Hersenzwelling, hersenoedeem: hersenletsel door vochtopbouw

Door een verkeersongeval, ziekten of aandoeningen kan de afvoer van hersenvocht zijn belemmerd, waardoor een hersenoedeem ontstaat. Daarbij komen de hersenen in de verdrukking, waardoor hersenzwelling wordt veroorzaakt. Het zorgt ervoor dat diegene in sommige gevallen in een potentieel levensgevaarlijke toestand terecht kan komen. Wat houdt hersenzwelling in, wat zijn zoal de veroorzakers en hoe wordt het behandeld?

Hersenzwelling, hersenoedeem

• Functie van hersenvocht
• Schedeldak en druk op de hersenen
• Symptomen van hersenzwelling
• Redenen voor de zwelling
• Behandeling hersenoedeem
• Nazorg

Functie van hersenvocht

Het overgrote deel van de schedelinhoud wordt in beslag genomen door de hersenen. Daarbij zorgt de harde schedel voor bescherming tegen stoten van buitenaf. In het hersenvocht ook wel liquor genoemd drijft als het ware de hersenen, zodat er een beschermlaag is met de schedel. Schokken kunnen goed worden opgevangen, waarnaast ongewenste hersenafvalstoffen worden afgevoerd (lit.1). Het hersenvocht wordt in de ruggengraat aangemaakt en wordt via openingen en leidingen door de hersenen geleid. Gemiddeld gezien wordt het hersenvocht circa vier maal dagelijks ververst. Indien er een blokkade of schade is ontstaan kan door een aflatende afvoer de druk toenemen, waardoor de druk op de hersenen stijgt. Wat houdt hersenoedeem in en hoe kan het worden behandeld?

Schedeldak en druk op de hersenen

Indien door hersenletsel, blokkade of een aandoening de vochtdruk toeneemt, dan komen de hersenen in de verdrukking. De schedel houdt het vocht tegen en dus moet de druk elders worden opgenomen. Hersenweefsel heeft daarbij in toenemende mate minder ruimte beschikbaar, zodat hersencellen worden aangetast. Verhoogde druk op de hersenen houdt in dat het brein minder goed kan werken en lichaamsprocessen in het geding komen. Wat zijn de symptomen van deze gevaarlijke hersenoedeem?

Symptomen van hersenzwelling

Hoeveel overlast men aan de zwelling heeft, hangt per geval af. Vaak gaat het in eerste instantie gepaard met duizeligheid, hoofdpijn, misselijkheid, verlies van gevoel en verminderde motorische controle. Het kan daarbij lijken op symptomen van een beroerte of TIA, waarbij het gezichtsvermogen afneemt en men brabbelt. Neemt de druk op de hersenen verder toe, dan wordt hersenweefsel ernstig aangetast. Het leidt tot epileptische aanvallen, bewustzijnsverandering, verminderde cognitiviteit en afnemende controle over de spieren. Treedt hersenzwelling bij een baby op dan kan het zijn dat de hersenen via de fontanellen (zacht kraakbeen) naar buiten gaan puilen en het kind een vergroot hoofd krijgt (lit.2).

Redenen voor de zwelling

Het hebben van hersenzwelling kan een ernstige aandoening betekenen. Potentieel kan het de geestelijke gesteldheid heftig aantast en kan het ook tot het overlijden leiden. Dit houdt in dat men altijd bij een onverhoopte hersenoedeem snel medische hulp moet inschakelen.

Hersenletsel

Iedere vorm van hersenletsel kan tot hersenzwelling leiden. Denk naar aanleiding van een zwaar verkeersongeval of val, waarbij de schedel is beschadigd of een zware hersenschudding is veroorzaakt. Omdat de hersenen relatief zacht zijn, is het ook snel gevoelig voor dergelijke ongelukken.

Hersenabces

Door toedoen van een bacteriële infectie in de hersenen kan een hersenabces ontstaan. Het is een holte dat wordt gevuld met pus, etter, bacteriën en dood weefsel. Het zal qua formaat met de tijd geleidelijk aan toenemen. Rondom de hersenabces is altijd sprake van hersenzwelling, waarnaast het door groei ook een hersenvocht-afvoerleiding kan blokkeren.

Hypertensie

Door toedoen van een verhoogde bloeddruk kunnen vaten qua formaat toenemen en nabijgelegen openingen of leidingen dichtdrukken. Dit kan in principe overal in het lichaam voorkomen, zo ook in de hersenen. Het kan eveneens gepaard gaan met trombose, waardoor potentieel een TIA, beroerte of herseninfarct tezamen met hersenoedeem gaat (lit.3).

Zwangerschapsvergiftiging

Circa vijftien procent van de zwangere vrouwen krijgt te maken met pre-eclampsie oftewel zwangerschapsvergiftiging. De moederkoek reageert heftig of onjuist, waardoor de bloeddruk te hoog is en overmatig veel eiwitten worden afgevoerd. Het leidt eveneens tot gezwollenheid danwel oedeem in de handen, voeten of het gezicht, waarbij men veel hoofdpijn kan hebben (lit.4).

Tyfus

Door toedoen van de Salmonella Typhi bacterie krijgt men bij tyfus griepachtige verschijnselen, heftige diarree en heeft men stevige hoofdpijn. De bacterie wordt voornamelijk via het verteringskanaal verspreid, waarbij abcessen ontstaan. Dit kan eveneens overslaan naar de hersenen, waardoor een blokkade kan ontstaan en vocht gaat ophopen.

Ziekte van Kawasaki

In het geval van de ziekte van Kawasaki is er sprake van een vaatwandontsteking, waardoor aderen opzetten en de afvoer van vocht wordt tegengewerkt. Deze ziekte komt voornamelijk bij jonge kinderen voor, waarbij het vaak om een aneurysma gaat en men continu koorts heeft. Het wordt behandeld met een gammaglobuline infuus, waardoor de ontsteking verdwijnt en de vaatwand kan aansterken.

Diabetes

Indien men langdurig diabetes type 1 of 2 heeft, dan is het suikergehalte te hoog. Zeker als de diabetes slecht onder controle wordt gehouden door regelmatige insuline-injectie, zal het lichaam zwaar versuikeren. Het zorgt ervoor dat de vaatwand broos wordt en gemakkelijk kan uitzetten. Dit kan naast hersenzwelling ook tot aneurysma, gescheurde vaten of aorta leiden.

Behandeling hersenoedeem

Sommige van voorgenoemde aandoeningen of ziekten kunnen goed worden behandeld, zodat de invloed van zwelling met de tijd afneemt. Indien de drukopbouw beperkt is, kan het zijn dat men er totaal geen last van heeft. Beperkte zwelling wordt soms met corticosteroïden behandeld om ontstekingen aan de hersenen verder te vermijden. Neemt de druk echter wel acuut toe, dan kan het een levensgevaarlijke aandoening zijn. Let wel indien een deel van de hersenen reeds is afgestorven, zal daardoor aanvullend hersenzwelling ontstaat. Oftewel een exponentieel verslechterende omstandigheid ontstaat, waardoor de hersendood volgt. Bij hersenletsel moet men snel naar het ziekenhuis worden gebracht voor directe behandeling. De patiënt wordt daarbij in een kunstmatige coma gebracht. Middels vochtafdrijvende medicatie tezamen met een hersendrain wordt hersenvocht afgevoerd, zodat de druk kan afnemen. Soms wordt eveneens een deel van het schedeldak verwijderd, zodat één en ander kan zwellen en verder afnemen of stabiliseren (lit.5). Het is afhankelijk van de ernst van de hersenschade of men het overleeft of niet.

Nazorg

Afhankelijk van de aangerichte schade aan de hersenen, kan de patiënt uiteenlopende blijvende complicaties houden. Denk aan invaliditeit, geestelijke achterstand of verstandelijk gehandicapt, gedeeltelijke of gehele geheugenverlies. De impact kan groot zijn, zowel voor de patiënt als de omgeving. In hoeverre nazorg wordt verleend hangt per geval af. Of de patiënt kan na verloop van tijd weer naar huis of zal in een verzorgingshuis verder moeten worden opgenomen.

Lees verder

• Hersenziekte: Hoe gevoelig zijn de hersenen voor ziekten en aandoeningen? (special)
• Hersenziekte: een kwart krijgt het, wat zijn de gevolgen?
• Hersentumor en -kanker: potentieel dodelijk hersengezwel
• Hoe voelt een TIA hersenbloeding aan, wat overkomt je?