Hersenabces: symptomen en behandeling abces in de hersenen

Wat is een hersenabces en hoe wordt een hersenabces behandeld? Een abces is een ingekapselde holte die is gevuld met bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus). Een abces kan overal in het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld in de mond, lies, kaak, oor, buik, maar ook in de grote of kleine hersenen. Bij een plaatselijke ophoping van pus in de hersenen spreekt men van een 'hersenabces'. Een hersenabces is een zeldzame, doch levensbedreigende en zeer gevaarlijke aandoening. De diagnose 'hersenabces' wordt gesteld door middel van een CT-scan of MRI, voor en na toediening van contrastmiddel. Er zijn drie behandelingsmethodes: behandeling met antibiotica, stereotactische behandeling en operatie. De behandeling van het hersenabces is primair chirurgisch, doch niet-chirurgische behandeling van het hersenabces kan overwogen worden in een vroeg stadium.

• Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?
• Oorzaken hersenabces
• Bacterie is vaak de boosdoener
• Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam
• Risicofactoren hersenabces
• Hersenabces symptomen
• Complicaties
• Hersenvliesontsteking
• Epilepsie
• Hersenschade
• Onderzoek en diagnose
• CT-scan
• Differentiële diagnose
• Behandeling hersenabces
• Langdurige behandeling met antibiotica
• Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)
• Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie
• Hersenabces prognose
• Kun je overlijden aan een hersenabces?

Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?

Een hersenabces is een plaatselijke, ingekapselde ophoping van bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus) in de hersenen. Een hersenabces is een betrekkelijk zeldzaam verschijnsel. Een hersenabces is een potentieel levensbedreigende aandoening, aangezien het omliggende hersenweefsel kan opzwellen als gevolg waarvan de druk binnen de schedel toeneemt. Des te groter het abces, des te groter de zwelling en de druk, waardoor de hersenen in de verdrukking komen.

Oorzaken hersenabces

Bacterie is vaak de boosdoener

Een hersenabces wordt meestal veroorzaakt door een bacterie. Veel bacteriesoorten kunnen de boosdoener zijn. Ook schimmels kunnen een hersenabces veroorzaken, maar dit komt veel minder vaak voor. Dit gebeurt meestal bij ernstige afweerproblemen, bijvoorbeeld door chemotherapie. Het micro-organisme dat het meest vaak een hersenabces veroorzaakt, is de streptokok. In 80-90 procent van alle gevallen is er echter sprake van meerdere organismen.

Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam

Een hersenabces kan het gevolg zijn van:

• directe groei vanuit de omgeving; of
• worden gevormd door bacteriën die vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam worden aangevoerd.

Een hersenabces kan worden veroorzaakt door een infectie die zich vanuit een andere plaats in het hoofd heeft uitgebreid, zoals een kies, de kaak, de neus of een oor. Bijvoorbeeld vanuit een purulente bijholteontsteking of een middenoor- of mastoïdontsteking. Ook een hoofdwond kan zich tot in de hersenen uitbreiden of er kan sprake zijn van een direct penetrerend hersenletsel. Een hersenabces kan echter ook worden gevormd door een infectie elders in het lichaam die met het bloed is meegevoerd, bijvoorbeeld vanuit een infectie in de longen, het hart of de huid. Dit worden 'metastatische hersenabcessen' genoemd. Bij kinderen is in meer dan 60 procent van de hersenabcessen een aangeboren hartafwijking in het spel. evenals een direct penetrerend hersenletsel, schedelbasisfracturen met liquorlekkage of een hersenoperatie. Bacteriële endocarditis leidt slechts zelden tot een hersenabces.6 Bij 25 van de patiënten blijft de oorzaak onduidelijk.

Risicofactoren hersenabces

Een verminderde weerstand als gevolg van hematologische maligniteiten (als lymfoom, leukemie en myeloom), diabetes, sarcoïdose, orgaantransplantaties, corticosteroïdgebruik, hiv/aids en intraveneus drugsgebruik.

Hersenabces symptomen

De symptomen van een hersenabces zijn dezelfde als andere aandoeningen die ruimte innemen in de hersenen, zoals een hersentumor. Afhankelijk van de locatie en de grootte van het abces, kun je last krijgen van de volgende verschijnselen:

• hoofdpijn;
• neurologische uitvalsverschijnselen;
• epileptische aanvallen;
• misselijkheid en braken;
• duizeligheid;
• gedrags- en/of mentale veranderingen, zoals:
• verwardheid;
• slaperigheid;
• prikkelbaarheid;
• slechte mentale focus;
• beperkte responsiviteit;
• trage denkprocessen.
• een waterhoofd (hydrocefalie); en
• (soms) koorts.

Complicaties

De volgende complicaties kunnen ontstaan.

Hersenvliesontsteking

In sommige gevallen kan de infectie die het hersenabces veroorzaakt, zich verspreiden in de membranen (hersenvliezen) die de hersenen omringen. Dit wordt meningitis of hersenvliesontsteking genoemd. Meningitis die zich ontwikkelt door een hersenabces komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen. De symptomen van meningitis zijn vergelijkbaar met die van een hersenabces en kunnen bestaan uit misselijkheid, koorts, braken, stijve nek, en ernstige of ongebruikelijke hoofdpijn.

Epilepsie

Epilepsie is een relatief veel voorkomende complicatie van hersenabces en het wordt veroorzaakt door schade aan het weefsel van de hersenen. In veel gevallen kan epilepsie worden behandeld met medicatie om aanvallen te voorkomen.

Hersenschade

Er bestaat het gevaar dat hersenbeschadiging optreedt als een complicatie van een hersenabces. Aard en ernst van de schade hangt af van de locatie en de ernst van het abces. Over het algemeen geld dat des te sneller behandeling wordt ingezet, des te groter de kans op een volledig herstel.

Schade aan het weefsel van de hersenen kan leiden tot tijdelijke of permanente complicaties, waaronder:

• geheugenstoornissen;
• moeite met aandacht, het oplossen van problemen, het leren, besluitvorming, of het nemen van initiatief;
• veranderingen in het gedrag, persoonlijkheid, of stemming;
• rusteloosheid;
• agitatie of agressie;
• zwakte of verlamming van lichaamsdelen;
• moeite met kracht, coördinatie, flexibiliteit, timing, of balans bij het bewegen;
• veranderingen in de spraak of taalvaardigheden;
• moeite met slikken; en
• veranderingen in de zintuiglijke waarneming, zoals slechthorendheid of slechtziendheid.

In de meest ernstige gevallen kan een hersenbeschadiging leiden tot een coma of de dood.

Onderzoek en diagnose

CT-scan

Bij vermoeden van een hersenabces, zal in het ziekenhuis een CT-scan als eerste onderzoek worden gedaan. Een abces is op zo'n scan waar te nemen als een ringvormige structuur met een na contrast fel aankleurende rand. Het abces kan echter ook veel weghebben van een hersentumor of beschadiging door een beroerte. Eventueel kan aanvullend nog een MRI worden verricht indien de CT-scan onvoldoende duidelijkheid biedt.

Differentiële diagnose

Bij het stellen van de diagnose van een hersenabces, zal de arts andere aandoeningen moeten uitsluiten. Het gaat hierbij om aandoeningen waarvan het klinisch mogelijk sterk lijkt op een hersenabces:

• bacteriële meningitis (hersenvliesontsteking);
• primaire hersentumor of metastatische hersentumor;
• cryptokokkose, een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Cryptococcus neoformans;
  Aneurysma / Bron: Martin Sulman
• cysticercose, een infectie die wordt veroorzaakt door de larven van de lintworm Taenia solium;
• epiduraal abces, een zwelling tussen het ruggenmerg of de schedel en het zenuwstelsel en meestal het gevolg van een infectie met bacteriën;
• focale encefalitis (hersenontsteking);
• mycotische aneurysma, een plaatselijke verwijding van een slagader als gevolg van bacteriën;
• septische cerebrale embolieën die een infarct veroorzaken; en
• septische sinustrombose.

Behandeling hersenabces

Er worden grofweg drie behandelmogelijkheden onderscheiden:

Langdurige behandeling met antibiotica

De meest gebruikte antibiotica zijn penicilline, metronidazol, nafcilline en cefalosporinen, welke vaak langdurig (ten minste 6 weken) worden gegeven via een infuus, met elke 2 weken een CT- of MRI-scan uitgevoerd om te kijken of de behandeling aanslaat. Deze behandeling heeft alleen kans van slagen als antibiotica in het abces kan doordringen en het abces nog niet volledig ingekapseld is. Het kan dus alleen bij een vroeg opgespoorde abces, dus in de beginfase. Ook moet de veroorzakende bacterie bekend zijn, zodat de juiste antibiotica gegeven kan worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)

Stereotaxie is een methode om een bepaalde plek binnen de hersenen met precisie te kunnen bepalen. Bij diep gelegen abcessen of als er sprake is van meerdere abcessen, wordt vaak voor deze behandelmethode gekozen. Hierbij wordt een gaatje in de schedel gemaakt, waarna de pus wordt uitgezogen en zo nodig wordt de abcesholte gespoeld. Er wordt voor deze behandeling een metalen frame op je schedel bevestigd, waaraan staafjes zitten die als punten op de CT-scan verschijnen. Het frame en de staafjes zijn de referentiepunten voor de exacte plaatsing van de biopsienaald. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus. Uit het verkregen materiaal kan men vaststellen om welke bacterie het gaat, zodat de antibiotica zeer gericht gegeven kunnen worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie

​Het woord 'craniotomie' komt uit het Latijn en betekent letterlijk: openen van de schedel (cranio). Bij deze behandelmethode wordt een opening in de schedel gemaakt, zodat de chirurg toegang krijgt tot het operatiegebied. Via de opening wordt de abcesholte geleegd en gespoeld. Tevens kan een eventueel aanwezig vreemd lichaam, zoals een houtsplinter of kogel, verwijderd worden. Naderhand kan er een slangetje (drain) in de abcesholte worden achtergelaten. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus.

Hersenabces prognose

Een hersenabces is goed te behandelen en er vindt vrijwel altijd een volledige genezing plaats. Een hersenabces keert niet meer terug, tenzij de onderliggende oorzaak blijft bestaan. Het litteken dat na het abces overblijft kan bij sommige mensen aanleiding geven tot epilepsie. Met medicijnen is dat meestal goed te behandelen. Aan een hersenabces houden sommige mensen cognitieve stoornissen of neurologische uitvalsverschijnselen over.¹

Kun je overlijden aan een hersenabces?

Ja, je kan komen te overlijden aan de gevolgen van een hersenabces. Als een hersenabces onbehandeld blijft, kan het permanente hersenbeschadiging veroorzaken en fataal zijn .

Noot:

1. R.N. Tjong Tjin Joe, T.L. Wisselo†, A.R.J. Girbes en W.P. Vandertop. Het hersenabces: een moeilijke diagnose. Ned Tijdschr Geneeskd. 2003;147:785-9

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling
• Peritonsillair abces of keelabces: symptomen en behandeling
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling