder is.
• Bij een delirium is de aandacht gestoord, terwijl dit bij een beginnende dementie niet het geval is.
• Bij een delirium is er vaker sprake van hallucinaties, terwijl dit bij dementie vaker in een later stadium van de ziekte aanwezig is.

Andere oorzaken

Verwardheid kan in de volgende situaties optreden:

• Angst;
• Beroerte;
• Blaasontsteking;
• Bloedarmoede;
• Chronische nieraandoening;
• Depressie;
• Diabetes die niet goed onder controle is;
• Een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie);
• Epilepsie;
• Gebroken heup;
• Gele koorts;
• Hersenabces;
• Hersenbeschadiging;
• Hersentumor;
• Hersenschudding;
• Hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
• Hoge bloeddruk;
• Hypothermie (onderkoeling);
• Jetlag;
• Intoxicatie (vergiftiging) van alcohol of drugs;
• Koorts;
• Kortdurende psychotische stoornis;
• Lassakoorts;
• Lewy body dementie;
• Listeria, een bacterie die een voedselinfectie kan veroorzaken;
• Longontsteking;
• Medicijnen (bijvoorbeeld chemotherapie) of ontwenningsverschijnselen bij het stoppen met medicijnen;
• Nierfalen;
• Nierontsteking (pyelonephritis);
• Obstipatie;
• Paniekstoornis met of zonder agorafobie (straatvrees);
• Pijn;
• Postpartum depressie;
• Rocky Mountain spotted fever, ook wel 'tekenbeetkoorts' genoemd;
• Schizofrenie;
• Shock;
• Sickbuildingsyndroom;
• Slaapapneu;
• Soa's bij mannen;
• Streptokokkeninfectie;
• Syndroom van Reye;
• TIA (Transient Ischemic Attack), een tijdelijke afsluiting van een bloedvat in de hersenen;
• Toxischeshocksyndroom (TSS);
• Trage schildklier (hypothyreoïdie);
• Uitdroging;
• Vermoeidheid;
• Vitaminetekort, vooral vitamine B1 (thiamine), vitamine B3 (niacine), of vitamine B12;
• Westnijlvirus;
• Ziekte van Lyme;
• Zonnesteek.

Obstipatie en verwardheid

Voor obstipatie of verstopping zijn een aantal risicofactoren aan te wijzen, zoals een hoge leeftijd, verstandelijke beperking, onvoldoende drinken, te weinig vezelinname en onvoldoende bewegen. Klachten bij obstipatie zijn toenemende buikpijn, misselijk, braken, algehele malaise, gewichtsverlies, winderigheid, overloopdiarree of paradoxale diarree, onrust, bolle buik en verwardheid.

Onderzoek en diagnose

Elke vorm van verwardheid die volgt op een trauma aan het hoofd, of onmiddellijk volgt na bewusteloosheid, is een reden tot ernstige bezorgdheid. Zelfs als de symptomen van verwardheid geleidelijk verschijnen, moet je een specialist raadplegen voor een juiste diagnose en behandeling.

Arts inschakelen

Verwardheid zelf is een symptoom en kan één van de vele naast elkaar bestaande manifestaties zijn van een ziekte, aandoening of stoornis. Verwardheid kan variëren van licht, mild tot ernstig. Als je iemand ziet die tekenen van verwardheid begint te vertonen, schakel dan een arts in. Verwardheid kan vele oorzaken hebben, waaronder letsel, infectie, middelengebruik en medicijnen. Het is belangrijk om uit te zoeken wat de onderliggende oorzaak van de verwardheid is, zodat deze kan worden behandeld.

Als verwardheid volgt op een hoofdletsel of een trauma, kan dit een mogelijk duiden op een hersentrauma en moet je meteen 112 bellen of direct naar spoedeisende hulp gaan. Het is vooral belangrijk om een ​​arts in te schakelen als verwardheid optreedt naast één of meerdere van de volgende symptomen:

• Duizeligheid;
• Versnelde hartslag;
• Klamme huid;
• Koorts;
• Hoofdpijn;
• Rillingen;
• Onregelmatige ademhaling.

Vraaggesprek

De arts zal een grondig lichamelijk onderzoek uitvoeren en verschillende vragen stellen. De arts zal aan de patiënt of zijn begeleider vragen om aan te geven wanneer de verwardheid is aangevangen en wanneer hij voor het laatst 'normaal' denken en gedrag tentoonspreidde. Er zal gevraagd worden of de verwarde persoon vaak dag en nacht verwisselt, slapeloosheid ervaart en of hij moeite heeft met het herkennen van intimi. De arts zal ook nagaan of de patiënt op de hoogte is van zijn identiteit, locatie, datum en tijd en zal checken of de patiënt alle vragen correct kan beantwoorden. De arts zal ook onderzoeken of hij recent ziekt is geweest en of er sprake is van diabetes, chronische bronchitis of een hoofdletsel, wat de oorzaak kan zijn van de staat van verwarring. De arts zal ook informeren naar alcohol- en drugsgebruik, evenals het gebruik van medicijnen die al dan niet zijn voorgeschreven.

Lichamelijk onderzoek

De arts voert tevens een lichamelijk, neurologisch en neuropsychologisch onderzoek uit. Mensen die last hebben van verwardheid kunnen soms agressief of onvoorspelbaar gedrag vertonen. Een persoon die verwardheid ervaart, moet nauwkeurig worden geobserveerd en beschermd worden tegen zichzelf of anderen. Als de verwardheid extreem is of het punt van een delirium bereikt, kan de arts een ziekenhuisopname aanbevelen.

Vervolgonderzoek

Als de oorzaak van de cognitieve stoornis onduidelijk is, kan elektro-encefalografie (EEG) of uitgebreide neuropsychologische testen nodig zijn. Het elektro-encefalogram (EEG) kan worden gebruikt om patronen te detecteren die kenmerkend zijn voor delier, vooral wanneer een vorig EEG beschikbaar is voor vergelijking. Neuropsychologische tests kunnen nuttig zijn bij het bepalen van de etiologie van ongewone presentaties van psychiatrische stoornissen zoals depressie of psychose. Als de presentatie onduidelijk is, zal de patiënt worden doorverwezen naar een neuroloog of psychiater. Een CT-scan of MRI-scan is geïndiceerd om vloeistoffen zoals hersenvocht of bloed zichtbaar te maken, of een tumor uit te sluiten. Vaak wordt ook een volledig bloedonderzoek en urineonderzoek afgenomen bij een persoon met verwardheid.

Verwardheid behandeling

Oorzaak behandelen

Er bestaat geen specifieke behandeling om verwardheid te genezen. Elke behandeling die wordt ondernomen, moet de hoofdoorzaak van de verwardheid aanpakken. Dat betekent bijvoorbeeld dat de arts een antibioticum voorschrijft bij een blaasontsteking of longontsteking of een laxeermiddel bij obstipatie. Bij een gebroken heup is goede pijnbehandeling aangewezen.
Verder zal de arts de medicatie stopzetten of geleidelijk afbouwen die juist een delirium veroorzaken.

Medicatie

Soms ben je dusdanig in de war of zo angstig dat je haloperidol voorgeschreven krijgt. Dit middel wordt onder meer gebruikt bij psychosen en onrust. Soms wordt tijdelijk benzodiazepinen voorgeschreven ter kalmering.

Zorg voor een verwarde persoon

Het is ten eerste belangrijk dat je voor rust en een prikkelarme omgeving zorgt. Laat de verwarde persoon zo min mogelijk alleen en zorg ervoor dat er steeds een voor hem of haar vertrouwd persoon aanwezig is. Bied herkenningspunten uit de werkelijkheid aan, zoals een klok, een kalender en foto's en spreek in korte, eenvoudige zinnen en stel korte, eenvoudige vragen. Zorg er verder voor dat de verwarde persoon voldoende drinkt, gezond eet en zijn/haar medicijnen volgens voorschrift inneemt.

Noot:

1. American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Amsterdam: Boom Psychologie, 2014, pag. 790.