Hersenabces: symptomen en behandeling abces in de hersenen

Wat is een hersenabces en hoe wordt een hersenabces behandeld? Een abces is een ingekapselde holte die is gevuld met bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus). Een abces kan overal in het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld in de mond, lies, kaak, oor, buik, maar ook in de grote of kleine hersenen. Bij een plaatselijke ophoping van pus in de hersenen spreekt men van een 'hersenabces'. Een hersenabces is een zeldzame, doch levensbedreigende en zeer gevaarlijke aandoening. De diagnose 'hersenabces' wordt gesteld door middel van een CT-scan of MRI, voor en na toediening van contrastmiddel. Er zijn drie behandelingsmethodes: behandeling met antibiotica, stereotactische behandeling en operatie. De behandeling van het hersenabces is primair chirurgisch, doch niet-chirurgische behandeling van het hersenabces kan overwogen worden in een vroeg stadium.

• Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een hersenabces
• Stap 1: De infectieuze bron
• Stap 2: De beginfase: cerebritis
• Stap 3: Vorming van een ingekapseld abces
• Stap 4: Effecten op de hersenen
• Rol van pathogenen
• Immuunreactie en complicaties
• Risicofactoren die het mechanisme beïnvloeden
• Oorzaken van een hersenabces
• Bacterie is vaak de boosdoener
• Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Hersenabces symptomen
• Complicaties
• Hersenvliesontsteking
• Epilepsie
• Hersenschade
• Onderzoek en diagnose
• CT-scan
• Differentiële diagnose
• Behandeling hersenabces
• Langdurige behandeling met antibiotica
• Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)
• Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie
• Herstellen van een hersenabces: praktische tips!
• Dagelijkse temperatuurcontrole: jouw vroege alarmsysteem
• Medicatieschema: geen ruimte voor speling
• Blijf drukverhoging vermijden
• Eet jezelf sterk: de kracht van eiwitten
• Organiseer hulp: niemand doet het alleen
• Slaap met een verhoogd hoofdeinde: lig slim
• Gebruik een wekker: blijf op schema
• Vermijd alcohol en schadelijke stoffen: kies voor zuiverheid
• Plan fysiotherapie: lichte beweging doet wonderen
• Vermijd uitdroging: water is je beste vriend
• Houd contact met je arts: niets is te klein om te melden
• Draag een medische ID-armband: veiligheid voorop
• Prognose van een hersenabces
• Kun je overlijden aan een hersenabces?

Een abces in de hersenen: wat is een hersenabces?

Pieter, een gezonde en energieke man van 32, klaagde wekenlang over hoofdpijn en vermoeidheid. Hij dacht dat het stress was van zijn werk, maar toen hij plotseling dubbel begon te zien en zijn evenwicht verloor, wist hij dat er meer aan de hand was. Een bezoek aan de spoedeisende hulp bracht een schokkende diagnose: een hersenabces.

De artsen vermoedden dat een onbehandelde oorontsteking de infectie had veroorzaakt, die zich naar zijn hersenen had verspreid. Pieter onderging een spoedoperatie om het abces te draineren en kreeg wekenlang krachtige antibiotica. Ondanks de angst en onzekerheid toonde hij ongelooflijke veerkracht. Pieter werkt nu aan zijn herstel en deelt zijn verhaal om anderen te waarschuwen voor het serieus nemen van onschuldige klachten. Zijn motto? "Je lichaam negeren is nooit de oplossing."

Een hersenabces is een plaatselijke, ingekapselde ophoping van bacteriën, witte bloedcellen en weefselmateriaal (pus) in de hersenen. Een hersenabces is een betrekkelijk zeldzaam verschijnsel. Een hersenabces is een potentieel levensbedreigende aandoening, aangezien het omliggende hersenweefsel kan opzwellen als gevolg waarvan de druk binnen de schedel toeneemt. Des te groter het abces, des te groter de zwelling en de druk, waardoor de hersenen in de verdrukking komen.

Epidemiologie

Hersenabcessen zijn zeldzaam maar potentieel levensbedreigend. Ze ontstaan wanneer bacteriën, schimmels of parasieten een gelokaliseerde infectie in het hersenweefsel veroorzaken. Hoewel de aandoening wereldwijd voorkomt, zijn er aanzienlijke verschillen in incidentie afhankelijk van leeftijd, geslacht, onderliggende risicofactoren, en geografische regio. Hieronder volgt een uitgebreide analyse van de epidemiologie van hersenabcessen, inclusief demografische en geografische trends, genetische invloeden, en relevante risicofactoren.

Geslacht en leeftijd: wie loopt het meeste risico?
Geslacht
Hersenabcessen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een verhouding van ongeveer 2:1. Dit verschil wordt deels toegeschreven aan risicofactoren zoals trauma, verslaving (bijvoorbeeld drugsgebruik), en gedragsmatige verschillen die vaker bij mannen voorkomen.

Leeftijd
De incidentie van hersenabcessen varieert sterk met de leeftijd:

• Kinderen: Bij kinderen is de aandoening zeldzaam, maar kan het optreden als complicatie van aangeboren hartafwijkingen, zoals een tetralogie van Fallot, of infecties zoals middenoorontstekingen.
• Volwassenen: Hersenabcessen komen vaker voor bij volwassenen tussen de 30-50 jaar, vaak als gevolg van trauma, immuunsuppressie of infecties zoals sinusitis of tandheelkundige infecties.

Voorbeeld: Een studie in Nederland rapporteerde dat ongeveer 1 op de 100.000 volwassenen per jaar een hersenabces ontwikkelt, terwijl de incidentie bij kinderen lager is, rond 0,3 per 100.000.

Klimaat en geografische factoren
Klimaat
In tropische gebieden wordt een hoger aantal hersenabcessen gerapporteerd, vooral door parasitaire infecties zoals Entamoeba histolytica of schimmelinfecties zoals Aspergillus. Het warme en vochtige klimaat bevordert de groei en verspreiding van deze pathogenen.

Nederland en overzeese gebieden
In Nederland is de incidentie relatief laag, met een geschatte 1,3 gevallen per 100.000 inwoners per jaar. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals de Antillen, is de incidentie iets hoger door een grotere blootstelling aan tropische parasieten en schimmels.

Voorbeeld: In Aruba werd een verhoogd aantal gevallen van hersenabcessen gemeld bij patiënten met een voorgeschiedenis van amoebeninfecties, een probleem dat in Nederland zeldzaam is.

België
De incidentie in België is vergelijkbaar met Nederland, maar er is een lichte toename in stedelijke gebieden zoals Brussel, waar sociale factoren zoals drugsmisbruik en slechte toegang tot medische zorg bijdragen aan een verhoogd risico.

Wereldwijd

• Ontwikkelingslanden: In landen met beperkte toegang tot gezondheidszorg en antibiotica, zoals delen van Sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië, is de incidentie veel hoger, tot 8-15 gevallen per 100.000 inwoners per jaar. Hier zijn parasitaire en schimmelinfecties belangrijke oorzaken.
• Ontwikkelde landen: In Europa en Noord-Amerika blijft de incidentie laag door betere hygiëne, vaccinatieprogramma's en antibiotica.

Oorzaken en risicofactoren: een divers palet
De epidemiologie van hersenabcessen wordt sterk beïnvloed door de onderliggende oorzaken:

• Otogene infecties: In ontwikkelingslanden zijn middenoorontstekingen verantwoordelijk voor ongeveer 40-50% van de gevallen.
• Sinogene infecties: Sinusitis leidt in 10-20% van de gevallen tot hersenabcessen, vooral in regio’s met koude klimaten waar sinusinfecties vaker voorkomen.
• Trauma: Open hoofdletsels verhogen het risico op hersenabcessen aanzienlijk. In Europa zijn trauma-gerelateerde gevallen goed voor 10-15% van de incidentie.
• Immunosuppressie: Patiënten met HIV, diabetes, of chemotherapie hebben een verhoogd risico op hersenabcessen door opportunistische infecties.
• Congenitale hartafwijkingen: Bij kinderen is dit een belangrijke oorzaak; defecten zoals een ventrikelseptumdefect verhogen de kans op bacteriële embolieën die in de hersenen een abces kunnen vormen.

Voorbeeld: In een Belgische studie werden patiënten met diabetes drie keer vaker gediagnosticeerd met een hersenabces, voornamelijk veroorzaakt door slecht gecontroleerde infecties.

Genetische factoren
Hoewel genetica geen directe oorzaak is van hersenabcessen, kunnen genetische predisposities het risico vergroten:

• Immunodeficiëntie: Genetische aandoeningen zoals chronische granulomateuze ziekte (CGD) maken patiënten vatbaar voor infecties die hersenabcessen veroorzaken.
• Stollingsstoornissen: Factor V Leiden-mutaties kunnen de kans op trombose vergroten, wat een risicofactor kan zijn voor embolieën en daaropvolgende abcesvorming.

Voorbeeld: Een familieonderzoek in Nederland liet zien dat patiënten met CGD een 10 keer hoger risico hadden op hersenabcessen veroorzaakt door Aspergillus-schimmels.

Internationale verschillen
De epidemiologie van hersenabcessen verschilt aanzienlijk tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden:

• Europa en Noord-Amerika: Lage incidentie door toegang tot gezondheidszorg en vroege behandeling van infecties. Bacteriële oorzaken, zoals Streptococcus en Staphylococcus aureus, zijn dominant.
• Sub-Sahara Afrika: Hoge incidentie door parasitaire infecties en slechte hygiënische omstandigheden.
• Azië en Zuid-Amerika: Hier spelen schimmels zoals Candida en parasieten zoals Entamoeba een grotere rol.

Epidemiologische trends: wat leren we?

• Dalende incidentie: In ontwikkelde landen is de incidentie van hersenabcessen gedaald door betere vaccinaties en vroegtijdige antibiotische behandelingen.
• Regionale verschillen: In tropische gebieden blijven parasitaire en schimmelinfecties belangrijke oorzaken, terwijl in gematigde klimaten bacteriële infecties domineren.
• Rol van trauma: Verkeersongevallen en hoofdletsel blijven wereldwijd een belangrijke risicofactor, vooral in gebieden met slechte verkeersveiligheid.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een hersenabces

Een hersenabces is een ernstige infectie waarbij pus zich ophoopt in het hersenweefsel. Dit proces wordt veroorzaakt door een complexe interactie tussen pathogenen, immuunsysteemreacties en de anatomie van de hersenen. Het ontstaansmechanisme volgt meestal een voorspelbaar patroon, beginnend met een infectieuze bron en eindigend in de vorming van een abces dat de hersenfunctie ernstig kan verstoren.

Stap 1: De infectieuze bron

De meeste hersenabcessen ontstaan door een infectie die zich uitbreidt naar het hersenweefsel. De belangrijkste routes zijn:

• Directe uitbreiding: Infecties in aangrenzende gebieden, zoals de sinussen (sinogene abcessen), het middenoor (otogene abcessen) of het mastoïd, kunnen doorbreken naar de hersenen.
• Hematogene verspreiding: Bacteriën of schimmels verspreiden zich via de bloedbaan, vaak vanuit een infectie elders, zoals endocarditis, longabcessen of een abces in de buik.
• Trauma: Open schedelletsels of operaties kunnen pathogenen direct in de hersenen introduceren.
• Neurochirurgische complicaties: Procedures zoals ventriculaire shunts kunnen een route bieden voor infectie.

Stap 2: De beginfase: cerebritis

In de vroege fase van een hersenabces ontstaat cerebritis, een acute ontsteking van het hersenweefsel. Tijdens deze fase infiltreren neutrofielen en andere immuuncellen het gebied, in een poging de infectie te bestrijden.

• Vasculaire lekkage: De infectie veroorzaakt schade aan de bloed-hersenbarrière, waardoor plasma en immuuncellen het hersenweefsel binnendringen. Dit leidt tot zwelling (oedeem) en verhoogde intracraniële druk.
• Oxidatieve stress: Neutrofielen produceren reactieve zuurstofmoleculen om de pathogenen te vernietigen, maar dit kan ook omliggend hersenweefsel beschadigen.

Stap 3: Vorming van een ingekapseld abces

Na enkele dagen tot weken probeert het lichaam de infectie in te kapselen om verdere verspreiding te voorkomen. Dit resulteert in de vorming van een abces met verschillende zones:

• Centrale necrose: Het midden van het abces bestaat uit dood weefsel, bacteriën en immuuncellen.
• Purulente inhoud: Deze pus bevat bacteriën, afgestorven neutrofielen en weefselresten.
• Granulatieweefsel: Rondom het necrotische centrum ontstaat een laag van actieve fibroblasten en immuuncellen.
• Fibreuze kapsel: Dit kapsel van bindweefsel scheidt het abces van het gezonde hersenweefsel. Dit proces is een poging van het lichaam om verdere schade te beperken, maar kan druk uitoefenen op omliggende structuren.

Stap 4: Effecten op de hersenen

De vorming van een abces leidt tot verschillende complicaties in het hersenweefsel:

• Massa-effect: Het groeiende abces veroorzaakt compressie van omliggende hersenstructuren, wat kan leiden tot neurologische uitval, verhoogde intracraniële druk en soms herniatie.
• Ontsteking en zwelling: De omliggende weefsels raken ontstoken, wat kan bijdragen aan oedeem en verdere verstoring van de hersenfunctie.
• Zenuwbanen en bloedvaten: Mechanische compressie kan de bloedtoevoer verstoren of zenuwbanen beschadigen, wat resulteert in ischemie of focale neurologische symptomen.

Rol van pathogenen

De veroorzakers van hersenabcessen variëren afhankelijk van de oorsprong van de infectie:

• Bacteriën: Meest voorkomend, zoals Streptococcus spp., Staphylococcus aureus, en anaërobe bacteriën (bijvoorbeeld Bacteroides).
• Schimmels: Zeldzaam, maar ernstig, vaak bij immunogecompromitteerde patiënten (bijvoorbeeld Aspergillus of Candida).
• Parasieten: Vooral in tropische regio’s, zoals Entamoeba histolytica of Toxoplasma gondii bij immuungecompromitteerde patiënten.

Immuunreactie en complicaties

Het lichaam probeert de infectie te bestrijden met een immuunreactie, maar dit kan soms de situatie verergeren:

• Cytokine-storm: Pro-inflammatoire cytokines zoals IL-1 en TNF-α kunnen leiden tot ernstige zwelling.
• Schade door immuuncellen: Terwijl immuuncellen bacteriën aanvallen, produceren ze enzymen en toxines die ook gezond hersenweefsel beschadigen.

Risicofactoren die het mechanisme beïnvloeden

• Immunosuppressie: Patiënten met HIV, kanker of die immuunsuppressiva gebruiken, hebben een hoger risico op opportunistische infecties die abcessen veroorzaken.
• Hartafwijkingen: Congenitale defecten zoals een ventrikelseptumdefect verhogen het risico op bacteriële embolieën.
• Chronische infecties: Zoals sinusitis, mastoïditis of tandheelkundige infecties, die gemakkelijk naar de hersenen kunnen verspreiden.

Oorzaken van een hersenabces

Bacterie is vaak de boosdoener

Een hersenabces wordt meestal veroorzaakt door een bacterie. Veel bacteriesoorten kunnen de boosdoener zijn. Ook schimmels kunnen een hersenabces veroorzaken, maar dit komt veel minder vaak voor. Dit gebeurt meestal bij ernstige afweerproblemen, bijvoorbeeld door chemotherapie. Het micro-organisme dat het meest vaak een hersenabces veroorzaakt, is de streptokok. In 80-90 procent van alle gevallen is er echter sprake van meerdere organismen.

Vanuit de omgeving of vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam

Een hersenabces kan het gevolg zijn van:

• directe groei vanuit de omgeving; of
• worden gevormd door bacteriën die vanuit ontstekingshaarden elders in het lichaam worden aangevoerd.

Een hersenabces kan worden veroorzaakt door een infectie die zich vanuit een andere plaats in het hoofd heeft uitgebreid, zoals een kies, de kaak, de neus of een oor. Bijvoorbeeld vanuit een purulente bijholteontsteking of een middenoor- of mastoïdontsteking. Ook een hoofdwond kan zich tot in de hersenen uitbreiden of er kan sprake zijn van een direct penetrerend hersenletsel. Een hersenabces kan echter ook worden gevormd door een infectie elders in het lichaam die met het bloed is meegevoerd, bijvoorbeeld vanuit een infectie in de longen, het hart of de huid. Dit worden 'metastatische hersenabcessen' genoemd. Bij kinderen is in meer dan 60 procent van de hersenabcessen een aangeboren hartafwijking in het spel. evenals een direct penetrerend hersenletsel, schedelbasisfracturen met liquorlekkage of een hersenoperatie. Bacteriële endocarditis leidt slechts zelden tot een hersenabces.6 Bij 25 van de patiënten blijft de oorzaak onduidelijk.

Risicofactoren

Verminderde weerstand door ziekten
Een hersenabces kan ontstaan door verschillende risicofactoren die het lichaam vatbaarder maken voor infecties. Een van de belangrijkste risicofactoren is een verminderde weerstand als gevolg van hematologische maligniteiten, zoals een lymfoom, leukemie en myeloom. Mensen met deze aandoeningen hebben een zwakker immuunsysteem, waardoor bacteriën en andere ziekteverwekkers makkelijker een infectie kunnen veroorzaken. Ook chronische ziekten zoals diabetes en sarcoïdose kunnen de afweer van het lichaam verminderen en zo het risico op een hersenabces vergroten.

Orgaantransplantaties en immunosuppressiva
Orgaantransplantaties zijn ook een belangrijke risicofactor, omdat patiënten die een transplantatie hebben ondergaan, levenslang medicijnen moeten gebruiken om afstoting te voorkomen. Deze immunosuppressiva verzwakken het immuunsysteem, waardoor de kans op infecties, zoals een hersenabces, toeneemt. Hetzelfde geldt voor mensen die langdurig corticosteroïden gebruiken. Deze medicijnen worden vaak voorgeschreven voor de behandeling van chronische ontstekingsziekten, maar hebben als bijwerking dat ze de immuunrespons verlagen.

Hiv/aids en intraveneus drugsgebruik
Daarnaast zijn mensen met hiv/aids bijzonder kwetsbaar voor hersenabcessen, omdat hun immuunsysteem ernstig verzwakt is. Dit maakt hen vatbaarder voor opportunistische infecties, die normaal gesproken door een gezond immuunsysteem onder controle worden gehouden. Intraveneus drugsgebruik vormt ook een groot risico, omdat het injecteren van drugs met onsteriele naalden bacteriën direct in de bloedbaan kan brengen, wat kan leiden tot infecties die uiteindelijk de hersenen bereiken.

Hoofdtrauma's en infecties elders in het lichaam
Andere risicofactoren zijn hoofdtrauma's, chirurgie aan de schedel, en infecties elders in het lichaam, zoals longontsteking, sinusitis of een oorontsteking. Deze infecties kunnen via de bloedbaan of door direct contact overslaan naar de hersenen en daar een abces veroorzaken. Het is daarom belangrijk dat mensen met deze risicofactoren extra alert zijn op symptomen die kunnen wijzen op een hersenabces, zoals ernstige hoofdpijn, koorts of neurologische symptomen.

Risicogroepen

Mensen met een verzwakt immuunsysteem
Hoewel iedereen een hersenabces kan ontwikkelen, zijn er bepaalde groepen mensen die een groter risico lopen. Een van de belangrijkste risicogroepen zijn mensen met een verzwakt immuunsysteem. Dit omvat mensen met hematologische maligniteiten, zoals lymfomen, leukemie of myeloom, evenals mensen met hiv/aids. Hun verminderde immuunrespons maakt hen bijzonder kwetsbaar voor infecties die zich naar de hersenen kunnen verspreiden.

Mensen met chronische ziekten
Ook mensen met chronische ziekten zoals diabetes behoren tot de risicogroepen voor een hersenabces. Diabetes kan de immuunfunctie aantasten en de bloedcirculatie verminderen, waardoor wonden en infecties moeilijker genezen. Hierdoor kunnen bacteriën zich gemakkelijker verspreiden en mogelijk de hersenen bereiken. Mensen die lijden aan sarcoïdose, een aandoening waarbij ontstekingen in verschillende organen ontstaan, lopen eveneens een verhoogd risico op het ontwikkelen van een hersenabces, vooral wanneer hun immuunsysteem verzwakt is.

Patiënten na een orgaantransplantatie en langdurig corticosteroïdgebruik
Patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, behoren ook tot een risicogroep, omdat ze immuunonderdrukkende medicatie gebruiken om afstoting van het nieuwe orgaan te voorkomen. Dit verhoogt de kans op infecties aanzienlijk, inclusief infecties die tot een hersenabces kunnen leiden. Daarnaast zijn mensen die langdurig corticosteroïden gebruiken vatbaarder voor hersenabcessen, aangezien deze medicijnen de natuurlijke immuunrespons van het lichaam verlagen.

Intraveneuze drugsgebruikers en hoofdtrauma
Een andere risicogroep zijn intraveneuze drugsgebruikers. Door het gebruik van onsteriele naalden kunnen bacteriën direct in de bloedbaan worden geïnjecteerd, waardoor ze zich naar verschillende delen van het lichaam kunnen verspreiden, inclusief de hersenen. Dit kan resulteren in ernstige infecties zoals hersenabcessen. Ook mensen die recent een hoofdtrauma of schedelchirurgie hebben ondergaan, lopen een verhoogd risico, omdat deze gebeurtenissen de natuurlijke barrière van de hersenen tegen infecties kunnen doorbreken en een toegangspoort voor ziekteverwekkers kunnen vormen.

Mensen met aanhoudende of ernstige infecties
Daarnaast lopen mensen met aanhoudende of ernstige infecties, zoals sinusitis, otitis media (oorontsteking), of longinfecties, ook een groter risico op hersenabcessen. Deze infecties kunnen zich via de bloedbaan of direct naar de hersenen verspreiden, vooral wanneer ze niet adequaat worden behandeld. Het is daarom belangrijk dat deze groepen extra waakzaam zijn voor symptomen zoals aanhoudende hoofdpijn, koorts of neurologische veranderingen, zodat een hersenabces tijdig kan worden opgespoord en behandeld.

Hersenabces symptomen

De symptomen van een hersenabces zijn dezelfde als andere aandoeningen die ruimte innemen in de hersenen, zoals een hersentumor. Afhankelijk van de locatie en de grootte van het abces, kun je last krijgen van de volgende verschijnselen:

• hoofdpijn;
• neurologische uitvalsverschijnselen;
• epileptische aanvallen;
• misselijkheid en braken;
• duizeligheid;
• gedrags- en/of mentale veranderingen, zoals:
• verwardheid;
• slaperigheid;
• prikkelbaarheid;
• slechte mentale focus;
• beperkte responsiviteit;
• trage denkprocessen.
• een waterhoofd (hydrocefalie); en
• (soms) koorts.

Complicaties

De volgende complicaties kunnen ontstaan.

Hersenvliesontsteking

In sommige gevallen kan de infectie die het hersenabces veroorzaakt, zich verspreiden in de membranen (hersenvliezen) die de hersenen omringen. Dit wordt meningitis of hersenvliesontsteking genoemd. Meningitis die zich ontwikkelt door een hersenabces komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen. De symptomen van meningitis zijn vergelijkbaar met die van een hersenabces en kunnen bestaan uit misselijkheid, koorts, braken, stijve nek, en ernstige of ongebruikelijke hoofdpijn.

Epilepsie

Epilepsie is een relatief veel voorkomende complicatie van hersenabces en het wordt veroorzaakt door schade aan het weefsel van de hersenen. In veel gevallen kan epilepsie worden behandeld met medicatie om aanvallen te voorkomen.

Hersenschade

Er bestaat het gevaar dat hersenbeschadiging optreedt als een complicatie van een hersenabces. Aard en ernst van de schade hangt af van de locatie en de ernst van het abces. Over het algemeen geld dat des te sneller behandeling wordt ingezet, des te groter de kans op een volledig herstel.

Schade aan het weefsel van de hersenen kan leiden tot tijdelijke of permanente complicaties, waaronder:

• geheugenstoornissen;
• moeite met aandacht, het oplossen van problemen, het leren, besluitvorming, of het nemen van initiatief;
• veranderingen in het gedrag, persoonlijkheid, of stemming;
• rusteloosheid;
• agitatie of agressie;
• zwakte of verlamming van lichaamsdelen;
• moeite met kracht, coördinatie, flexibiliteit, timing, of balans bij het bewegen;
• veranderingen in de spraak of taalvaardigheden;
• moeite met slikken; en
• veranderingen in de zintuiglijke waarneming, zoals slechthorendheid of slechtziendheid.

In de meest ernstige gevallen kan een hersenbeschadiging leiden tot een coma of de dood.

Onderzoek en diagnose

CT-scan

Bij vermoeden van een hersenabces, zal in het ziekenhuis een CT-scan als eerste onderzoek worden gedaan. Een abces is op zo'n scan waar te nemen als een ringvormige structuur met een na contrast fel aankleurende rand. Het abces kan echter ook veel weghebben van een hersentumor of beschadiging door een beroerte. Eventueel kan aanvullend nog een MRI worden verricht indien de CT-scan onvoldoende duidelijkheid biedt.

Differentiële diagnose

Bij het stellen van de diagnose van een hersenabces, zal de arts andere aandoeningen moeten uitsluiten. Het gaat hierbij om aandoeningen waarvan het klinisch mogelijk sterk lijkt op een hersenabces:

• bacteriële meningitis (hersenvliesontsteking);
• primaire hersentumor of metastatische hersentumor;
• cryptokokkose, een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Cryptococcus neoformans;
  Aneurysma / Bron: Martin Sulman
• cysticercose, een infectie die wordt veroorzaakt door de larven van de lintworm Taenia solium;
• epiduraal abces, een zwelling tussen het ruggenmerg of de schedel en het zenuwstelsel en meestal het gevolg van een infectie met bacteriën;
• focale encefalitis (hersenontsteking);
• mycotische aneurysma, een plaatselijke verwijding van een slagader als gevolg van bacteriën;
• septische cerebrale embolieën die een infarct veroorzaken; en
• septische sinustrombose.

Behandeling hersenabces

Er worden grofweg drie behandelmogelijkheden onderscheiden:

Langdurige behandeling met antibiotica

De meest gebruikte antibiotica zijn penicilline, metronidazol, nafcilline en cefalosporinen, welke vaak langdurig (ten minste 6 weken) worden gegeven via een infuus, met elke 2 weken een CT- of MRI-scan uitgevoerd om te kijken of de behandeling aanslaat. Deze behandeling heeft alleen kans van slagen als antibiotica in het abces kan doordringen en het abces nog niet volledig ingekapseld is. Het kan dus alleen bij een vroeg opgespoorde abces, dus in de beginfase. Ook moet de veroorzakende bacterie bekend zijn, zodat de juiste antibiotica gegeven kan worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie (stereotactisch)

Stereotaxie is een methode om een bepaalde plek binnen de hersenen met precisie te kunnen bepalen. Bij diep gelegen abcessen of als er sprake is van meerdere abcessen, wordt vaak voor deze behandelmethode gekozen. Hierbij wordt een gaatje in de schedel gemaakt, waarna de pus wordt uitgezogen en zo nodig wordt de abcesholte gespoeld. Er wordt voor deze behandeling een metalen frame op je schedel bevestigd, waaraan staafjes zitten die als punten op de CT-scan verschijnen. Het frame en de staafjes zijn de referentiepunten voor de exacte plaatsing van de biopsienaald. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus. Uit het verkregen materiaal kan men vaststellen om welke bacterie het gaat, zodat de antibiotica zeer gericht gegeven kunnen worden.

Behandeling met antibiotica en een operatie door middel van een craniotomie

​Het woord 'craniotomie' komt uit het Latijn en betekent letterlijk: openen van de schedel (cranio). Bij deze behandelmethode wordt een opening in de schedel gemaakt, zodat de chirurg toegang krijgt tot het operatiegebied. Via de opening wordt de abcesholte geleegd en gespoeld. Tevens kan een eventueel aanwezig vreemd lichaam, zoals een houtsplinter of kogel, verwijderd worden. Naderhand kan er een slangetje (drain) in de abcesholte worden achtergelaten. Na de operatie word je langdurig behandeld met antibiotica via een infuus.

Herstellen van een hersenabces: praktische tips!

Een hersenabces kan je wereld volledig op z’n kop zetten. Het komt vaak onverwacht en heeft een flinke impact op je lichaam en dagelijks leven. Maar weet je wat? Met de juiste aanpak en een flinke dosis zelfzorg kun je stap voor stap weer grip krijgen op je herstel. Het draait allemaal om slimme keuzes, goede ondersteuning en je lichaam de tijd geven om te genezen.

De sleutel tot herstel ligt niet alleen in medische zorg, maar juist ook in de kleine dingen die je zelf kunt doen. Van praktische aanpassingen in je dagelijkse routine tot het leren herkennen van signalen van je lichaam—het zijn die details die het verschil maken. Soms zijn het juist de minder bekende tips die je een stap verder helpen, en daar gaan we nu dieper op in.

Met deze twaalf praktische tips, speciaal samengesteld om jouw herstelproces te ondersteunen, kun je gericht werken aan een sterker en gezonder lichaam. Ze variëren van eenvoudige aanpassingen tot slimme strategieën om complicaties te voorkomen. Geen zweverige adviezen of onhaalbare doelen, maar concrete acties die je direct kunt toepassen.

Want uiteindelijk draait het om balans: luisteren naar je lichaam, samenwerken met je zorgteam en jezelf de tijd en ruimte gunnen om te herstellen. De weg naar beter worden is misschien niet altijd rechtlijnig, maar met deze praktische handvatten heb je in ieder geval een sterke basis om op voort te bouwen. Jij kunt dit!

Dagelijkse temperatuurcontrole: jouw vroege alarmsysteem

Als je een hersenabces hebt gehad, is het cruciaal om je lichaam goed in de gaten te houden, en een dagelijkse temperatuurcontrole hoort daar absoluut bij. Wist je dat een stijging in je lichaamstemperatuur vaak het eerste signaal kan zijn van een terugkerende infectie? Neem Anna bijvoorbeeld, een 43-jarige moeder van twee. Na haar operatie merkte ze dat haar temperatuur plotseling steeg naar 38,5 °C. Dankzij haar alertheid en dagelijkse routine kon ze op tijd naar haar arts en werd een nieuwe ontsteking voorkomen. Een simpele thermometer kan dus letterlijk je redding zijn. Geen ingewikkeld gedoe, gewoon ’s ochtends en ’s avonds even checken en alles noteren in een logboek of app.

Medicatieschema: geen ruimte voor speling

Medicatie is geen optioneel onderdeel van je herstel; het is de kern. Antibiotica, ontstekingsremmers, en soms zelfs pijnstillers zoals paracetamol kunnen deel uitmaken van het pakket. Het klinkt simpel, maar mensen onderschatten vaak hoe belangrijk consistentie is. Brian, een 29-jarige grafisch ontwerper, dacht dat hij prima een dosis kon overslaan "omdat hij zich toch goed voelde". Niet slim, want de infectie kwam keihard terug. Zijn les? Zet alarmen op je telefoon, gebruik pillendoosjes met dagindeling, en wees streng voor jezelf. Dit is niet het moment voor halve maatregelen.

Blijf drukverhoging vermijden

Activiteiten zoals zwaar tillen, persen tijdens het toiletbezoek, of zelfs intens hoesten kunnen de druk in je hersenen verhogen. Dit kan gevaarlijk zijn als je net een hersenabces hebt gehad. Eva, die na haar herstel direct haar actieve levensstijl oppakte, kreeg een harde waarschuwing van haar arts toen ze duizelig werd tijdens het sporten. Rustig aan doen is hier geen zwaktebod; het is pure wijsheid. Focus op lichte bewegingen zoals wandelen. En als je toch iets zwaars moet tillen? Vraag gewoon om hulp. Het gaat tenslotte om jouw gezondheid en toekomst.

Eet jezelf sterk: de kracht van eiwitten

Je lichaam heeft brandstof nodig om te herstellen, en die vind je in een gezonde voeding. Vooral eiwitten zijn essentieel voor het herstellen van beschadigd weefsel. Denk aan mager vlees, vis, eieren en plantaardige opties zoals linzen en bonen. Sophie, een veganistische studente, merkte dat haar energie drastisch verbeterde toen ze begon met een plantaardig eiwitrijk dieet, inclusief linzen en peulvruchten. Haar tip? Probeer nieuwe recepten en maak het leuk, zelfs als eten misschien niet altijd bovenaan je prioriteitenlijstje staat.

Organiseer hulp: niemand doet het alleen

Soms voelt het alsof je alles zelf moet oplossen, maar eerlijk? Dat is nergens voor nodig. Hulp vragen is geen teken van zwakte, het is een krachtig hulpmiddel. Neem bijvoorbeeld Lars, een 38-jarige alleenstaande vader die herstelde van een hersenabces. Hij was gewend alles zelf te regelen, maar al snel bleek dat het huishouden, de zorg voor zijn kinderen én zijn herstel samen gewoon te veel waren. Lars schakelde zijn buurvrouw en een goede vriend in om hem te helpen met koken, schoonmaken en de kinderen naar school brengen. Resultaat? Meer rust, minder stress en een sneller herstel. Je hoeft geen superheld te zijn—teamwerk maakt het verschil.

Slaap met een verhoogd hoofdeinde: lig slim

Slapen is misschien wel het meest onderschatte onderdeel van je herstel, maar hoe je slaapt is minstens zo belangrijk als hoeveel. Door je hoofdeinde iets te verhogen, kun je de druk in je hoofd verminderen en hoofdpijnklachten voorkomen. Linda, een 45-jarige verpleegkundige, ontdekte deze tip toen ze maar bleef wakker liggen van het bonzen in haar hoofd. Met een paar extra kussens creëerde ze een comfortabele, verhoogde houding die haar nachten compleet veranderde. En nee, je hoeft geen luxe verstelbaar bed te hebben; een simpele stapel kussens of een verstelbaar bedframe doet al wonderen.

Gebruik een wekker: blijf op schema

Het klinkt misschien simpel, maar een wekker kan jouw beste vriend worden. Medicatietijden, rustmomenten en zelfs je maaltijden kun je hiermee op tijd plannen. Tim, een 26-jarige student, gebruikte zijn telefoon om alarmen in te stellen voor al zijn medicijnen en afspraken. “Ik vergeet anders alles,” gaf hij eerlijk toe. Met de wekker op zak had hij altijd een reminder om op tijd te blijven. Tip: stel niet alleen saaie pieptonen in, maar kies voor geluiden die je blij maken, zoals je favoriete liedje. Herstel is al zwaar genoeg, dus een beetje vrolijkheid mag best.

Vermijd alcohol en schadelijke stoffen: kies voor zuiverheid

Dit is het moment om je lichaam een schoon en gezond herstel te gunnen. Alcohol en andere middelen die je lever belasten, zijn uit den boze. Je lever speelt een cruciale rol bij het verwerken van afvalstoffen en medicijnen. Sanne, een 32-jarige barista, maakte hier zelf een foutje: ze dacht dat één glaasje wijn na een zware dag geen kwaad kon. Spoiler: dat kon het wel. Ze voelde zich dagenlang beroerd. Zorg ervoor dat je lichaam zich volledig kan richten op je herstel. Probeer in plaats daarvan paardenbloemthee, wat bekendstaat om zijn leverondersteunende eigenschappen. Dat klinkt misschien minder gezellig, maar je gezondheid is het belangrijkste.

Plan fysiotherapie: lichte beweging doet wonderen

Bewegen terwijl je herstelt van een hersenabces klinkt misschien als het laatste waar je zin in hebt, maar geloof me, een beetje activiteit kan een wereld van verschil maken. Geen zware fitnesssessies, maar gewoon lichte beweging. Denk aan wandelen of simpele oefeningen onder begeleiding van een fysiotherapeut. Neem Koen, een 34-jarige accountant die aanvankelijk dacht dat rusten betekende dat hij de hele dag op de bank moest liggen. Zijn fysiotherapeut hielp hem stap voor stap opbouwen: eerst een blokje om, later wat rek- en strekoefeningen. Zijn energieniveau en herstel verbeterden razendsnel. Lichaamsbeweging stimuleert de bloedcirculatie en helpt je spieren sterk te houden, dus plan die sessies in. Beweging is echt een sleutel tot herstel.

Vermijd uitdroging: water is je beste vriend

Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar voldoende drinken is een must. Je lichaam heeft extra vocht nodig om alle afvalstoffen af te voeren, vooral als je medicijnen gebruikt. Anna, een moeder van drie, kreeg na haar operatie te maken met flinke hoofdpijn en een constant uitgeput gevoel. Wat bleek? Ze dronk nauwelijks een liter water per dag. Door haar waterinname op te schroeven naar minimaal twee liter per dag voelde ze zich veel fitter. Tip: voeg een schijfje citroen toe aan je water voor een frisse smaak. En nee, frisdrank telt niet mee! Gewoon water of kruidenthee houdt je gehydrateerd en fris.

Houd contact met je arts: niets is te klein om te melden

Als er één ding is wat je echt niet moet onderschatten, is het het belang van regelmatig contact met je arts. Of het nu gaat om nieuwe symptomen, kleine vragen of het bespreken van voortgang, je arts is je gids in deze reis. Neem Elly, die een lichte koorts en duizeligheid negeerde omdat ze dacht dat het "erbij hoorde." Na weken tobben bleek er een beginnende infectie te zijn. Een telefoontje had haar weken ellende bespaard. Regelmatige bloedonderzoeken en een arts die betrokken blijft, kunnen cruciaal zijn. Stel dus vragen, zelfs als je denkt dat het niks voorstelt.

Draag een medische ID-armband: veiligheid voorop

Niemand wil eraan denken, maar stel dat er iets gebeurt en je niet kunt communiceren? Een medische ID-armband kan levensreddend zijn. Kees, een 47-jarige bouwvakker, kwam tijdens zijn herstel in een lichte shock terecht na een allergische reactie op medicatie. Dankzij zijn armband wisten hulpverleners direct wat er speelde en konden ze snel handelen. Vermeld op de armband je aandoening, medicatie en een noodcontact. Het is een kleine investering die je een hoop kopzorgen kan besparen. Plus, het voelt best goed om voorbereid te zijn, toch? Veiligheid gaat altijd voor.

Prognose van een hersenabces

Een hersenabces is goed te behandelen en er vindt vrijwel altijd een volledige genezing plaats. Een hersenabces keert niet meer terug, tenzij de onderliggende oorzaak blijft bestaan. Het litteken dat na het abces overblijft kan bij sommige mensen aanleiding geven tot epilepsie. Met medicijnen is dat meestal goed te behandelen. Aan een hersenabces houden sommige mensen cognitieve stoornissen of neurologische uitvalsverschijnselen over.¹

Kun je overlijden aan een hersenabces?

Ja, je kan komen te overlijden aan de gevolgen van een hersenabces. Als een hersenabces onbehandeld blijft, kan het permanente hersenbeschadiging veroorzaken en fataal zijn .

Noot:

1. R.N. Tjong Tjin Joe, T.L. Wisselo†, A.R.J. Girbes en W.P. Vandertop. Het hersenabces: een moeilijke diagnose. Ned Tijdschr Geneeskd. 2003;147:785-9

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling
• Peritonsillair abces of keelabces: symptomen en behandeling
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling