Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces

Kaakabces bij mensen symptomen, oorzaak en kaakabces behandeling. Een kaakabces of abces aan de kaak is een met etter of pus gevulde zwelling in of rond de pulpa en is vrijwel altijd het gevolg van een bacteriële infectie. Een abces kan overal in of op het lichaam voorkomen. Een abces kan zich zowel in en rond de organen van het lichaam als onder de huid bevinden, zoals bij een borst-, oksel- of liesabces. Een abces is gevuld met pus of etter, dat is een substantie bestaande uit bacteriën, verdedigingscellen van het eigen lichaam en dood weefsel. Een kaakabces moet onderscheiden worden van een tandabces en een tandvleesabces. Een tandabces is een etterophoping die veroorzaakt wordt door bacteriën in of rond een tand. Een tandvleesabces is een ophoping van pus in het tandvlees. Dit wordt veroorzaakt door een infectie van het gebit of het tandvlees zelf.

• Wat is een kaakabces?
• Verschil tussen kaakabces, tandabces en tandvleesabces
• Epidemiologie van een kaakabces
• Symptomen en klachten kaakabces
• Oorzaak en risicofactoren kaakabces
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een kaakabces
• Drainage van het abces
• Reiniging en plaatselijke verdoving
• Gebruik van een drain
• Antibiotica en preventie van verspreiding
• Aanvullende tandheelkundige behandelingen
• Nazorg en herstel
• Na de ingreep
• Klachten na de ingreep
• Pijnstilling en niet roken
• Zwelling verzorgen
• Preventie

Wat is een kaakabces?

Een kaakabces is een ophoping van pus in of rond de pulpa —de levende kern van tanden en kiezen— van tand of kies. Meestal ontstaat dit ten gevolge van cariës (gaatjes, tandbederf), waarbij bacteriën door kunnen dringen in de pulpa. Ook kan het abces het gevolg zijn van een tandvleesaandoening (paradontitis). Een abces kan ervoor zorgen dat de tand of kies los komt te zitten.

Verschil tussen kaakabces, tandabces en tandvleesabces

Een kaakabces is een met etter of pus gevulde zwelling in of rond de pulpa. Ze gaat meestal uit van een ontsteking aan de wortelpunt van een tand of kies, waarvan de pulpa is afgestorven. Een tandabces is een etterophoping die wordt veroorzaakt door bacteriën in of rond een tand. Er zijn twee mogelijkheden:

• een endodontisch abces, welke kan ontstaan nadat de pulpa (tandzenuw) is afgestorven; en
• een parodontaal abces, wat een verwikkeling van parodontitis is waarbij een diepe pocket afgesloten raakt en er etter gevormd wordt die geen uitweg heeft.

Een tandvleesabces is een ophoping van pus in het tandvlees, wat wordt veroorzaakt door een infectie van het gebit of het tandvlees zelf.

Epidemiologie van een kaakabces

Een kaakabces is een veelvoorkomende tandheelkundige aandoening die wereldwijd mensen van alle leeftijden treft, maar het vóórkomen kan variëren afhankelijk van demografische en omgevingsfactoren. In dit uitgebreide overzicht wordt gekeken naar de epidemiologie van kaakabcessen, met aandacht voor geslachts- en leeftijdsverschillen, klimatologische en voedingsgerelateerde factoren, leefstijl, geografische verschillen tussen Nederland, de overzeese gebiedsdelen, België en wereldwijd, evenals genetische factoren die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van deze aandoening.

Geslachts- en leeftijdsverschillen
Kaakabcessen komen voor bij zowel mannen als vrouwen, maar er lijkt een lichte oververtegenwoordiging te zijn bij mannen. Uit studies blijkt dat mannen vaker last hebben van kaakabcessen, mogelijk door een hogere prevalentie van slechte mondhygiëne of risicovolle leefstijlkeuzes zoals roken en overmatig alcoholgebruik. In Nederland bijvoorbeeld, wordt geschat dat ongeveer 55% van de gevallen van kaakabcessen mannen betreft, terwijl 45% van de gevallen vrouwen betreft. Dit verschil wordt vaak toegeschreven aan de grotere neiging van mannen om tandheelkundige zorg uit te stellen.

Wat betreft leeftijdsverschillen komen kaakabcessen vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, hoewel kinderen niet geheel immuun zijn. Bij volwassenen zijn kaakabcessen vaak het gevolg van onbehandelde tandbederf of tandvleesproblemen. Kinderen kunnen echter ook een kaakabces ontwikkelen, vooral wanneer er sprake is van onvoldoende mondverzorging of na een trauma aan een tand. Bij kinderen jonger dan 12 jaar is de prevalentie van kaakabcessen lager, maar wanneer kinderen een slechte mondhygiëne hebben of geen toegang hebben tot regelmatige tandheelkundige zorg, neemt het risico aanzienlijk toe.

Klimatologische invloeden
Klimaat kan een rol spelen in het ontstaan van kaakabcessen, vooral in gebieden met een warm en vochtig klimaat. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals de Caribische eilanden, zien we bijvoorbeeld dat de hoge luchtvochtigheid en temperaturen kunnen bijdragen aan een snellere groei van bacteriën in de mond, wat het risico op infecties en daarmee kaakabcessen verhoogt. Tropische omstandigheden bevorderen ook de groei van bepaalde pathogene micro-organismen die mondgezondheid kunnen beïnvloeden. Mensen die in warme, vochtige gebieden wonen, hebben daarom een groter risico op het ontwikkelen van tandheelkundige problemen, tenzij extra aandacht wordt besteed aan mondhygiëne.

In België en Nederland is er geen duidelijke invloed van het gematigde klimaat op de prevalentie van kaakabcessen. Echter, in sommige delen van de wereld, met name in warme en vochtige gebieden zoals Zuidoost-Azië, is de prevalentie van tandinfecties vaak hoger door de combinatie van klimaat en beperkte toegang tot mondzorg. Deze klimatologische omstandigheden, gecombineerd met gebrekkige hygiënepraktijken, kunnen leiden tot een hoger risico op het ontwikkelen van kaakabcessen.

Voeding en leefstijl Voeding en leefstijl spelen een grote rol bij het ontstaan van kaakabcessen. Een dieet met een hoog suikergehalte is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van tandbederf, wat uiteindelijk kan leiden tot een kaakabces. Vooral kinderen en volwassenen die veel suikerrijke dranken en snacks consumeren, hebben een verhoogd risico. In Nederland en België blijkt dat de consumptie van suikerhoudende producten bij kinderen nog altijd hoog is, alle voorlichtingscampagnes ten spijt. Dit draagt bij aan de ontwikkeling van cariës (tandbederf), die onbehandeld kan leiden tot een abces.

Leefstijlgewoonten zoals roken en overmatig alcoholgebruik kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van kaakabcessen. Roken vermindert de doorbloeding van het tandvlees en vermindert het vermogen van het lichaam om infecties te bestrijden, waardoor rokers een verhoogd risico hebben op tandvleesontstekingen en abcessen. In Nederland rookt ongeveer 20% van de volwassen bevolking, en rokers hebben een significant hoger risico op tandheelkundige complicaties, waaronder kaakabcessen. In de overzeese gebiedsdelen is het percentage rokers zelfs nog hoger, wat bijdraagt aan de hogere prevalentie van tandheelkundige infecties in die regio's.

Geografische verschillen
Er zijn duidelijke geografische verschillen in de prevalentie van kaakabcessen. In Nederland en België is er dankzij een goed ontwikkeld zorgsysteem en toegang tot tandheelkundige zorg een relatief lagere prevalentie van ernstige tandinfecties. Tandheelkundige zorg is voor de meeste mensen goed toegankelijk, waardoor problemen zoals cariës vaak vroeg worden aangepakt voordat ze kunnen escaleren tot een abces. In de overzeese gebiedsdelen van Nederland, zoals Aruba en Curaçao, is de toegang tot tandheelkundige zorg echter beperkter, vooral in afgelegen gebieden. Dit resulteert in een hogere prevalentie van onbehandelde tandheelkundige problemen en een groter risico op kaakabcessen.

Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in de prevalentie van kaakabcessen. In ontwikkelingslanden is de prevalentie vaak veel hoger door beperkte toegang tot tandheelkundige zorg, een gebrek aan voorlichting over mondgezondheid en een slechte waterkwaliteit. In sommige delen van Afrika en Azië wordt geschat dat de prevalentie van tandinfecties die kunnen leiden tot kaakabcessen wel drie tot vier keer hoger is dan in westerse landen. De combinatie van onvoldoende mondzorg, een voedingspatroon met veel suiker en beperkte hygiënemogelijkheden draagt bij aan deze hoge cijfers.

Genetische factoren
Naast omgevings- en leefstijlfactoren kunnen ook genetische factoren een rol spelen bij het ontstaan van kaakabcessen. Mensen met een familiegeschiedenis van tandvleesproblemen of zwakke tanden kunnen een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van tandinfecties en abcessen. Erfelijkheid kan bijvoorbeeld invloed hebben op de structuur van het tandglazuur of de samenstelling van het speeksel, waardoor sommige mensen vatbaarder zijn voor tandbederf en tandvleesontstekingen. Onderzoek suggereert dat genetische aanleg voor een zwakke afweer tegen bacteriële infecties ook een rol kan spelen bij de ontwikkeling van kaakabcessen, vooral in combinatie met andere risicofactoren zoals slechte mondhygiëne.

In Nederland en België zijn er lopende onderzoeken naar de genetische componenten van tandheelkundige aandoeningen, waarbij gekeken wordt naar specifieke genen die geassocieerd zijn met een verhoogd risico op tandbederf en parodontitis (ontsteking van het tandvlees). Deze kennis kan in de toekomst mogelijk helpen bij het identificeren van mensen die extra preventieve zorg nodig hebben om tandheelkundige complicaties, zoals kaakabcessen, te voorkomen.

Symptomen en klachten kaakabces

De symptomen van een kaakabces zijn onder meer:

• doffe of kloppende pijn rond (één van de) jukbeenderen;
• hevige, intense pijn bij aanraking, bijten en kauwen;
• kies of tand zit los;
• je tanden of kiezen zijn erg gevoelig voor warm en koud;
• pus dat vrijkomt;
• gezwollen lymfeklieren in de hals;
• gezwollen en rood tandvlees rond de aangetaste plek; en
• koorts en het gevoel ziek te zijn (algehele malaise)

Oorzaak en risicofactoren kaakabces

Een kaakabces is een met etter of pus gevulde zwelling in of rond de pulpa en is vrijwel altijd het gevolg van een bacteriële infectie.

Risicofactoren
Deze factoren kunnen het risico op een kaakabces vergroten:

• Slechte mondhygiëne. Het niet in acht nemen van een goede verzorging van je tanden, kiezen en tandvlees, zoals verzuimen om je tanden tweemaal daags te poetsen en te flossen. Dit vergroot het risico op tandbederf, tandvleesontsteking, tandabces, en andere tandheelkundige en mondcomplicaties.
• Een dieet rijk aan suiker. Veel voedingsmiddelen eten en drinken die rijk zijn aan suiker, zoals snoep en frisdrank, kan bijdragen aan tandproblemen en uiteindelijk aan een kaakabces.
• Roken. Roken heeft een negatief effect op de genezingsprocessen in de mond.

Onderzoek en diagnose

De diagnose van een kaakabces begint meestal met een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek door de tandarts. Hierbij vraagt de tandarts naar de symptomen, zoals pijn, zwelling, koorts en eventuele problemen met kauwen of slikken. De tandarts zal ook de mond onderzoeken op tekenen van zwelling, roodheid of pusvorming. Dit lichamelijke onderzoek is vaak al voldoende om een vermoeden van een kaakabces te bevestigen.

Röntgenfoto
Een röntgenfoto van de mond is een van de meest gebruikte onderzoeken om een kaakabces te diagnosticeren. Hiermee kan de tandarts niet alleen de locatie en omvang van het abces vaststellen, maar ook de oorzaak ervan, zoals tandbederf of een geïnfecteerde wortel. Röntgenfoto's zijn erg nuttig om de onderliggende structuren in de kaak te beoordelen en eventuele schade aan het omliggende bot op te sporen.

Cone-beam CT-scan
In sommige gevallen kan een cone-beam CT-scan worden uitgevoerd om een gedetailleerder beeld te krijgen van de kaak en de omliggende weefsels. Deze scan biedt driedimensionale beelden die helpen om de precieze locatie van het abces en de mate van verspreiding te beoordelen. Een cone-beam CT-scan wordt vaak ingezet wanneer een röntgenfoto onvoldoende duidelijkheid biedt, bijvoorbeeld bij een diep gelegen abces of wanneer er sprake is van mogelijke complicaties.

Percussietest en koude- of warmtetest
De tandarts kan ook gebruikmaken van eenvoudige tests zoals een percussietest, waarbij voorzichtig op de tanden wordt getikt om te bepalen welke tand pijnlijk is. Dit kan helpen om de bron van de infectie te lokaliseren. Daarnaast kan een koude- of warmtetest worden uitgevoerd om te bepalen of de zenuw in de betreffende tand nog vitaal is. Deze tests helpen om te achterhalen of de oorzaak van het abces ligt bij een tandzenuw die is afgestorven.

Echo van de kaak
Een minder vaak uitgevoerd onderzoek is een echografie van de kaak, waarmee de aanwezigheid van een abces kan worden aangetoond. Een echo kan nuttig zijn wanneer er twijfel bestaat over de aard van de zwelling of wanneer het abces zich diep in de weefsels bevindt. Echografie is een niet-invasieve methode die kan helpen om het abces in beeld te brengen zonder blootstelling aan straling, wat vooral nuttig kan zijn bij kinderen of zwangere vrouwen.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om te bepalen of er sprake is van een systemische infectie. Bij een ernstig kaakabces kunnen verhoogde ontstekingswaarden, zoals C-reactief proteïne (CRP) en een verhoogd aantal witte bloedcellen, aantonen dat het lichaam reageert op een infectie. Dit kan vooral nuttig zijn wanneer er sprake is van koorts of wanneer de tandarts vermoedt dat de infectie zich verder in het lichaam verspreidt.

Microbiologisch onderzoek
In sommige gevallen kan de tandarts een monster van de pus nemen voor microbiologisch onderzoek. Dit wordt gedaan om de specifieke bacteriën die het abces veroorzaken te identificeren en om de juiste antibioticabehandeling te kiezen. Dit onderzoek wordt meestal alleen uitgevoerd wanneer de standaardbehandeling niet effectief blijkt te zijn of wanneer er sprake is van een terugkerend abces.

Panoramische röntgenfoto (orthopantomogram)
Een panoramische röntgenfoto, ook wel een orthopantomogram (OPG) genoemd, kan nuttig zijn om een overzicht van het gehele gebit, de kaak en de omliggende structuren te krijgen. Dit onderzoek helpt om andere mogelijke problemen in de mondholte te identificeren die bij kunnen dragen aan het ontstaan van een abces, zoals parodontitis of meerdere cariës. Een OPG biedt een breed beeld en is nuttig bij de planning van verdere behandelingen.

MRI-scan
In zeer zeldzame gevallen, bijvoorbeeld wanneer er een vermoeden is dat de infectie zich heeft uitgebreid naar andere delen van het gezicht of de hals, kan een MRI-scan worden uitgevoerd. Een MRI biedt gedetailleerde beelden van de zachte weefsels en kan helpen om te beoordelen in hoeverre de infectie zich heeft verspreid. Dit onderzoek wordt voornamelijk gebruikt in complexe situaties waarbij andere beeldvormingstechnieken niet voldoende informatie bieden.

Behandeling van een kaakabces

Drainage van het abces

Een kaakabces moet zo snel mogelijk behandeld worden door een tandarts of een kaakchirurg om verdere complicaties te voorkomen. De behandeling begint meestal met het maken van een sneetje in het abces, zodat de pus kan wegvloeien. Dit is essentieel om de druk en pijn te verminderen en om verdere verspreiding van de infectie te voorkomen.

Reiniging en plaatselijke verdoving

Nadat de pus is afgevoerd, wordt de holte grondig gereinigd om ervoor te zorgen dat er geen bacteriën achterblijven. Vaak wordt hierbij ook de onderliggende oorzaak van het abces aangepakt, zoals een geïnfecteerde tand of tandvleesprobleem. Voor deze behandeling kun je plaatselijke verdoving krijgen, wat ervoor zorgt dat je tijdens de ingreep geen pijn voelt. In het geval van een groot of diep abces kan er gekozen worden voor een behandeling onder narcose, vooral als de ingreep complex is.

Gebruik van een drain

In sommige gevallen wordt een dun buisje, een drain, ingebracht om de pus af te voeren en te voorkomen dat er zich opnieuw pus ophoopt. Deze drain blijft meestal enkele dagen zitten, zodat de wond goed kan genezen en eventuele resterende pus kan weglopen. Na ongeveer vijf dagen wordt de drain verwijderd door de tandarts of kaakchirurg. Het aanbrengen van een drain kan het genezingsproces versnellen en voorkomt dat de bacteriën ingesloten blijven, wat zou kunnen leiden tot een nieuwe infectie.

Antibiotica en preventie van verspreiding

Naast de lokale behandeling van het abces zal er vaak een antibioticum worden voorgeschreven. Antibiotica zijn belangrijk om de bacteriële infectie te bestrijden en de kans op complicaties, zoals verspreiding van de infectie naar andere delen van het lichaam, te verkleinen. Het is essentieel om de volledige antibioticakuur af te maken, zelfs als je je al beter voelt, om ervoor te zorgen dat alle bacteriën gedood worden en de infectie niet terugkeert.

Aanvullende tandheelkundige behandelingen

Afhankelijk van de oorzaak van het kaakabces kan later een aanvullende tandheelkundige behandeling nodig zijn. Als het abces bijvoorbeeld is veroorzaakt door een geïnfecteerde tandzenuw, kan een wortelkanaalbehandeling noodzakelijk zijn om de geïnfecteerde zenuw en tandweefsels te verwijderen en de tand te redden. In sommige gevallen, wanneer de tand ernstig is aangetast of niet meer te redden is, kan het nodig zijn om het betreffende element te trekken. Dit wordt meestal gedaan om verdere infectie en schade aan het omliggende weefsel te voorkomen.

Nazorg en herstel

Wanneer je onder narcose bent behandeld, bijvoorbeeld bij een groot en diep abces, kan het zijn dat je na de ingreep nog enkele dagen in het ziekenhuis moet blijven. Dit is vooral het geval als de infectie ernstig was of als er complicaties waren. Tijdens deze periode kan er, indien nodig, nog antibiotica via een infuus worden toegediend om de infectie volledig te bestrijden en het herstel te bevorderen. Ook wordt je herstel goed in de gaten gehouden om er zeker van te zijn dat er geen complicaties optreden, zoals een nieuwe infectie of een abces dat zich opnieuw vormt.

Een goede nazorg is van groot belang na de behandeling van een kaakabces. Het is belangrijk om de mond goed schoon te houden door regelmatig te spoelen met een antibacteriële mondspoeling, vooral als er een sneetje is gemaakt of een drain is geplaatst. Daarnaast is het verstandig om te zorgen voor een goede mondhygiëne door dagelijks te poetsen en te flossen, en door regelmatig de tandarts te bezoeken voor controle. Het opvolgen van de adviezen van de tandarts of kaakchirurg kan helpen om complicaties te voorkomen en ervoor te zorgen dat het abces niet terugkomt.

Na de ingreep

Klachten na de ingreep

Na de ingreep kun je last hebben van de volgende klachten:

• enig nabloeden, waarbij het speeksel de eerste dag na de ingreep nog wat rood kan kleuren;
• napijn;
• lichte temperatuursverhoging;
• moeilijk kunnen openen van de mond en soms last met slikken;
• gedurende de eerste twee dagen is toename van de zwelling mogelijk.

Pijnstilling en niet roken

Het is normaal dat de wond een beetje nabloedt. Daarom is het verstandig om niet krachtig te spoelen. Het gebied van de wond moet je voorzichtig met een zachte tandenborstel reinigen en je tanden kun je normaal poetsen. Als de drain spontaan loskomt, dan moet je contact opnemen met de polikliniek Kaakchirurgie waar je behandeld bent. Aangezien roken voor een slechte wondgenezing zorgt, mag je de eerste vijf dagen na de behandeling niet roken. Wanneer de kaakchirurg geen pijnstiller heeft voorgeschreven, dan kun je paracetamol nemen tegen de pijn. Wanneer je de eerste dag(en) na de behandeling moeilijker kunt eten, dan kun je vloeibare voeding gebruiken. De eerste dagen kun je beter geen warme dranken gebruiken.

Zwelling verzorgen

Na de behandeling is toename van de zwelling mogelijk. De zwelling zal daarna langzaamaan verdwijnen. Je wordt geadviseerd om de zwelling voorzichtig te masseren in de richting van de wond. Voorts is het verstandig om met het hoofd iets omhoog te slapen en niet in de zon te komt zolang je wang gezwollen is.

Preventie

Preventie speelt een belangrijke rol in het behoud van een gezond gebit. Dagelijks poetsen en flossen, en reguliere tandheelkundige controles door de tandarts kunnen helpen voorkomen dat tandbederf intreedt en er complicaties ontstaan zoals een kaakabces. Dagelijks goed poetsen is belangrijk, want met een goede mondhygiëne voorkom je dat er tandplak en tandvleesontstekingen ontstaan. Naast poetsen is het belangrijk om de tandplak tussen de tanden en kiezen weg te halen met floss, tandenstokers of ragers. Als tandbederf vroegtijdig wordt ontdekt en behandeld, kunnen abcessen voorkomen worden. Het vermijden van het roken van sigaretten en overmatige alcoholconsumptie kan helpen om je gebit gezond te houden.

Lees verder

• Hidradenitis suppurativa: abcessen in lies, oksel en billen
• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Kaakontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling & voorkomen
• Kaakpijn: symptomen en oorzaken van pijn tussen kaak en oor
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn