Hersenabces: symptomen en behandeling abces in de hersenen

Wat is een hersenabces en hoe wordt een hersenabces behandeld? Een abces is een ingekapselde holte die is gevuld met bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus). Een abces kan overal in het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld in de mond, lies, kaak, oor, buik, maar ook in de grote of kleine hersenen. Bij een plaatselijke ophoping van pus in de hersenen spreekt men van een 'hersenabces'. Een hersenabces is een zeldzame, doch levensbedreigende en zeer gevaarlijke aandoening. De diagnose 'hersenabces' wordt gesteld door middel van een CT-scan of MRI, voor en na toediening van contrastmiddel. Er zijn drie behandelingsmethodes: behandeling met antibiotica, stereotactische behandeling en operatie. De behandeling van het hersenabces is primair chirurgisch, doch niet-chirurgische behandeling van het hersenabces kan overwogen worden in een vroeg stadium.

• Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een hersenabces
• Stap 1: De infectieuze bron
• Stap 2: De beginfase: cerebritis
• Stap 3: Vorming van een ingekapseld abces
• Stap 4: Effecten op de hersenen
• Rol van pathogenen
• Immuunreactie en complicaties
• Risicofactoren die het mechanisme beïnvloeden
• Oorzaken van een hersenabces
• Bacterie is vaak de boosdoener
• Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Hersenabces symptomen
• Complicaties
• Hersenvliesontsteking
• Epilepsie
• Hersenschade
• Onderzoek en diagnose
• CT-scan
• Differentiële diagnose
• Behandeling hersenabces
• Langdurige behandeling met antibiotica
• Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)
• Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie
• Hersenabces prognose
• Kun je overlijden aan een hersenabces?

Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?

Pieter, een gezonde en energieke man van 32, klaagde wekenlang over hoofdpijn en vermoeidheid. Hij dacht dat het stress was van zijn werk, maar toen hij plotseling dubbel begon te zien en zijn evenwicht verloor, wist hij dat er meer aan de hand was. Een bezoek aan de spoedeisende hulp bracht een schokkende diagnose: een hersenabces.

De artsen vermoedden dat een onbehandelde oorontsteking de infectie had veroorzaakt, die zich naar zijn hersenen had verspreid. Pieter onderging een spoedoperatie om het abces te draineren en kreeg wekenlang krachtige antibiotica. Ondanks de angst en onzekerheid toonde hij ongelooflijke veerkracht. Pieter werkt nu aan zijn herstel en deelt zijn verhaal om anderen te waarschuwen voor het serieus nemen van onschuldige klachten. Zijn motto? "Je lichaam negeren is nooit de oplossing."

Een hersenabces is een plaatselijke, ingekapselde ophoping van bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus) in de hersenen. Een hersenabces is een betrekkelijk zeldzaam verschijnsel. Een hersenabces is een potentieel levensbedreigende aandoening, aangezien het omliggende hersenweefsel kan opzwellen als gevolg waarvan de druk binnen de schedel toeneemt. Des te groter het abces, des te groter de zwelling en de druk, waardoor de hersenen in de verdrukking komen.

Epidemiologie

Hersenabcessen zijn zeldzaam maar potentieel levensbedreigend. Ze ontstaan wanneer bacteriën, schimmels of parasieten een gelokaliseerde infectie in het hersenweefsel veroorzaken. Hoewel de aandoening wereldwijd voorkomt, zijn er aanzienlijke verschillen in incidentie afhankelijk van leeftijd, geslacht, onderliggende risicofactoren, en geografische regio. Hieronder volgt een uitgebreide analyse van de epidemiologie van hersenabcessen, inclusief demografische en geografische trends, genetische invloeden, en relevante risicofactoren.

Geslacht en leeftijd: wie loopt het meeste risico?
Geslacht
Hersenabcessen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een verhouding van ongeveer 2:1. Dit verschil wordt deels toegeschreven aan risicofactoren zoals trauma, verslaving (bijvoorbeeld drugsgebruik), en gedragsmatige verschillen die vaker bij mannen voorkomen.

Leeftijd
De incidentie van hersenabcessen varieert sterk met de leeftijd:

• Kinderen: Bij kinderen is de aandoening zeldzaam, maar kan het optreden als complicatie van aangeboren hartafwijkingen, zoals een tetralogie van Fallot, of infecties zoals middenoorontstekingen.
• Volwassenen: Hersenabcessen komen vaker voor bij volwassenen tussen de 30-50 jaar, vaak als gevolg van trauma, immuunsuppressie of infecties zoals sinusitis of tandheelkundige infecties.

Voorbeeld: Een studie in Nederland rapporteerde dat ongeveer 1 op de 100.000 volwassenen per jaar een hersenabces ontwikkelt, terwijl de incidentie bij kinderen lager is, rond 0,3 per 100.000.

Klimaat en geografische factoren
Klimaat
In tropische gebieden wordt een hoger aantal hersenabcessen gerapporteerd, vooral door parasitaire infecties zoals Entamoeba histolytica of schimmelinfecties zoals Aspergillus. Het warme en vochtige klimaat bevordert de groei en verspreiding van deze pathogenen.

Nederland en overzeese gebieden
In Nederland is de incidentie relatief laag, met een geschatte 1,3 gevallen per 100.000 inwoners per jaar. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals de Antillen, is de incidentie iets hoger door een grotere blootstelling aan tropische parasieten en schimmels.

Voorbeeld: In Aruba werd een verhoogd aantal gevallen van hersenabcessen gemeld bij patiënten met een voorgeschiedenis van amoebeninfecties, een probleem dat in Nederland zeldzaam is.

België
De incidentie in België is vergelijkbaar met Nederland, maar er is een lichte toename in stedelijke gebieden zoals Brussel, waar sociale factoren zoals drugsmisbruik en slechte toegang tot medische zorg bijdragen aan een verhoogd risico.

Wereldwijd

• Ontwikkelingslanden: In landen met beperkte toegang tot gezondheidszorg en antibiotica, zoals delen van Sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië, is de incidentie veel hoger, tot 8-15 gevallen per 100.000 inwoners per jaar. Hier zijn parasitaire en schimmelinfecties belangrijke oorzaken.
• Ontwikkelde landen: In Europa en Noord-Amerika blijft de incidentie laag door betere hygiëne, vaccinatieprogramma's en antibiotica.

Oorzaken en risicofactoren: een divers palet
De epidemiologie van hersenabcessen wordt sterk beïnvloed door de onderliggende oorzaken:

• Otogene infecties: In ontwikkelingslanden zijn middenoorontstekingen verantwoordelijk voor ongeveer 40-50% van de gevallen.
• Sinogene infecties: Sinusitis leidt in 10-20% van de gevallen tot hersenabcessen, vooral in regio’s met koude klimaten waar sinusinfecties vaker voorkomen.
• Trauma: Open hoofdletsels verhogen het risico op hersenabcessen aanzienlijk. In Europa zijn trauma-gerelateerde gevallen goed voor 10-15% van de incidentie.
• Immunosuppressie: Patiënten met HIV, diabetes, of chemotherapie hebben een verhoogd risico op hersenabcessen door opportunistische infecties.
• Congenitale hartafwijkingen: Bij kinderen is dit een belangrijke oorzaak; defecten zoals een ventrikelseptumdefect verhogen de kans op bacteriële embolieën die in de hersenen een abces kunnen vormen.

Voorbeeld: In een Belgische studie werden patiënten met diabetes drie keer vaker gediagnosticeerd met een hersenabces, voornamelijk veroorzaakt door slecht gecontroleerde infecties.

Genetische factoren
Hoewel genetica geen directe oorzaak is van hersenabcessen, kunnen genetische predisposities het risico vergroten:

• Immunodeficiëntie: Genetische aandoeningen zoals chronische granulomateuze ziekte (CGD) maken patiënten vatbaar voor infecties die hersenabcessen veroorzaken.
• Stollingsstoornissen: Factor V Leiden-mutaties kunnen de kans op trombose vergroten, wat een risicofactor kan zijn voor embolieën en daaropvolgende abcesvorming.

Voorbeeld: Een familieonderzoek in Nederland liet zien dat patiënten met CGD een 10 keer hoger risico hadden op hersenabcessen veroorzaakt door Aspergillus-schimmels.

Internationale verschillen
De epidemiologie van hersenabcessen verschilt aanzienlijk tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden:

• Europa en Noord-Amerika: Lage incidentie door toegang tot gezondheidszorg en vroege behandeling van infecties. Bacteriële oorzaken, zoals Streptococcus en Staphylococcus aureus, zijn dominant.
• Sub-Sahara Afrika: Hoge incidentie door parasitaire infecties en slechte hygiënische omstandigheden.
• Azië en Zuid-Amerika: Hier spelen schimmels zoals Candida en parasieten zoals Entamoeba een grotere rol.

Epidemiologische trends: wat leren we?

• Dalende incidentie: In ontwikkelde landen is de incidentie van hersenabcessen gedaald door betere vaccinaties en vroegtijdige antibiotische behandelingen.
• Regionale verschillen: In tropische gebieden blijven parasitaire en schimmelinfecties belangrijke oorzaken, terwijl in gematigde klimaten bacteriële infecties domineren.
• Rol van trauma: Verkeersongevallen en hoofdletsel blijven wereldwijd een belangrijke risicofactor, vooral in gebieden met slechte verkeersveiligheid.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een hersenabces

Een hersenabces is een ernstige infectie waarbij pus zich ophoopt in het hersenweefsel. Dit proces wordt veroorzaakt door een complexe interactie tussen pathogenen, immuunsysteemreacties en de anatomie van de hersenen. Het ontstaansmechanisme volgt meestal een voorspelbaar patroon, beginnend met een infectieuze bron en eindigend in de vorming van een abces dat de hersenfunctie ernstig kan verstoren.

Stap 1: De infectieuze bron

De meeste hersenabcessen ontstaan door een infectie die zich uitbreidt naar het hersenweefsel. De belangrijkste routes zijn:

• Directe uitbreiding: Infecties in aangrenzende gebieden, zoals de sinussen (sinogene abcessen), het middenoor (otogene abcessen) of het mastoïd, kunnen doorbreken naar de hersenen.
• Hematogene verspreiding: Bacteriën of schimmels verspreiden zich via de bloedbaan, vaak vanuit een infectie elders, zoals endocarditis, longabcessen of een abces in de buik.
• Trauma: Open schedelletsels of operaties kunnen pathogenen direct in de hersenen introduceren.
• Neurochirurgische complicaties: Procedures zoals ventriculaire shunts kunnen een route bieden voor infectie.

Stap 2: De beginfase: cerebritis

In de vroege fase van een hersenabces ontstaat cerebritis, een acute ontsteking van het hersenweefsel. Tijdens deze fase infiltreren neutrofielen en andere immuuncellen het gebied, in een poging de infectie te bestrijden.

• Vasculaire lekkage: De infectie veroorzaakt schade aan de bloed-hersenbarrière, waardoor plasma en immuuncellen het hersenweefsel binnendringen. Dit leidt tot zwelling (oedeem) en verhoogde intracraniële druk.
• Oxidatieve stress: Neutrofielen produceren reactieve zuurstofmoleculen om de pathogenen te vernietigen, maar dit kan ook omliggend hersenweefsel beschadigen.

Stap 3: Vorming van een ingekapseld abces

Na enkele dagen tot weken probeert het lichaam de infectie in te kapselen om verdere verspreiding te voorkomen. Dit resulteert in de vorming van een abces met verschillende zones:

• Centrale necrose: Het midden van het abces bestaat uit dood weefsel, bacteriën en immuuncellen.
• Purulente inhoud: Deze pus bevat bacteriën, afgestorven neutrofielen en weefselresten.
• Granulatieweefsel: Rondom het necrotische centrum ontstaat een laag van actieve fibroblasten en immuuncellen.
• Fibreuze kapsel: Dit kapsel van bindweefsel scheidt het abces van het gezonde hersenweefsel. Dit proces is een poging van het lichaam om verdere schade te beperken, maar kan druk uitoefenen op omliggende structuren.

Stap 4: Effecten op de hersenen

De vorming van een abces leidt tot verschillende complicaties in het hersenweefsel:

• Massa-effect: Het groeiende abces veroorzaakt compressie van omliggende hersenstructuren, wat kan leiden tot neurologische uitval, verhoogde intracraniële druk en soms herniatie.
• Ontsteking en zwelling: De omliggende weefsels raken ontstoken, wat kan bijdragen aan oedeem en verdere verstoring van de hersenfunctie.
• Zenuwbanen en bloedvaten: Mechanische compressie kan de bloedtoevoer verstoren of zenuwbanen beschadigen, wat resulteert in ischemie of focale neurologische symptomen.

Rol van pathogenen

De veroorzakers van hersenabcessen variëren afhankelijk van de oorsprong van de infectie:

• Bacteriën: Meest voorkomend, zoals Streptococcus spp., Staphylococcus aureus, en anaërobe bacteriën (bijvoorbeeld Bacteroides).
• Schimmels: Zeldzaam, maar ernstig, vaak bij immunogecompromitteerde patiënten (bijvoorbeeld Aspergillus of Candida).
• Parasieten: Vooral in tropische regio’s, zoals Entamoeba histolytica of Toxoplasma gondii bij immuungecompromitteerde patiënten.

Immuunreactie en complicaties

Het lichaam probeert de infectie te bestrijden met een immuunreactie, maar dit kan soms de situatie verergeren:

• Cytokine-storm: Pro-inflammatoire cytokines zoals IL-1 en TNF-α kunnen leiden tot ernstige zwelling.
• Schade door immuuncellen: Terwijl immuuncellen bacteriën aanvallen, produceren ze enzymen en toxines die ook gezond hersenweefsel beschadigen.

Risicofactoren die het mechanisme beïnvloeden

• Immunosuppressie: Patiënten met HIV, kanker of die immuunsuppressiva gebruiken, hebben een hoger risico op opportunistische infecties die abcessen veroorzaken.
• Hartafwijkingen: Congenitale defecten zoals een ventrikelseptumdefect verhogen het risico op bacteriële embolieën.
• Chronische infecties: Zoals sinusitis, mastoïditis of tandheelkundige infecties, die gemakkelijk naar de hersenen kunnen verspreiden.

Oorzaken van een hersenabces

Bacterie is vaak de boosdoener

Een hersenabces wordt meestal veroorzaakt door een bacterie. Veel bacteriesoorten kunnen de boosdoener zijn. Ook schimmels kunnen een hersenabces veroorzaken, maar dit komt veel minder vaak voor. Dit gebeurt meestal bij ernstige afweerproblemen, bijvoorbeeld door chemotherapie. Het micro-organisme dat het meest vaak een hersenabces veroorzaakt, is de streptokok. In 80-90 procent van alle gevallen is er echter sprake van meerdere organismen.

Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam

Een hersenabces kan het gevolg zijn van:

• directe groei vanuit de omgeving; of
• worden gevormd door bacteriën die vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam worden aangevoerd.

Een hersenabces kan worden veroorzaakt door een infectie die zich vanuit een andere plaats in het hoofd heeft uitgebreid, zoals een kies, de kaak, de neus of een oor. Bijvoorbeeld vanuit een purulente bijholteontsteking of een middenoor- of mastoïdontsteking. Ook een hoofdwond kan zich tot in de hersenen uitbreiden of er kan sprake zijn van een direct penetrerend hersenletsel. Een hersenabces kan echter ook worden gevormd door een infectie elders in het lichaam die met het bloed is meegevoerd, bijvoorbeeld vanuit een infectie in de longen, het hart of de huid. Dit worden 'metastatische hersenabcessen' genoemd. Bij kinderen is in meer dan 60 procent van de hersenabcessen een aangeboren hartafwijking in het spel. evenals een direct penetrerend hersenletsel, schedelbasisfracturen met liquorlekkage of een hersenoperatie. Bacteriële endocarditis leidt slechts zelden tot een hersenabces.6 Bij 25 van de patiënten blijft de oorzaak onduidelijk.

Risicofactoren

Verminderde weerstand door ziekten
Een hersenabces kan ontstaan door verschillende risicofactoren die het lichaam vatbaarder maken voor infecties. Een van de belangrijkste risicofactoren is een verminderde weerstand als gevolg van hematologische maligniteiten, zoals een lymfoom, leukemie en myeloom. Mensen met deze aandoeningen hebben een zwakker immuunsysteem, waardoor bacteriën en andere ziekteverwekkers makkelijker een infectie kunnen veroorzaken. Ook chronische ziekten zoals diabetes en sarcoïdose kunnen de afweer van het lichaam verminderen en zo het risico op een hersenabces vergroten.

Orgaantransplantaties en immunosuppressiva
Orgaantransplantaties zijn ook een belangrijke risicofactor, omdat patiënten die een transplantatie hebben ondergaan, levenslang medicijnen moeten gebruiken om afstoting te voorkomen. Deze immunosuppressiva verzwakken het immuunsysteem, waardoor de kans op infecties, zoals een hersenabces, toeneemt. Hetzelfde geldt voor mensen die langdurig corticosteroïden gebruiken. Deze medicijnen worden vaak voorgeschreven voor de behandeling van chronische ontstekingsziekten, maar hebben als bijwerking dat ze de immuunrespons verlagen.

Hiv/aids en intraveneus drugsgebruik
Daarnaast zijn mensen met hiv/aids bijzonder kwetsbaar voor hersenabcessen, omdat hun immuunsysteem ernstig verzwakt is. Dit maakt hen vatbaarder voor opportunistische infecties, die normaal gesproken door een gezond immuunsysteem onder controle worden gehouden. Intraveneus drugsgebruik vormt ook een groot risico, omdat het injecteren van drugs met onsteriele naalden bacteriën direct in de bloedbaan kan brengen, wat kan leiden tot infecties die uiteindelijk de hersenen bereiken.

Hoofdtrauma's en infecties elders in het lichaam
Andere risicofactoren zijn hoofdtrauma's, chirurgie aan de schedel, en infecties elders in het lichaam, zoals longontsteking, sinusitis of een oorontsteking. Deze infecties kunnen via de bloedbaan of door direct contact overslaan naar de hersenen en daar een abces veroorzaken. Het is daarom belangrijk dat mensen met deze risicofactoren extra alert zijn op symptomen die kunnen wijzen op een hersenabces, zoals ernstige hoofdpijn, koorts of neurologische symptomen.

Risicogroepen

Mensen met een verzwakt immuunsysteem
Hoewel iedereen een hersenabces kan ontwikkelen, zijn er bepaalde groepen mensen die een groter risico lopen. Een van de belangrijkste risicogroepen zijn mensen met een verzwakt immuunsysteem. Dit omvat mensen met hematologische maligniteiten, zoals lymfomen, leukemie of myeloom, evenals mensen met hiv/aids. Hun verminderde immuunrespons maakt hen bijzonder kwetsbaar voor infecties die zich naar de hersenen kunnen verspreiden.

Mensen met chronische ziekten
Ook mensen met chronische ziekten zoals diabetes behoren tot de risicogroepen voor een hersenabces. Diabetes kan de immuunfunctie aantasten en de bloedcirculatie verminderen, waardoor wonden en infecties moeilijker genezen. Hierdoor kunnen bacteriën zich gemakkelijker verspreiden en mogelijk de hersenen bereiken. Mensen die lijden aan sarcoïdose, een aandoening waarbij ontstekingen in verschillende organen ontstaan, lopen eveneens een verhoogd risico op het ontwikkelen van een hersenabces, vooral wanneer hun immuunsysteem verzwakt is.

Patiënten na een orgaantransplantatie en langdurig corticosteroïdgebruik
Patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, behoren ook tot een risicogroep, omdat ze immuunonderdrukkende medicatie gebruiken om afstoting van het nieuwe orgaan te voorkomen. Dit verhoogt de kans op infecties aanzienlijk, inclusief infecties die tot een hersenabces kunnen leiden. Daarnaast zijn mensen die langdurig corticosteroïden gebruiken vatbaarder voor hersenabcessen, aangezien deze medicijnen de natuurlijke immuunrespons van het lichaam verlagen.

Intraveneuze drugsgebruikers en hoofdtrauma
Een andere risicogroep zijn intraveneuze drugsgebruikers. Door het gebruik van onsteriele naalden kunnen bacteriën direct in de bloedbaan worden geïnjecteerd, waardoor ze zich naar verschillende delen van het lichaam kunnen verspreiden, inclusief de hersenen. Dit kan resulteren in ernstige infecties zoals hersenabcessen. Ook mensen die recent een hoofdtrauma of schedelchirurgie hebben ondergaan, lopen een verhoogd risico, omdat deze gebeurtenissen de natuurlijke barrière van de hersenen tegen infecties kunnen doorbreken en een toegangspoort voor ziekteverwekkers kunnen vormen.

Mensen met aanhoudende of ernstige infecties
Daarnaast lopen mensen met aanhoudende of ernstige infecties, zoals sinusitis, otitis media (oorontsteking), of longinfecties, ook een groter risico op hersenabcessen. Deze infecties kunnen zich via de bloedbaan of direct naar de hersenen verspreiden, vooral wanneer ze niet adequaat worden behandeld. Het is daarom belangrijk dat deze groepen extra waakzaam zijn voor symptomen zoals aanhoudende hoofdpijn, koorts of neurologische veranderingen, zodat een hersenabces tijdig kan worden opgespoord en behandeld.

Hersenabces symptomen

De symptomen van een hersenabces zijn dezelfde als andere aandoeningen die ruimte innemen in de hersenen, zoals een hersentumor. Afhankelijk van de locatie en de grootte van het abces, kun je last krijgen van de volgende verschijnselen:

• hoofdpijn;
• neurologische uitvalsverschijnselen;
• epileptische aanvallen;
• misselijkheid en braken;
• duizeligheid;
• gedrags- en/of mentale veranderingen, zoals:
• verwardheid;
• slaperigheid;
• prikkelbaarheid;
• slechte mentale focus;
• beperkte responsiviteit;
• trage denkprocessen.
• een waterhoofd (hydrocefalie); en
• (soms) koorts.

Complicaties

De volgende complicaties kunnen ontstaan.

Hersenvliesontsteking

In sommige gevallen kan de infectie die het hersenabces veroorzaakt, zich verspreiden in de membranen (hersenvliezen) die de hersenen omringen. Dit wordt meningitis of hersenvliesontsteking genoemd. Meningitis die zich ontwikkelt door een hersenabces komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen. De symptomen van meningitis zijn vergelijkbaar met die van een hersenabces en kunnen bestaan uit misselijkheid, koorts, braken, stijve nek, en ernstige of ongebruikelijke hoofdpijn.

Epilepsie

Epilepsie is een relatief veel voorkomende complicatie van hersenabces en het wordt veroorzaakt door schade aan het weefsel van de hersenen. In veel gevallen kan epilepsie worden behandeld met medicatie om aanvallen te voorkomen.

Hersenschade

Er bestaat het gevaar dat hersenbeschadiging optreedt als een complicatie van een hersenabces. Aard en ernst van de schade hangt af van de locatie en de ernst van het abces. Over het algemeen geld dat des te sneller behandeling wordt ingezet, des te groter de kans op een volledig herstel.

Schade aan het weefsel van de hersenen kan leiden tot tijdelijke of permanente complicaties, waaronder:

• geheugenstoornissen;
• moeite met aandacht, het oplossen van problemen, het leren, besluitvorming, of het nemen van initiatief;
• veranderingen in het gedrag, persoonlijkheid, of stemming;
• rusteloosheid;
• agitatie of agressie;
• zwakte of verlamming van lichaamsdelen;
• moeite met kracht, coördinatie, flexibiliteit, timing, of balans bij het bewegen;
• veranderingen in de spraak of taalvaardigheden;
• moeite met slikken; en
• veranderingen in de zintuiglijke waarneming, zoals slechthorendheid of slechtziendheid.

In de meest ernstige gevallen kan een hersenbeschadiging leiden tot een coma of de dood.

Onderzoek en diagnose

CT-scan

Bij vermoeden van een hersenabces, zal in het ziekenhuis een CT-scan als eerste onderzoek worden gedaan. Een abces is op zo'n scan waar te nemen als een ringvormige structuur met een na contrast fel aankleurende rand. Het abces kan echter ook veel weghebben van een hersentumor of beschadiging door een beroerte. Eventueel kan aanvullend nog een MRI worden verricht indien de CT-scan onvoldoende duidelijkheid biedt.

Differentiële diagnose

Bij het stellen van de diagnose van een hersenabces, zal de arts andere aandoeningen moeten uitsluiten. Het gaat hierbij om aandoeningen waarvan het klinisch mogelijk sterk lijkt op een hersenabces:

• bacteriële meningitis (hersenvliesontsteking);
• primaire hersentumor of metastatische hersentumor;
• cryptokokkose, een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Cryptococcus neoformans;
  Aneurysma / Bron: Martin Sulman
• cysticercose, een infectie die wordt veroorzaakt door de larven van de lintworm Taenia solium;
• epiduraal abces, een zwelling tussen het ruggenmerg of de schedel en het zenuwstelsel en meestal het gevolg van een infectie met bacteriën;
• focale encefalitis (hersenontsteking);
• mycotische aneurysma, een plaatselijke verwijding van een slagader als gevolg van bacteriën;
• septische cerebrale embolieën die een infarct veroorzaken; en
• septische sinustrombose.

Behandeling hersenabces

Er worden grofweg drie behandelmogelijkheden onderscheiden:

Langdurige behandeling met antibiotica

De meest gebruikte antibiotica zijn penicilline, metronidazol, nafcilline en cefalosporinen, welke vaak langdurig (ten minste 6 weken) worden gegeven via een infuus, met elke 2 weken een CT- of MRI-scan uitgevoerd om te kijken of de behandeling aanslaat. Deze behandeling heeft alleen kans van slagen als antibiotica in het abces kan doordringen en het abces nog niet volledig ingekapseld is. Het kan dus alleen bij een vroeg opgespoorde abces, dus in de beginfase. Ook moet de veroorzakende bacterie bekend zijn, zodat de juiste antibiotica gegeven kan worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)

Stereotaxie is een methode om een bepaalde plek binnen de hersenen met precisie te kunnen bepalen. Bij diep gelegen abcessen of als er sprake is van meerdere abcessen, wordt vaak voor deze behandelmethode gekozen. Hierbij wordt een gaatje in de schedel gemaakt, waarna de pus wordt uitgezogen en zo nodig wordt de abcesholte gespoeld. Er wordt voor deze behandeling een metalen frame op je schedel bevestigd, waaraan staafjes zitten die als punten op de CT-scan verschijnen. Het frame en de staafjes zijn de referentiepunten voor de exacte plaatsing van de biopsienaald. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus. Uit het verkregen materiaal kan men vaststellen om welke bacterie het gaat, zodat de antibiotica zeer gericht gegeven kunnen worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie

​Het woord 'craniotomie' komt uit het Latijn en betekent letterlijk: openen van de schedel (cranio). Bij deze behandelmethode wordt een opening in de schedel gemaakt, zodat de chirurg toegang krijgt tot het operatiegebied. Via de opening wordt de abcesholte geleegd en gespoeld. Tevens kan een eventueel aanwezig vreemd lichaam, zoals een houtsplinter of kogel, verwijderd worden. Naderhand kan er een slangetje (drain) in de abcesholte worden achtergelaten. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus.

Hersenabces prognose

Een hersenabces is goed te behandelen en er vindt vrijwel altijd een volledige genezing plaats. Een hersenabces keert niet meer terug, tenzij de onderliggende oorzaak blijft bestaan. Het litteken dat na het abces overblijft kan bij sommige mensen aanleiding geven tot epilepsie. Met medicijnen is dat meestal goed te behandelen. Aan een hersenabces houden sommige mensen cognitieve stoornissen of neurologische uitvalsverschijnselen over.¹

Kun je overlijden aan een hersenabces?

Ja, je kan komen te overlijden aan de gevolgen van een hersenabces. Als een hersenabces onbehandeld blijft, kan het permanente hersenbeschadiging veroorzaken en fataal zijn .

Noot:

1. R.N. Tjong Tjin Joe, T.L. Wisselo†, A.R.J. Girbes en W.P. Vandertop. Het hersenabces: een moeilijke diagnose. Ned Tijdschr Geneeskd. 2003;147:785-9

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling
• Peritonsillair abces of keelabces: symptomen en behandeling
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling