Hersenabces: Verzameling van pus in hersenen

Een hersenabces is een lokale ophoping van pus, immuuncellen en ander weefsel in de hersenen, vaak veroorzaakt door een bacteriële of schimmelinfectie. Mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een of meerdere hersenabcessen. De symptomen kunnen variëren van mentale veranderingen tot epileptische aanvallen. Snelle medische interventie is cruciaal, omdat vertraagde behandeling kan leiden tot ernstige complicaties of zelfs de dood. De prognose voor patiënten met een hersenabces varieert, maar is vaak niet optimaal.

• Epidemiologie van hersenabcessen
• Mechanisme
• Oorzaken van abcesvorming: Bacteriën en schimmels
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Algemene en neurologische symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Medicatie of operatie
• Prognose van hersenabcessen
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van hersenabcessen

Een hersenabces is een zeldzame maar ernstige aandoening waarbij pus zich ophoopt in de hersenen als gevolg van een infectie. De incidentie van hersenabscessen is wereldwijd laag, maar het komt vaker voor in ontwikkelingslanden als gevolg van onvolledige of onvoldoende behandelde infecties. Bij volwassenen is het meest voorkomende patroon van hersenabcessen het gevolg van een bacteriële infectie, terwijl bij kinderen virale infecties en aangeboren afwijkingen een grotere rol kunnen spelen. Het aantal gevallen is in de afgelopen decennia enigszins afgenomen dankzij verbeterde diagnostiek en de beschikbaarheid van antibiotica.

Incidentie en prevalentie

De incidentie van hersenabscessen varieert wereldwijd, met een geschatte prevalentie van ongeveer 0,3 tot 1,5 gevallen per 100.000 mensen per jaar. In ontwikkelde landen is de prevalentie lager dan in ontwikkelingslanden, deels door de betere toegang tot gezondheidszorg en medische behandelingen. De meeste gevallen komen voor bij mensen tussen de 30 en 40 jaar oud, maar hersenabscessen kunnen op elke leeftijd optreden.

Geslachtsverschil en leeftijd

Hersenabscessen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het geslachtsverschil niet zeer uitgesproken is. Bij kinderen komt de aandoening vaker voor in de eerste levensjaren, en bij volwassenen vooral tussen de 20 en 50 jaar. Ouderen hebben vaak een hoger risico door de afname van het immuunsysteem en de aanwezigheid van comorbiditeiten zoals diabetes en andere infectieziekten.

Oorzaken en risicofactoren

De meeste hersenabscessen worden veroorzaakt door bacteriële infecties, hoewel schimmels, parasieten en virussen ook verantwoordelijk kunnen zijn. De infectie kan zich naar de hersenen verspreiden vanuit een nabijgelegen infectiebron, zoals een oor- of bijholte-infectie, of via het bloed van andere delen van het lichaam. Risicofactoren voor het ontwikkelen van een hersenabces zijn onder andere immunosuppressie, recent hersenletsel, chirurgie aan de hersenen, of het hebben van een chronische infectie zoals endocarditis of tuberculose.

Mechanisme

Het mechanisme van een hersenabces houdt verband met de verspreiding van infectieuze agentia naar de hersenen. Dit kan direct gebeuren via een nabijgelegen infectie of via de bloedbaan, wat leidt tot een ontstekingsreactie in het hersenweefsel. De infectie veroorzaakt een ophoping van pus, wat druk uitoefent op het omliggende hersenweefsel en neurologische symptomen veroorzaakt.

Infectie via de bloedbaan

Wanneer een bacteriële infectie elders in het lichaam optreedt, zoals in de longen of het hart, kunnen de ziekteverwekkers via de bloedbaan (hematogene verspreiding) naar de hersenen worden gebracht. Dit is de meest voorkomende route voor het ontstaan van een hersenabces bij volwassenen. Bij kinderen komt hematogene verspreiding ook vaak voor, hoewel hersenabcessen bij kinderen ook kunnen ontstaan door infecties van de bijholten of oren.

Lokalisatie van het abces

Hersenabcessen komen vaak voor in de grijze of witte stof van de hersenen, maar de lokalisatie kan variëren. De frontale en temporale kwabben zijn de meest voorkomende plekken voor een hersenabces, maar ook het cerebellum en de hersenstam kunnen worden aangetast. De exacte locatie beïnvloedt de neurologische symptomen die een patiënt ervaart.

Ontstekingsreactie in de hersenen

Wanneer de bacteriën of andere pathogenen zich in de hersenen bevinden, veroorzaakt dit een ontstekingsreactie die leidt tot zwelling en de vorming van pus. Dit kan de bloed-hersenbarrière aantasten, waardoor de hersenen vatbaarder worden voor verdere infectie en schade. De ontstekingsreactie kan ook leiden tot verhoogde intracraniële druk, wat ernstige gevolgen kan hebben als het niet tijdig wordt behandeld.

Oorzaken van abcesvorming: Bacteriën en schimmels

Abcesvorming

Een hersenabces ontstaat meestal wanneer bacteriën of schimmels een deel van de hersenen infecteren, wat leidt tot zwelling en ontsteking (). Dit resulteert in de ophoping van geïnfecteerde hersencellen, witte bloedcellen, en dode bacteriën of schimmels in een bepaald hersengebied, wat een [ARTIKEL=169727]abces vormt.

Bacteriën en schimmels

Bacteriën of schimmels bereiken de hersenen meestal via de bloedbaan, of door directe infectie tijdens een medische ingreep. Veelvoorkomende bacteriën die een hersenabces kunnen veroorzaken zijn Streptococcus anginosus en Bacteroides (vaak geassocieerd met infecties in de neusbijholten en tanden) en stafylokokken (vaak door penetrerend trauma). Gemengde infecties zijn gebruikelijk. In veel gevallen wordt geen specifieke oorzaak of bron van het hersenabces gevonden. De meest voorkomende bron is een longinfectie; minder vaak is een hartinfectie de oorzaak.

Risicofactoren

De kans op het ontwikkelen van een hersenabces neemt toe door de volgende risicofactoren:

• Aangeboren hartaandoeningen
• Chronische ziekten zoals kanker
• Een verzwakt immuunsysteem (zoals bij HIV of AIDS)
• Gebruik van immunosuppressiva (medicatie die het immuunsysteem onderdrukt), zoals corticosteroïden of chemotherapie

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van een hersenabces. Deze risicogroepen zijn vaak gepaard met aandoeningen die het immuunsysteem verzwakken of andere onderliggende gezondheidsproblemen veroorzaken die de verspreiding van infecties naar de hersenen bevorderen.

Immuungecompromitteerde patiënten

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten die chemotherapie ondergaan, hiv-positieve patiënten of mensen die immuunsuppressieve medicatie gebruiken, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van hersenabscessen. Het verzwakte immuunsysteem maakt het lichaam minder in staat om infecties te bestrijden, wat het risico op infectie van de hersenen verhoogt.

Neurologische aandoeningen en trauma

Patiënten die hersentrauma hebben opgelopen, bijvoorbeeld door een hoofdletsel of een hersenoperatie, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van hersenabscessen. De beschadigde hersenstructuren kunnen dienen als een toegangspoort voor bacteriën of andere pathogenen om het hersenweefsel te infecteren. Ook patiënten met neurologische aandoeningen zoals endocarditis of infecties van de bijholten lopen een hoger risico.

Chronische infecties

Patiënten met chronische infecties, zoals tuberculose, endocarditis of sinusitis, lopen een verhoogd risico op hersenabscessen. Deze langdurige infecties kunnen zich via de bloedbaan naar de hersenen verspreiden, wat de kans op abcesvorming vergroot.

Algemene en neurologische symptomen

De symptomen van een hersenabces kunnen zich snel ontwikkelen binnen enkele uren tot dagen, maar kunnen bij andere patiënten geleidelijk over weken verschijnen. Vaak is er slechts één abces, maar bij mensen met HIV of AIDS kunnen meerdere abcessen voorkomen. Symptomen omvatten zowel algemene als neurologische tekenen. Ongeveer twee derde van de patiënten ervaart deze symptomen gedurende minder dan twee weken.

Algemene symptomen
De algemene symptomen van een hersenabces omvatten:

• Aanhoudend hikken
• Braken en misselijkheid
• Een stijve nek
• Hoofdpijn (frequent voorkomend)
• Koorts en rillingen
• Zwakte

Neurologische symptomen

Neurologische symptomen kunnen zijn:

• Ataxie (problemen met evenwicht en coördinatie)
• Een halfzijdige verlamming (hemiparese)
• Verlies van gezichtsvermogen in één gezichtshelft (hemianopsie) of andere veranderingen in het gezichtsvermogen
• Verlies van spierfunctie, vaak aan één kant van het lichaam
• Verminderde gevoeligheid
• Epileptische aanvallen
• Taalproblemen en spraakstoornissen (afasie)
• Veranderingen in de mentale toestand, zoals verwardheid, trage reacties of vertraagd denken, concentratieproblemen, of slaperigheid, wat vaak wijst op hersenoedeem

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een hersenabces zijn vaak niet-specifiek en kunnen overlappen met die van andere neurologische aandoeningen. Het is echter van cruciaal belang dat deze symptomen snel worden opgemerkt en behandeld om ernstige schade aan de hersenen of zelfs de dood te voorkomen.

Hoofdpijn en koorts

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van een hersenabces is een plotselinge, ernstige hoofdpijn die gepaard gaat met koorts. Deze symptomen wijzen op een ontstekingsreactie in de hersenen en kunnen worden verward met andere aandoeningen zoals meningitis of encefalitis. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken als deze symptomen zich voordoen.

Neurologische symptomen

Neurologische symptomen zoals verlamming, spraakproblemen, geheugenverlies of coördinatieproblemen kunnen ook wijzen op een hersenabces. Deze symptomen zijn het gevolg van de druk die het abces op het hersenweefsel uitoefent, wat de normale hersenfunctie belemmert. Bij snelle herkenning van deze symptomen kan tijdige behandeling ernstige schade voorkomen.

Misselijkheid en braken

Misselijkheid en braken kunnen optreden als gevolg van verhoogde intracraniële druk door het hersenabces. Deze symptomen gaan vaak gepaard met de eerder genoemde hoofdpijn en koorts, en kunnen wijzen op een verergering van de aandoening. Patiënten die deze symptomen ervaren, moeten onmiddellijk medische hulp inroepen.

Verlies van bewustzijn of verwardheid

Bij ernstige gevallen van hersenabscessen kan het abces druk uitoefenen op hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor bewustzijn en cognitie. Dit kan leiden tot verwardheid, desoriëntatie of zelfs verlies van bewustzijn. Bij dergelijke symptomen is snelle medische tussenkomst noodzakelijk om de oorzaak van de symptomen te identificeren en te behandelen.

Deze alarmsymptomen wijzen op een mogelijke herseninfectie die onmiddellijke medische aandacht vereist. Het is van cruciaal belang om snel te handelen om het risico op complicaties te verkleinen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een neurologisch onderzoek wordt uitgevoerd om problemen met de hersenfunctie en een verhoogde intracraniële druk te identificeren.

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek kan afwijkingen tonen, zoals een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose) en een verhoogde bezinkingssnelheid. Beeldvormende onderzoeken die vaak worden gebruikt, zijn onder andere een CT-scan, MRI-scan, en/of elektro-encefalografie (EEG). Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) kan ook nodig zijn.

Differentiële diagnose

Bij het diagnosticeren van een hersenabces is het belangrijk om andere aandoeningen uit te sluiten die een vergelijkbaar klinisch beeld kunnen vertonen:

• Bacteriële cryptokokkose
• Cysticercose (varkensworminfectie in verschillende weefsels)
• Epiduraal Abces (ontsteking met pus in de schedel of ruggenmerg)
• Mycotisch aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader)
• Focale encefalitis (ontsteking van de hersenen)
• Hersenkanker (primair of door uitzaaiingen)
• Meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• Septische cerebrale embolieën die een infarct veroorzaken
• Septische dureale sinustrombose

Behandeling: Medicatie of operatie

Een hersenabces is een medische noodsituatie die vaak een ziekenhuisopname vereist om de druk in de schedel te verlagen en de toestand van de patiënt te stabiliseren. De behandeling omvat meestal een combinatie van medicatie en, indien nodig, een operatie. Een neurochirurg en een microbioloog werken vaak samen bij de behandeling.

Medicatie
Streptokokken en anaerobe infecties worden meestal behandeld met antibiotica. Voor schimmelinfecties worden antimycotica voorgeschreven. Medicatie is doorgaans geïndiceerd bij:

• Een diep gelegen abces in de hersenen
• Een abces in combinatie met meningitis
• Een klein abces (minder dan 2 cm)
• Meerdere abcessen (zelden)
• Shunts in de hersenen bij hydrocephalus (ophoping van hersenvocht) waarbij soms tijdelijke verwijdering of vervanging van de shunt nodig kan zijn
• Toxoplasmose bij HIV-patiënten

Daarnaast kunnen diuretica (plaspillen) en steroïden worden gebruikt om hersenzwelling te verminderen.

Operatie

Een chirurgische ingreep kan noodzakelijk zijn als:

• De medicamenteuze behandeling niet effectief is (het abces verkleint niet)
• De intracraniële druk aanhoudt of verergert
• Het abces gas bevat (geproduceerd door bepaalde bacteriën)
• Het abces breekt open

Bij een operatie wordt de schedel geopend (craniotomie) en wordt het abcesvocht afgetapt (drainage). Laboratoriumtesten op de afgetapte vloeistof helpen bij het identificeren van de infectiebron, waardoor gerichte antibiotica of antischimmelmiddelen kunnen worden voorgeschreven. In het geval van een diep gelegen abces kan een naaldaspiratie nodig zijn, waarbij met een naald vloeistof uit het abces wordt gezogen, geleid door CT- of MRI-scans. Tijdens deze procedure kunnen medicijnen direct in het abces worden geïnjecteerd.

Prognose van hersenabcessen

Onbehandeld is een hersenabces bijna altijd fataal. Ondanks behandeling blijft de mortaliteit relatief hoog, met ongeveer 25% van de patiënten die overlijden aan de aandoening. De prognose verbetert aanzienlijk bij snelle medische interventie. Overlevenden kunnen epileptische aanvallen ervaren en sommige patiënten kunnen langdurige neurologische schade ondervinden na de operatie.

Complicaties

Mogelijke complicaties van een hersenabces zijn:

• Terugkerende infecties
• Epileptische aanvallen
• Hersenschade
• Meningitis (ernstig en levensbedreigend)

Preventie

Het risico op het ontwikkelen van een hersenabces kan worden verminderd door infecties en andere gezondheidsproblemen tijdig te behandelen. Voor patiënten met bepaalde hartaandoeningen kunnen antibiotica worden toegediend voorafgaand aan tandheelkundige of andere medische ingrepen om het risico op infectie te verminderen.

Lees verder

• Abces (zakje met pus door bacteriële infectie) afvoeren
• Abces in huid of lichaam: Pus door infectie met bacteriën